|
|
| Regel 1: |
Regel 1: |
| <!--[[Bestand:Witte gevels facades herenhuizen IJsselkade Zutphen.JPG|thumb|Gevels van herenhuizen aan de IJsselkade in [[Zutphen (stad)|Zutphen]]]]
| |
| [[Bestand:Harlingerstraat.jpeg|thumb|Blok met tien etagewoningen en een herenhuis in de Harlingerstraatweg, hoek Harlingersingel te [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]]]]
| |
| [[Bestand:1913 PLaskylaan 75 Schaarbeek herenhuis Léon Verbeeck, architect Henri VAN DIEVOET.JPG|thumb|Herenhuis uit 1913 in [[Schaarbeek]] (België), architect: [[Henri Van Dievoet]]]] -->
| |
| Een '''herenhuis''' is een aanzienlijk woonhuis of een woonhuis voor aanzienlijken, in Nederland of België.
| |
|
| |
|
| == Historische herenhuizen ==
| | Een '''herenhuis''' is een begrip dat verschillende betekenissen kan hebben. |
| Herenhuizen werden in het verleden vooral gebouwd en bewoond door families uit de [[Middenklasse|midden-]] en de [[bovenklasse]]. Kenmerkend is een uitstraling van welgesteldheid. Meestal hebben herenhuizen twee of meer verdiepingen. Door een ruime maatvoering heeft een herenhuis veel binnenruimte. Ze kunnen net als [[rijtjeshuis|rijtjeshuizen]] pal naast elkaar gebouwd zijn (vooral in stedelijke omgevingen) maar ze kunnen ook ontworpen zijn als vrijstaande of halfvrijstaande huizen. De luxe bouwwijze maakte ze duurder dan een eenvoudige [[arbeiderswoning]] of een [[pakhuis]]. Oude herenhuizen hebben vaak hoge plafonds met sierlijk [[stucwerk]]. De afwerking toonde voorts bewerkelijke ornamenten zoals decoratief lijstwerk, vensters in [[glas in lood]] en monumentale [[Schouw (haard)|schouwen]].
| |
|
| |
|
| == Hedendaagse herenhuizen ==
| | Van oorsprong betreft het een groot en voornaam huis. De naam is enigszins misleidend, daar een dergelijk huis in de feodale tijd niet zozeer werd bewoond door de [[heer (feodalisme)|heer]], daar deze gewoonlijk in een [[kasteel]] zijn zetel had. Terwijl een dergelijk kasteel in de laatste eeuwen van het feodalisme vaak werd omgebouwd van een militair georiënteerd tot een meer luxueus verblijf, waren het ook invloedrijke en gegoede -al dan niet adellijke- personen, die een enigszins op een dergelijk verblijf gelijkende woning lieten bouwen. In het buitengebied kon een dergelijke woning omringd zijn door een park, tuinen en eventueel landerijen. Soms kon een dergelijk huis ook andere, kasteelachtige, allures bezitten (torentjes, omgrachting, en dergelijke) en voorzien zijn van een aantal dienstwoningen en een hoeve. |
| Ook woonhuizen die tegenwoordig als 'herenhuis' ontworpen en aangeboden worden kenmerken zich door een ruime maatvoering, een luxe afwerking en een statige uitstraling.
| |
|
| |
|
| ==Nederland==
| | Niet alleen in het buitengebied, doch ook in dorpen en steden, kon men voorname huizen aantreffen welke diverse functies bekleedden (bijvoorbeeld [[pastorie]], [[refugiehuis]], [[rentmeester (beroep)|rentmeestershuis]]). Ook de gegoede burgerij ging wonen op kasteelachtige buitenverblijven, waarbij zij soms ook een erfelijke adellijke titel en/of heerlijke rechten kocht. Toen in de Franse tijd (einde jaren '90 van de 18e eeuw) de feodaliteit werd opgeheven, profileerde het welgestelde en invloedrijke deel van de burgerij zich nadrukkelijker. Burgers lieten zowel in de stad als daarbuiten voorname huizen bouwen. Men spreekt in dit verband in de stad ook wel van ''burgerhuis'' en in Vlaanderen wordt ook een kasteelachtig burgerhuis (zonder feodale voorgeschiedenis) vaak een ''kasteeltje'' genoemd. Zij werden bewoond door notabelen zoals fabrikanten, burgemeesters, notarissen, rechters en advocaten, artsen en dergelijke. |
| In oude Hollandse steden als [[Amsterdam]], [[Rotterdam]], [[Delft]], [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]] en West-Friese steden als [[Enkhuizen]] en [[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]] zijn nog vele voorbeelden vanuit de tijd van de [[Verenigde Oostindische Compagnie|VOC]]. Soms gaat het hierbij om [[grachtenpand|grachtenhuizen]]. Andere plaatsen met herenhuizen zijn bijvoorbeeld [[Arnhem]], [[Gouda]], [[Groningen (stad)|Groningen]], [[Leiden]], [[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]], [[Nijmegen]] en [[Utrecht (stad)|Utrecht]]. In de universiteitssteden zijn in de loop der tijd veel herenhuizen van binnen verbouwd om ze geschikt te maken voor [[studentenhuisvesting]] en bewoning door [[Alleenstaande relatie|alleenstaanden]] of koppels.
| |
|
| |
|
| == België ==
| | Tegenwoordig worden, bijvoorbeeld door makelaars, allerlei bovengemiddeld grote woonhuizen, vooral in het stedelijk gebied, als herenhuizen aangeprezen. Ook grote -al dan niet alleenstaande- nieuwbouwwoningen worden door hen met deze term aangeduid. In tegenstelling tot een [[villa (bouwkunde)|villa]], is een herenhuis gewoonlijk strakker en minder fantasierijk van vorm. Daarentegen komt een strakke gevelordonnantie, al dan niet met neoclassicistische elementen zoals frontons en pilasters, bij herenhuizen vaak voor. |
| In [[Vlaanderen]] omschrijft men een herenhuis als "een aanzienlijk woonhuis in de stad, doorgaans van vier of meer [[travee]]ën en meestal met koetsdoorrit".<ref>[https://inventaris.onroerenderfgoed.be/thesaurus/typologie/188 Typologie herenhuis bij Inventaris Onroerend Erfgoed]</ref> Men treft in steden als [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]], [[Brugge]], [[Gent]], [[Kortrijk]], [[Leuven]], [[Lier (België)|Lier]] en [[Mechelen (België)|Mechelen]] veel herenhuizen aan die twee verdiepingen of meer hebben, de zolderverdieping niet meegeteld. Ook in [[Brussel (stad)|Brussel]] zijn ze talrijk aanwezig. Aangezien zij vooral in en rondom de [[binnenstad|binnensteden]] voorkomen en daar een grote vraag bestaat naar kleinere woningen, werden zij in veel gevallen heringericht met één [[appartement]] per verdieping. Zo'n herenhuisappartement werd vaak een ''[[kwartier (woning)|kwartier]]'' genoemd.{{Bron?||2015|05|08}}
| |
|
| |
|
| == Overige ==
| | [[Categorie:Herenhuis]] |
| In Noord-Holland was 'herenhuis' ook de aanduiding voor het gemeentehuis of de vergaderplaats van het dijk- en polderbestuur.
| |
| | |
| Het [[Duits]]e begrip ''Herrenhaus'' (ook: ''Herrensitz'') slaat op een versterkt woonhuis dat van oorsprong in bezit was van een [[adel]]lijke familie maar geen [[Burcht (kasteel)|burcht]] of [[kasteel]] is. Zo'n ''Herrenhaus'' staat vaak op een [[landgoed]] en is te vergelijken met het Nederlandse begrip [[havezate]].
| |
| | |
| Daarnaast was ''Herrenhaus'' in Pruisen en Oostenrijk de aanduiding voor het [[Hogerhuis (politiek)|hogerhuis]] (de Eerste Kamer).
| |
| <!--
| |
| == Afbeeldingen ==
| |
| <gallery widths=140 heights=180>
| |
| 25998-Herenhuis-0265.jpg|Herenhuis met rechte lijstgevel uit het begin van de 19e eeuw in Woerden
| |
| Blok van twee herenhuizen.jpg|Herenhuizen aan de Kastanjelaan in Arnhem, gebouwd rond 1880 in [[Eclecticisme (architectuur)|eclectische stijl]]
| |
| Herenhuizen Hacquartstraat 21-27.JPG|Herenhuizen in de Hacquartstraat in [[Amsterdam-Zuid]], ontworpen rond 1923 door [[Gerrit Jan Rutgers]] in de stijl van de [[Amsterdamse School (bouwstijl)|Amsterdamse School]]
| |
| Hôtel Löwenstein, Brussels.jpg|Huis Loewenstein aan de Wetenschapsstraat 35 in Brussel, ontworpen rond 1919 door de Franse architect A. Sigwalt in [[Beaux-Arts]]-stijl
| |
| Woonblok met herenhuizen in combinatie van Eclecticisme en neorenaissance stijl 2012-09-13 11-42-39.jpg|Herenhuizen aan de Wilhelminastraat in Haarlem, ontworpen rond 1884 door [[A. van der Steur jr.]] in een gecombineerde stijl van eclecticisme en [[neorenaissance]]
| |
| Den Haag - Mauritskade 43.JPG|Herenhuis aan de [[Mauritskade 43]] in Den Haag, rond 1871 ontworpen in eclectische stijl
| |
| </gallery>
| |
| -->
| |
| == Zie ook ==
| |
| * [[Buitenplaats]]
| |
| | |
| == Linken ==
| |
| * [[Archipedia]] [http://architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=12411 Herenhuis]
| |
| *[http://www.joostdevree.nl/ Bouwencyclopedie, Joostdevree] [http://www.joostdevree.nl/bouwkunde2/jpgp/pdf_011_stuc_kunst_en_techniek_www_cultureelerfgoed_nl.pdf Gelderse herenhuizen en villa’s, Gesjabloneerde polychrome afwerking van stucplafonds en wanden. pagina 352]
| |
| | |
| {{Appendix|1=Bronnen|2=
| |
| * Haslinghuis, E.J. en Janse, H.: ''Bouwkundige termen''. Leiden: Primavera Pers
| |
| * Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal
| |
| {{References}}
| |
| {{Wikidata|q879050}} }}
| |
| <!--definitie In de omschrijving staan strikte criteria voor een herenhuis: ''minimaal twee volledige woonlagen (dus zonder schuine wanden) en een zolder. De dakgoot ligt minimaal op plafondhoogte van de eerste verdieping. Een herenhuis heeft een 'hoge gootlijn'.'' In ''Van Dale'' staat als omschrijving niet veel meer dan ''aanzienlijk'' of ''deftig'' en ik zie bij de omschrijvingen van de [[Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed]] ook "herenhuis" staan voor panden die niet voldoen de hier genoemde criteria. E.J. Haslinghuis en H. Janse, Bouwkundige termen. Verklarend woordenboek van de westerse architectuur- en bouwhistorie, Leiden, 2005.-->
| |
| [[Categorie:Herenhuis| ]] | |
Een herenhuis is een begrip dat verschillende betekenissen kan hebben.
Van oorsprong betreft het een groot en voornaam huis. De naam is enigszins misleidend, daar een dergelijk huis in de feodale tijd niet zozeer werd bewoond door de heer, daar deze gewoonlijk in een kasteel zijn zetel had. Terwijl een dergelijk kasteel in de laatste eeuwen van het feodalisme vaak werd omgebouwd van een militair georiënteerd tot een meer luxueus verblijf, waren het ook invloedrijke en gegoede -al dan niet adellijke- personen, die een enigszins op een dergelijk verblijf gelijkende woning lieten bouwen. In het buitengebied kon een dergelijke woning omringd zijn door een park, tuinen en eventueel landerijen. Soms kon een dergelijk huis ook andere, kasteelachtige, allures bezitten (torentjes, omgrachting, en dergelijke) en voorzien zijn van een aantal dienstwoningen en een hoeve.
Niet alleen in het buitengebied, doch ook in dorpen en steden, kon men voorname huizen aantreffen welke diverse functies bekleedden (bijvoorbeeld pastorie, refugiehuis, rentmeestershuis). Ook de gegoede burgerij ging wonen op kasteelachtige buitenverblijven, waarbij zij soms ook een erfelijke adellijke titel en/of heerlijke rechten kocht. Toen in de Franse tijd (einde jaren '90 van de 18e eeuw) de feodaliteit werd opgeheven, profileerde het welgestelde en invloedrijke deel van de burgerij zich nadrukkelijker. Burgers lieten zowel in de stad als daarbuiten voorname huizen bouwen. Men spreekt in dit verband in de stad ook wel van burgerhuis en in Vlaanderen wordt ook een kasteelachtig burgerhuis (zonder feodale voorgeschiedenis) vaak een kasteeltje genoemd. Zij werden bewoond door notabelen zoals fabrikanten, burgemeesters, notarissen, rechters en advocaten, artsen en dergelijke.
Tegenwoordig worden, bijvoorbeeld door makelaars, allerlei bovengemiddeld grote woonhuizen, vooral in het stedelijk gebied, als herenhuizen aangeprezen. Ook grote -al dan niet alleenstaande- nieuwbouwwoningen worden door hen met deze term aangeduid. In tegenstelling tot een villa, is een herenhuis gewoonlijk strakker en minder fantasierijk van vorm. Daarentegen komt een strakke gevelordonnantie, al dan niet met neoclassicistische elementen zoals frontons en pilasters, bij herenhuizen vaak voor.
