Horst Wessellied

Het Horst Wessellied is een politiek lied, dat sinds ongeveer 1929 een strijdlied werd van de Duitse S.A. (Sturmabteilung), en dat later de officiële partijhymne werd van de NSDAP. Het lied draagt de naam van de S.A.-Sturmführer (luitenant) Horst Wessel, die de tekst tussen 1927 en 1929 schreef, vermoedelijk op een soldatenmelodie uit de 19e eeuw.

Nadat Adolf Hitler aan de macht kwam, werd het lied tot 1945 steeds na de eerste strofe van het ’Deutschlandlied’ (Das Lied der Deutschen) gezongen als een bijkomend nationaal volkslied. Na de overwinning door de geallieerden, verboden zij het lied in Duitsland. Het verbod is in Duitsland en Oostenrijk nog steeds geldig.

Geschiedenis

De tekst van het Horst Wessellied verscheen in augustus 1929 als gedicht in het NSDAP-partijblad Der Angriff, met als titel Die Fahne hoch!. Horst Wessel baseerde zich bij het schrijven van de tekst op het lied dat de Duitse reservisten op het oorlogsschip „Königsberg” zongen. Het Königsberglied begon met het vers Vorbei, vorbei sind all die schönen Stunden, en bevatte zinswendingen zoals Zur Abfahrt steht die Mannschaft schon bereit (door Wessel aangepast tot Zum Kampfe stehn wir alle schon bereit). Enkele van de gebruikte uitdrukkingen herinneren aan socialistische en communistische arbeidsliederen, bijvoorbeeld het „laatste gevecht” uit de Internationale. De muziekwetenschaper en nazi-cultuurfunctionaris Joseph Müller-Blattau beschreef in 1934 in een muziekwetenschappelijk tijdschrift dat deze melodie tegenover de Internationale kon worden gezet.

Nadat Wessel op 23 februari 1930 overleed aan de gevolgen van een schotwonde, werd het lied herdrukt in de Völkische Beobachter, nu met de titel: Horst Wessels Gruß an das kommende Deutschland (Horst Wessels groet aan het komende Duitsland). Vooral de propagandaminister Joseph Goebbels zorgde ervoor dat Wessel als „martelaar” van de NSDAP een heldenstatus kreeg toegemeten, waardoor het lied snel aan bekendheid toenam. Goebbels beschreef Wessel als een „Christussocialist” en maakte gebruik van formuleringen waarmee Wessel als een soort Christusfiguur werd voorgesteld.

Nadat de nationaalsocialisten de macht overnamen, werd het Horst Wessellied het officiële partijlied van de NSDAP. Horst Wessels’ zus Ingeborg noemde het lied „het evangelie van de beweging”. De minister van binnenlandse zaken, Wilhelm Frick, verordende op 12 juli 1933 dat het lied gewoonlijk direct na de eerste strofe van het Deutschlandlied gezongen zou worden. In 1934 schreef Frick voor dat het op scholen voor en na elke vakantie zou worden gezongen. Ook in 1934 werd voorgeschreven, dat de eerste en vierde strofe zou worden gezongen met een opgeheven rechterarm.

Hitler gaf het niet de officiële status als nationaal volkslied.

Op 5 januari 1937 werd het in Nederland zelfs gespeeld op een galaconcert ter ere van het huwelijk van koningin Juliana en prins Bernhard (dat twee dagen erna voltrokken werd).

Verboden

Onmiddellijk na het einde van de Tweede Wereldoorlog werd het Horst-Wessel-Lied in 1945 in het volledige gebied van het overwonnen Duitse Rijk verboden door wet nummer 1 van de Geallieerde Controleraad. Het verbod gold niet alleen voor alle nationaalsocialistische liederen, maar uitdrukkelijk ook voor het Deutschlandlied. In 1949 werden deze verboden opgeheven, behalve voor het Horst-Wessel-Lied. In de Duitse Bondsrepubliek is het lied is in Duitsland tot op heden verboden op basis van § 86 en § 86a StGB (Strafgesetzbuch; strafwetboek), een wet over het gebruik van symbolen of kentekens van organisaties die strijdig zijn met de grondwet (Kennzeichen verfassungswidriger Organisationen). Uitzonderingen hierbij zijn handelingen die dienen voor het informeren van de staatsburgers, de bescherming tegen ongrondwettelijke doeleinden, de kunst, wetenschap, onderzoek, onderwijs en nieuws over geschiedkundige thema’s, of gelijkaardige doelen. Of symbolen in een bepaalde situatie toelaatbaar zijn, hangt af van het doel in de context van de volledige presentatie.

In de Democratische Volksrepubliek Duitsland (DDR) was het verboden op basis van § 220 van het strafwetboek (eerst als laster tegenover de staat („Staatsverleumdung”), later als „openbare vernedering” („Öffentliche Herabwürdigung”). Op basis van § 3 van de verbodswet van 1947 gelden in Oostenrijk gelijkaardige bepalingen.

Tekst

Varianten staan tussen [rechte haakjes]. Gedeelten tussen |: en :| worden herhaald.

Duitse tekst

Nederlandse vertaling

Die Fahne hoch! Die Reihen fest geschlossen! S.A. marschiert mit ruhig [mutig] festem Schritt. |: Kam’raden, die Rotfront und Reaktion erschossen, Marschier’n im Geist in unsern Reihen mit. :| Die Straße frei den braunen Bataillonen. Die Straße frei dem Sturmabteilungsmann! |: Es schau’n aufs Hakenkreuz voll Hoffnung schon Millionen. Der Tag für Freiheit und für Brot bricht an. :| Zum letzten Mal wird Sturmalarm [-appell] geblasen! Zum Kampfe steh’n wir alle schon bereit! |: Schon [Bald] flattern Hitlerfahnen über allen Straßen [über Barrikaden], Die Knechtschaft dauert nur noch kurze Zeit! :|

Het vaandel hoog! De rijen hecht gesloten! S.A. marcheert met rustige vaste tred. Kameraden neergeschoten door het Rode Front en de reactionairen, Marcheren in de geest in onze rijen mee. De straten vrij voor de bruine bataljons. De straten vrij voor de stormafdelingsman! Er kijken al miljoenen hoopvol naar het hakenkruis. De dag voor vrijheid en voor brood breekt aan. De laatste keer wordt nu appèl geblazen! Voor de strijd staan we allen al gereed! Spoedig wapp’ren Hitlervaandels over alle straten, De slavernij duurt nu nog maar korte tijd!

Tot slot werd de eerste strofe herhaald.

Taalkundige bemerkingen

Men had reeds vroeg opmerkingen over een aantal taalkundige moeilijkheden in het lied.

In het vers „Kam’raden, die Rotfront und Reaktion erschossen” zijn er volgens de grammatica verschillende mogelijkheden over wie door wie werd neergeschoten. Zijn het „kameraden die het Rode Front en de Reactie neergeschoten [hebben]”, of „kameraden die [door] het Rode Front en de Reactie neergeschoten [werden]”? Uit de context van het lied blijkt dat Horst Wessel diegenen bedoelde die door het Rode Front en de Reactionairen neergeschoten werden.

Het gebruik van een oud stijlmiddel zoals de alliteratie (de „R” in Reihen, ruhig, Kam’raden, Rotfront, Reaktion) werd, in combinatie met een moderne afkorting (S.A.), als stijlbreuk gezien.

Een verheerlijking van de eigen symbolen met vrijwel religieuze ijver behoort tot het typische repertoire van politieke strijdliederen. In het Horst-Wessel-Lied valt dit vooral op in de tweede strofe, waarin miljoenen hun hoopvolle blikken richten op het Hakenkruis, dat hierdoor de rol toegewezen krijgt die in Europa traditioneel enkel het christelijke kruis toebedeeld werd.

Voor Horst Wessel als zoon van een Luthers geestelijke lag een dergelijke symboliek wellicht voor de hand.

Weblinks

• (en) George Broderick, Das Horst-Wessel-Lied – A Reappraisal (in Microsoft Word-formaat)
• Horst Wessellied tekst en mp3 im archive.org

Verwijzingen