Thanatopraxie

Thanatopraxie is een lichte vorm van balseming die het ontbindingsproces van een lijk tijdelijk vertraagt en besmettingsgevaar verminderd. Thanatopraxie is mogelijk in vele landen, waaronder België, Duitsland, Frankrijk en Engeland. In Nederland is thanatopraxie sinds 2010 toegestaan. Het woord is afgeleid van de naam van de Griekse god Thanatos, de god die doden naar de onderwereld bracht, en het Griekse praxis (beoefening, toepassing).

Tijdelijke werking

Het woord `tijdelijk` geeft het verschil aan tussen balsemen en thanatopraxie. Balsemen is een manier om overledenen een zo lang mogelijke tijd te bewaren, zonder dat het uiterlijk wezenlijk verandert. Men spreekt dan over conservering van een lichaam voor de lange termijn. Bij thanatopraxie is het doel van de behandeling een overledene voor enkele dagen te conserveren met een uitloop tot 10 dagen na het overlijden. Thanatopraxie is te verdelen in twee gebieden: de tijdelijke conservering en het cosmetische gedeelte (het ‘restaureren’ van een overledene en het opmaken). Voor een goede restauratie is het belangrijk om het lichaam eerst tijdelijk te conserveren, omdat de ingebrachte conserveringsvloeistof een eiwitverhardende werking heeft op de lichaamscellen.

Ontstaansgeschiedenis

Rond het jaar 1800 was koeling nog een onbekend fenomeen. Wanneer iemand kwam te overlijden, betekende dat in veel gevallen een snelle ontbinding. De Franse legerarts Gannal werd tijdens zijn studie chirurgie regelmatig geconfronteerd met de thanatomorphose (lijkontbinding) en de daaruit voortvloeiende kwalijke geuren en vrijkomende lichaamsvochten. Door de lichamen te injecteren met een vloeistof op basis van een acetaatoplossing en aluminiumzout ging hij de strijd aan tegen de ontbinding. In de loop der jaren verbeterde hij deze vloeistof. De arts van Napoleon heeft na het overlijden van de keizer op het eiland St.Helena dezelfde conserveringsmethode gebruikt. Tijdens de Amerikaanse burgeroorlog werden door Thomas Holms diverse conserveringen uitgevoerd, omdat de lichamen van gesneuvelde soldaten vaak over grote afstanden moesten worden vervoerd. Prof. J.H. Clark stichtte in 1852 de eerste opleidingsschool in Cincinnati. In de Verenigde Staten van Amerika worden tegenwoordig bijna alle lichamen met een hygiënische conserveringsmethode behandeld. Na de Tweede Wereldoorlog werd thanatopraxie eerst in Engeland en daarna in Frankrijk een vrij algemeen gebruikte conserveringsmethode. Momenteel worden 75% van de Engelsen na hun overlijden tijdelijk geconserveerd en in Frankrijk circa 45% van alle overledenen.

Verschil tussen balseming en thanatopraxie

Bij balseming gaat het om conservering voor een zeer lange termijn, terwijl thanatopraxie slechts een uitstel van de intreding van de ontbindingsverschijnselen beoogt. Daarom wordt er gebruik gemaakt van verschillende vloeistoffen: Bij balsemen wordt er gebruikgemaakt van een relatief hoog percentage formaline. Bij thanatopraxie is het bestanddeel formaline heel gering (0,5%). De rest van de vloeistof bestaat uit kleurstoffen, zouten en andere mineralen in een bepaalde samenstelling die de lichaamscellen tijdelijk, voor ongeveer 10 dagen, conserveren.

Aandachtspunten bij thanatopraxie

In de opleiding tot thanatopracteur wordt veel aandacht besteed aan het observeren van het lichaam, de doodsoorzaak en het bloedvatensysteem. Deze aandachtspunten zijn de leidraad voor het samenstellen van de vloeistof, die geïnjecteerd wordt in de bloedbaan. Een paar voorbeelden van deze observatie:

• Bij aderverkalking zal aan de vloeistof voor het conserveren een stof moeten worden toegevoegd, die er voor zorgt dat de doorstroming in de bloedvaten wordt bevorderd.
• Een ernstige leveraandoening resulteert in veel gevallen in een gele verkleuring van de huid. Zou dan de gebruikelijke kleurstof aan de vloeistof worden toegevoegd, dan zal de overledene na behandeling een ernstige groene verkleuring vertonen.

Bij thanatopraxie wordt een opening gemaakt in een slagader, waardoor de vloeistof kan worden ingebracht. Voordat de injectering kan plaatsvinden, wordt een ader geopend om eventueel aanwezig bloed weg te laten vloeien. De hoeveelheid vloeistof die in het lichaam wordt ingebracht, is sterk afhankelijk van het postuur van de overledene. Bij een overledene met een tenger postuur hoeft minder vloeistof te worden dan bij een lang of zwaar persoon. Gemiddeld wordt er tussen de vijf en de tien liter vloeistof gebruikt. Het door verdroging veranderde uiterlijk zal door de behandeling weer een natuurlijk beeld geven.

Het cosmetische effect van thanatopraxie

Bij thanatopraxie is het cosmetische effect voor de nabestaanden het meest opvallend. Doordat de bloedcirculatie in het lichaam tot stilstand is gekomen, zullen na het overlijden aanvankelijk donker gekleurde vlekken ontstaan, de zogenaamde lijkvlekken. Dit komt doordat het bloed naar de laagst gelegen plaatsen van het lichaam zakt. Ook in de vingertoppen, waar zich vele kleine bloedvaatjes bevinden, zullen verkleuringen ontstaan. Snel na het overlijden ontstaan hier bloedstolsels en doordat er geen afvloeiing meer is, ontstaat er door de ontstane druk een donkere verkleuring. Door lichte massage van de huid van de overledene vult de licht getinte conserveringsvloeistof de bloedvaatjes. Na ongeveer een uur krijgt de overledene in plaats van een wasbleke kleur met donkere vlekken weer een natuurlijker uiterlijk.

Thanatopraxie en restauratieve technieken

Nadat de overledene is behandeld, wordt deze gekleed. Op verzoek van de nabestaanden kunnen er cosmetische producten opgebracht worden. Wanneer een overledene bijvoorbeeld ten gevolge van een ongeval beschadigd of verminkt is, zal de thanatopracteur in veel gevallen in staat zijn door middel van hecht- en lijmtechnieken de beschadigingen te herstellen. De restauratie van overledenen stelt de nabestaanden in de meeste gevallen in de gelegenheid alsnog afscheid te nemen.

Effecten van thanatopraxie op opbaring en afscheid nemen

Na de thanatopraxiebehandeling kan de overledene worden opgebaard bij normale kamertemperatuur, zonder dat daarbij gebruikgemaakt wordt van een koelinstallatie. De opbaring zonder koelinstallatie voorkomt warmtevorming en motorgeruis in de opbaarruimte. Opbaren op bed of divan kan zonder problemen worden uitgevoerd. Verkleuringen en andere ontbindingsverschijnselen zullen geen belemmering meer vormen bij het afscheid nemen.

Nederlandse wettelijke bepalingen ten aanzien van conserverende behandelingen

De Wet op de lijkbezorging vermeldt het volgende over conserverende bewerkingen van een lichaam na het overlijden:

• In Nederland mogen alleen leden van het Koninklijk Huis na overlijden gebalsemd worden. In uitzonderlijke gevallen mogen anderen gebalsemd worden na toestemming van de minister van Volksgezondheid
• In Nederland mogen overledenen wel worden gebalsemd voor transport naar het buitenland
• Een ter beschikking van de wetenschap gestelde overledene mag omwille van de houdbaarheid gebalsemd worden
• Op een op zee verblijvend Nederlands schip mag een aldaar overleden persoon gebalsemd worden
• Wanneer het overlijden in het buitenland heeft plaatsgevonden en de overledene is daar gebalsemd, dan is het toegestaan de overledene in Nederland te begraven of te cremeren
• Sinds 1 januari 2010 is het toegestaan een lijk voor een periode van ten hoogste tien dagen te conserveren.

Externe link

• Thanapraxie op Uitvaart.nl