1970-1979

Eeuwen: 19e eeuw – 20e eeuw – 21e eeuw Decennia: 1950-1959 - 1960-1969 - 1970-1979 - 1980-1989 - 1990-1999 Jaaroverzichten: <<< - 1970 - 1971 - 1972 - 1973 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1978 - 1979 - >>>

De jaren 1970-1979 (van de christelijke jaartelling) zijn een decennium in de 20e eeuw.

Gebeurtenissen en ontwikkelingen

Oliecrisis

• De Oliecrisis van 1973 volgt uit een conflict tussen de Arabische wereld en het westen over het Israelisch-Arabische conflict en de steun van het westen aan Israel. Ook vindt de door Arabische oliesheiks gedomineerde Organisatie van Olieproducerende Landen dat de geïndustrialiseerde wereld te weinig betaalt voor de aardolie. De prijs wordt verhoogd met 70% en de productie beperkt.
• Tegen de Verenigde Staten en Nederland wordt een olieboycot ingesteld wegens de steun van deze landen aan Israel. In Nederland worden de autoloze zondag en rantsoenering van benzine ingesteld om energie te besparen.
• De hoogte van de olieprijzen veroorzaakt inflatie en ook een stagnatie van de economie. Deze unieke combinatie krijgt in de wetenschap de naam stagflatie.
• Een tweede oliecrisis in 1979 veroorzaakt een wereldwijde economische crisis waarvan ook de olieproducerende landen te lijden hebben. Voortaan zullen zij het oliezwaard met meer voorzichtigheid hanteren.

Azië

• Na dertig jaar komt er een einde aan de oorlog in Indochina. In 1975 vallen Zuid-Vietnam, Cambodja en Laos in handen van communistische regimes.
• In Cambodja komt de Rode Khmer aan de macht die tot de inval van de Vietnamezen in 1978 een schrikbewind voert, waarbij tussen de 1,5 en de 2 miljoen Cambodjanen omkomen door uithongering, ziekten en executies, nadat zij vanuit de steden naar het platteland zijn gedeporteerd.
• Als Mao Zedong in 1976 sterft, wordt de Culturele Revolutie beëindigd. Na een machtsstrijd en de gevangenneming van de Bende van Vier wordt de meer pragmatische Deng Xiaoping de onbetwiste leider. In 1979 worden de eerste economische hervormingen aangekondigd.
• Het regime van sjah Mohammed Reza Pahlavi van Iran wordt steeds repressiever. In 1975 worden de in het parlement vertegenwoordigde partijen samengevoegd tot de Rastakhiz Partij. De liberale oppositie tegen de eenpartijstaat en tegen de beruchte geheime politie Savak krijgt gezelschap van een verzet uit islamitische hoek onder leiding van ayatollah Khomeini die in ballingschap te Parijs verblijft. In 1978 verslechtert de situatie, en onder druk van de Amerikaanse president Carter vertrekt de Sjah begin 1979 naar Egypte, waarna de Islamitische republiek wordt uitgeroepen.

Europa

• De Bondsrepubliek voert onder een coalitie van SPD en FDP een nieuwe Ostpolitik. Het bestaan van de DDR wordt beschouwd als een voldongen feit, en er vinden wederzijdse bezoeken plaats op regeringsniveau. De Oder-Neissegrens met Polen wordt erkend, en bondskanselier Willy Brandt vraagt in Auschwitz vergiffenis voor de misdaden van nazi-Duitsland. Ook met Tsjecho-Slowakije en de andere Oost-Europese landen gaat de Bondsrepubliek betrekkingen aan.
• Tussen IJsland en het Verenigd Koninkrijk woeden twee Kabeljauwoorlogen. Aanleiding is de uitbreiding door IJsland van zijn territoriale wateren eerst naar 93 kilometer (1971) en vervolgens (in 1975) tot 370 kilometer. De Britten trekken hun marine terug als IJsland dreigt de NAVO-basis bij Keflavík te sluiten.
• In Zuid-Europa komt een democratische ontwikkeling tot stand. De dictaturen krijgen democratische regeringen (Portugal en Griekenland en 1974; Spanje in 1975) en beginnen aan het proces van toetreding tot de Europese Gemeenschap.

België

• Aanleg van de Brusselse metro, die aanvankelijk met tramstellen door de tunnels rijdt maar in 1976 volwaardig in gebruik wordt genomen.
• In 1970 begint het proces van staatshervorming, dat in vier stappen zal leiden tot een federale structuur. In 1980 worden drie taalgemeenschappen in het leven geroepen: de Nederlandse in het noorden, de Franse in het zuiden en de Duitse in het oosten.
• Begonnen wordt met de bouw van kerncentrales ten behoeve van de energievoorziening door Electrabel. Er verrijzen centrales bij Tihange aan de Maas en in Doel bij Antwerpen.

Nederland

• Voortgezette deconfessionalisering, waarvan vooral de KVP veel te lijden heeft. Dit leidt tot streven naar de vorming van een verenigde christendemocratische partij, die er in 1980 ook zal komen. De meeste linkse partijen scoren goed, maar ook de VVD boekt electorale successen onder Hans Wiegel, die in zijn rol als oppositieleider tegen het kabinet-Den Uyl de media vaardig weet te bespelen.
• Het is na de oliecrisis van 1973 een tijd van stijgende werkloosheid, oplopende overheidstekorten, er vinden massale stakingen plaats, onder andere bij Enka en in de Rotterdamse haven (1979).
• Het kabinet-Den Uyl (1973-1977) symboliseert de politieke polarisatie tussen links en rechts. Spreiding van macht, kennis en inkomen is het motto. Maar het zijn ook de jaren van Dries van Agt, die de eerste leider wordt van een verenigde christendemocratische partij: het Christen-Democratisch Appèl. Hij pleit voor een ethisch reveil en wil de vertoning van erotische films beperken tot bioscopen met minder dan 50 stoelen.
• Als minister van Justitie wil hij de abortuskliniek Bloemenhove sluiten, wat door felle protestdemonstraties en een bezetting van de kliniek uiteindelijk wordt voorkomen. Ook zijn voornemen om drie oorlogsmisdadigers uit de gevangenis van Breda vrij te laten, omdat deze gevangenisstraf 'binnen ons rechtsstelsel geen enkel doel meer dient', roept emotionele reacties op, en wordt uiteindelijk afgeblazen. De vlucht van de van ernstige oorlogsmisdaden verdachte Pieter Menten naar Zwitserland, die hiermee voorlopig aan arrestatie ontkomt, wordt aan Van Agts nalatigheid toegeschreven, wat hem in de Tweede Kamer een zeer moeilijk moment oplevert.
• prins Bernhard komt in opspraak door de Lockheed-affaire, die begint met een onthulling door de president-directeur van de Amerikaanse vliegtuigfabriek Lockheed tijdens een hoorzitting in het Amerikaanse Congres. Prins Bernhard zou in totaal 1,2 miljoen dollar aan steekpenningen hebben aangenomen, in ruil voor zijn voorspraak bij de aankoop van onder andere de Lockheed F-104 Starfighter. Een onderzoek door een commissie van drie wijze mannen wijst uit dat de prins inderdaad niet altijd correct gehandeld heeft. Door het algemeen geprezen optreden van premier Den Uyl wordt een constitutionele crisis voorkomen, maar de prins moet wel al zijn militaire functies neerleggen.
• In 1977 komt het kabinet ten val op de kwestie van de grondpolitiek, een van de vier maatschappijhervormende punten van het kabinet.
• Een artikel in het juridisch studentenblad Ars Aequi stelt in 1971 dat de rechtspraak vrijwel ontoegankelijk is voor mensen met lage inkomens. Daarop worden in universiteitssteden en later ook elders rechtswinkels opgericht, waar studenten en vrijwilligers gratis adviezen geven aan mensen die geen advocaat kunnen betalen.

Suriname

• Het aantreden van het progressieve kabinet-Den Uyl wordt in Suriname in creools-nationalistische kringen gezien als een kans om de dekolonisatie van Suriname gedaan te krijgen. De Hindoestaanse en Javaanse oppositie zien niets in dit streven. De regering van Henk Arron weigert echter een volksstemming te houden. Pas als de door alle partijen gerespecteerde gouverneur Johan Ferrier zich bereid verklaart president te worden, vindt een nationale verzoening plaats.
• De Surinaamse onafhankelijkheid vindt plaats op 25 november 1975, maar heeft dan al geleid tot een massale migratie van Surinamers naar Nederland die er blijkbaar geen vertrouwen in hebben. Hindoestanen zijn hierbij oververtegenwoordigd.
• In de jaren na de onafhankelijkheid blijft de blokkade bestaan tussen regering en oppositie, ofwel creolen en Hindoestanen. De regering geeft de Nederlandse hulpgelden uit aan prestigeprojecten, zoals een "spoorlijn van niets naar nergens".

Verkeer en milieu

• De bloemkoolwijk doet zijn intrede. Woningen worden dicht op elkaar gebouwd in soms grillige straatpatronen. Zo komen er overal woonerven waar de voetganger het nu eens voor het zeggen heeft en de auto gast is. Men gaat meer nadenken over het milieu, afvalscheiding en aparte glasinzameling komen opzetten en ook dat valt in de openbare ruimte te merken.
• De zorg voor het milieu manifesteert zich door het Rapport van de Club van Rome (1972), dat waarschuwt voor het opraken van fossiele brandstoffen. Door politieke oorzaken lijkt dat ineens actueel als Nederland in 1973 wordt geconfronteerd met de oliecrisis. De moderne fosfaathoudende wasmiddelen krijgen de schuld van de waterverontreiniging, en spuitbussen en oude koelkasten dragen bij aan de verspreiding van chloorfluorkoolstofverbindingen, die het gat in de ozonlaag hebben veroorzaakt.
• Een tegenbeweging komt op gang onder aanvoering van De Telegraaf en VVD-minister Neelie Smit-Kroes. De RAI en de BOVAG voeren de reclamecampagne Blij dat ik rij en hun stickers sieren de bumpers van vele toerende gezinnen.
• De overheid probeert de verkeersveiligheid te verbeteren door maatregelen als de draagplicht van valhelm door bromfietsers en autogordels door automobilisten. De periodieke autokeuring APK en het blaaspijpje worden ingevoerd. Al deze "regelzucht" stuit op heftige weerstand van "wakker Nederland".

Gezondheid

• Het begrip hyperventilatie wordt bekend en vindt direct grote groepen patiënten. De lijders aan de kwaal wordt aangeraden om bij een aanval in een plastic zak te ademen.
• In snel tempo raken duizenden jongeren verslaafd aan heroïne. In Nederland ontstaat het inzicht dat de markten van softdrugs en harddrugs gescheiden moeten worden. Het bezit van kleine hoeveelheden hasj en wiet zal niet langer worden vervolgd.
• In 1972 doet zich in Joegoslavië de laatste epidemie van pokken in Europa voor. In de volgende jaren worden Azië en als laatste Oost-Afrika pokkenvrij verklaard. Het laatst bekende geval in de wereld doet zich in Engeland voor in september 1978, als Janet Parker, een fotografe bij de medische faculteit in Birmingham, waar het virus wordt bewaard, de ziekte oploopt en eraan overlijdt.

Kerk

• De Nederlandse kerkprovincie in de rooms-katholieke Kerk wordt stap voor stap weer in het gareel van Rome gebracht. De vrijgekomen bisschopszetels van Rotterdam en Roermond worden in 1971 en 1972 bezet door de conservatieve bisschop Ad Simonis en de reactionaire bisschop Joannes Gijsen. De adviezen van de kathedrale kapittels worden daarbij genegeerd. Hierdoor ontstaat tweespalt in de Nederlandse bisschoppenconferentie. Als het hoofd van de kerkprovincie kardinaal Alfrink terugtreedt, wordt de Nederlandse curiekardinaal Willebrands gestuurd om een totale breuk te voorkomen. Bij dit alles is de rol van de leek, zoals in het Landelijk Pastoraal Concilie, uitgespeeld.

Amerika

• Het Watergateschandaal, een inbraak in het kantoor van de Democratische Partij (Verenigde Staten), leidt tot het aftreden van president Nixon. Vijfentwintig personen krijgen gevangenisstraffen.
• Als reactie op de linkse guerillabewegingen grijpen in veel Latijns-Amerikaanse landen de strijdkrachten de macht en vestigen een schrikbewind. Augusto Pinochet in Chili, Jorge Videla in Argentinië, Alvarez in Uruguay en andere dictators werken samen in de Operatie Condor om de linksen uit te roeien. Ook in het civiel bestuurde Mexico woedt een vuile oorlog.

Media

• Er zijn 'grensverleggende' programma's op televisie die willen breken met de bestaande 'burgerlijke' cultuur (onder andere van Wim T. Schippers). Er zijn ook tegengestelde ontwikkelingen: de nieuwe en groeiende omroepen TROS, die juist op conventioneel amusement en politiek rechts gericht is, en de EO met vooral 'verkondigende' programma's, die eind jaren zestig was opgericht, omdat de algemeen protestantse NCRV te veel verwaterd zou zijn. Jongeren krijgen in de jaren zeventig duidelijk een stem. In 1973 neemt het parlement de zogenaamde Anti-Veronicawet aan. Deze wet verbiedt het in werking hebben van zendinstallaties aan boord van schepen en vliegtuigen en de medewerking aan omroepinstellingen die als doel hebben om radio- en of televisieprogramma's te doen uitzenden vanuit schepen en vliegtuigen. Het aannemen van deze wet betekent het einde van de zeer populaire zeezenders die vanaf schepen buiten de territoriale wateren radioprogramma's verzorgen onderbroken door reclameboodschappen. Deze wet treedt in werking op 1 september 1974 om 00.00 uur en heeft tot gevolg dat de zeezenders Radio Veronica en Radio Noordzee Internationaal reeds op 31 augustus 1974 om respectievelijk 18.00 uur en 20.00 uur hun uitzendingen staken.

Derde wereld

• In 1971 ontvouwt de Tanzaniaanse president Julius Nyerere een grootscheeps landbouwplan, dat voorziet in de zogenoemde Ujamaa-dorpen. Deze Ujamaa's bestaan uit traditioneel Oost-Afrikaanse dorpsgemeenschappen in communaal verband. De nieuwe toevoeging aan deze dorpsgemeenschappen is echter een sociaal stelsel van voorzieningen (ziekenhuizen, water- en voedselvoorzieningen, scholen enz.). De Ujamaa-dorpen komen echter niet goed van de grond. In 1976 is het landbouwcollectivisatieprogramma ten einde, maar het land is veranderd van Afrika's grootste exporteur van landbouwproducten in de grootste importeur.
• De twee volkrijkste en snelstgroeiende landen ter wereld, China en India, beginnen met geboortebeperking. China kiest voor de eenkindpolitiek, waarbij het bij wet aan ouderparen verboden is om meer dan 1 kind te hebben. In India worden vaders overgehaald tot sterilisatie door ze een transistorradio in het vooruitzicht te stellen.

Muziek

• Doorbraak van de authentieke uitvoeringspraktijk in de oude muziek, bewerkstelligd door musici als Nikolaus Harnoncourt, Gustav Leonhardt, Sigiswald Kuijken en Frans Brüggen.
• Bloei van het genre folkrock, in Engeland met bands als Fairport Convention en Steeleye Span. In de Verenigde Staten wordt het genre singer-songwriter populair met namen als Joni Mitchell en James Taylor.

Midden-Oosten

• In 1973 vindt de Jom Kipoeroorlog plaats waarbij Egypte en Syrië onverhoeds Israël binnenvallen; na een paar weken is deze oorlog voorbij. Militair heeft deze oorlog geen gevolgen, wel moreel omdat Israël voor de Arabische wereld niet meer de onoverwinnelijke vijand blijkt te zijn. In 1977 brengt de Egyptische president Sadat een spectaculair bezoek aan Israël dat uiteindelijk resulteert in een vredesverdrag (1978).

Popmuziek

Zie Popmuziek#De jaren zeventig voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De popband ABBA boekt in dit decennium grote successen met diverse hits. Het nummer Waterloo waarmee ABBA in 1974 meedoet aan het Eurovisiesongfestival, wordt in 2005 verkozen tot het beste songfestival-lied ooit.

• Meer in het algemeen worden de eerste helft van het decennium gedomineerd door de glamrock en de symfonische rock, terwijl de tweede helft bepaald wordt door de reactie erop: de punk. Ook de stijl disco is erg populair.
• Opkomst en ondergang, van de punkmuziek. Aangevoerd door met name Britse bands als The Sex Pistols, The Clash en The Stranglers doet een nieuwe, rauwe muziekstroming zijn intrede die net als de rock-'n-roll in de jaren 50 een grote generatiekloof bewerkstelligt en verwoordt.
• Reggae hoort bij de rastacultuur: de beweging op Jamaica om de zwarte wortels te vinden in Afrika en met name in het Ethiopië van Haile Selassie. Bob Marley schrijft het 'volkslied' van de rasta's: Get up, Stand up. Het vrije gebruik van marihuana maakt de Rastafaribeweging met de reggaemuziek ook populair onder blanke jongeren in de VS en Europa. Ook West-Afrikaanse muziek, zoals die van Fela Kuti, verovert een westers publiek.

Sport

• Feyenoord behaalt in 1970 als eerste Nederlandse voetbalclub een Europese titel, de Europacup gevolgd door Ajax in de volgende twee jaar. Ook PSV doet het goed, zij winnen in 1978 de Europacup III.
• Het Nederlands elftal bereikt de WK-finales van 1974 en 1978. Vooral het verlies van Duitsland in 1974 bezorgt de Nederlanders een nationaal trauma.
• Ard Schenk wordt driemaal achtereen wereldkampioen schaatsen en haalt in 1972 driemaal goud op de Olympische Winterspelen in Sapporo.
• In 1973 komt op het circuit van Zandvoort tijdens de Formule 1 Grote Prijs Formule 1 van Nederland, de Britse coureur Roger Williamson om. Hij sterft nodeloos in de vlammen omdat het circuit niet is voorbereid op de felle brand die de wagen overspoelt. Na zijn dood wordt geprobeerd de brandveiligheid van raceauto's te verbeteren. Desondanks zou Niki Lauda in 1976 bijna omkomen tijdens de race op de Nürburgring, toen zijn Ferrari in vlammen opging.
• Het zijn de gouden jaren voor de Nederlandse racerij. De Wereldkampioenschappen voor motorfietsen tot 50 cc worden drie keer door Jan de Vries en Henk van Kessel gewonnen, en rijders als Wil Hartog, Boet van Dulmen en Jack Middelburg winnen onder meer de Grand Prix' van Finland (Imatra), Nederland (Assen) en Duitsland (Hockenheimring).
• Gijs van Lennep wint de 24 uur van Le Mans in een Porsche 917 en zet een nog steeds niet gebroken record neer: de langst afgelegde afstand tijdens deze race. Van Lennep zou een van vele Nederlandse coureurs worden die zouden doorstomen tot in de Formule 1, waar Van Lennep het eerst punt voor Williams F1 ooit behaalde op het circuit Zandvoort. Daarnaast zouden rijders als Boy Hayé, Jan Lammers, Roelof Wunderink en Michael Bleekemolen in de F1 uitkomen.
• In het wielrennen is Joop Zoetemelk een goede tweede. De Belg Eddy Merckx is superieur en schaart zich bij de coureurs die vijfmaal de Ronde van Frankrijk op hun naam brachten.
• In 1972 komen diverse Israëlische deelnemers aan de Olympische Spelen in Duitsland om het leven door een gijzelingsactie van Palestijnen.
• De Nederlandse oud-wereldkampioen Max Euwe wordt in 1970 voorzitter van de Wereldschaakbond FIDE. Na lange onderhandelingen lukt het hem in 1972 de "match van de eeuw" te organiseren: de tweekamp tussen wereldkampioen Boris Spasski en uitdager Bobby Fischer in Reykjavik. Euwe zelf geeft voor de Nederlandse televisie uitleg van de partijen, en wint duizenden jongeren voor deze denksport. In 1975 lukt het hem niet om Fischer met uitdager Anatoli Karpov aan het bord te krijgen, waarna de laatste tot wereldkampioen wordt uitgeroepen.
• De Chinese vechtsport kungfu wordt populair in het westen door de Amerikaanse televisieserie.

Economie

• In het begin van de jaren zeventig lijkt inflatie nog een bedreiging, maar de oliecrisis van 1973 werpt een schaduw op het gehele decennium. Het zorgt definitief voor een einde van een groot deel van de Nederlandse industrie; DAF wordt deels overgenomen door Volvo. Ook andere takken worden hard geraakt door de crisis. Een tweede crisis en een rapport werpt een schaduw over het leven van velen. Voorspeld wordt dat de olievoorraden snel zouden opraken.
• De auto-industrie van de VS wordt op haar knieën gedwongen door goedkope Japanse import, die zuiniger auto's levert. De VS reageren, maar erg laat. Het toch al erg verlengde leven van auto's als de Volkswagen Kever en Citroën 2CV wordt nog langer gerekt door de groeiende vraag. Het is een periode waarin veel automerken verdwenen, evenals een groot deel van de Britse auto-industrie.
• Het toerisme neemt een vlucht. Veel mensen kopen een tweede huisje in een afgelegen regio, en de watersport wint aan populariteit. De turfroute wordt geschikt gemaakt voor de pleziervaart.

Techniek

• In 1975 wordt de Altair 8800 ontwikkeld. Deze computer voor thuis moet zelf in elkaar gezet worden. Deze computer heeft geen beeldscherm en geen toetsenbord, maar schakelaars en lampjes.
• In 1977 introduceert Apple de Apple II de eerste succesvolle pc met een monitor en toetsenbord om gegevens in te voeren. Deze eerste computers voor consumenten zijn nog zo duur en moeilijk om te bedienen dat ze alleen weggelegd waren voor rijkere en technisch onderlegde liefhebbers. Door de komst van VisiCalc het eerste spreadsheetprogramma zag echter de zakelijke markt het nut van de pc. Snel kwamen er, aanvankelijk kleine, nieuwe bedrijfjes op die zich op de computermarkt toelegden zoals het softwarebedrijf Microsoft.

Trends

• Als trend manifesteert zich een zekere huiselijkheid. Huiskamers worden opgetuigd met gehaakte versieringen (macramé), visnetten, zitzakken en rieten matten. Bruin, paars en oranje zijn modekleuren.
• Het koffiezetapparaat vervangt de handgezette filterkoffie en de kleurentelevisie vindt algemene ingang.

Belangrijke personen internationaal

• Richard Nixon
• Gerald Ford
• Jimmy Carter
• Leonid Brezjnev
• Erich Honecker
• Augusto Pinochet
• Isabel Martínez de Perón

Belangrijke personen in Nederland

• Koningin Juliana
• Prins Bernhard
• Piet de Jong
• Barend Biesheuvel
• Joop den Uyl
• Dries van Agt
• Hans Wiegel
• Willem Drees jr.
• Wim Duisenberg
• Norbert Schmelzer
• Max van der Stoel
• Henk Vonhoff
• Molly Geertsema
• Hans Gruijters
• Wilhelm Friedrich de Gaay Fortman

Externe link (video)

• Polygoon jaaroverzicht jaren 70 (Nederland) (.wmv)

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Jaren in het decennium 1970-1979

Decennia in de 20e eeuw