Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Oorkonde (afspraken): verschil tussen versies
k (bad link repair, replaced: k → d (109)) |
|||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
[[Afbeelding:410px- | [[Afbeelding:410px-Lintje_urkunde.jpg|220px|thumb|right|<center> Een [[oorkonde (afspraken)|oorkonde]], behorend bij een [[lintje]] <br>([[koninklijke onderscheiding]] / [[ridderorde]]). </center>]] | ||
Een ''' | Een '''oorkonde''' oftewel '''charter''' is een schriftelijke weergave van afspraken, stammend uit de [[middeleeuwen]]. Veelal zijn deze oorkondes op [[perkament]] geschreven. Veel oorkonden bleven zo goed bewaard, omdat zij voor latere eigenaren het [[bewijs (civiel recht)|bewijs]] van eigendom van een stuk grond of een recht vormden. Ter bevestiging van de inhoud en de [[echtheid]] bevestigde men er zijn [[zegel (oorkonde)|zegel]] aan, of [[getuige]]n lieten hun zegel eraan bevestigen. Voorbeelden van oorkonden zijn de schenkingsoorkonde of de bevestigingsoorkonde. | ||
== Algemeen == | == Algemeen == | ||
Voor een goed begrip van zowel | Voor een goed begrip van zowel afzonderlijke oorkonden als grotere hoeveelheden oorkonden en hun totstandkoming bestaat een historische [[hulpwetenschap]], de [[oorkondenleer]], ook wel de diplomatiek genoemd. De oorkondenleer houdt zich ook bezig met het onderkennen van [[vervalsing|vervalste]] oorkonden. | ||
De verzameling van | De verzameling van oorkonden bijgehouden door een instelling of privaat persoon, noemt men een ''oorkondenschat'' of ''chartarium''. Afschriften van oorkonden die een instelling krijgt, verzamelt men in een ''cartularium''. | ||
== | == Oorkondenboeken == | ||
De oudste | De oudste oorkonde in de [[Nederlands]]e taal is de [[schepenbrief]] van Bochoute uit 1249. Nederlandse oorkonden tot 1300 zijn voor het grootste deel in druk uitgegeven in de [[19e eeuw|negentiende]] en [[20e eeuw|twintigste eeuw]] in zogeheten oorkondenboeken. De Nederlandse oorkondenboeken bevatten meestal in chronologische volgorde de oorkonden van een gewest, zoals het graafschap [[Holland]] en het [[bisdom|sticht]] [[Prinsbisdom Utrecht|Utrecht]]. Het ''Oorkondenboek van Gelre'' bevat oorkonden per instelling. | ||
Deze | Deze invalshoek is bekend uit de Franse oorkondenboeken: per instelling geeft men in Frankrijk een ''cartulaire'' uit. De Belgische oorkondenboeken bevatten per deel steeds de oorkonden uit de regeringsperiode van een bepaalde [[landsheer]]. Verschillende oorkondenboeken zijn tegenwoordig ook online raadpleegbaar. Voor oorkonden uit de noordelijke provincies van Nederland is daarvoor het [[Cartago (archief)|Cartago-project]] opgezet. | ||
== Regesten == | == Regesten == | ||
Na 1300 is de hoeveelheid | Na 1300 is de hoeveelheid oorkonden eenvoudig te groot om nog voor volledige publicatie in aanmerking te komen, omdat het dan om vele duizenden oorkonden zou gaan. In deze gevallen ging men wel over tot het maken van [[regest]]en, samenvattingen van oorkonden in één zin met al dan niet uitgebreide verwijzingen naar de originelen en eventuele uitgaven in druk. Vaak was een regestenlijst ook een opstap tot het maken van een oorkondenboek. | ||
Het beroemdste voorbeeld van regesten zijn de ''Regesta Imperii'', waarin de | Het beroemdste voorbeeld van regesten zijn de ''Regesta Imperii'', waarin de oorkonden van de keizers en koningen van het [[Heilige Roomse Rijk]] aan de orde komen. Bij de [[Monumenta Germaniae Historica]] te München is men na bijna twee eeuwen nog bezig om de laatste lacunes in hun editie van de konings- en keizeroorkonden tot 1300 te vullen. | ||
== Externe | == Externe links == | ||
*[http://www.regionaalarchieftilburg.nl/index.php?option= | *[http://www.regionaalarchieftilburg.nl/index.php?option=com_charterbank Charterbank; online beeldbank met daarin de oorkonden van Geertruidenberg en Raamsdonk met transcripties ] | ||
*[http://www.cartago.nl Cartago, project voor een digitaal | *[http://www.cartago.nl Cartago, project voor een digitaal oorkondenboek van Groningen en Drenthe, met links naar soortgelijke projecten elders] | ||
*[http://www.inghist.nl/ | *[http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/OorkondenVanNoord-brabant694-1312/onb Oorkondenboek van Noord-Brabant, 694-1312 - site van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, Den Haag] | ||
*[http://www.rrz.uni-hamburg.de/hamburgisches_ub/ Het virtuele Hamburgse | *[http://www.rrz.uni-hamburg.de/hamburgisches_ub/ Het virtuele Hamburgse oorkondenboek - site Universiteit van Hamburg] {{de}} | ||
*[http://cdlm.unipv.it/ Codice diplomatico della Lombardia medievale (secoli VIII-XII) - | *[http://cdlm.unipv.it/ Codice diplomatico della Lombardia medievale (secoli VIII-XII) - oorkonden uit Lombardije, site van de Universiteit van Pavia] {{it}} | ||
*[http://www.mgh.de/ | *[http://www.mgh.de/publikationen/diplomata/die-urkunden-der-deutschen-koenige-und-kaiser/ Overzicht van de edities van Duitse konings- en keizeroorkonden bij de Monumenta Germaniae Historica] | ||
*[http://www.monasterium.net/ Das virtuelle | *[http://www.monasterium.net/ Das virtuelle Urkundenarchiv Europas - portalsite voor projecten in verschillende landen rond de digitale ontsluiting van oorkonden] | ||
{{Commons|Category:Deeds| | {{Commons|Category:Deeds|Oorkonde}} | ||
[[Categorie:Document]] | [[Categorie:Document]] | ||
[[Categorie: | [[Categorie:Schriftelijke communicatie]] | ||
[[Categorie:Middeleeuwen]] | [[Categorie:Middeleeuwen]] | ||
Huidige versie van 8 mrt 2015 om 23:35
(koninklijke onderscheiding / ridderorde).
Een oorkonde oftewel charter is een schriftelijke weergave van afspraken, stammend uit de middeleeuwen. Veelal zijn deze oorkondes op perkament geschreven. Veel oorkonden bleven zo goed bewaard, omdat zij voor latere eigenaren het bewijs van eigendom van een stuk grond of een recht vormden. Ter bevestiging van de inhoud en de echtheid bevestigde men er zijn zegel aan, of getuigen lieten hun zegel eraan bevestigen. Voorbeelden van oorkonden zijn de schenkingsoorkonde of de bevestigingsoorkonde.
Algemeen
Voor een goed begrip van zowel afzonderlijke oorkonden als grotere hoeveelheden oorkonden en hun totstandkoming bestaat een historische hulpwetenschap, de oorkondenleer, ook wel de diplomatiek genoemd. De oorkondenleer houdt zich ook bezig met het onderkennen van vervalste oorkonden.
De verzameling van oorkonden bijgehouden door een instelling of privaat persoon, noemt men een oorkondenschat of chartarium. Afschriften van oorkonden die een instelling krijgt, verzamelt men in een cartularium.
Oorkondenboeken
De oudste oorkonde in de Nederlandse taal is de schepenbrief van Bochoute uit 1249. Nederlandse oorkonden tot 1300 zijn voor het grootste deel in druk uitgegeven in de negentiende en twintigste eeuw in zogeheten oorkondenboeken. De Nederlandse oorkondenboeken bevatten meestal in chronologische volgorde de oorkonden van een gewest, zoals het graafschap Holland en het sticht Utrecht. Het Oorkondenboek van Gelre bevat oorkonden per instelling.
Deze invalshoek is bekend uit de Franse oorkondenboeken: per instelling geeft men in Frankrijk een cartulaire uit. De Belgische oorkondenboeken bevatten per deel steeds de oorkonden uit de regeringsperiode van een bepaalde landsheer. Verschillende oorkondenboeken zijn tegenwoordig ook online raadpleegbaar. Voor oorkonden uit de noordelijke provincies van Nederland is daarvoor het Cartago-project opgezet.
Regesten
Na 1300 is de hoeveelheid oorkonden eenvoudig te groot om nog voor volledige publicatie in aanmerking te komen, omdat het dan om vele duizenden oorkonden zou gaan. In deze gevallen ging men wel over tot het maken van regesten, samenvattingen van oorkonden in één zin met al dan niet uitgebreide verwijzingen naar de originelen en eventuele uitgaven in druk. Vaak was een regestenlijst ook een opstap tot het maken van een oorkondenboek.
Het beroemdste voorbeeld van regesten zijn de Regesta Imperii, waarin de oorkonden van de keizers en koningen van het Heilige Roomse Rijk aan de orde komen. Bij de Monumenta Germaniae Historica te München is men na bijna twee eeuwen nog bezig om de laatste lacunes in hun editie van de konings- en keizeroorkonden tot 1300 te vullen.
Externe links
- Charterbank; online beeldbank met daarin de oorkonden van Geertruidenberg en Raamsdonk met transcripties
- Cartago, project voor een digitaal oorkondenboek van Groningen en Drenthe, met links naar soortgelijke projecten elders
- Oorkondenboek van Noord-Brabant, 694-1312 - site van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, Den Haag
- Het virtuele Hamburgse oorkondenboek - site Universiteit van Hamburg (de)
- Codice diplomatico della Lombardia medievale (secoli VIII-XII) - oorkonden uit Lombardije, site van de Universiteit van Pavia (it)
- Overzicht van de edities van Duitse konings- en keizeroorkonden bij de Monumenta Germaniae Historica
- Das virtuelle Urkundenarchiv Europas - portalsite voor projecten in verschillende landen rond de digitale ontsluiting van oorkonden
Vrije mediabestanden over Oorkonde op Wikimedia Commons