De Loenense waterval

De Watervallen van de Vrijenbergerspreng zijn de grootste twee watervallen van Nederland en liggen nabij de Gelderse plaats Loenen.
De aanleg van het Apeldoorns Kanaal - voor de economische ontwikkeling van Apeldoorn - is aanleiding geweest voor het ontstaan van de Loenense waterval.

De grote waterval met een verval van 15 m

Aanleg kanaal

Na het graven van een eerste gedeelte – het Griftkanaal – dat in 1829 voor de scheepvaart werd geopend, werd onder Koning Willem I begonnen met het aanleggen van het Kanaal Apeldoorn-Dieren in de periode 1848 tot 1865.
Het Apeldoorns Kanaal had van 1868 tot en met 1961 de functie van "lateraal kanaal" parallel aan de IJssel. Bij lage en hoge rivierstanden was de IJssel zeer moeilijk te bevaren wegens onvoldoende vaardiepte, respectievelijk te sterke stroom. De route via het kanaal was dan - met name voor kleine schepen - ook zeer aantrekkelijk. Het kanaal vervulde een belangrijke functie voor de aanvoer van grondstoffen voor ruim 60 papierfabrieken. Ook voor de aanvoer van bouwmaterialen voor onder meer de bouw van de Grote Kerk van Apeldoorn en de aanleg van de Rijksstraatweg Apeldoorn-Arnhem.

Sprengen

Bij het ontwerp van het kanaal, had Rijkswaterstaat te weinig maatregelen genomen om het waterpeil en de diepgang in het Apeldoorns kanaal constant te laten zijn. Daarom werden er sprengen gegraven en beken omgeleid om het kanaal te voeden, namelijk de Vrijenbergerspreng en de Veldhuizerspreng, die ieder ongeveer 6 kilometer lang zijn en ontspringen in het Schalterbos. De Vrijenberger/Veldhuizerspreng is zeer diep, ligt zo'n zeven meter onder het maaiveld en is bijzonder waterrijk. Door de vele zijsprengen wordt er geleidelijk een brede beek gevormd, die uitmondt in het Apeldoorns kanaal.

Gestileerde weergave van de Vrijenbergerspreng

Een spreng kan worden gezien als een door de mens gegraven watergang.Een spreng ontspringt vanuit een sprengkop. Dit is een tot op het grondwater gegraven bron, waardoor het grondwater vrijkomt en gaat stromen.

De Veluwe staat bekend om zijn sprengen. Door het natuurlijke hoogteverschil van de Veluwe ontstaan zo beken.

De sprengen - met name de Vrijenbergerspreng - werden aan het einde van de 19^e eeuw met schop en kruiwagen uitgegraven. Door de komst van de sprengen werd niet alleen de waterstand van het Apeldoorns Kanaal op peil gehouden, maar konden ook de papiermolens en wasserijen van water worden voorzien.
Vanwege het grote hoogteverschil in de sprengen, werden er twee watervallen aangelegd, die trapsgewijze werden uitgevoerd. Op deze wijze werd een te sterke stroming voorkomen.

Loenense waterval

De grote waterval- de Loenense waterval - heeft een verval van 15 meter en bestaat uit vier trappen. Deze trappen hebben verschillende maten. De andere waterval bestaat uit twee trappen.
Met stuwbalken wordt het water op diverse plaatsen op peil gehouden.
Om te voorkomen, dat door de stroomsnelheid te veel zand in het kanaal terecht komt, heeft men de watervallen met stenen uitgerust, om de stroomsnelheid enigszins te beperken.
Langs de waterval zijn stenen traptreden aangelegd voor de bezoekers.

• De Loenense waterval is de hoogste waterval van ons land.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Geraadpleegd: Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken, te Epe: https://www.sprengenbeken.nl
• De Waterval in Loenen op YouTube