Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Orinx (molenaars)
Orinx (op vele manieren gespeld; ook als 'Orins', 'Oreins'...) vormt een eeuwenoud geslacht van molenaars in het Pajottenland, het aangrenzend deel van Henegouwen,Oost-Vlaanderen en Waals-Brabant.
Betekenis van de familienaam
Volgens Jozef Van Overstraeten (1896-1986), erevoorzitter van de Vlaamse Toeristenbond-Vlaamse Automobilistenbond is de meest waarschijnlijke verklaring het Middelnederlands woord "oorrinc", dit wil zeggen oorring.[1] Dit zou de bijnaam zijn van iemand die een opvallende oorring droeg of die oorringen maakte. Minder kans is er voor een verminking van het Middelnederlandse "horic", dit wil zeggen hoek, namelijk een afgelegen woonplaats van het dorp. Er is een familienaam Hoorickx = Van Hoorick. De x op het einde van de naam is een afstammingsletter: zoon van Orinc. Frans Debrabandere, secretaris-generaal Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, houdt het bij de verklaring plaatsnaam "horik of "hoek".
Schrijfwijzen
Van de naam Orinx bestaan vele schrijfwijzen. De oorzaken daarvan zijn:
- De lage alfabetiseringsgraad bij de toenmalige bevolking (weinig mensen konden lezen en nog minder konden schrijven). Algemene leerplicht werd in België pas ingevoerd in 1914.[2]
- Het gebruik van dialecten.
- Het gebruik van het Frans in een ander landsgedeelte waardoor eenzelfde naam anders wordt uitgesproken waardoor de naam Orinx verbasterde naar Oreins.
Ten gevolge van de inlijving van België in de Franse Republiek (1795) werd hier ook de burgerlijke stand ingevoerd o.a. geboorteregisters. Voordien bestonden enkel de parochieregisters (doop, huwelijk, begrafenis). Bij de geboorte moesten de borelingen letterlijk getoond worden aan de bestuurders. Daar nog veel mensen ongeletterd waren konden zij hun naam enkel oraal mededelen. Naargelang het geval moest dan de pastoor of de ambtenaar bepalen hoe de naam diende te worden geschreven. De verwarring tussen de verschillende schrijfwijzen gebeurde bij o.a. Simon Orinx (1757-1820. Op het einde van de 18e eeuw verhuisde Simon van Herfelingen vanuit het zuiden van het Pajottenland, noordwaarts naar Asse. Het eerste kind van Simon werd geregistreerd als Anne-Marie Orinckx (17-04-1797). Hijzelf tekende met een kruisje, zoals gewoonlijk was bij analfabeten. Het tweede kind werd ingeschreven met de naam Antoinette Orix (22-04-1799), en Simon tekende Orinx maar wel in een stuntelig omgekeerd schrift. In 1808 werd - onder het Nederlandse bewind - de naam van Antoinette Orix veranderd in Orinx, dit ingevolge een arrest van de Raad van State (België), die aldus de fout in de spelling van de naam rechtzette. Het derde kind kreeg de naam Jeanne Orickx (21-06-1801). Simon hield het bij Orinx. Het vierde kind werd Jeanne-Petronelle Orikcx (21-06-1802), maar stierf amper een maand oud. De volgende kinderen Petronille, Jean en Felix kregen de familienaam Orinx. Het laatste werd Jean Alexandre Orincx.
-
Handtekening 1 Simon Orinx
-
Handtekening 2 Simon Orinx
Verspreiding volgens de schrijfwijze
Er zijn verschillende schrijfwijzen die voorkomen in het Belgisch rijksregister gedurende het jaar 2008:[2]
| Schrijfwijze | Totaal | Gemeente (stad) met grootst aantal | Tweede grootst aantal |
|---|---|---|---|
| Orinx | 75 | Asse | Brussel-hoofdstad |
| Orins | 36 | Maarkedal | Kluisbergen |
| Orincx | 1 | Asse | |
| Horrix | 40 | Maasmechelen | |
| Horinckx | 21 | Brussel-hoofdstad | Assenede |
| Horicx | 14 | Opwijk | Merchtem |
| Horicks | 6 | Brussel-hoofdstad | Waver |
| Hoorickx | 21 | Brussel-hoofdstad | Assenede |
| Oreins | 35 | Dour | Waver |
De Orinx in Brussel-hoofdstad zijn grotendeeels ingeweken Pajotten.
Verspreiding van de molenaars en de molens
| Plaats | Molen | Bestaande/Verdwenen | Molenaar | Jaar |
|---|---|---|---|---|
| Asse(Vlaams-Brabant) | watermolen van Asbeek | bestaand | Simon Orinx[3] | 1820 |
| Beert (Pepingen (Vlaams-Brabant) | Kattenholmolen | verdwenen | Nicolas Orens | <1833 |
| Elingen (Pepingen | Zwarte Molen | bestaand | Jan-Baptist Orens | 1840 |
| Heikruis (Pepingen) | ? | Petrus Orincxs | +1848 | |
| Herfelingen (Galmaarden) | molen van Ter Rijst | verdwenen | Jan-Baptist II Orins | ca1719 |
| Herfelingen (Galmaarden) | ? | Andreas Orincx | ca 1801 | |
| Herfelingen (Galmaarden) | ? | Joannes-Baptista Orinx | 1810 | |
| Herne | Boesmolen | bestaand | Adrien Orins | 1629 |
| Herne | Boesmolen | Paul Orins | 1635 | |
| Herne | Breemmolen | verdwenen | Nicolas Orins | 1862 |
| Herne | Moleken Teveel | verdwenen | Franciscus Orins | 1834 |
| Herne | ? | Franciscus Orins | 1834 | |
| Herne | ? | François Orins | 1845 | |
| Herne | ? | Jozef Orins | 1845 | |
| Herne | ? | Bernard Orins | 1845 | |
| Herne | Hernemolen | bestaand | .Orins-Rens | v 1834 |
| Hove (Hoves) (Opzullik)(Silly) | moulin de Hoves | verdwenen | Jean Orins | 1674 |
| Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | verdwenen | André Orincx | ca 1800 |
| Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | Jean-Baptiste Horinckx | °1801 | |
| Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | Carolus Orincx | °1803 | |
| Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | Jean-Baptiste Orins | °1841 | |
| Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | Eugene Orins | °1842 | |
| Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | verdwenen | Leopold Orins | 1857 |
| Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | Jan-Baptist Orins | 1857-1908 | |
| Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | Petrus Orins | 1908 | |
| Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | René Orins | 1944 | |
| Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | Robert Orins | 1975-1980 | |
| Monstreux (Nijvel)(Nivelles) | Moulin de Monstreux | verdwenen | P.J. Oreins | 1778 |
| Sint-Lievens-Esse | Biezelenbergmolen | verdwenen | Jan-Baptiste Orins | 1824 |
| Sint-Lievens-Esse | Biezelenbergmolen | Theodoor Orins | 1855 | |
| Sint-Lievens-Esse | Biezelenbergmolen | Leopold Orins | 1872 | |
| Sint-Pieters-Leeuw | Molen van Rukkelingen | verdwenen | Jan-Antoon Orins | <1834 |
| Tollembeek(Galmaarden)) | Heroutmolen | verdwenen | Theodoor Orins | <1829 |
| Tollembeek (Galmaarden) | Heetveldemolen[4] | verdwenen | Judocus Orinx | 1801 |
| Tollembeek Galmaarden | ? | Arnold Orinx | +1718 | |
| Tollembeek (Galmaarden) | ? | Jan Baptist I Orinx | 1722 | |
| Twee-Akren (Lessen) en Gibeek (Aat) | ? | °Jan Baptist Orins | 1794-1855 |
Aanverwante molenaars
Molenaars leerden doorgaans het vak van vader op zoon. Wel was iedere molenaar niet in de mogelijkheid om al zijn zonen werk te geven. Andere molenaars waren dan bereid om ze aan te werven vermits ze toch een minimale kennis hadden van het vak, waarbij ze gelegenheid hadden om kennis te maken met de dochters. Het gevolg hiervan was dat er nogal wat huwelijken afgesloten werden tussen molenaarsfamilies. Hieronder een lijstje van molenaars die verwant waren met de familie Orinx-Orins.
| Naam | molen | gemeente | verwantschap | met | jaar |
|---|---|---|---|---|---|
| C. Mahie | Koereitmolen (verdwenen) | Asse (Koereit,94) | oom | Ludo Orincx | 1890 |
| A. Van Overstraeten | ? | Asse | echtgenoot | Johanna Orins | 1892 |
| H. Van Horenbeeck | ? 4e sectie 97 | Asse | echtgenoot | Antonia Orinx | 1828 |
| J.B. Nerinckx | Kattenholmolen | Beert | echtgenoot | Catharina Orins | 1833 |
| G. Van Overstraeten | Elingen | schoonvader | Joanna Orins | 1860 | |
| M. Thiels | Buitenmolen | Herne | echtgenoot | Orins | 1846 |
| J.F. Van Ingelgem | ? | Mazenzele (Opwijk) | schoonvader | Eugenius L. Orincx | 1880 |
| J. De Bilde | Rizoimolen | Schorisse | schoonbroer | J.B. Orins | 1847-1856 |
| E. De Bilde | Rizoimolen | Schorisse | schoonbroer | J.B. Orins | 1847-1856 |
| A. Vincart | Molen van Rukkelingen | St.Pieters-Leeuw | echtgenoot | Maria Orins | 1853 |
| P. Mangelschots | Molen van Rukkelingen | St.Pieters-Leeuw | stiefvader | Maria Orins | 1838 |
| D. Van Lierde | St.Pieters-Leeuw | schoonbroer | Maria Orins | 1853 | |
| J.Van Dalem | Molen | Schepdaal | echtgenoot | Maria Orins | 1808 |
Opmerkelijk
- De molenaars Jean-Baptiste en Adolphus Orins waren beiden burgemeester in Oudenaken
- In Opzullik stond de op één na oudste windmolen in Europa waarvan de datum nauwkeurig vastligt:1195 [5].
- Franciscus Orins was eigenaar van twee molens in Herne
- Op het huwelijk van Joanna Orins met Augustinus Van Overstraeten (zoon van de molenaar G.Van Overstaeten) te Vlezenbeek op 17/02/1883 waren als getuigen o.a. de burgemeester D.Vandersmissen, de gemeente sekretaris J.De Beus en de brigadier veldwachter L.Migerode.
Externe links
Bronnen
- Fr. DEBRABANDERE, Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk (1993). Gemeentekrediet
- R. DE WOLF, Molenaars Orinx-Orins, Pajottenland.be: poort tot het Pajottenland
- H. HOLEMANS, Kadastergegevens: 1835-1985 Brabantse wind- en watermolens(1991). Ons Molenheem
- J. OCKELEY, De gedwongen lening van het jaar IV in de kantonale municiplaiteit Asse in Eigen schoon en De Brabander, 1983 (deel 3). p.531-577.
- H.TEMPERMAN, Le moulin à vent de Hoves et ses meuniers (1200-1903), in Annales du Cercle archéologique d'Enghien, 1976-'78 (deel 18). p. 317-332.
- Belgisch Rijksarchief
- Gemeentelijk archief Asse
Voetnoten
- º Brief van de heer Van Overstraeten
- º familienaam.be
- º Volgens de gedwongen lening jaar IV te Asse opgelegd door het Frans bewind was Simon nr. 33 op de lijst van de meest gegoeden.
- º Volgens de kadastrale legger van Tollembeek opgemaakt door J.M.Gerard in het jaar X(1801-1802) was Judo Orinx, molenaar op de windmolen (afgebroken) die eigendom was van de wed. H.Herpigny. De windmolen zou gestaan hebben op de Molenveldbaan.
- º P.BAUTERS, Levende Molens-Handleiding voor Molenbezoek in Vlaanderen, p3
