Essay:De wiki als systeem

Dit is een gebruikersessay geschreven door Ronald Belaard op Wikipedia, 24 jan 2006

Het failliet van een systeem

Een analyse

Het Voel je vrij en ga je gang systeem, zoals dat hier op de wiki geldt, lijkt zijn oorspronkelijke doelstelling voorbij geschoten te zijn. Dit stukje, zo je wilt een column, probeert bij te dragen aan een fundamentele analyse van wat er aan de hand is.

Wat er gebeurde

In de begintijd van nl:wikipedia was de club klein. Het gemeenschappelijke doel was vrij duidelijk. De belangrijkste motivatie voor de mensen die toen bijdroegen was door idealisme bepaald. Dat was het gemeenschappelijke dat de mensen aan het project bond. Er zullen ongetwijfeld discussies geweest zijn, maar die bleven redelijk overzichtelijk.

Het idee bleek te werken en sloeg aan. De gemeenschap groeide. Het project kwam vaker in de publiciteit. Het had voldoende momentum om die groei in het begin aan te kunnen. Maar met de groei nam ook de diversiteit van de projectdeelnemers toe. En min of meer parallel met de opkomst van blogs en forums op het internet, konden belangwekkende veranderingen in de maatschappij plaatsvinden.
Het uiten van je mening werd laagdrempeliger. Een ingezonden brief in een krant kreeg een veelvoud van andere mogelijkheden om je te uiten.
En met de groei van wikipedia en de hogere ranking in zoekmachines, werd het project natuurlijk een ideaal doelwit voor mensen die we nu gemakshalve als trol aanduiden.

De projectregels echter bleven in handen van de gemeenschap. En omdat de diversiteit en pluriformiteit van de gemeenschap toenam, veranderde daar niet veel aan. Immers er waren altijd wel een aantal mensen tegen (om op zich misschien wel heel legitieme redenen).

Generaties

Het groeien van de gemeenschap had een ander effect. De mensen van het eerste uur kunnen tot de eerste generatie gerekend worden. Zij hebben een indrukwekkende staat van dienst. Maar er kwamen geleidelijk aan natuurlijk ook nieuwe generaties. Mensen die in het algemeen het positieve van het project zien en daaraan willen bijdragen. Ook mensen waar dat in mindere mate het geval is, althans naar het oordeel van anderen.

In zo een situatie krijg je natuurlijk een verschijnsel als "hoe stevig zit iemand in het zadel". Dat zal vooral een rol spelen als je iets wilt veranderen en hangt natuurlijk af van je eigen inschatting. Het resultaat van die inschatting bepaalt hoe ver je je hoofd boven het maaiveld wilt uitsteken. Denk je stevig in het zadel te zitten, dan ga je natuurlijk wat verder. Anders zoek je andere mogelijkheden. Maar dat gaat wat moeizamer. Het hangt van je eigen karakter af hoe dat uitpakt. Maar het kan wel degelijk een beperking vormen en een belemmering om het project verder vooruit te helpen.

Sprekend over generaties: Op zich een wonder dat jong en oud elkaar in dit project weet te vinden, met b.v. moderators van 13 tot boven de 60 jaar.

De escalatie

Een van de mensen van het eerste uur heeft iets van het hiervoor beschrevene kennelijk ook zo aangevoeld. Misschien niet langs dezelfde gedachtegang, maar wel met een vergelijkbare uitkomst. Zijn inschatting over zijn eigen positie was zodanig dat hij zijn hoofd bij tijd en wijle hoog boven het maaiveld uitstak. De recente actie bleek een misschatting en totaal anders uit te pakken dan gedacht, niet alleen voor de persoon zelf, maar voor de hele gemeenschap.
Een mens is zwaar beschadigd en de gemeenschap lijkt verscheurd te worden. Iedereen is verliezer, maar ook: niemand is schuldig. Het systeem zoals dat zich ontwikkeld had produceerde dat resultaat. Iedereen stond erbij en keek er naar. Maar kon het ook niet tegenhouden, dat is het meest jammerlijke.

De snelheid

Hoogst verwonderlijk was de snelheid waarmee e.e.a. escaleerde. Tussen het begin van de formulering van een bemiddelingspoging mijnerzijds en het plaatsen daarvan, zat iets van 20 nieuwe stemmen en een flink aantal edits.
Veel edits trouwens die spontaan ontstonden. Tenminste gelet op de veelheid aan "tiepvouten" om een bwc voor te zijn. (n.b. dit verhaal is eerst in de tekstverwerker gezet, enz.)

Nu zitten we in de fase van stemwijzigingen. Hier en daar gemotiveerd met een recent gelezen opmerking van deze en gene.

De conclusie kan dan ook niet anders zijn dan dat vele (niet alle!) stemmen en uitingen door primaire reacties zijn ingegeven. Begrijpelijk, maar niet echt goed.

De openheid

De aard van de wiki is erg open. Over personen wordt volledig in het openbaar gestemd en geschreven.
Elke vereniging of andere rechtspersoon met fatsoenlijke statuten heeft wel ergens staan dat stemming over personen met gesloten briefjes plaatsvindt. Om evidente redenen.
Zoals het nu op de wiki gebeurt is dat niet zorgvuldig. Het leidt ook tot eindeloze discussies, schelpartijen en wat dies meer zij. Mensen waarover het gaat worden beschadigd of beginnen te blozen. Echter, niemand ziet dat.

De laagdrempeligheid

Op dit moment kan een ieder, die aan een aantal voorwaarden voldoet, over een onderwerp een peiling/stemming organiseren. Zo zijn de regels nu eenmaal en degene die zoiets start is helemaal niets kwalijk te nemen. Of het in alle gevallen tot een gewenst resultaat leidt, kan betwijfeld worden.

Samengevat

We maken een ontwikkeling door die de maatschappij in de geschiedenis ook heeft doorgemaakt. Langzaam zijn we hier in het Westen naar een werkbaar systeem toegegroeid. Dat noemen we tegenwoordig democratie. Een systeem overigens dat ook zijn intrinsieke beperkingen kent.

Daar moeten we van leren en niet ook een paar eeuwen over doen. Want zoveel tijd en drang om te overleven heeft de wiki niet.

Wat nu?

Er lijkt maar één uitweg te zijn. Er moet een structuur komen die de wiki op een of andere manier eenduidig bestuurt. Een structuur die een scheiding der machten kent. Net zoals Nederland en België in de 19e eeuw ook hebben ingevoerd. D.w.z. een wetgevende, een uitvoerende en een rechterlijke macht.

In dit model blijft (met een knipoog naar een land als Zwitserland) de wetgevende bevoegdheid (die van het parlement) in handen van de gemeenschap.

De uitvoerende macht komt bij een commissie (het equivalent van de regering) te liggen. En om de drie-eenheid te completeren zal er een arbitrage commissie moeten komen, die de rechterlijke macht vertegenwoordigt. Beide commissies treden voor een bepaalde tijd aan en kunnen tussentijds alleen naar huis gestuurd worden met een gewone meerderheid van stemmen. Zij worden ook niet individueel verkozen, maar "geformeerd". Als de club compleet is, presenteert zij zich als geheel.

In dit model hebben moderatoren een dienende taak. Net als bij de politie, de ambtenaren en justitie, hebben zij een vertrouwensfunctie die ze uitvoeren binnen de kaders van de wet. En is de regelgeving in bepaalde gevallen niet toereikend is, dan handelen zij naar eer en geweten. En als dat laatste beschaamd wordt, zullen er interne controlemechanismen moeten zijn, die waar nodig corrigerend werken.

Alleen dan zie ik reële mogelijkheden om de splijting van de gemeenschap te lijmen, gedragsregels, zoals die door de meerderheid gewenst worden, af te dwingen en het bij tijd en wijle beschadigen van mensen te voorkomen.