Open source democratie

Open source democratie is een systeem van democratie dat streeft naar duurzame machtsevenwichten en uiteindelijk de vertegenwoordigende democratie helemaal wil afschaffen. Het motief hiervoor luidt: elke willekeurige elite, links of rechts, hecht altijd zodanig aan het pluche dat de mechanismen die deze hechting oproept veel bepalender blijken dan de ideologische insteek. Om die mechanismen te voorkomen moeten in feite alle burgers, via online tools, telkens opnieuw meedoen aan besluitvorming op voor hen belangrijke of interessante gebieden.

Associaties bij de term ‘open source democratie’

De naam open source democratie roept als het goed is de volgende associaties op:

• Herbronning van het denken over democratie: wat verstaan we eigenlijk onder ‘de macht aan het volk’? Voldoen de huidige vormen van democratie wel aan dat uitgangspunt? Etc.
• Toegankelijkheid voor iedereen
• Het zelf actief meebouwen aan een betere democratie, d.w.z. met z’n allen meedenken over alle problemen waar we als mensen op kleine en grote schaal tegenaan lopen
• Het vrij delen van de resultaten van dat meedenken
• Alle kleine en grote bijdragen aan de democratie op een gestructureerde wijze in een groter geheel onderbrengen
• Software

Een mindmap over ideale democratie

Een mindmap over ideale democratie

Wat is open source democratie?

Een open source democratie is een democratie die mensen zelf maken. Niet eens in de zoveel tijd op personen of partijen stemmen, maar steeds weer opnieuw en op zelfgemaakte plannen en oplossingen in plaats van partijen en personen. Niet als bij een referendum ja of nee tegen een voorgekookt besluit mogen zeggen, maar met alle betrokkenen vanaf het begin bezig zijn: een knelpunt benoemen, oorzaken benoemen, deeloplossingen benoemen, op deeloplossingen stemmen, oplossingen uitwerken, op uitwerkingen stemmen, etc.

Oorsprong term open source democratie en verwante termen

De term open source democratie is in Engelstalige vorm voor het eerst gebruikt voor publicatie in het boek 'Open source democracy' uit 2003 van Douglas Rushkoff. In de Engelstalige versie van Wikipedia staan aan de open source democratie verwante lemma's als open source governance en collaborative e-democracy. De open source democratie onderscheidt zich hiervan o.a. door het gebruik van mindmapping als essentieel onderdeel.

Technologie

Moderne digitale technologie maakt het mogelijk de open source democratie ook in de praktijk te brengen. Dit zou kunnen gebeuren met de volgende (open source) tools: online collaborative mindmapping, gelinkt aan online fora voor vrije discussie, en online polls over de mindmapitems. Op basis van de meest verkozen mindmapitems worden vervolgens verschillende versies van een beleidsstuk/visie/oplossing gemaakt in een collaborative writing-omgeving (wiki’s), die versies worden weer ter stemming voorgelegd, etc.

Voordelen op politiek en maatschappelijk gebied

Op deze wijze is het mogelijk om van helemaal onderop op gestructureerde en democratische wijze visies, wensen en oplossingen te ontwikkelen, met het grootst mogelijke draagvlak en gebruikmakend van alle beschikbare kennis. Bovendien gaat het zo om de inhoud en niet om de personen die de inhoud opschrijven. En het proces van het van onderop komen van bijv. een visie is dan het wezenlijke van de visie zelf. Want alleen zo krijg je een eerlijk en compleet beeld van wat iedereen wil én van waar men tenslotte samen op uitkomt om alle wensen zo goed mogelijk te honoreren. Een soort digitaal polderen dus, maar dan op zeer gestructureerde en democratische wijze, en met daadwerkelijk de behoeftigen aan tafel in plaats van alleen maar elite. Als je bovendien als uitgangspunt hanteert dat de moderators (kan dus iedereen zijn, maar bijvoorbeeld ook op grond van hun bijdragen gekozen senior moderators) zich vooral richten op de kwetsbare groep van het moment, voorkom je te allen tijde dat een nieuwe elite ontstaat en is er dus een wezenlijk grotere kans op een duurzaam machtsevenwicht. Je kunt dit zien als een interpretatie van de socialistische term ‘permanente revolutie’ die dan werkt als volgt: moderators die mindmapping voor oplossingen en visies voor achtergestelde groepen promoten, stellen dus die achtergestelde groepen in de gelegenheid om grote pressie uit te oefenen (het zou zelfs bij wet geregeld kunnen worden dat het mindmapitem met de meeste stemmen de wet bepaalt).

Voordelen ten aanzien van de kwaliteit van de besluiten en ten aanzien van de kansen op succesvolle uitvoering ervan

Deze methode is ook heel effectief om het vrije inventariseren van ideeën en meningen niet meteen door oordeelsvorming te laten verstoren. Bovendien blijven alle factoren die bij complexe vraagstukken horen, dus ook die factoren waarvan nog niet meteen duidelijk is hoe de verbanden precies lopen, steeds in beeld. Tenslotte is het nog een fraaie wijze van presenteren. Teksten die op basis van deze methode gemaakt worden, vormen zo de weerslag van de maximale benutting van het kennispotentieel van allen die mee willen doen én hebben per definitie een groot draagvlak. Als er tijd is om meerdere versies van een stuk te produceren, en die weer ter stemming worden voorgelegd, eventueel zelfs per punt of alinea, krijg je zelfs een tekst met het grootst mógelijke draagvlak. Door het actief mee laten doen én mee laten beslissen van alle betrokkenen, draagt de methode al vanaf het eerste begin niet alleen bij aan de kwaliteit van de oplossing, maar ook aan het slagen van een oplossing, ook als die nog niet bekend is.

Toepassingsaspecten

Deze methode van open source democratie kan op elk niveau worden toegepast. Om tot het meest optimale beleid op grotere schaal te komen zou een soort piramide van mindmaps gebouwd kunnen worden (van bedrijven, verenigingen, buurten, steden, regio’s, etc.). Elke mindmap kan door iedereen worden begonnen, maar om de bouw te verzekeren zou daarnaast met gekozen moderators (op grond van hun bijdragen aan de mindmaps) kunnen worden gewerkt. Verder is toegang altijd vrij, maar om een minimum deelname te verzekeren én om politiek bewustzijn en/of verantwoordelijkheidsgevoel te stimuleren zou met voor steeds een periode random toe te wijzen participatieplichten voor mindmapping gewerkt kunnen worden.

Rol van de vertegenwoordigende macht

Een ander, bewust nagestreefd, neveneffect van de op deze wijze ontstane directe democratie, is dat de vertegenwoordigende macht (het parlement) min of meer overbodig wordt, waardoor het ten eerste dus veel meer om de inhoud dan om de personen in kwestie gaat, en ten tweede het altijd levensgrote gevaar van machtsmisbruik en passant wordt gevloerd. Het feit dat een vertegenwoordigende macht overbodig kan worden betekent niet dat persoonlijke kwaliteiten op het gebied van retorica en overtuigingskunst niet meer belangrijk zijn. Integendeel, een alomtegenwoordigheid van democratie op elk gebied en op elk niveau kan juist zorgen voor veel meer betrokkenheid bij de mensen, waardoor zij, om hun mindmapitems te promoten of die van anderen beter te begrijpen, waarschijnlijk juist vaker dan ooit fysieke bijeenkomsten zullen willen gaan organiseren. Ook bij deze persoonlijke profilering van standpunten blijft machtsmisbruik nog steeds onmogelijk omdat de beslissingsmacht altijd bij de gemeenschap blijft middels hun digitaal stemmen op de puur inhoudelijke en dus niet persoonlijke mindmapitems. Idealiter is er dus geen vertegenwoordigende macht meer nodig, maar zolang die er nog wel is (ook als verbinding met nog traditionele democratieën elders) zou deze vanuit het oogpunt van de open source democratie slechts twee doelen moeten hebben:

• het voortdurend bewaken van machtsevenwichten, overal en op elk niveau. Om dit doel te dienen, is een continue begeleiding en bewaking van de open source democratie zelf en van haar uitgangspunten nodig
• het blijven promoten en starten van nieuwe open source democratieprojecten, o.a. door deze vorm van democratie én het stimuleren van het kritisch denken in het algemeen, op te nemen in onderwijsprogramma’s op alle niveaus

Bedenkingen over de ethiek van de volkswil versus die van de ‘goede dictator’

Maar de volkswil kan toch ook verkeerd gericht zijn? Is democratie niet slechts een middel om het doel van gelijkwaardigheid te bereiken? Als iedereen voor iedereen louter goede intenties had, en iedereen zou altijd goed geïnformeerd zijn, dan zou iedereen het eens kunnen worden en zijn er geen meerderheidsbesluiten nodig. Omgekeerd, als iemand met voor een bepaalde groep slechte intenties er in slaagt om een meerderheid op te stoken, krijg je van een meerderheidsbesluit juist ellende. Beide gevallen geven aan dat democratie dwingend is, en dáárin onderscheidt het zich dus niet van enig andere vorm van dictatuur. Hoe verhoudt zich dan de ethische waarde van een directe democratie met die van een optimaal geïnformeerde dictator met blijvend voor iedereen goede intenties? Bij directe democratie loop je dus het gevaar van opstoken en niet goed geïnformeerd zijn en dus van voor bepaalde groepen schadelijke besluiten. Hoe zit dat nu als besluiten aan een elite worden overgelaten? De extreme vorm hiervan vormt het theoretische geval van een goede dictator. Bij hem is het gevaar van opgestookt en slecht geïnformeerd te worden, juist doordat hij in zijn eentje is, nog veel groter, alleen hij hoeft immers opgestookt en slecht geïnformeerd te worden. Maar stel nu dat hij als volgt werkt: bij elke te nemen beslissing praktiseert hij de open source democratie, maar hij neemt pas een besluit over de voorgestelde besluiten als dat overeenkomt met zijn voor iedereen goede intenties. Hieruit volgt dat hoe meer tijd je voor een besluit neemt, hoe beter voor alle mensen dat besluit wordt.

De mate van goed geïnformeerd zijn en de kansen op blokkering van slechte intenties

Maar wat is de kans op een goede dictator/elite? En op een dictator/elite die goed blijft? Het verleden geeft hier bar weinig hoop. Terwijl de democratie juist kansen biedt om zoveel mogelijk belangen van zoveel mogelijk groepen te dienen. Blijft die democratie echter beperkt tot het kiezen van telkens een nieuwe elite, dan blijf je voor het principe van geïnstitutionaliseerde elites kiezen en blijf je dus ook de beschavingsremmende dynamiek van het pluche houden. De open source democratie daarentegen biedt ook voor het probleem van niet goed geïnformeerd zijn de oplossing: elke burger kan kiezen waarin hij zich specialiseert, en juist omdat elke burger zich specialiseert, wordt de kans op goed geïnformeerd zijn van alle burgers maximaal (de specialist zal immers, weer statistisch gezien, de meeste en de beste bijdragen leveren aan de mindmaps; mindmaps op grond waarvan elke burger zijn keuzen bepaalt). Hetzelfde geldt voor de kans op opstoken op grond van slechte intenties: alle burgers hebben zicht op en deelnamerecht aan de mindmaps, waardoor de mate van toetsing en correctie per definitie maximaal zal zijn. Naar steeds centralere niveaus van zeggenschap gaan, bewerkstelligt juist het omgekeerde: op grond van de specialismen van steeds minder mensen worden beslissingen genomen, dus de kansen op zowel niet goed geïnformeerd zijn, als op opstoken op grond van slechte intenties, als op het niet gecorrigeerd worden daarvan, zijn allemaal groter.

Centrale voorwaarde

Voor een doorbraak van de open source democratie komt het aan op de mate van het kritisch denkvermogen en de politieke verantwoordelijkheid van de niet-verkozen burger.

Openstaande vragen

Bij een open source democratie zal een geheel nieuwe dynamiek ontstaan, inclusief ongewenste bijwerkingen en onvoorziene moeilijkheden. (Wanneer spreek je bijvoorbeeld af dat de stemuitslag omgezet gaat worden in het bijbehorende beleidsvoorstel? En hoelang de tijd geef je de implementatie van zo’n voorstel dan?) Alleen met experimenteren zullen deze vragen beantwoord kunnen worden.

Gevaren

Voor alle digitale methodologieën geldt de kwetsbaarheid van het inbreken in de systemen. In het geval van de open source democratie zou op die manier het aantal stemmen op mindmapitems gemanipuleerd kunnen worden, zouden moderators kunnen worden omgekocht, etc.

Externe links

• http://fnvnetwerknieuwbestel.nl/doku/lib/exe/fetch.php?cache=&media=politiek:ideale_democratie.jpg
• http://fnvnetwerknieuwbestel.nl/doku/doku.php?id=overig:onderwerp_1
• https://www.facebook.com/groups/opensourcedemocracy/

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

[[Categorie:]]