Vermaat's Bakkerijen

Vermaat's Bakkerijen
Bestand:Achterkant Vermaats broodfabriek.jpg
Oprichting	1936
Opheffing	2009
Oprichter(s)	Willem Vermaat
Land	Nederland

Vermaat’s Bakkerijen was de naam van een industriële bakkerij uit Haarlem. De bakkerij is in 1936 opgericht door Willem Vermaat als Vermaats Moderne Bakkerijen. De Bakkerij bevond zich tot 2009 in het gebouw aan het Nelson Mandelapark in Haarlem-Noord. De afzet van het brood geschiedde aanvankelijk alleen door wijkverkoop met rijdende winkels. Dit was in 1936 nog niet eerder vertoond en Vermaat wordt daarom gezien als de uitvinder van de wijkverkoop voor bakkers.

De ontwikkeling van de broodproductie en broodverkoop heeft in het interbellum van de vorige eeuw een ware vlucht genomen. Was in het begin van de vorige eeuw de bakker op de hoek nog zeker van zijn omzet vanwege de trouwe klanten in z’n buurt en kon hij nog volstaan met voornamelijk handwerk en een eenvoudige oven die hem vaak ook nog beperkte in capaciteit en omzet, na het einde van de eerste wereldoorlog werden bij de productie van brood steeds meer machines gebruikt en gaven de olie of hout gestookte en elektrische ovens de bakker de gelegenheid veel meer productie te maken. Voor de verkoop van het brood had dit natuurlijk ook gevolgen. Met bakkersfietsen en hondenkarren trok men verder de wijken in om het geproduceerde brood aan de man te brengen. Uiteraard speelde bevolkingsaanwas hierin ook een belangrijke rol. Ook in de stad Haarlem deed die ontwikkeling zich voor. Tussen 1920 en 1940 groeide de bevolking hier van 77.000 naar 142.000 inwoners [1]. Redenen genoeg voor Willem Vermaat om aan de noordzijde van de stad een nieuwe bakkerij te bouwen volgens de laatste stand der techniek. Vermaat’s Bakkerijen bestaat inmiddels niet meer, maar vele Haarlemmers zullen zich de bakkerij nog herinneren. Niet alleen vanwege de heerlijke geur die het verspreide over de Paul Krugerkade, maar ook omdat Vermaat een belangrijke werkgever was voor vele Haarlemmers en scholieren. Dit verhaal beschrijft de levensloop van Vermaat’s Bakkerijen vanaf de oprichting in 1936 tot aan de sluiting in 2009.

Geschiedenis

De start van een nieuwe bakkerij

In het trappenhuis van het pand aan de Paul Krugerkade 8 was een glas-in-lood raam opgenomen dat door het personeel werd aangeboden bij het 10-jarig bestaan van het bedrijf. Duidelijk staat hierop aangegeven dat de oprichtingsdatum 17 november 1936 is. Om in die periode te starten met een nieuw bedrijf was best opvallend. Ook Nederland had veel last van de economische crisis die was begonnen in de Verenigde Staten met de beurscrash van 1929. Door het vasthouden aan de Gouden Standaard (muntstelsel) hield ook hier de recessie lang aan. Na het loslaten van deze standaard leek de economie zich in de zomer van 1936 weer te herstellen. Er gloorde weer hoop. Wellicht gaf dit het laatste duwtje aan Willem Vermaat om met zijn bakkerij te beginnen.

De dan 41-jarige Willem Vermaat kwam uit Bergschenhoek en stamt uit een gezin dat z’n brood verdiende in de landbouw. In 1924 trouwde Willem met Adriana den Hartigh uit Hillegersberg. Adriana was de dochter van Teunis den Hartigh, eigenaar van een voor die tijd grote Bakkerij T. den Hartigh aan de Bergweg 42 in Rotterdam.

Voor de opzet van zijn bakkersbedrijf had Willem iets speciaals bedacht. Naast het bouwen van een moderne bakkerij had hij voor de distributie van het brood een revolutionair idee: de rijdende broodwinkel. Waar voorheen de bakker met de bakkersfiets het bestelde brood bij de vaste klant aan huis bracht, zette Vermaat twee speciaal ingerichte rijdende broodwinkels in van straat naar straat en van wijk naar wijk. De auto’s waren speciaal voor dit doel gemaakt en werden bezet door een vaste chauffeur en twee verkoopsters. De reden dat Vermaat voor de stad Haarlem koos was de vele laagbouw en uitgestrekte woonwijken. De wijkverkoop was geboren.

De bakkerij zelf werd gebouwd aan de Paul Krugerkade 33. Een locatie met als bestemming lichte industrie gelegen aan een gracht met aan de overzijde uitzicht op de scheepswerf van Holland Nauta. Om bekendheid te geven aan de start van het nieuwe bedrijf liet Vermaat een dag voor de opening op 16 november 1936 een artikel opnemen in het Haarlems Dagblad onder de titel Nieuwigheid van NV Vermaat’s Bakkerijen. In het artikel lezen we dat het om een technische uitstekend geoutilleerde broodbakkerij gaat die z.g. semi-automatisch werkt. Volgens het artikel werd hiermee bedoeld dat het deeg machinaal werd gekneed, waarna het deeg automatisch in gelijke stukken werd gedeeld en vervolgens opgebold. Daarna begon het handwerk. Over rijzen werd in het artikel niet gesproken, maar was ook toen een niet te ontbreken schakel in het productieproces. De deegstukken werden handmatig gestrekt, opgerold en in de blikken gelegd. Hierna werden de blikken een voor een in de bakruimte van de oven geplaatst.

De eerste productiedag

Die allereerste dag, 17 november 1936, reden voor het eerst de twee rijdende winkels de wijken in. De Bilt voorspelde voor die dag betrokken tot zwaar bewolkt met kans op regen. Dat bleek een juiste voorspelling, want de kans werd een zekerheid: het regende die gehele dinsdag door. Weinig huisvrouwen waagden zich naar buiten voor een bezoek aan de nieuwe rijdende winkels, laat staan voor een bezoek aan het verkooppunt in de bakkerij. De omzet viel derhalve flink tegen. Een wagen had een omzet van Fl. 3,- en de andere wagen Fl. 8,- Samen Fl. 11,- en dat was precies gelijk aan de omzet vanuit de bakkerij.

Het gevolg was dat Vermaat de volgende dag een advertentie in het Haarlems Dagblad liet plaatsen voor de verkoop van ‘oud brood’.

Hoewel Vermaat zich uitsluitend wilde richten op de klanten met een wat ruimere beurs (in de nettere straten), noopten de resultaten van deze eerste dag tot een drastische wijziging van het verkoopplan. De volgende dag reden de wagens ook de armste wijken van Haarlem in en boden het bruinbrood aan voor een uiterst scherpe prijs. De resultaten bleven niet uit. Tot tweemaal toe moesten de wagens leeg terugkeren en moest er in de bakkerij extra gebakken worden.[3] Uiteraard gaf dit veel chagrijn bij de andere broodleveranciers in Haarlem. De concurrentie met o.a. Carels Bakkerij uit Amsterdam en Haarlem was intussen moordend. Een ware broodoorlog was het gevolg. Vermaat verkocht z’n brood 4 cent onder de reguliere prijs. Het moge duidelijk zijn dat in de jaren daaropvolgend de wijkverkoop van Vermaat sterk groeide.

De Tweede Wereldoorlog

Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt verlopen de activiteiten van de bakkerij de eerste twee jaar naar verwachting. Ondanks de onzekere tijden werd in 1941 geïnvesteerd in uitbreiding van de ovencapaciteit. Ondertussen nam de grondstoffenschaarste toe. De rijdende verkoopwagens werden in de ban gedaan. Vanaf toen af aan werd het brood dagelijks huis-aan-huis verkocht met behulp van karren en bakfietsen.

Na 1942 begint men ook bij Vermaat flinke problemen te krijgen met de aankoop van grondstoffen. Aan het einde van de oorlog werd het vanwege razzia’s zelfs gevaarlijk jonge broodventers de wijken in te sturen. Dat gold niet alleen voor Vermaat, maar ook voor andere bakkers zoals Bakkerij Franken. Daarnaast was het plunderen van de bakkerswagens aan de orde van de dag. Om deze misstanden te ontwijken besloten de meeste bakkers te stoppen met wijkverkoop en zocht men samenwerking met bestaande kruideniers. Zo werd het brood van Vermaat uiteindelijk alleen nog verkocht bij Simon de Wit en de bakkerijen van Franken maakte gebruik van De Gruyter. Al binnen een maand na de bevrijding startte Vermaat z’n advertentiecampagne weer op. Met bloem, verkregen van het Rode Kruis, zette men zich af tegen de concurrent en pretendeerde een veel beter brood te produceren.

De wederopbouw

Het jaar 1947 is een jubileumjaar. Bij dit 10-jarig bestaan werd toch even stil gestaan bij de voorbije periode. In een lijvige zanghulde werden de eerste tien jaren bezongen. Geen onderwerp werd gespaard. De hevige concurrentiestrijd met de overige bakkers in Haarlem en omgeving, de sores van de bezetting en natuurlijk de lofzang op het bereikte marktaandeel. [4] In het eerste decennia na de oorlog was vooral het consolideren van het marktaandeel de grootste zorg. Daar bleek Vermaat’s Bakkerijen goed in te slagen. Het zelfvertrouwen groeide en men constateerde dat de bakkerij in Haarlem op dat moment zonder meer de grootste bakkerij was in de wijde omgeving.

En toen sloeg het noodlot toe. Op 16 februari 1953 komt de oprichter/eigenaar en actief directeur Willem Vermaat te overlijden op 57-jarige leeftijd. Zijn broer Simon, die al vanaf de oprichting als stille vennoot deelnaam aan de onderneming, nam vanaf dat moment de algehele leiding over. Een bronzen buste sierde daarna tot het einde van het bedrijf de entree van de bakkerij.

In datzelfde jaar gaf Vermaat opdracht aan Mirror Film uit Amsterdam een bedrijfsfilm te maken. De opdracht was in de film vooral de nadruk te leggen op het bak- en verpakkingsproces van brood. Met verpakt brood kon men het afzetgebied (en omzet) vergroten, omdat met deze hygiënische verpakking ook de kruideniers brood mochten verkopen. Een ander bijkomend voordeel van de film was het voldoen aan de vele verzoeken van scholen en huisvrouwen voor een bezoek aan de geautomatiseerde bakkerij. Met de film kon men aan de vraag voldoen en toch de productie ongestoord laten verlopen. De film kreeg de voordehand liggende titel “De moderne Bakkerij”. Het scenario van de film betreft een bakkerszoontje die in z’n droom op allerlei knopjes in de bakkerij heeft gedrukt. Hij raakt in paniek omdat hij niet weet wat er gaat gebeuren na deze daad. Dan schrikt hij wakker uit zijn nachtmerrie en zoekt troost bij z’n vader. Deze bakker laat hem vervolgens zien hoe het er werkelijk in de bakkerij aan toe gaat. Het gehele proces wordt belicht tot en met het uitrijden van de bakkerskarren naar de klant. Van het productieproces van deze film werd ook een fotoboek samengesteld door Mirror Film. [5]

Overname Bakkerij Franken

In 1957 verkreeg Vermaat's de aandelen benodigd voor de overname van Bakkerij Franken, met winkels in Haarlem, Bloemendaal en Heemstede en een bakkerij aan de Koediefslaan in Heemstede. De aandelen waren in handen van Meelfabriek De Sleutels uit Leiden. Voor de overname werd als voorwaarde gesteld dat Vermaat een extra aandelenemissie uitschrijft die uitsluitend bestemd is voor De Sleutels. [7] Met deze actie komt voor het eerst vreemd kapitaal in het bedrijf. De verhouding ligt nu als volgt: 180 aandelen verdeeld onder de familie Vermaat en 67 aandelen bij De Sleutels. In februari 1957 vond de overdracht officieel plaats en wordt door de notaris een nieuwe akte voor de NV opgesteld.[9] Op 18 maart daaropvolgend maken de directies van Vermaat en Franken publiekelijk bekend dat zij hebben besloten tot een fusie van beide bedrijven met de toevoeging dat beide bedrijven voorlopig onder dezelfde namen en gescheiden organisaties zullen blijven opereren. Franken’s Bakkerijen bestaat op dat moment uit 2 bakkerijen (Haarlem en Heemstede) en 10 winkels (Haarlem, Heemstede, Bloemendaal, Overveen en Aerdenhout).[10] De eerste gezamenlijk daad is het besluit samen een geheel nieuwe hypermoderne bakkerij te bouwen in Haarlem ter vervanging van de bestaande bakkerijen.

Nieuwbouw aan de Paul Krugerkade

Bestand:Wethouder J.A. Schippers, tijdens het slaan van de eerste paal voor de nieuwe broodfabriek van Vermaat (Paul Krugerkade 8). In J.A. Schippers, verzameling foto's van stadsgezichten, gebeurte, NL-HlmNHA 1478 25900 K 38.JPG

Wethouder J.A. Schippers tijdens het slaan van de eerste paal voor de nieuwe broodfabriek van Vermaat op de Paul Krugerkade 8

Voor de zoektocht naar een geschikte locatie voor nieuwbouw vinden met de gemeente diverse onderhandelingen plaats. Er liggen een drietal opties op tafel: de Waarderpolder, langs de Schipholweg en het terrein van Holland Nautic (schuin aan de overzijde van Vermaat’s Bakkerijen). Het laatste terrein heeft voor de gemeente de voorkeur, want men zoekt al enige tijd naarstig naar een goede bestemming voor dit leegstaande complex. Er moet echter veel gebeuren aleer Vermaat bereid zal zijn de overstap te maken. Zo moet eerst de Paul Krugervaart gedempt worden waarmee tevens het probleem van de verkeershinderlijke brug over de Spaarndamseweg zal worden opgelost. Ook moet het terrein van de voormalige scheepswerf van opstallen worden bevrijd en de haven gedempt, waarna het gehele terrein voor oplevering bouwrijp moet worden gemaakt. Deze voorwaarden worden dan ook duidelijk vermeld in de notariële koopakte. Het duurt tot 1961 aleer de infrastructuur is aangepast en het terrein bouwrijp wordt opgeleverd. Op 22 maart 1961 mag wethouder J.A. Schippers officieel de eerste paal slaan van de nieuwe bakkerij.

De architecten Fred M. Kramer en C. den Heijer uit Haarlem tekenden het bouwplan van de nieuwe bakkerij, dat één gebouw van 10.400 m² bevat waarin alles geïntegreerd wordt: productie van brood en banket, verpakkingsafdelingen, kantoren en een dienstwoning. In de bakkerij worden o.a. twee broodlijnen van elk 1800 broden/uur opgenomen, waarmee volledig wordt voorzien in vervanging van de capaciteit van Vermaat en van Franken.

Kunstwerk Levinus Tollenaar

De familie Vermaat wilde duidelijk iets groots neerzetten aan de Paul Krugerkade. Aan de voorgevel werd over een lengte van 32 mtr en 4,5 mtr hoog ruimte gemaakt voor een kunstwerk. Men had hiervoor het oog laten vallen op de werken van Levinus Tollenaar. Deze autodidactische kunstenaar was lid van de kunstenaarsstroming De Groep in Haarlem. Voor zijn kunstwerk gebruikte hij veelal afgekeurde bakstenen van diverse soorten. Zo werd door Tollenaar het proces van brood maken in reliëf verbeeld. Het kunstwerk betreft niet alleen de voorgevel, maar gaat nog een klein stukje verder op de zijgevel. Op de zijgevel staat in dezelfde uitvoering het wapen van de gemeente Haarlem uitgebeeld en een haan die het ochtendgloren aankondigt. Deze laatste afbeelding heeft wellicht betrekking op de dagelijkse vroege aanvang van de bakkers. Jarenlang was het kunstwerk in de vergetelheid geraakt, echter na de blog van Willemien Spook in 2006 kreeg het kunstwerk zijn waarde weer terug met de naam ‘ode aan de bakker’.

Binnen bij de entree kreeg de sokkel met daarop de bronzen buste van Willem Vermaat een mooie plekje. In het trappenhuis werd het eenvoudige steen reliëf t.g.v. het 5-jarig bestaan in 1941 herplaatst in de muur. Evenals het glas in loodraam t.g.v. het 10-jarig bestaan.

Overname Bakkerij Hartigh

Intussen komt de bakkerij T. den Hartigh in Rotterdam (schoonvader van Willem Vermaat) in financiële moeilijkheden. Eind 1959 besluit Vermaat's deze noodlijdende bakkerij uit Rotterdam over te nemen en kondigt een reorganisatie van deze aanwinst aan. [12]

Derde Kanaal

Met de overname van Franken’s Bakkerijen NV werd een belangrijke andere verkoopmethode van de producten toegevoegd. Was eerst alleen de wijkverkoop (eerste kanaal) de afzetmethode, nu moesten ook winkels worden bevoorraad (tweede kanaal). In de jaren 60 van de vorige eeuw verschenen de eerste zelfbedieningszaken voor levensmiddelen in het straatbeeld. Aanvankelijk was het voor de kruideniers verboden om bakkersproducten te verkopen. Na een herziening van het Vestigingsbesluit in 1961 [13] werd het de kruideniers toegestaan ook verpakt brood te verkopen. Dat brood werd veelal betrokken van industriële bakkerijen en betekende voor Vermaat een nieuwe afzetmethode (derde kanaal). In de 60-er jaren veranderde er veel in de wereld. In het straatbeeld verdwenen de bakkerskarren en werden vervangen door elektrisch aangedreven bezorgwagentjes van Spijkstaal. Ook de supermarkten konden niet met bakkerskarren worden bevoorraad. Hier had men bestelbusjes voor nodig. Dat was ook de reden voor Vermaat om in 1963 flink te investeren in Spijkstaal rijdende winkeltjes en een klein wagenpark. In de nieuwe bakkerij was dan ook 1000 m2 ruimte gereserveerd voor het parkeren van deze rijdende have, inclusief een goed geoutilleerde werkplaats. De Spijkstaal bezorgwagentjes van Vermaat reden zelfs in Hillegom en werden dagelijks bevoorraad met bestelbussen vanuit Haarlem.

Afscheid van Familie Vermaat

Vanaf de in gebruik name van de nieuwe bakkerij trok Simon Vermaat zich geleidelijk terug uit de actieve operatie. Er waren intussen twee directieleden van buiten aangetreden, de heren Meier en Hut. Met de komst van mede-eigenaar Meelfabriek De Sleutels kwam er ook nieuw elan in het bedrijf. Wellicht dat Simon het, gezien het bereiken van de gepensioneerde leeftijd, wel welletjes vond. Er werd dan ook in 1965 al volop gesproken over een eventuele overname van alle familieaandelen. Opvallend is dat hij in 1969 nog even snel een familielid als derde directielid toevoegt. In de aandeelhoudersvergadering van 15 mei 1969 wordt dit beklonken, maar wel met uitdrukkelijke tegenstem van De Sleutels.[14] Enige maanden later zijn de onderhandelingen afgerond en worden alle resterende aandelen op 29 aug. 1969 aan Meelfabriek De Sleutels overgedragen. De bakkerij T. den Hartigh in Rotterdam bleef overigens buiten deze transactie en bleef dus in de familie. Hiermee komt een einde aan de relatie van de familie Vermaat met de gelijknamige bakkerij.

Nieuwe overnames en samenvoegingen

Terwijl Meelfabriek De Sleutels uit Leiden onderhandelde met de familie Vermaat over de overname van alle aandelen, werd De Sleutels zelf in 1964 overgenomen door Meelfabriek Meneba uit Rotterdam. Meneba (Meelfabrieken der Nederlandse Bakkerijen) was ooit opgericht op initiatief van de bakkersbond, als tegenwicht voor particuliere fabrikanten die tijdens de Eerste Wereldoorlog de bloemprijzen voortdurend opdreven. Aandelen mochten alleen in het bezit zijn van bakkers of andere afnemers van meelproducten. Sinds de Tweede Wereldoorlog gold Meneba als grootste meelproducent van Nederland. Aanvankelijk leek Meneba ‘ver weg’ voor Vermaat. Dat veranderde in 1969 toen Meneba een eigen bakkerijdivisie opstartte. De divisie werd gevuld met de overname van verschillende bakkerijen. Een daarvan betrof de Sitos-bakkersgroep in de Randstad, met bekende bakkerijen als Hus (Rijswijk), Van der Meer en Schoep (Rotterdam), Carels (!) in Den Haag, Haarlem en Amsterdam, Lensvelt Nicola in Den Haag en Ambro in Amstelveen. Sitos was ook bekend van de introductie van King Corn brood in 1965, met de succesvolle reclamecampagne van Japie. [15] Er volgde een herverdeling van producten onder de bakkerijen (clustering). Ook werden de grondstoffen gezamenlijk aangekocht (inkoopvoordeel). Dagvers brood bleef in omvang en soorten voor iedere bakkerij behouden, vanwege de directe levering een haar eigen klantengroep. Specialiteiten zoals gebak en banket werden echter geclusterd naar een of enkele bakkerijen. De bakkerijen werden door Meneba ondergebracht in de Melvin Bakkerijgroep en de winkels in de Melvin Winkelgroep.

VCA-bakkerijen

Vanwege de ligging werden de bakkerijen van Vermaat, Carels (A’dam) en Ambro (Amstelveen) in 1972 organisatorisch samengevoegd en aangestuurd vanuit de vestiging van Vermaat in Haarlem. Voorlopig hield iedere bakkerij zich bij zijn eigen productiemethoden en leveringsgebieden. Vanaf 1975 veranderde dat. Carels bakkerijen aan de Ottho Heldringstraat in Amsterdam werd geheel ingericht voor banket en (diepvries-)gebakproductie. De broodproductie bij Carels werd per 17 jan. 1976 stilgelegd en de omzet hiervan werd toegevoegd aan Vermaat. De banketproductie van Vermaat werd in z’n geheel overgeheveld naar Carels. Ambro was een iets kleinere bakkerij voor dagvers producten, maar kon op de kleinbroodlijn ook diepvriesproducten draaien (half afgebakken producten) zoals kaiserbroodjes. Voor deze herstructurering moest er in het bedrijfspand van Vermaat wel het een en ander gebeuren. Wanden werden afgebroken en nieuwe opgebouwd. Belangrijk was dat de paneermeelinstallatie –centraal opgesteld in de bakkerij- werd verhuisd naar een aparte afdeling, zodat er ruimte ontstond om machines meer in lijn te zetten en gemakkelijker konden worden geautomatiseerd. Vanzelfsprekend werd het machinepark ook uitgebreid. De twee grootbroodlijnen kregen beiden een nieuwe bollenkast en er kwamen 4 stuks gereviseerde Benjamin Franklin High Speed Mixers afkomstig van de Leidse Broodfabriek en van Bakkerij Dijkers uit Almelo.[16] Daarnaast werd ruimte gemaakt voor een ambachtelijk lijntje voor kleinbrood (bolletjes en puntjes). Als in 1984 Carels (als banketbakkerij) fuseert met Albro en verder produceert onder de naam Maitre Paul ziet Vermaat ook weer mogelijkheden voor het inrichten van een eigen koffiebroodjesafdeling. (Maitre Paul werd in z’n geheel in 1991 overgenomen door Milchof Eiskrem GmbH) [17] Werd aanvankelijk nog lamineerdeeg gemaakt met uitrolmachines, al snel kwam een volautomatische lamineerdeeg machine in de afdeling te staan, waarop allerhande (gevulde) broodjes konden worden geproduceerd tot zelfs in lijn gefabriceerde croissants.

McDonalds

Ergens in het midden van de jaren tachtig komt Vermaat’s Bakkerijen in contact met fastfood keten McDonalds. Deze Amerikaanse organisatie had begin jaren 70 het eerste restaurant in Nederland geopend en had in de jaren daarna het aantal restaurants gestaag uitgebreid. Het gevolg was dat men steeds meer broodjes nodig had en men een industrieel ingerichte bakkerij zocht als toeleverancier. Met wat aanpassingen, o.a. voorgevormde bakplaten voor regulars en voor big-mac, startte Vermaat met de productie van hamburgerbroodjes. Echter voordat het eerste deeg werd gemaakt werd er in Amerika nog wel even nagevraagd of het toegestuurde recept wel juist was. Men vond in Haarlem het suikergehalte wat ongewoon hoog. Er werd echter niets aan het recept gewijzigd.

Om een goede kwaliteit van de broodjes te waarborgen bleek al snel dat het met orthodoxe deegverwerkingslijnen voor kleinbrood een hele inspanning was. Toen de relatie met McDonalds een vastere vorm kreeg, werd besloten de grootbroodlijn in het midden van de bakkerij te verwijderen om plaats te maken voor Amerikaanse deegverwerkingsmachines (AMF) die speciaal waren ontwikkeld voor de fastfoodsector. Voor het kneden van het deeg kwam een Engelse vacuümmixer (Tweedy). Ook aan de achterzijde verscheen een nieuwe pillowpack inpakmachine met een automatisch krattenvulsysteem (LeMatic) naar Amerikaans voorbeeld. Om de leveringsafspraken gestand te houden werd in Amstelveen aan de kleinbroodlijn eenzelfde deegverwerkingslijn gekoppeld als in Haarlem inclusief verpakkingsmachine, zodat bij problemen in Haarlem direct kon worden uitgeweken naar Amstelveen. De productie van kleinbrood uit Amstelveen zou dan worden uitbesteed aan andere bakkerijen van Meneba in het land. Een oplossing waar overigens zelden gebruik van hoefde worden gemaakt. De lijn in Haarlem was uitgelegd voor een capaciteit van 14.000 broodjes/uur. Daarin was verwerkt de belofte aan McDonalds om alle nieuw te openen restaurants de komende jaren te voorzien in hun broodbehoefte. Deze overcapaciteit bood weer nieuwe kansen. De in België en Frankrijk gevestigde restaurantketen Quick (met eenzelfde formule als McDonalds) zocht een concurrent voor haar broodleverancier in Frankrijk. Al snel werden afspraken gemaakt om het brood te leveren voor de restaurants in België. Ook bleek er nog ruimte voor de hotdogbroodjes van Hotdogking. Daar was weinig extra voor nodig, slechts een set voorgevormde nieuwe bakplaten en drukplanken op de AMF om de ronde deegstukjes langwerpig te maken.

Meneba in Australische handen

Schaalvergroting was het credo in de jaren 80. En Meneba deed daar volop aan mee. Door een driftig aankoopbeleid was het concern gegroeid tot een conglomeraat bestaande uit zes divisies, die soms niet of nauwelijks verwantschap met elkaar hadden. In 1987 ging het mis en ging Meneba door een diep financieel dal. Inmiddels uitgevoerde saneringen bleken niet voldoende. Gelukkig kwam er in 1988 hulp uit Australië. Het grootste voedingsmiddelenconcern van Australië en Nieuw-Zeeland, Goodman Fielder & Wattie hoopte met de overname van Meneba vaste voet op Europese bodem te krijgen. Onder GFW werden de verschillende divisies onafhankelijker van elkaar. Tot dan werden de bakkerijen centraal aangestuurd vanuit de meeldivisie. Daar kwam door toedoen van GFW een einde aan. Sterker: men besloot per 1 jan.1990 de naam Melvin Bakkerijgroep te wijzigen in Quality Bakers Group met een eigen hoofdkantoor in Gouda. Zo heette de bakkerij in Haarlem officieel Vermaat/Ambro Bakkerijen, onderdeel van de Quality Bakers Group.

Sluiting Ambro bakkerij te Amstelveen

Bij McDonalds was de omzet in 1992 inmiddels zo hard gegroeid, dat men eigenlijk liever een bakkerij zocht waarin uitsluitend producten voor de fastfoodketen geproduceerd werden (zgn. dedicated). Dat bleek in Haarlem bij Vermaat onmogelijk met naast de hamburgerbroodjeslijn ook nog een belangrijke grootbroodlijn en een koffiebroodjes afdeling. In 1992 nam McDonalds daarom afscheid van Vermaat. De treurnis om dit overigens niet onverwachte vertrek duurde niet lang, want meteen werd de al langer lopende vraag van Quick om meer leveringsgebied (en dus omzet) te verzorgen gehonoreerd. Vanaf dat moment ging Vermaat hamburgerbroodjes leveren aan alle vestigingen van Quick in België en het noorden van Frankrijk, tot en met Parijs. Voor de vestigingen in de lichtstad had men een lokale distributeur gezocht, omdat het onmogelijk was met grote opleggers in Parijs rond te rijden. Door het uitvoeren van allerlei kunstgrepen werd de capaciteit van de productielijn uitgerekt van 14.000 naar 16.000 stuks per uur. Dit bleek het ultieme maximum van de narijskast. Al met al had het afscheid van McDonalds dus geen gevolgen voor het personeel. Dat werd anders toen in 1994 een belangrijke supermarktklant (Aldi) afscheid nam van de Quality Bakers groep. Voor Vermaat in Haarlem betekende dit een omzetverlies van 40% op de grootbroodlijn. Een herstructurering met gedwongen ontslagen bleek onvermijdelijk. Allereerst werd besloten de vestiging Ambro in Amstelveen/Bovenkerk te sluiten. De productieomzet van deze bakkerij werd deels ondergebracht in Haarlem. De diepvries kleinbroodlijn werd bijna in z’n geheel overgeplaatst naar de vestiging van Vermaat. Doordat met deze laatste extra omzet ook wat personeel uit Amstelveen kon meeverhuizen werd het leed voor het personeel tot een minimum beperken. Voor het resterende boventallige personeel was met de vakbonden een uitgebreid sociaal plan afgesproken.

Meneba overgenomen door CVC en nu Maxeres - 1997

Ook Goodman en Fielder (Wattie had het reeds opgegeven) beleefden medio jaren 90 zorgelijke tijden. Uiteindelijk moest aan het Europese avontuur een einde komen en werd in 1997 Meneba verkocht aan CVC Capitol Partners. Kort daarna (1998) werd de naam Meneba omgezet in Maxeres om een betere beursintroductie te verkrijgen. Vanaf dat moment werden ook de oorspronkelijke familienamen van de verschillende bakkerijen geschrapt en heette iedere bakkerij voortaan Quality Bakers gevolgd door de plaatsnaam. Vermaat’s Bakkerijen heette vanaf dat moment Quality Bakers Haarlem.

Groei fast food broodjes en Quality Bakers Picardie

Hoewel er door de bakkerijgroep nog steeds winst werd gemaakt, was dit onvoldoende om gretige investeerders te lokken. Sterker, de hamburgerbroodjeslijn van QB-Haarlem bleek een van de rendabelste lijnen binnen de groep. De vraag naar fast-food producten was nog steeds niet gestild. In 1995 werd de oude narijskast vervangen door een nieuwe met een reguliere capaciteit van 18.000 stuks broodjes/uur. Een jaar later was de bandoven aan de beurt. Hiervoor in de plaats verscheen een direct gestookte kettingoven van Lanham. Daarnaast werd de lijn nog verder geautomatiseerd (bakplaten wisselen), waardoor de gehele lijn een vaste capaciteit kreeg van 18.000 st/uur. Dit was tevens de maximaal haalbare capaciteit voor de bakkerij in Haarlem, omdat installaties met een grotere capaciteit gewoonweg niet paste in het gebouw vanwege hun fysieke omvang. De relatie met Quick was zeer goed. Vanuit Frankrijk werd daarom diverse malen verzocht de hamburgerbroodjes voor geheel Frankrijk te verzorgen. De afstand Haarlem Zuid-Frankrijk was echter veel te ver voor de verse broodjes. Na uitvoerig overleg en solide afspraken werd besloten dat Quality Bakers een nieuwe bakkerij ging bouwen ten noorden van Parijs. Er werd gekozen voor een locatie nabij de plaats Gauchy en de streek Picardie.[18] De geheel nieuwe bakkerij kreeg als voorbeeld de hamburgerbroodjeslijn uit Haarlem, maar dan wel met een capaciteit van 30.000 broodjes/uur. In december 1997 kwamen de eerste broodjes van de lijn in Frankrijk en werd stapsgewijs het afzetgebied tot in het zuiden van Frankrijk uitgebreid. Voor de lijn in Haarlem veranderde vooralsnog niets. Men bleef produceren voor Quick en vond daarnaast ook ruimte om te produceren voor nieuwe klanten, zoals bijvoorbeeld afnemers die de producten doorverkochten aan supermarkten. Het product bleef gelijk, alleen de verpakking wijzigde.

Van CVC naar Kamps AG - 2000

De overname van Meneba in 1997 door CVC Capitol Partners had een duidelijk doel: Meneba opdelen en in stukken verkopen, waarna de meeldivisie als Maxeres een beursgang zou maken. In 2000 meldde zich een koper voor de bakkerijgroep: Kamps AG uit Duitsland. Eigenaar Heiner Kamps startte met z’n eerste bakkerij in Duitsland in 1982 en breidde z’n bedrijf in de jaren 90 flink uit met diverse overnames. Zijn beursgang volgde in 1998. Overnames in het buitenland volgden snel achter elkaar, zoals in Frankrijk (Harry’s) en in Nederland : Bakkerij ’t Stoepje, Bakker Bart en uiteindelijk ook Quality Bakers. En zo gebeurde het dat de gehele Quality Bakers groep, waaronder de vestiging in Haarlem, in 2000 in handen viel van het Duitse Kamps AG. Het management op het hoofdkantoor in Reeuwijk bleef voorlopig zitten, maar er volgde in de jaren erna wel een intensievere bemoeienis vanuit Duitsland. Voor Quality Bakers Haarlem veranderde er voorlopig niets, hoewel er inmiddels wel een lichte kentering in de omzet van de zo belangrijke fastfood broodjes werd waargenomen.

Van Kamps naar Barilla - 2002

Het leek niet op te kunnen met al die overnames door Heiner Kamps. Toch knapte de zeepbel in 2001. Tegenvallende resultaten en niet waar te maken verwachtingen deden de koers van het aandeel Kamps dalen. Gevolgen konden niet uitblijven. In april 2002 verkocht Heiner Kamps z’n concern om zich van zijn schuldenlast te verlossen. De nieuwe eigenaar kwam uit Italië: voedingsconcern Barilla. Dit familiebedrijf staat bekend als pasta producent en als eigenaar van Wasa. Voor alle bedrijven van Kamps AG veranderde er vooralsnog niets. De gehele organisatie inclusief management bleef voorlopig zoals het was. Tot na de overname door Barilla hielden de bakkerijen nog de naam Quality Bakers. In november 2002 werd echter niet alleen de naam Kamps bij alle bakkerijen op of tegen de gevel gespijkerd, maar bij de gehele Nederlandse tak verder geproduceerd onder de naam Kamps Nederland b.v. Opvallend daarbij was dat in hetzelfde personeelsblad waarin de naamswijziging werd afgekondigd, bekend werd gemaakt dat Heiner Kamps zich terugtrok uit het concern.

Nieuwe kansen voor Quality Bakers Haarlem

In de nieuwe eeuw werd langzamerhand duidelijk dat het voor Quality Bakers Haarlem een uitdaging zou worden de nieuwe tijdgeest bij te houden. Niet alleen de voedingsgewoonten van de mens veranderde (er werd bewuster gezond gegeten, dus minder fastfood), maar ook de steeds hogere eisen qua hygiëne werden een grote kostenpost voor de exploitatie van het pand. Een nog grotere bedreiging was de concurrentie. Bakkerijen die investeerden in gespecialiseerde lijnen met een veel grotere capaciteit hadden vanzelfsprekend een veel lager kostprijs voor hun product. Dit zorgde er voor dat al snel afscheid genomen moest worden van de lamineerlijn voor koffiebroodjes. Vervolgens werd in 2002 gestopt met de diepvrieslijn. Wat restte aan productielijnen waren de grootbroodlijn en de hamburgerbroodjeslijn. Daar werd vanaf dat moment volledig op ingezet om een gezonde toekomst te waarborgen. Allereerst werden de oude Benjamin Franklin kneders op de grootbroodlijn vervangen door hypermoderne kneders met onderlossing, waardoor men niet meer met zware deegkuipen hoefde te sjouwen en –nog belangrijker- de deegcharges een kleiner volume kregen waardoor de kwaliteit van het brood beduidend beter werd. Ook de grondstoffendosering hiervan werd volledig geautomatiseerd. En om de discussie met de Waren Autoriteit te slechten werd de oude schommel-narijskast een de binnenzijde geheel bekleed met roestvrijstalen platen. De algemene tendens om minder vet en dus gezonder te eten was duidelijk te merken aan de langzaam dalende omzet op de hamburgerbroodjeslijn. De overname door en steeds nauwere banden met Kamps AG in Duitsland bracht soms ook nieuwe kansen. In 2003 werd de hamburgerbroodjeslijn geschikt gemaakt voor het produceren van mini hamburgerbroodjes en mini hotdogs voor levering aan Kraft. Het waren echter druppels in een grote emmer. Daarom werd er ook geïnvesteerd in een kleinbroodstraat, parallel opgesteld aan de AMF deeglijn voor hamburgerbroodjes. Er kwamen nieuwe vlakke bakplaten bij en de lijn werd zo uitgelegd dat de capaciteit van 18.000 broodjes per uur gestand hield. Deze hoge capaciteit gecombineerd met een hoge kwaliteit bleek een succes. Voor het eerst sinds decennia werd op deze productielijn meer zacht kleinbrood gemaakt dan hamburgerbroodjes. Het enthousiasme over deze aanpassing zorgde in 2005 voor de plaatsing van een Parimixer (continu-kneder) om de kwaliteit van het zachte kleinbrood nog bestendiger te maken.

Van Barilla naar Bakkersland – 2008

De bedrijfsresultaten van Kamps in het algemeen en Kamps Duitsland in het bijzonder stemden niet naar tevredenheid van de Italianen. Daarbij kwam dat er in Nederland een flinke prijzenoorlog was uitgebroken tussen de verschillende supermarktketens. Deze onrust onder de afnemers liet ook de vestiging in Haarlem niet ongemoeid. Er moest iets gebeuren. De eerste reorganisatie werd op poten gezet. Nadat eind 2002 eerst de naam van Kamps op alle gevels was geplakt, werd ook de huisstijl aangepakt. Bepaald toch geen geld besparende activiteiten. Ook kwam er een nieuw management op het Nederlandse hoofdkantoor van Kamps Nederland in Reeuwijk. Het belangrijkste wapenfeit werd een centralisatie van alle overkoepelende activiteiten van de bakkerijen in Nederland. Efficiëntie levert altijd geld op, was het credo. Op de werkvloer in de bakkerij aan de Paul Krugerkade merkt men daar nog niet veel van. C1000 is inmiddels de belangrijkste klant en er wordt nog dagelijks brood gegeten. Het bleek allemaal niet genoeg. In 2005 werd een tweede reorganisatie aangekondigd. Allereerst werd de vestiging in Utrecht (voorheen Lubro) gesloten. Daarnaast kwam de opdracht nauwer samen te werken met het moederbedrijf in Duitsland. Een extra efficiëntie slag. Opvallend daarbij was weer wel de aangekondigde financiële ontkoppeling van Kamps Duitsland en Kamps Nederland. Als klap op de vuurpijl kwam eind 2005 de aankondiging van de sluiting van de vestiging in Den Helder (voorheen Bakkerij Bruinsma). Dit was zelfs voor de Centrale Ondernemingsraad een grote verrassing. Er werden zo veel mogelijk personeelsleden uit Den Helder overgeplaatst naar de bakkerijen in Haarlem en Zwanenburg. In 2006 besloot de centrale organisatie van C1000 tot een herverdeling van haar broodleveranciers. Dit pakte voor de vestiging in Haarlem niet goed uit. Er hing vanaf dat moment een donkere wolk boven de bakkerij in Haarlem. Eind 2007 werd Kamps Nederland geheel losgesneden van Kamps Duitsland. Kamps Nederland viel vanaf dat moment geheel onder directe verantwoordelijkheid van Barilla. Allemaal tekenen voor het eindspel. Als in maart 2008 de Kamps AG winkels in Duitsland met behoud van hun naam worden verkocht, krijgen alle bakkerijen weer een nieuwe naam. Voor Nederland valt men terug op het oude Quality Bakers. Het concern is nu min of meer opgedeeld in losse units waarvan de Quality Bakers bakkerijen in Nederland er één van is. In het voorjaar van 2008 wordt dan ook de Nederlandse tak verkocht aan de Nederlandse concurrent Bakkersland. Deze laatste groep heeft eenzelfde oorsprong als Quality Bakers: ontstaan uit familiebedrijven. Bakkersland bestond op dat moment uit 16 bakkerijen, 1600 personeelsleden en het hoofdkantoor in Hedel. Quality Bakers bestond op dat moment nog maar uit 7 bakkerijen en 800 mensen in dienst. [20] Als eind 2008 de definitieve goedkeuring komt van de NMa is de overname een feit. Al vrij snel worden de eerste plannen bekend gemaakt. Een daarvan is de sluiting van de vestiging in Haarlem per 1 januari 2009. Het personeel wordt voor een belangrijk deel overgeplaatst naar de vestiging in Zwanenburg en voor de boventalligen ligt een sociaal plan klaar. Voor het gehele machinepark worden afnemers gezocht. Een deel kreeg herplaatsing in de overige bakkerijen van Bakkersland en de rest werd verkocht. Het pand zelf werd op 1 nov. 2009 leeg opgeleverd aan de nieuwe eigenaar ontwikkelaar Amvest

Bronnen

• [1] Haarlem in cijfers
• [3] Meneba Magazine 14 juni 1979 “Een stukje geschiedenis”
• [4] “Zanghulde” vertolkt bij het 10-jarig bestaan in 1947 (uit de nalatenschap van dhr De Goede)
• [5] Mirror Film, “Spiegel van de jaren 50”, Oorspronkelijke uitgave:Ronny Temme, Nederlands Audiovisueel Archief, NAA-werkuitgave no.12 (1997). Nieuwe uitgave: Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (2015)
• [6] Notulen Buitengewone algemene van vergadering van aandeelhouders 8 febr. 1957
• [9] Haarlems Dagblad 18 maart 1957
• [10] Noord-Hollands Archief Adresboeken Haarlem 1957 (pag.139)
• [11] Haarlems Dagblad 1 okt. 1959
• [12] Dagblad Trouw 5 jan. 1960
• [13] Staatsblad 1961, 23 Vestigingsbesluit Levensmiddelenbedrijven 1961
• [14] Notulen vergadering van houders van Prioriteitsaandelen 15 mrt 1969
• [15] Archiefstuk 1225 Lubro te Utrecht; Het Utrechts Archief
• [16] Op de Korrel, personeelskrant Meneba 30 januari 1976
• [17] De Volkskrant 4 apr. 1991
• [18] L’Usine Nouvelle; art.no. 2538 d.d. 29.02.1996
• [20] Bakkerswereld 19 juni 2008

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties