Kortrijk in de Eerste Wereldoorlog

Dit artikel gaat over Kortrijk in de Eerste Wereldoorlog. Kortrijk is bezet geraakt door Duitsland op 17 oktober 1914. Vooraleer Duitsers in Kortrijk waren zijn er echter nog heel wat zaken aan voorafgegaan. Op 2 augustus 1914 verwerpt het Belgisch parlement het Duitse ultimatum. Hierdoor vallen de Duitsers twee dagen later België binnen op 4 augustus en schenden zo de neutraliteit van België. Hierna viel Kortrijk onder de bezetting van Duitsland.

1914

Op twee juli vermeldde de 'gazette van Kortrijk' de prinsen-moord die gebeurd was. Hier bedoelde men de moord op Frans Ferdinand van Oostenrijk die plaats vond in Sarajevo. Het moment zelf wist men niet wat voor gevolgen dit zou teweegbrengen. Door veel geschiedkundigen wordt dit gezien als het startschot voor de Eerste Wereldoorlog. Op 30 en 31 juli zorgt Koning Albert 1 voor de mobilisatie van het Belgische leger. Dit leger telt ongeveer 200.000 man waarvan 1.425 Kortrijkzanen.

Op 2 augustus verwerpt het Belgisch parlement het Duits ultimatum. Dit was omdat België neutraal wou blijven. Twee dagen later, op 4 augustus, valt Duitsland echter België binnen en veegt zo zijn laars aan de neutraliteit van België. Veel Belgen waren geschrokken van deze daden van de Duitsers waardoor ze 12 augustus op de vlucht slaan. Op 18 augustus was er de slag bij Sint-Margriet-Houtem. Deze slag werd de slag op de zeven Zillen genoemd. Bij deze slag sneuvelden er 27 Kortrijkse militairen.

Op Lopersmaandag die plaatsvond op 24 augustus werd een grote paniekgolf verspreid. Heel wat mensen in heel België beginnen op de vlucht te slaan, ook in regio Kortrijk. Op 30 september beginnen de vluchtelingen uit de streek van Mechelen, Leuven en Lier Kortrijk binnen te stromen. Het aantal vluchtelingen loopt op tot 6000 mensen.

Op 17 oktober valt Kortrijk dan uiteindelijk in de handen van de Duitsers. Dit gebeurt allemaal zonder bloedvergieten. Dit zorgt ervoor dat de Belgische vlag van het stadhuis verdwijnt. Ook moet de burgemeester (Reynaert) de Duitse vorderingen bekendmaken. Op 21 en 22 oktober start de eerste slag om Ieper. hier wordt de Duitse opmars een halt toegeroepen. Dit kwam mede door de onderwaterzetting van de IJzervlakte op 27 en 29 oktober. Ondertussen werden de Duitse soldaten verzorgd in het OLV-hospitaal, scholen, kloosters en in de Grote Hallen van Kortrijk. Op 1 november schouwt de Duitse keizer Wilhelm II zijn troepen op de grote markt van Kortrijk. Op 5 november ontstaat er dan een eerste bombardement op het centrum van Kortrijk. Hierbij sneuvelden er 16 mensen. Door deze voorvallen konden mensen niet meer naar buiten eens men vliegtuigen hoorde. Vanaf 20 december wordt ook een reispas verplicht voor als mensen zich willen verplaatsen buiten Kortrijk. Op 22 november staat Ieper in brand. Dit zorgde voor het einde van de Eerste slag om Ieper. Op 25 december volgt er een kerstbestand. Vijandige soldaten komen met elkaar in contact op het front. De legerleiding langs beide kanten is woedend. Dit gebeurt op tientallen verschillende plaatsen. Ondertussen vieren de Duitsers in Kortrijk op 25 december Weinachten. Dit gebeurde met feestelijk versierde kerstbomen. De Duitsers nemen hiervoor honderden flessen champagne en wijn in beslag.

1915

Op 16 januari werd de kerstboodschap bekendgemaakt in Kortrijk. Dit gebeurde door kardinaal Mercier. In deze kerstboodschap pleit hij voor vaderlandsliefde en volharding. Dit was binnen deze omstandigheden heel moedig om te doen. Voorafgaand was er echter een plan geweest in Mechelen om de kardinaal te arresteren. Dit wordt dan uiteindelijk tegengehouden door het hoogste Duitse gezag.

In februari begint de politie met rantsoeneringsbonnen uit te delen. Hiermee kunnen de mensen hun eten afhalen. Ook een schip dat volgeladen is met meel vaart Kortrijk binnen rond deze tijd. Nu zijn er in Kortrijk Duitse café's, winkels, kleermakers, dokters, ... gevestigd. Op 20 maart landt de eerste Duitse piloot op het vliegveld van Moorsele. Dit is een dorp niet verwijderd van Kortrijk. Dit is belangrijk want de luchtmacht wordt in de Eerste Wereldoorlog belangrijker en belangrijker.

Op 22 april is er een Duitse aanval met chloorgas aan het IJzerfront. Dit is de tweede slag om Ieper en deze duurt tot 24 mei 1915. Op 24 april meldt een affiche in Kortrijk al 'Een Duitse overwinning'. Heel wat gewonden stromen zo de stad binnen. Twee dagen later bombardeert William Rhodes-Moorhouse Kortrijk uit de lucht. Bij deze aanval vallen er vijf doden. Zijn toestel wordt echter beschoten en hij sterft. Het is de eerste Engelse piloot die het Victoria Cross ontvangt.

Op 21 juli wordt er in de Sint-Maartenskerk varianten op de Brabançonne en de Vlaamse Leeuw gezongen en getoond. Dit zint de Duitsers niet. Elke uiting van Belgisch patriottisme wordt zwaar bestraft. Zeker in Kortrijk. Een dag later is de stad in rouw omdat August Reynaert is gestorven op 82-jarige leeftijd. Hij was op dat moment 32 jaar burgemeester geweest van Kortrijk.

Op 6 september wordt Kolonel Günther de derde Etappenkommandant in Kortrijk.

1916

Op 3 januari worden in het Duitse in Kortrijk worden er blijspelen opgevoerd. Dit waren twee komedies die het doel hadden om het publiek te amuseren. Blijspelen konden theaterstukken, films, tv-programma's of boeken zijn. Zoals altijd vierden de Duitsers uitgebreid nieuwjaar. Bijna twee weken later op 16 januari wordt voor het eerst sinds meer dan een jaar nog eens de 'Gazette van Kortrijk' gedrukt. Het blad is katholiek en Vlaamsgezind.

Op 21 februari begint de slag om Verdun. Op de eerste dag schieten een hele hoop, 1225 om precies te zijn, kanonnen urenlang naar de Franse Linies. Deze slag zal uiteindelijk duren tot in december. De Duitsers hebben zo goed als geen terreinwinst gehaald uit deze slag. Er sneuvelen nochtans 263.000 man. Op 26 februari komt het nieuws in Kortrijk dat Duitsers Verdun zijn doorgebroken. Dit zorgt voor grote verbijstering onder de mensen.

Vanaf 27 maart is het zware geschut weer dag en nacht te horen in Kortrijk. Dit maakt veel mensen bang. Rond deze periode wordt er ontzettend veel gebeden om vrede. Op 7 mei zijn de gevechten weer volop aan de gang. Er zijn nog 13.000 Duitse soldaten in Kortrijk. Aan de Kuurnsesteenweg word er geoefend op het werpen van handgranaten. Dit door de Duitse militairen.

Het is verboden om vliegers op te laden in Kortrijk vanaf 6 juni. Als men dit toch probeert kan men een gevangenisstraf of een geldboete van 3.000 mark krijgen. Op 1 juli begint de slag bij de Somme. 140.000 geallieerde soldaten bestormen hier de Duitse linies over een breedte van 30 km. Hierdoor is er in de maand juli ongewoon veel kanonvuur te horen. In september worden dan ook de eerste tanks ingezet. De slag eindigt pas op 18 november en dit levert amper winst op.

De verplichte tewerkstelling van werklozen achter het front start in Kortrijk vanaf 19 oktober. Op deze dag verlaat een groep van 500 dwangarbeiders de stad. Twee dagen later op 21 oktober draagt generaal von Bissing de Vlaamse hogeschool over aan academici. Hierdoor openen de deuren van de vernederlandste universiteit van Gent. Nog eens vijf dagen later onthult de Duitse overheid een monument voor de gesneuvelde soldaten. Dit gebeurt op het Sint-Janskerkhof.

1917

In januari komt er de aanleg van het Duitse vliegveld 'Markebeke' in Marke. Gedurende die winter vriest het continu en is de brandstof schaars. Door de koude is het water van de Leie bevroren.

Op 14 mei verhuist de top van het Duitse Vierde leger naar Kortrijk. Deze kwamen oorspronkelijk van Tielt. De militairen houden zich op in de Doorniksewijk. ze nemen hier de mooiste huizen in beslag. Ongeveer twee weken later op 27 mei krijgt de vereniging O.-L.-Vrouw van Groeninge in de Sint-Michielskerk veel bijval. Vanaf 12 juni dan wordt Kortrijk ingelijfd bij het operatiegebied.

31 juli is de dag dat de derde slag om Ieper gebeurt. Hier wordt er voor de eerste keer mosterdgas gebruikt. Twee weken later op 16 augustus wordt beslist dat Nederlands de officiële taal wordt voor scholen en administratie in Vlaanderen. Slechts één dag later op 17 augustus zijn er terug bombardementen op Kortrijk. Hierbij vallen er 21 doden. De geallieerden krijgen hiervoor meer en meer verwensingen. Twee dagen later op 19 augustus komt generaal Ludendorff zijn staf bezoeken op het vliegveld van Marke.

Op 4 november verlaten de opperbevelhebbers van het Duitse Vierde Leger Kortrijk. Deze gaan terug naar van waar ze kwamen, namelijk Tielt. Drie dagen later vindt de Oktoberrevolutie plaats. Hierdoor komen de communisten aan de macht. Dit zorgt ervoor dat Rusland zich terugtrekt uit de oorlog. Dit heeft als gevolg dat de Duitse troepen aan het oostfront nu voor versterking kunnen zorgen in het westen. Twee weken later op 20 november wordt Majoor Albrecht, baron van Richtshofen Ortskommandant in Kortrijk.

Nog ongeveer twee weken later op 5 december wordt Ervarist De Geyter ter dood veroordeeld in Gent. Dit omdat hij spioneerde aan het station van Kortrijk. Op 22 december roept de raad van Vlaanderen eindelijk de onafhankelijkheid van Vlaanderen uit.

1918

Op 3 februari komen de activisten in het Vlaams huis in Kortrijk samen. Hier houden ze een meeting over de autonomie van Vlaanderen. Op 23 maart ligt Kortrijk dan uiteindelijk toch voor het eerst onder artillerievuur. Er is niet veel schade maar verwarring des te meer. De generaal Sixt von Arnim berust op wraak. De grootte oorzaak was omdat de hel was losgebarsten tussen Arras en Saint-Quentin op 21 maart. Een miljoen Duitsers waren hier begonnen met de Frontlinies te bestoken. Dit was het begin van de Kaiserschlacht.

Een maand later op 7 april begint de Vierde slag om Ieper. De Belgische frontlijn wordt hier aangevallen door de Duitsers. Hierbij krijgen de Duitsers de Kemmelberg. Vier dagen later op 11 april is Keizer Wilhelm II in Kortrijk om het verloop van het Duitse offensief te volgen. Hierna was er op 25 april een aanslag op Kortrijk. Er vielen zo een 31 bommen op Kortrijk die heel wat schade berokkenen. Door dit bombardement zijn er zeven doden gevallen.

In juni worden dan voor het eerst de Amerikaanse troepen volop ingezet aan het front. Dit zorgde voor een ommekeer in de Eerste Wereldoorlog. Op 28 september begon de start van het geallieerde tegenoffensief. Dit gebeurde allemaal onder leiding van maarschalk Foch. Als het einde van september nadert neemt het Belgische leger volledig mee aan het offensief. Dit was echter niet zonder gevolgen. Zo een 10.000 militairen komen om bij dit offensief.

Op 13 oktober tot 19 oktober was er ontzettend veel lawaai door obussen in Kortrijk. De dagen hierna ligt Kortrijk continu onder vuur. Er worden bruggen opgeblazen en bij de gevechten aan de Leie vallen er honderden gesneuvelden. Dit zorgt voor heel wat onrust in Kortrijk. Het is dan op 19 oktober dat Kortrijk eindelijk wordt bevrijd na een lange en erg ellendige bezetting. Op 5 november brengen koning Albert I en koningin Elisabeth een bezoek aan het bevrijde Kortrijk. Dit werd op opgeschreven in het dagboek van Marguerite Ghyoot.

Vijf dagen later op 10 november vlucht de Duitse keizer Wilhelm II uit Duitsland naar Nederland waar hij zal overlijden in 1941. Diezelfde 10 november speelt de Kortrijkse beiaardier de Brabançonne. De opluchting bij het horen van het Belgisch volkslied is enorm. De Eerste Wereldoorlog is na vier gruwelijke jaren eindelijk afgelopen. Een dag later op 11 november volgt de wapenstilstand. Nu is de Eerste Wereldoorlog officieel voorbij.

Bronnen

• http://www.kortrijkbezet14-18.be/educatief-dossier
• https://www.encyclo.nl/