Volkskunde

Volkskunde is de studie van een bepaald volk en zijn culturele gebruiken.

Term

De term kwam in gebruik in de laatste decennia van de 18e eeuw. Voor zover bekend duikt hij het eerst op in Göttingen, Duitsland, in 1782.

In die periode verschenen ook de woorden volkenkunde, etnografie en etnologie.

Volkskunde wordt op verschillende manieren gedefinieerd. In zijn artikel Die Volkskunde als Wissenschaft, maakte Heinrich Heinrich Riehl als eerste een verschil tussen enerzijds Volkskunde als wetenschappelijk vakgebied, en anderzijds volkskundig onderzoek in bronnen uit het heden en verleden.

Volkskunde en volkenkunde

Terwijl volkskunde zich concentreert op de studie van een enkel volk, onderzoekt de volkenkunde alle volkeren.

De term volkskunde raakte in het verleden in sommige landen negatief geladen door het gebruik ervan in landen met militaire regimes en onder het nationaalsocialisme. De term wordt werd daarom soms vervangen door etnologie, en later door culturele antropologie.

• De klassieke volkskunde was vaak historisch gericht en onderzocht vooral folkloristische verschijnselen uit het verleden. De term folkloristiek kan als synoniem worden gebruikt. Omdat ’folklore’ meestal verwijst naar tradities uit het verleden en niet naar hedendaagse gebruiken, wordt het woord ’folkloristiek’ gewoonlijk niet gebruikt als synoniem voor de hedendaagse culturele antropologie en etnologie.
• Moderne aftakkingen van de volkskunde als wetenschap worden nu aan universiteiten gedoceerd als culturele antropologie of als Europese etnologie. Hierin worden ook hedendaagse fenomenen onderzocht, en niet enkel tradities uit het verleden.
• Volkenkunde als wetenschap staat ook bekend onder de benaming (niet-Europese) etnologie of in het Engels ook als sociale antropologie (social anthroloplogy).

Geschiedenis

Het begin van de volkskunde werd vaak toegeschreven aan Jacob en Wilhelm Grimm en aan Johann Gottfried Herder. Zij hadden een grote invloed op de ontwikkeling van de volkskunde in de negentiende-eeuwse periode van de Romantiek. Andere invloeden stammen reeds uit de tijd van de Verlichting.

De vroegere volkskunde concentreerde zich sterk op het verzamelen en bewaren van kennis over verdwijnende tradities en gebruiken. Vooral in de tijd van de Industriële Revolutie verdwenen veel oude gebruiken.

In 1961 werd Hermann Bausingers Volkskultur in der technischen Welt uitgegeven, waarin hij pleitte om de volkskunde te vernieuwen door het recentere verleden te verwerken en zich meer op het heden te richten.

Het idee van vernieuwing viel ook elders in de smaak, waardoor de wetenschappelijke volkskunde van richting begon te veranderen.

De culturele antropologie en de etnologie richten zich tegenwoordig meer op hedendaagse verschijnselen. Door de toenemende internationalisering en globalisering werd ook het onderzoeksgebied ruimer.

Bronnen

• Willem T. M. Frijhof, Volkskundigen vóór de volkskunde, Volkskundig Bulletin 20.3, p. 245-267, op dare.ubvu.vu.nl
• Ton Dekker, Herman Roodenburg, Gerard Rooijakkers (red.), Volkscultuur: Een inleiding in de Nederlandse etnologie, SUN, Nijmegen 2000. ISBN 90 6168 6342 op depot.knaw.nl
• Eerste leerstoel Europese etnologie in Nederland, op meertens.knaw.nl
• Durk Hak, in: Trouw, 27 januari 2001, Volkenkundigen blijven verzamelaars van vlinders
• Erika Kuijpers, Historisch Nieuwsblad, 1995, nummer 6: De afdeling Volkskunde van het P. J. Meertens-Instituut

Verwijzingen