Blauwzuur

Blauwzuur oftewel waterstofcyanide is een uiterst giftige chemische verbinding van waterstof, koolstof en stikstof met de chemische formule HCN met tussen de C en de N een drievoudige binding. Blauwzuur ruikt naar amandelen; deze geur is vanwege de extreme giftigheid van blauwzuur een alarmsignaal in elk chemisch laboratorium. Een groot deel van de mensheid kan echter door genetische oorzaken de geur niet ruiken. Voor hen is blauwzuur geurloos en dus nog gevaarlijker. Wel kan een roker de aanwezigheid van blauwzuur bemerken: zijn sigaret zal plotseling onaangenaam gaan smaken.

De structuurformule van waterstofcyanide.

Blauwzuur is een uiterst giftige chemische verbinding van waterstof, koolstof en stikstof met de chemische formule HCN met tussen de C en de N een drievoudige binding. Blauwzuur ruikt naar amandelen; deze geur is vanwege de extreme giftigheid van blauwzuur een alarmsignaal in elk chemisch laboratorium. Een groot deel van de mensheid kan echter door genetische oorzaken de geur niet ruiken. Voor hen is blauwzuur geurloos en dus nog gevaarlijker. Wel kan een roker de aanwezigheid van blauwzuur bemerken: zijn sigaret zal plotseling onaangenaam gaan smaken.

Een verbinding die de CN-groep bevat heet een cyanide. Kalium-cyanide heet ook wel cyaankali. Er zijn organische zowel als anorganische cyaniden. Vanwege de relatief geringe elektronegativiteit van het cyanide hebben de anorganische verbindingen niet echt het karakter van zouten.

Waterstofcyanide is een (zeer) zwak zuur, veel zwakker dan bijvoorbeeld azijnzuur. Bij blootstelling van anorganische cyaniden aan zuren die sterker zijn dan blauwzuur (lees: de meeste zuren) komt onmiddellijk blauwzuur vrij, doordat het zwakke CN^- uit zijn zout wordt verdreven.

De acute giftigheid van blauwzuur komt doordat het door de longen snel in het bloed kan worden opgenomen en naar de weefsels getransporteerd. In de cel bindt het zich onomkeerbaar aan het cytochroom C oxidase in de mitochondria. Op deze manier wordt de aerobe celademhaling stilgelegd en schakelt de cel over op anaeroob metabolisme, zelfs als er voldoende zuurstof aanwezig is. Dit is maar korte tijd vol te houden. De weefsels die het meest van zuurstof afhankelijk zijn, de hersencellen, lopen het eerst schade op. Een blootgestelde raakt, afhankelijk van de dosis, al snel bewusteloos en de dood treedt binnen enkele minuten in. De dodelijke dosis voor volwassenen zou ongeveer 150 mg zijn.

De damp van blauwzuur mengt goed met de lucht en vormt gemakkelijk explosieve mengsels (explosief bij 5,6 tot 40 % lucht).

Blauwzuur wordt geproduceerd door een synthesegas (een mengsel van methaan en ammoniak) over een platina-katalysator te laten reageren tot blauwzuur en waterstofgas:

CH₄ + NH₃ → HCN + 3H₂

Blauwzuur kan explosief polymeriseren bij verwarming; om dit te vermijden mag het enkel gestabiliseerd worden opgeslagen. Als stabilisator kan mierenzuur of zwaveldioxide worden gebruikt.

Blauwzuur wordt in de industrie veelvuldig toegepast vanwege het feit dat veel metalen eenvoudig complexen met het cyanide vormen. Dit kan worden gebruikt voor zuiveren van metalen, oplossen van bepaalde metalen (al bij de mijn), maar ook omdat de complexen gewilde eigenschappen hebben. Het heeft in de omgeving van veel mijnen tot cyanideverontreinigingen geleid, maar het alternatief kwik is nog giftiger.

In de natuur komt blauwzuur ook in kleine hoeveelheden voor, bijvoorbeeld in pitten van sommige vruchten zoals (bittere) amandelen en in de jonge bladeren van de laurierkers. Het was ook het hoofdbestanddeel van het beruchte Zyklon-B dat door de nazi's werd gebruikt voor massamoord in concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog. Ook werd het verwerkt in de gifbeker die terdoodveroordeelden moesten drinken in het Oude Rome.

Zie ook

• Lijst van toxische gassen

  Vrije mediabestanden over Hydrogen cyanide op Wikimedia Commons