Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Jiddisch alfabet: verschil tussen versies
(Afgesplitst van het artikel Hebreeuws alfabet: http://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Hebreeuws_alfabet&oldid=88771) |
(voorbeeld wat meer uitgewerkt en allerhande) |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
Het [[Jiddisch]] gebruikt het [[Hebreeuws alfabet|Hebreeuwse alfabet]] in aangepaste vorm: het maakt vrijwel geen gebruik van diakritische tekens (zoals ''nikud, dagesj'' en ''rafee'') en gebruikt slechts de 22 oorspronkelijke medeklinkers. In het Jiddische worden de namen van de letters wat anders uitgesproken dan in het Hebreeuws. | |||
Het [[Jiddisch]] gebruikt het Hebreeuwse alfabet in | |||
;Medeklinkers | ;Medeklinkers | ||
In het Jiddisch wordt een vereenvoudigd gebruik gemaakt van de Hebreeuwse medeklinkers. In het Hebreeuwse alfabet zijn er voor één klank soms meerdere letters. Vroeger stonden de verschillende letters voor licht andere klanken, maar deze onderlinge klankverschillen zijn inmiddels weggevallen. Minder klanken zijn overgebleven. | |||
De /s/-klank bijvoorbeeld, zou geschreven kunnen worden met de <big>ס</big>, maar ook met de <big>ש</big>. Daar wordt in het Hebreeuws soms een puntje opgeplaatst (<big>שׂ</big>) om het verschil te maken met de sj-klank <big>שׁ</big> (waar het puntje rechts staat). Bovendien werd de letter <big>ת</big>, in klassiek Hebreeuws mogelijk een /th/-klank, in de Asjkenazische uitspraak als een /s/ uitgesproken. | |||
Het Jiddisch koos voor elke klank één letter en maakte daarmee de overige letters overbodig. Niet-Jiddische woorden van Semitische origine worden soms nog met de originele letters geschreven, uit respect voor de oude oorsprong in de [[Hebreeuwse Bijbel|Hebreeuwse Bijbel of Tenach]]. Jiddische sprekers kunnen deze Hebreeuwse letters probleemloos lezen. | |||
{| class="wikitable" align=center | {| class="wikitable" align=center | ||
| Regel 376: | Regel 379: | ||
| colspan=3 align=left | is medeklinker en wordt niet uitgesproken; als een woord met een klinker moet beginnen, dan wordt het voorafgegaan door de ''sjtoemer allef'' (zoals met de oude ''nikud''-klinkers, moeten ook Jiddische klinkers gedragen worden door een medeklinker) | | colspan=3 align=left | is medeklinker en wordt niet uitgesproken; als een woord met een klinker moet beginnen, dan wordt het voorafgegaan door de ''sjtoemer allef'' (zoals met de oude ''nikud''-klinkers, moeten ook Jiddische klinkers gedragen worden door een medeklinker) | ||
|} | |} | ||
Vaak mag men, als men wil, de letters vereenvoudigen | Vaak mag men, als men wil, de letters vereenvoudigen, al lijkt dat op het eerste gezicht tegen de regels. De ''chirik joed'' in het woord „jidisj” (ייִדיש) mag als ''joed'' (יידיש) worden geschreven omdat hier toch geen misverstand kan ontstaan tussen de beginletters '''<big>ייִ</big>''' en de '''<big>ײ</big>''' voor /ey/. Voor „iedisj” had het woord moeten beginnen met een ''allef'' (איידיש). Verder wordt /uv/ dus als '''<big>וּװ</big>''' geschreven en uit gewoonte schrijft men ook '''<big>װוּ</big>''' voor /woe/, zelfs als er geen ''wof'' meer volgt. | ||
[[categorie:Hebreeuws alfabet]] | |||
Versie van 20 dec 2011 21:01
Het Jiddisch gebruikt het Hebreeuwse alfabet in aangepaste vorm: het maakt vrijwel geen gebruik van diakritische tekens (zoals nikud, dagesj en rafee) en gebruikt slechts de 22 oorspronkelijke medeklinkers. In het Jiddische worden de namen van de letters wat anders uitgesproken dan in het Hebreeuws.
- Medeklinkers
In het Jiddisch wordt een vereenvoudigd gebruik gemaakt van de Hebreeuwse medeklinkers. In het Hebreeuwse alfabet zijn er voor één klank soms meerdere letters. Vroeger stonden de verschillende letters voor licht andere klanken, maar deze onderlinge klankverschillen zijn inmiddels weggevallen. Minder klanken zijn overgebleven.
De /s/-klank bijvoorbeeld, zou geschreven kunnen worden met de ס, maar ook met de ש. Daar wordt in het Hebreeuws soms een puntje opgeplaatst (שׂ) om het verschil te maken met de sj-klank שׁ (waar het puntje rechts staat). Bovendien werd de letter ת, in klassiek Hebreeuws mogelijk een /th/-klank, in de Asjkenazische uitspraak als een /s/ uitgesproken.
Het Jiddisch koos voor elke klank één letter en maakte daarmee de overige letters overbodig. Niet-Jiddische woorden van Semitische origine worden soms nog met de originele letters geschreven, uit respect voor de oude oorsprong in de Hebreeuwse Bijbel of Tenach. Jiddische sprekers kunnen deze Hebreeuwse letters probleemloos lezen.
| Jiddisch | Hebreeuws | ||||||
| sluit- | letter | klank | naam | naam | klank | sluit- | letter |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| א | - | Schtoemer allef | Alef | /glottisslag/ | א | ||
| Bejs | Beet | /b/ | בּ | ||||
| ב | /b/ | Beis | Beet / Weet | /b/ /w/ | ב | ||
| Weis | Weet | /w/ | בֿ | ||||
| װ | /v/ | Tswei woffen | |||||
| ו | /u:/ klinker | Wow | Waw | /w/ | ו | ||
| ג | /g/ | Gimmel | Giemel | /g/ | ג | ||
| ד | /d/ | Dalled | Dallet | /d/ | ד | ||
| ה | /h/ | Hei | Hee | /h/ | ה | ||
| Hej | Hee | /h/ | הּ | ||||
| Ches | Chet | /x/ | ח | ||||
| ך | כ | /x/ | Chof / Kof | Chaf / Kaf | /x/ /k/ | ך | כ |
| Kof | Kaf | /k/ | כּ | ||||
| ק | /k/ | Koef | Kof | /k/ | ק | ||
| י | /j/ | Joet | Jod/Joed | /j/ /i/ | י | ||
| ל | /l/ | Lammed | Lammed | /l/ | ל | ||
| ם | מ | /m/ | Mem | Mem | /m/ | ם | מ |
| ן | נ | /n/ | Noen | Noen | /n/ | ן | נ |
| ע | /e/ | Ajen | Ajien | /keelklank/ | ע | ||
| פּ | פּ | /p/ | Pei | Pee | /p/ | ףּ | פּ |
| Pei | Pee / Fee | /p/ /f/ | ף | פ | |||
| ף | פֿ | /f/ | Fei | Fee | /f/ | ף | פֿ |
| ץ | צ | /ts/ | Tsaddik | Tsaddie/Tsaddiek | /ts/ | ץ | צ |
| ר | /r/ | Reisj | Reesj | /r/ | ר | ||
| ז | /z/ | Zajen | Zajien | /z/ | ז | ||
| זש | /ʒ/ | Zajen sjin | |||||
| ש | /ʃ/ | Sjien / Sien | Sjien / Sien | /ʃ/ /s/ | ש | ||
| Sjien/Sjin | Sjien | /ʃ/ | שׁ | ||||
| Sien/Sin | Sien | /s/ | שׂ | ||||
| ס | /s/ | Sammech | Sammech | /s/ | ס | ||
| /s/ | Sof | Thaw | /t'/ | ת | |||
| Tof | Taw | /t/ | תּ | ||||
| ט | /t/ | Tes | Tet | /t/ | ט | ||
| legenda | |||||||
| Jiddisch | Hebreeuws | ||||||
| niet Jiddisch, zie Hebreeuws | Hebreeuws, maar niet Jiddisch | ||||||
| Noot: In deze tabel staan de letters niet helemaal in alfabetische volgorde. Sommige letters zijn verschoven om gelijke klanken naast elkaar te zetten. | |||||||
- Klinkers
Het grootste verschil tussen het Jiddische gebruik van het alfabet en het klassieke Hebreeuwse gebruik zit 'm in de klinkers. In het Jiddisch zijn de klinkers zelfstandige letters geworden. Ze zijn afgeleid van de nikud maar worden niet langer geschreven als de klinkertekentjes onder of boven de medeklinkerletters. De volgende tabel vervangt de Hebreeuwse klinkertabel:
| letter | naam | klank | YIVO | opmerking |
|---|---|---|---|---|
| אָ | Kamats allef | /o:/ | o | afgeleid van de alef met kamats |
| אַ | Pasech allef | /a:/ | a | afgeleid van de alef met patach |
| ײַ | Pasech tsvej joedn | /a:j/ | aj | afgeleid van patach jod jod ("jaaj") |
| יִ | Chirik joed | /i:/ | i | mag eenvoudiger geschreven worden als joed י tenzij er een klinker naast staat of een andere joed |
| י | Joed | /j/ | j | is /y/ naast een klinker, en anders /i:/ |
| ײ | Tswei joetten | /e:j/ | ej | |
| ו | Wof | /u:/ | oe | |
| װ | Tswei woffen | /v/ | v | |
| ױ | Wof joed | /oj/ | oj | |
| Ter voorkoming van verwarring van de laatste zes tekens gelden de volgende drie regels: | ||||
| וּ | Meloepm wof | In wof wof wordt een dagesj als scheidingsteken aan de eerste wof toegevoegd om onderscheid te maken tussen וּו voor /uu/ en װ voor /w/ | ||
| In wof joed wordt een dagesj als scheidingsteken aan de wof toegevoegd om onderscheid te maken tussen וּי voor /oej/ en ױ voor /oj/ | ||||
| יִ | Chirik joed | mag niet naast een klinker vereenvoudigd worden tot joed י om het onderscheid te bewaren tussen bijvoorbeeld ײ voor /ey/ en ייִ voor /yi:/ | ||
| א | Sjtoemer allef | is medeklinker en wordt niet uitgesproken; als een woord met een klinker moet beginnen, dan wordt het voorafgegaan door de sjtoemer allef (zoals met de oude nikud-klinkers, moeten ook Jiddische klinkers gedragen worden door een medeklinker) | ||
Vaak mag men, als men wil, de letters vereenvoudigen, al lijkt dat op het eerste gezicht tegen de regels. De chirik joed in het woord „jidisj” (ייִדיש) mag als joed (יידיש) worden geschreven omdat hier toch geen misverstand kan ontstaan tussen de beginletters ייִ en de ײ voor /ey/. Voor „iedisj” had het woord moeten beginnen met een allef (איידיש). Verder wordt /uv/ dus als וּװ geschreven en uit gewoonte schrijft men ook װוּ voor /woe/, zelfs als er geen wof meer volgt.