|
|
| Regel 1: |
Regel 1: |
| {{wiu|Zie de kritiek van Woudloper en Theobald Tiger in het [[Wikipedia:Het Verleden#uw mening graag|Geschiedeniscafé]]|2=2012|3=04|4=04}}
| |
| {{Inhoud verbergen}}
| |
| De '''tijdlijn van de geschiedenis der Lage Landen''' geeft een [[chronologie]] van feiten, gebeurtenissen en randevenementen die hebben bijgedragen tot de ontwikkelingen in de ''[[Lage Landen]]''. Deze vormen een wisselend historisch en staatkundig conglomeraat van [[Gewest (Lage Landen)|gewesten]] gelegen in het lager gebied rond de grote rivieren van Noordwest-Europa die in de [[Noordzee]] en het [[Nauw van Calais (zeestraat)|Nauw van Kales]] uitmonden. Reeds in de [[bronstijd]] en de [[IJzertijd|ijzertijd]] (van het [[3e millennium v.Chr.|3e]] tot het [[1e millennium v.Chr.]]) zou het "[[Noordwestblok]]" zich cultureel hebben onderscheiden in deze gebieden. Daarna vormen zich variërende eenheden onder resp. [[Lijst van Keltische stammen|Keltisch]]-[[Germanen|Germaanse]], en [[Romeinse Rijk|Romeinse]] invloeden. Vervolgens evolueren zij onder impuls van de [[kerstening]] mee in grotere imperiums met een toenemend [[feodalisme|feodale]] structuur. Uiteindelijk zorgt de opkomst van de steden voor toenemende rijkdom, maar ook verschuiving van de macht en versplintering. Pogingen tot centralisatie wisselen af in een evenwichtsspel met lokale tendensen tot autonomie.
| |
|
| |
|
| <small>''Klik op een jaartal hieronder om het scrollen te beperken''</small>
| |
| {| class="toccolours"
| |
| |→
| |
| |width=30px align=center|[[#-2000|-2000]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#-1000|-1000]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#-500|-500]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#0|0]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#250|250]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#500|500]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#750|750]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1000|1000]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1100|1100]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1200|1200]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1300|1300]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1350|1350]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1400|1400]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1450|1450]]
| |
| |→
| |
| |-
| |
| |→
| |
| |width=30px align=center|[[#1500|1500]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1520|1520]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1550|1550]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1575|1575]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1600|1600]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1625|1625]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1650|1650]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1675|1675]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1700|1700]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1725|1725]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1750|1750]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1775|1775]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1800|1800]]
| |
| |→
| |
| |width=6% align=center|[[#1825|1825]]
| |
| |→
| |
| |}
| |
| {| width=100%
| |
| |style="background-color:blue; width:3px;"|
| |
| |style="width:12px;"|
| |
| ||{{Zijbalk geschiedenis Nederland}}{{Zijbalk geschiedenis België|afbeelding=Pieter Bruegel d. Ä. 093.jpg|titel=''Winterlandschap met schaatsers en vogelknip'', [[Pieter Bruegel de Oude]], 1565
| |
| |}
| |
| }}
| |
|
| |
| == Cenozoïcum ==
| |
| [[Bestand:20070617 Hoegaarden versteende boomstam.JPG|thumb|Versteende boomstam op de Geosite Goudberg]]
| |
| * Versteende bomen van een 54,9 miljoen jaar oud [[subtropisch klimaat|subtropisch]] [[moerasbos]] zijn gevonden in [[Overlaar]], [[Oorbeek]] en [[Wommersom]] evenals [[Hoegaarden (gemeente)|Hoegaarden]] in [[België]]. Het bos had dus een aanzienlijke omvang. In [[Geosite Goudberg]] is een educatief tentoonstellingspark met een ''versteend bos van [[moerascipres]]sen'' dat door zijn omvang uniek is in [[West-Europa]]. Men krijgt een overzicht van 55 miljoen jaar [[Geologie|geologische]] geschiedenis.
| |
|
| |
| == Paleolithicum ==
| |
| ===~500.000 v.Chr. ===
| |
| [[Bestand:Spy Skull.jpg|thumb|Schedel gevonden in [[Spy]].]]
| |
| [[Bestand:Doggerland 10,000 BP.jpg|thumb|Nog tot 6500 v.Chr. zijn de Lage Landen verbonden met Engeland door Doggerland]]
| |
| * Heel Noordwest-Europa wordt schaars bevolkt door de zogenaamde [[neanderthaler]]s.
| |
|
| |
| ===~250.000 v.Chr.===
| |
| * Resten van een kamp van [[jager-verzamelaar]]s in de [[Belvédère Interglaciaal|Belvédère-groeve]] bij [[Maastricht]].
| |
|
| |
| ===~200.000 v.Chr.===
| |
| * Bij [[Rhenen]] zijn stenen gevonden die bewerkt zijn volgens de [[Levalloistechniek]].
| |
|
| |
| ===~150.000 v.Chr.===
| |
| * Tijdens het [[Weichselien]], het voorlaatste [[Glaciaal (tijdperk)|glaciaal]], wisselt in de Lage Landen [[toendraklimaat]] regelmatig af met [[IJsklimaat|ijsklimaat]], waardoor bewoning vaak niet mogelijk is.
| |
|
| |
| ===~128.000 v.Chr. - ~116.000 v.C===
| |
| * [[Eemien]], voorlaatste [[interglaciaal]].
| |
| * [[Neanderthalerjachtkampen van Veldwezelt-Hezerwater|Neanderthalerjachtkampen]] zijn aangetroffen tijdens archeologische opgravingen in de leemgroeve "Vandersanden" (Gemeente [[Lanaken]], België).
| |
| * De [[macrofauna]]resten van de WFL-Site bestaan uit botten en kiezen van [[paard (dier)|paard]], [[wolharige neushoorn]], [[rendier]], [[wisent]] en [[Wolharige mammoet|mammoet]]. Er zijn ook botten van de [[Holenleeuw (Euraziatisch)|holenleeuw]] en de [[Hyena's|holenhyena]] aangetroffen.
| |
|
| |
| ===~57.000 v.Chr.===
| |
| * In de Lage Landen lopen nog steeds [[neanderthaler]]s rond. Ook in de grotten van het Ardeense [[Furfooz]] zijn overblijfselen teruggevonden.
| |
| * Op de WFL-Site van de [[Neanderthalerjachtkampen van Veldwezelt-Hezerwater]] (ongeveer 50.000 jaar oud) wordt de lithische industrie gekenmerkt door het tegelijkertijd aanwezig zijn van Levallois-producten en [[w:en:Quina Mousterian|Quina-werktuig]]en. Dit is opmerkelijk want Quina-werktuigen werden altijd aan Neanderthalers toegeschreven.<ref name=Bringmans-proefschrift>* {{en}} {{Aut|Bringmans, P.M.M.A.}}, 2006. ''Multiple Middle Palaeolithic Occupations in a Loess-soil Sequence at Veldwezelt-Hezerwater, Limburg, Belgium (Meerdere Midden-Paleolithische bewoningsfasen in een loess-bodem sequentie te Veldwezelt-Hezerwater, Limburg, België)''. -- Unpublished PhD Thesis Catholic University of Leuven ([https://lirias.kuleuven.be/handle/1979/270 Proefschrift])</ref>
| |
|
| |
| ===~12.000 v.Chr.===
| |
| * De temperatuur begint te stijgen, waardoor bewoning in het [[Holoceen]] weer mogelijk wordt. Sporen van jagerscultuur (de [[Hamburgcultuur]]) zijn gevonden in [[Friesland]] en [[Drenthe]].
| |
| * De [[Het Kanaal#Ontstaan_van_de_verbinding_met_de_Noordzee|Noordzee]] ontstaat, daarbij vormen zich de kuststrook met haar duinen, de moerassige veengebieden van Holland en het zeekleilandschap van Noord-Nederland.
| |
|
| |
| == Mesolithicum ==
| |
| ===~10.000 v.Chr.===
| |
| * In de buurt van [[Sint Odiliënberg]] is op een [[vuursteen]] de oudste tekening uit de Lage Landen gevonden.
| |
|
| |
| ===~9500 v.Chr.===
| |
| * De zeespiegel staat in het begin van het Holoceen nog zo laag dat een groot deel van het [[Noordzeebekken]] droog ligt, waarbij de kustlijn noordelijk ligt van de huidige [[Doggersbank]]. Daar wordt nog op [[Mammoeten|mammoet]]en gejaagd. België grenst nog niet aan de zee, maar is verbonden met Engeland.
| |
|
| |
| ===~9000 v.Chr.===
| |
| * Sporen van de [[Ahrensburgcultuur]] zijn in [[Noord-Brabant]] gevonden, de eersten die [[Boog (wapen)|pijl en boog]] gebruiken.
| |
|
| |
| ===~7900 v.Chr.===
| |
| * In 1955 wordt de [[Kano van Pesse]] gevonden.
| |
|
| |
| ===~7500 v.Chr.===
| |
| * De [[Maglemosecultuur]] heerst (tot ca. 6000 v.Chr.) als eerste Mesolithische cultuur in de noordelijke helft van Europa, van Denemarken tot in Noord-Frankrijk. Ze is voortgekomen uit het [[Sauveterrien]]. Het lijkt erop dat ze de hond gedomesticeerd hebben.
| |
|
| |
| ===~7000 v.Chr.===
| |
| * In het Vroeg-[[Atlanticum]] staat de zeespiegel op ca. -20 m [[Normaal Amsterdams Peil|NAP]] en komt de kustlijn al in de buurt van de huidige. In het noorden steken de stuwwallen van het [[Texel-IJsselmeer Hoog]] en het [[Groningen Hoog]] uit als landtongen.
| |
|
| |
| ===~5500 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:5500vc ex leg.jpg|thumb|Nederland rond 5500 v.Chr. Het pleistocene oppervlak erodeert langzaam, terwijl [[strandwal]]len ontstaan waarachter veenvorming (donkerbruin) toeneemt.]]
| |
| * [[Trijntje]] is de naam die gegeven werd aan het oudste menselijke skelet dat in de Lage Landen (in [[Zuid-Holland]]) is aangetroffen.
| |
|
| |
| == Neolithicum ==
| |
| ===~5300 v.Chr.===
| |
| * Het "[[Neolithicum|neolithisch]] pakket" (een cultureel erfgoed van landbouw, kleinveeteelt, gepolijste stenen bijlen, houten langhuizen en pottenbakken) verspreidt zich over Europa. Daarmee geraakt de Mesolithische levenswijze stilaan in onbruik. Kenmerkend zijn nu de nederzettingen, de opkomst van grotere stammen en het gebruik van plantaardig voedsel.<ref>T.Douglas Price, (2000): ''Europe's first farmers'', Cambridge University Press, p. 5</ref>
| |
| * De [[bandkeramische cultuur]] (ook [[Omalien]]) vestigt zich op de hogere, vruchtbare lössgronden van o.a. Zuid-Limburg. Dit zijn de eerste [[landbouw]]ers in de Lage Landen, waarmee in België het [[Neolithicum]] begint. In de typische potten bewaart men voedsel en zaaigranen.(Na zo'n 700 jaar verdwijnt deze cultuur weer om nog onbekende redenen.)
| |
|
| |
| ===~4900 v.Chr.===
| |
| * Boven de rivieren blijft het een cultuur van jager-verzamelaars, die zich tot de [[Swifterbantcultuur]] ontwikkelt. Naar uit onderzoek<ref>{{aut|de Roever,J.P.}}, (2004): ''Swifterbant-aardewerk : een analyse van de neolithische nederzettingen bij Swifterbant, 5e millennium voor Christus'', Groningen. [http://irs.ub.rug.nl/ppn/263303640 Online]</ref> blijkt hebben deze twee culturen ongeveer 1000 jaar naast elkaar bestaan, waarbij de bewoners van de uitgebreide moerassen in de [[Rijndelta]] langzamerhand sommige gewoonten van de landbouwers in het zuiden hebben overgenomen. In toenemende mate treft men tussen resten van wild ook resten van gedomesticeerde dieren aan, waarbij een duidelijke progressie valt waar te nemen.
| |
|
| |
| ===~4450 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:Tulpenbecher-Michelsberg.jpg|thumb|Tulpbeker van de Michelsbergcultuur]]
| |
| * De [[Michelsbergcultuur]] is de neolithische cultuur, die rond 4400 tot 3500 v. Chr. voorkomt in het zuiden van de Lage Landen (Zuid-Nederland, West-Duitsland en België) is verantwoordelijk voor enkele van de oudste soorten [[aardewerk]] in Europa.
| |
| * In 1968 wordt bij de aanleg van de Deltawerken in een veenlaag op 8 meter diepte het [[Mannetje van Willemstad]] gevonden.
| |
|
| |
| ===~4250 v.Chr.===
| |
| * In het [[neolithicum]] verschijnen de eerste landbouw''dorpen'' met ongeveer 100 inwoners. Door het warmer klimaat en het smelten van de ijskap vestigen rondtrekkende groepen zich in gemeenschappen. Zo vestigt de "[[Omalien]]groep", bekend voor zijn [[bandkeramiek]], zich in [[Haspengouw]]. Bij het ontstaan van de eerste "dorpen" ontstaat een landbouweconomie. Anderen specialiseren zich in bijvoorbeeld handwerknijverheid (de [[Michelsbergcultuur|Michelsberggroep]]) en steenindustrie ([[Spiennes]]).
| |
|
| |
| ===~4000 v.Chr.===
| |
| * Tijdens het [[Subboreaal]] sluit de westkust zich steeds meer, met als gevolg dat de achterliggende [[lagune]] verzoet, wat grootschalige [[Veen (grondsoort)|veenvorming]] in de hand werkt.
| |
|
| |
| ===~3800 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:Préforme de hache 223.1 (5).jpg|thumb|Bijl van vuursteen uit het Neolithicum, 19.1 cm lang]]
| |
| * De [[Neolithische vuursteenmijnen in Spiennes]], ten zuidoosten van [[Bergen (België)|Bergen]] aan de Frans-Belgische grens, zijn meer dan 100 hectare groot. Het is het grootste en oudste complex van vuursteenmijnen in Europa en behoort tot de [[werelderfgoedlijst]] van de [[UNESCO]].
| |
| * Bij [[Rijckholt]] op de Belgisch-Nederlandse grens wordt eveneens een voorsteenmijn in gebruik genomen. Uit zo'n 5000 kleine mijnen wordt in de duizend jaar daarna 40.000 ton [[vuursteen]] gewonnen.
| |
|
| |
| == Midden-Neolithicum ==
| |
| [[Bestand:European Middle Neolithic.gif|thumb|Aan de potten herkent men de neolithische culturen]]
| |
|
| |
| ===~3500 v.Chr.===
| |
| * Vanaf 3500 tot 2000 v.Chr. leven onder andere in de [[Kempen (streek)|Kempen]], de [[Leemstreek]] en de [[Maasvallei]] culturen van het Midden-Neolithicum.
| |
| * Men verbouwt [[eenkoorn]] en [[emmertarwe]] op de kleine akkers rond het huis. Voor het zware werk worden [[rund|trekossen]] gebruikt. De veestapel bestaat uit [[rund]]eren, [[Schaap (dier)|schapen]], [[varken (tam)|varkens]] en [[geit]]en, die grazen in een afgebakend stuk grond rond de woning.
| |
| Het in de Lage Landen oudste gevonden wiel dateert van ongeveer 2400 v.Chr. en werd dus, voor zover men weet, nog niet gebruikt door deze cultuur.
| |
| [[Bestand:Old Europe.png|thumb|Het leefgebied van het trechterbekervolk (TRB in het groen) in Europa]]
| |
| * Deze [[trechterbekercultuur]] bouwt [[hunebed]]den in Drenthe en vestigt zich ook in Noord-Holland.
| |
| * In de duinstreek van het [[Rijnmond]]gebied van de Lage Landen leeft de [[Vlaardingencultuur]].
| |
|
| |
| ===~3250 v.Chr.===
| |
| * De leden van de [[Touwbekercultuur|standvoetbekercultuur]] maken gebruik van karren.
| |
| [[Bestand:Urnenfelder panoply.png|thumb|180px|Wapens uit de urnenveldencultuur]]
| |
|
| |
| ===~2600 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:Pierre Brunehaut 01.JPG|thumb|De [[Pierre de Brunehaut]], de grootste [[menhir]] van België staat nabij [[Doornik]].]]
| |
| * Naast en uit de standvoetbekercultuur ontstaat de [[klokbekercultuur]]. Hiermee begint een tijd van intensieve contacten overzee, wat verklaart waarom de prehistorische culturen van de Lage Landen en Engeland aan weerszijden van de Noordzee altijd zoveel met elkaar gemeen hebben. Ze bereiken zelfs Noord-Afrika.
| |
|
| |
| == Bronstijd ==
| |
| ===~2100 v.Chr.===
| |
| * De [[Bronstijd]] zorgt in de Lage Landen niet direct voor nieuwe culturen, maar leidt wel tot meer specialisatie. De handel wordt in deze tijd belangrijker. Bij [[Wageningen (Nederland)|Wageningen]] zijn uit deze tijd een [[hellebaard]], [[bijl]], [[Mes (voorwerp)|mes]] en [[armband]] gevonden.
| |
| <span id=-2000 />
| |
|
| |
| ===~1900 v.Chr.===
| |
| * In 1953 wordt in het veen de bronzen [[dolk van Barger-Oosterveld]] gevonden.
| |
|
| |
| ===~1800 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:Nordwestblock.png|thumb|[[Noordwestblok]] - tussen 1800 en 800 v.Chr., de [[Elp-cultuur|Elp-]] en de [[Hilversumcultuur|Hilversum-cultuur]].]]
| |
| * De [[Hilversumcultuur]] spreidt zich uit van het midden der [[Lage Landen]] tot Calais en duurt tot ca. 1200 v.Chr.
| |
| * Het [[Noordwestblok]] zou van de [[bronstijd]] en de [[IJzertijd|ijzertijd]] (van het [[3e millennium v.Chr.|3e]] tot het [[1e millennium v.Chr.]]) hebben bestaan, ongeveer tot de tijd dat er in de 1e eeuw na Chr. voor het eerst geleidelijk aan sprake is van historische bronnen. Het grondgebied ervan wordt beschouwd als dat van het geheel van de [[Elp-cultuur|Elp-]] en de [[Hilversumcultuur|Hilversum-cultuur]] samen en beslaat een area in noordwest Europa die ruwweg wordt begrensd door de rivieren de [[Maas]], de [[Elbe (rivier)|Elbe]], de [[Somme (rivier)|Somme]] en de [[Oise (rivier)|Oise]] (het huidige noorden van [[Frankrijk]], heel [[België]], [[Nederland]], en het westen van [[Duitsland]], en mogelijk ook het oostelijk deel van [[Engeland]]).
| |
| * Het bronzen [[zwaard van Jutphaas]], gevonden bij [[Utrecht (stad)|Utrecht]], is een van de vijf bijna identieke zwaarden die in Bretagne, Bourgondië, Zuid-Engeland en de Lage Landen zijn gevonden. Deze dienen niet voor de strijd, maar om de status van de eigenaar te benadrukken.
| |
|
| |
| ===~1500 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:Régions naturelles de Belgique.jpg|thumb|De geografische streken van België <br />{{Legenda|#E6E6FA|[[Condroz]]}}{{Legenda|#D6CADD|Fagne-Fammene}}]]
| |
| * In de middenbronstijd van ca. 1500 tot 1100 v.Chr. is onder andere in [[Vlaanderen]] en de [[Kempen (streek)|Kempen]] onder meer de [[Famenne]]groep gevestigd. Aan de hand van verschillende grafvormen worden de verschillende andere groepen onderscheiden.
| |
|
| |
| ===~1300 v.Chr.===
| |
| * In heel Europa ontstaat vrij plotseling de [[urnenveldencultuur]] doordat men overstapt op [[crematie]], mogelijk door nieuwe religieuze inzichten. Op de [[Boshoverheide]] bevindt zich het grootste teruggevonden urnenveld uit de [[Lage Landen]], maar dat zou tussen 1100 en 700 v.Chr. zijn gebruikt.
| |
| * In het skelet van de [[Krabbeplasman]] is het oudste menselijke [[Desoxyribonucleïnezuur|DNA]] aangetroffen dat ooit in de Lage Landen is gevonden.
| |
|
| |
| ===~1250 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:Tempeltje van Barger-Oosterveld.JPG|thumb|Replica van het [[tempeltje van Barger-Oosterveld]] in het [[Drents Museum]].]]
| |
| * Tempeltjes als dat van [[tempeltje van Barger-Oosterveld|Barger-Oosterveld]] spelen een rol bij [[ritueel|rituelen]] in het [[Veen (grondsoort)|veen]].
| |
|
| |
| ===~1200 v.Chr.===
| |
| * In 1938 wordt bij [[Emmer-Erfscheidenveen]] bij [[Drenthe]] het oudste [[veenlijk]] van de Lage Landen gevonden, waarschijnlijk een [[mensenoffer]].
| |
|
| |
| ===~1150 v.Chr.===
| |
| * In 1961 wordt bij [[Barger-Oosterveld]] een ijzeren pennetje van vier centimeter gevonden. Het zal echter nog lang duren voordat ijzer op grote schaal gebruikt wordt.
| |
| <span id=-1000 />
| |
|
| |
| == IJzertijd ==
| |
| ===~1000 v.Chr.===
| |
| * [[Ritueel|Rituele activiteit]] manifesteert zich in heiligdommen bij thermische [[bron (water)|bronnen]]. Bewijsmateriaal voor gezondheidscultussen in [[Lijst van Keltische stammen|Keltisch Europa]] toont een nauwe band tussen genezing, herstel en vruchtbaarheid. Veel Keltische genezers zijn vrouwen en er is ook een sterke associatie van deze cultussen met de [[moedergodin]].<ref>Green (1996): p. 26</ref>
| |
| * De functie van priester en dokter is bij de [[Kelten]] vaak gecombineerd in één persoon. Uit Romeinse getuigenissen weten we dat ook in hun tijd bij de Galliërs priesteressen nog een belangrijke sociale plaats bekleedden. Ze werden [[Veleta]] genoemd, verwant aan het Noordse Völva en met een gelijkaardige functie in de samenleving.
| |
| * Genezende en moedergodinnen komen vaak in hun onderscheiden vormen in een [[Triade (godsdienst)|godinnentriade]] bij [[bronheiligdom]]men voor.<ref>Green (1996): p. 36</ref>
| |
|
| |
| ===~800 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:Tonnenarmbaender.JPG|thumb|[[Hallstatt-cultuur|Hallstatt]]-armbanden.]]
| |
| * De invloed van [[Germanen]] en [[Kelten]] doet zich opmerken in de manier waarop de doden worden verzorgd en begraven: uit deze tijden vindt men [[Urnenveldencultuur|urnenvelden]] in de [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Landen]].
| |
|
| |
| ===~750 v.Chr.===
| |
| * In de zuidelijke Lage Landen neemt de [[Kelten|vroeg-Keltische]] [[Hallstatt-cultuur]] de plaats in van de Urnenveldencultuur.
| |
| * Bij [[Wijchen (plaats)|Wijchen]] zijn resten gevonden van een vierwielige [[pronkwagen]], mogelijk als element uit een [[wagengraf]].
| |
|
| |
| ===~700 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:Les Francs en Belgique romaine.svg|thumb|right|Het Kolenwoud (groen gekleurd)]]
| |
| * In deze tijd ontstaan enkele versterkte markt- en handelsplaatsen en heuvelforten. Bovendien onderscheiden krijgers zich van de gewone bevolking.
| |
| * In Friesland en Groningen worden de eerste [[Wierde (landvorm)|wierden]] aangelegd, in Friesland [[terp]]en genoemd. Bewoners zijn waarschijnlijk de stam der [[Friezen]].
| |
| * Tussen de [[Rijn]] en de [[Seine]], een streek tussen [[Germanië]] en [[Gallië]] ([[Kelten]]), wonen de [[Belgen]].
| |
| * Het [[Kolenwoud]] overdekt het grootste deel van Midden-België. De Oude Belgen jagen in dit woud, oogsten er kruiden, paddenstoelen en vruchten, en starten er geleidelijk ook een primitieve vorm van akkerbouw en veeteelt. (De naam slaagt op het algemeen gebruik van de winning van [[houtskool]] voor het smelten van de ijzerhoudende zandsteen ([[limoniet]]) die er wordt gegraven.)
| |
|
| |
| ===~650 v.Chr.===
| |
| {{wrapper}}
| |
| |[[Bestand:Celtes-carte.PNG|thumb|250px|Verspreiding Kelten over Europa <br />
| |
| 1: Oorsprongsgebied ten noorden van de [[Alpen]]<br />
| |
| L: [[La Tène]]<br />
| |
| H: [[Hallstatt]]<br />
| |
| 2: Grootste verspreiding in ongeveer [[400 v.Chr.]]<br />
| |
| B: Britse eilanden<br />
| |
| G: [[Galaten|Galatië]] in [[Klein-Azië]]<br />
| |
| I: Iberisch schiereiland]]
| |
| |}
| |
| * Het zuidelijk deel van de Lage Landen beneden de Rijn komt onder invloed van de [[La Tène-periode]]. Krijgsgeweld neemt toe. Keltische krijgers laten zich als huurlingen inlijven bij [[Philippos I van Macedonië]].{{Bron?||2011|11|26}}
| |
| [[Bestand:500vc ex leg copy.jpg|thumb|Het [[Flevomeer]] wordt groter, terwijl de westkust zich vrijwel geheel sluit]]
| |
| <span id=-500 />
| |
|
| |
| ===~500 v.Chr.===
| |
| * In 1904 wordt bij [[Nekkerspoel]] de [[Nekkerspoelkano]] gevonden die technisch van een veel hoger peil is dan de [[Kano van Pesse]].
| |
|
| |
| ===~450 v.Chr.===
| |
| * De [[Munt (betaalmiddel)|munt]] doet zijn intrede.
| |
|
| |
| ===~390 v.Chr.===
| |
| * De Keltische aanvoerder [[Brennus (vierde eeuw v.Chr.)|Brennus]] van de [[Senones (volk)|Senones]] (het volk bij de Seine) voert op 18 juli, 390 v.Chr. of 387 v.Chr. een aanval op [[Rome (stad)|Rome]] uit. De Romeinen vormen blijkbaar geen partij voor de geoefende Keltische soldaten en worden verslagen. Rome wordt voor een groot deel geplunderd en pas na het betalen van een hoge losprijs vertrekken Brennus en de meeste van zijn mannen uit Rome.
| |
|
| |
| ===~350 v.Chr.===
| |
| * In 1818 wordt de [[Valtherbrug]] gevonden, een [[veenweg]] tussen [[Ter Apel]] en [[Valthe]]
| |
|
| |
| ===~150 v.Chr.===
| |
| * De [[Germanen]] dringen op naar het westen en zuiden en verdrijven in het noorden van de Lage Landen langzaam de Kelten tot beneden de Rijn. De [[Cananefaten]] hebben het gebied van de delta aan de Noordzeekust bevolkt. De [[Bataven]] hebben zich gevestigd op eilanden en broeken aan de monding van de Rijn, terwijl, meer naar het Oosten, andere Germaanse volksstammen naar de linkeroever afzakken. Ten Zuiden van die nederzettingen zijn de bekkens van Maas en Schelde ingenomen door volksstammen van [[Lijst van Keltische stammen|Keltisch ras]]: Morienen (Vlaanderen), Menapiërs en Nerviërs (Brabant en Henegouwen), Eburonen (Limburg), Aduatieken, Condruzen, Cerezen, Pemanen en Trevieren (Ardennen).
| |
| * Veel van die volksstammen zijn betrekkelijk recent in de streek gevestigd. Als Julius Caesar naar hun oorsprong laat onderzoeken (57 v.Chr.), draagt de overlevering nog de herinnering aan een tijdvak, waarin hun voorouders ten oosten van de Rijn woonden.
| |
| |-
| |
| |style="background-color:green; width:3px;"|
| |
| |style="width:12px;"|
| |
| |
| |
|
| |
| ===~100 v.Chr.===
| |
| * Rond deze tijd dringen [[Gallia Belgica|Belgische immigranten]] het zuidoosten van [[Britannia (Romeinse provincie)|Britannia]] binnen, maar voor andere Galliërs is het een grotendeels onbekend gebied.
| |
|
| |
| ===~55 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:Map Gallia Tribes Towns.png|thumb|Verdeling van Gallië rond 54 v.Chr.]]
| |
| [[Bestand:Ambiorix.jpg|thumb|[[Standbeeld van Ambiorix]] in [[Tongeren (stad)|Tongeren]].]]
| |
| * De [[Belgen|Belgae]] worden van 57 tot 51 v.Chr. onderworpen door [[Julius Caesar]]. Wel vinden er nog opstanden tegen de Romeinse overheersing plaats tot de eerste eeuw na Chr.
| |
| * Het gebied van de Lage Landen tussen de Rijn en de Seine wordt nu [[Gallia Belgica]], een Romeinse provincie. Daar ontstaan Romeinse nederzettingen.
| |
| * Julius Caesar komt min of meer door toeval in het gebied boven de Rijn terecht tijdens de [[Gallische Oorlog]], waarbij hij de Germaanse [[Usipeti]] en [[Tencteren]] vrijwel uitroeit. Met zijn ''[[Commentarii de bello Gallico|Commentarii Rerum in Gallia Gestarum]]'' maakt hij een einde aan de prehistorie in de Lage Landen, al zijn geschreven bronnen na de [[Romeinen in België]] en [[Romeinen in Nederland|in Nederland]] schaars en zou een deel van de [[Middeleeuwen]] er in die zin als prehistorie opgevat kunnen worden.
| |
|
| |
| ===53 v.Chr.===
| |
| * Een volledig Romeins [[legioen]] en 5 [[cohort]]en (alles tezamen zo'n 7200 soldaten) worden door de [[Eburonen]] onder leiding van [[Ambiorix (persoon)|Ambiorix]] volledig vernietigd. Ambiorix vormt terzelfder tijd een alliantie van alle andere Belgische stammen om zich collectief tegen de Romeinen te verzetten. Na zijn overwinning voegt zijn leger zich bij de [[Nerviërs|Nervische]] strijdmacht en belegert Quintus Cicero's winterkamp <ref>Caesar, ''[[Commentarii de bello Gallico]]''</ref>.
| |
| * De Romeinse strijd duurt een aantal jaren, maar tegen de negen legioenen van ongeveer 50.000 getrainde soldaten die Caesar naar Belgica stuurde zijn de Belgen uiteindelijk niet opgewassen. De [[Lijst van Keltische stammen#Belgica|stammen]] worden geleidelijk afgeslacht of verdreven en hun akkers systematisch platgebrand. De Eburonen verdwijnen vanaf dat moment volledig uit de geschiedenis. Ambiorix weet echter samen met enkele manschappen de Rijn over te steken naar [[Germanië|Germania]], waarna hij spoorloos is.
| |
| * "''...Horum omnium fortissimi sunt Belgae...''" ("van al dezen zijn de Belgen de sterksten"), schrijft Caesar naar aanleiding van zijn ervaringen in zijn [[De Bello Gallico]].
| |
|
| |
| ===27 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:Continental.coast.150AD.Germanic.peoples.jpg|thumb|Stammen langs de kustlijn, 150 na Chr.]]
| |
| * [[Imperator Caesar Augustus|Octavianus]] wordt [[princeps]] van het Romeinse Rijk.
| |
| * De Germaanse stam van de [[Tungri]] wordt het vruchtbare gebied in Gallia Belgica toegewezen van de door Caesar uitgeroeide [[Eburonen]].
| |
| * De [[Bataven]] wonen in het rivierengebied, terwijl de [[Cananefaten]] zich westelijk van hen hebben gevestigd. In Overijssel bevinden zich de [[Chamaven]], in het noorden de [[Friezen]]. Deze eveneens Germaanse stammen worden door [[Publius Cornelius Tacitus|Tacitus]] beschreven in zijn ''[[De origine et situ Germanorum|Germania]]''.
| |
|
| |
| ===17 v.Chr.===
| |
| * Het gebied tussen Rijn en Maas komt onder Romeins bestuur ten tijde van keizer [[Tiberius Claudius Nero (zoon)|Tiberius]]. [[Germania Inferior]] wordt bewoond door Germaanse stammen zoals de [[Cananefaten]], [[Bataven]], [[Sugambren]] (later ''Cugerni'') en [[Ubiërs]] en beslaat het noordelijk en noordoostelijk gebied van [[Gallia Belgica]]. Er komen steeds meer [[Lijst van Romeinse nederzettingen in Germania Inferior|Romeinse nederzettingen]] in dit gebied, ook [[tempel]]s en thermen worden gebouwd.
| |
|
| |
| ===15 v.Chr.===
| |
| [[Bestand:Nehalennia.jpg|thumb|[[Domburg (Nederland)|Domburgs]] [[Nehalennia (godin)|Nehalennia]]-altaar volgens Plaat 7 No. 15a van L.J.F. Janssen, ''De Romeinsche Beelden en Gedenksteenen van Zeeland'', Leiden, 1845]]
| |
| * Er ontstaan veel nieuwe plaatsen, waaronder [[Trier]], [[Keulen]], [[Tongeren (stad)|Tongeren]] en [[Doornik]]. Vaak hebben deze het [[toponiem|achtervoegsel]] '[[(i)acum]]' of 'domein' (vb. in [[Kortrijk|Cortoriacum]]), '[[castra]]' of 'kamp' (vb. in [[Kester]]), of 'castellum' of 'kasteel' (vb. in [[Kassel (Duitsland)|Kassel]]). Deze plaatsen maar ook kleinere gemeenschappen (''[[vicus|vici]]'') worden een afzetgebied voor de producten van de Noord-Gallische landbouw en de inheemse ambachten. Zo ontstaat er een bloeiende handel met Italië en ook met de rest van [[Gallië|Gallia]] wordt die steeds intensiever.
| |
| * Er zijn aanwijzingen van toenemende handel met [[Britannia (Romeinse provincie)|Brittania]], ook vanuit de Rijndelta. Votiefaltaren voor de vruchtbaarheidsgodin [[Nehalennia (godin)|Nehalennia]], verwant met de moedergodin [[Aveta]] van de Treveren, wijzen op de wens van schippers voor een behouden overvaart. Het gaat vaak om zoutleveringen, een lekkernij voor de Romeinen die er doorlopend ettelijke tonnen van verbruiken.
| |
| * Aan de kust groeien de vissersdorpen en worden de oude zoutwinningsbedrijven van de [[Menapiërs]] gemoderniseerd. In [[Haspengouw]] ontstaan grote landbouwbedrijven (''villae'') en ook de textielnijverheid komt sterk opzetten en er worden grote kuddes schapen gehouden voor de wol. Paarden worden gefokt en verkocht door de [[Trevieren]]. Andere economische activiteiten zijn houthakken, kolenbranden, ijzer-, zink-, en kalksteenwinning.
| |
|
| |
| ===12 v.Chr.===
| |
| * [[Nero Claudius Drusus|Drusus]] sluit een verdrag met de [[Bataven]] en de [[Cananefaten]], zodat hun gebied nu deel uitmaakt van [[Gallia Belgica]]. Op het [[Insula Batavorum]] wordt een groot legerkamp gebouwd. Later zullen hier vlakbij een aantal nederzettingen gesticht worden die bij elkaar [[Oppidum Batavorum]] genoemd worden, mogelijk het latere [[Ulpia Noviomagus Batavorum|Noviomagus]].
| |
|
| |
| ===10 v.Chr.===
| |
| * De oude [[Kelten|Keltische]] baan Boulogne-Keulen (''Chaussée Brunehaut''), ook bekend als de''[[Via Belgica]]'' is, naast de rivieren, een belangrijke economische ader in de Lage Landen. Hij bestaat nog vooral uit sintels, en wordt ook voor de [[Romeinse Rijk|Romeinen]] belangrijk. De soldaten leggen op delen ervan een [[heerweg]] aan. Tegelijk maken zij een aftakking noordoostwaarts via de nieuw gestichte stad [[Tongeren (stad)|Tongeren]], de oudste stad van de Lage Landen.
| |
|
| |
| ===9 v.Chr.===
| |
| * [[Nero Claudius Drusus|Drusus]] overlijdt na een val van zijn paard ergens langs de [[Lippe (rivier)|Lippe]], zij het na een zeer succesvolle veldtocht enkele jaren daarvoor. De Friezen kozen toen volgens de latere Romeinse senator en geschiedschrijver [[Lucius Cassius Dio|Cassius Dio]] eieren voor hun geld, en met hun hulp versloeg hij vervolgens de [[Chauken]] bij de [[Eems]]monding. Hij liet de [[Drususgracht]] en [[Drususdam]] aanleggen. Hij had zijn hoofdkwartier op het [[Kopse Hof|Kops Plateau]] ten oosten van het huidige Nijmegen.
| |
| <span id=0 />
| |
|
| |
| ===~1===
| |
| * Het is niet duidelijk of [[veenlijk]]en, zoals het [[meisje van Yde]] en het [[paar van Weerdinge]], het gevolg zijn van [[mensenoffer]]s of van de [[Germaans recht|Germaanse rechtspraak]].
| |
| * Het Romeinse leger heet in de provincia [[Germania inferior]] "''Exercitus Germaniae Inferioris''" ("strijdkrachten van Neder-Germanië") op inscripties afgekort als EXGERINF. Het bestaat uit meerdere (tot vier) legioenen en Auxilia of hulptroepen. Van de [[Bataven]] en de [[Cananefaten]] samen zijn constant 5000 tot 6500 mannen in dienst. Daarvoor leveren de Cananefaten jaarlijks 24 nieuwe rekruten, de Bataven meer dan het tienvoud. Daarvan komen amper de helft terug als veteranen.<ref>Murrey (2005): p.83</ref>
| |
| * Dat de meeste vrouwen niet met hun mannen mee op zending gaan, resulteert de facto in een sociaal gedomineerd Germanina Inferior van vrouwen, kinderen en ouderen.
| |
|
| |
| ===4===
| |
| * [[Princeps]] [[Imperator Caesar Augustus|Augustus]] zegt toe dat [[Tiberius Claudius Nero (zoon)|Tiberius]], de oudere broer van Drusus, zijn opvolger is. Deze heeft de veldtochten van zijn broer voortgezet, waardoor het gebied tussen de [[Rijn]] en de [[Elbe (rivier)|Elbe]] nu in handen is van de Romeinen.
| |
| * In 1996 wordt bij Vlaardingen een [[boemerang]] gevonden, waarschijnlijk van een [[Cananefaten|Cananefaat]].
| |
|
| |
| ===9===
| |
| * De Friezen, Bataven en Cananefaten komen niet in opstand na de Romeinse nederlaag in de [[Slag bij het Teutoburgerwoud]] tegen [[Arminius (veldheer)|Arminius]]. De eerste vermelding van de Cananefatenstam heeft betrekking op een ''ala Caninefas'', een Cananefaatse [[Ruiter (persoon)|ruitereenheid]] in Romeinse dienst.
| |
|
| |
| ===14===
| |
| [[Bestand:Limes1.png|thumb|De [[Limes (Romeinse Rijk)|limes]] aan de Rijn]]
| |
| * Nadat [[Imperator Caesar Augustus|Augustus]] overlijdt, breken er onlusten uit onder de Romeinse troepen. [[Germanicus Julius Caesar|Germanicus]] weet deze te bezweren en de twee jaar daarna besteedt hij aan veldtochten tegen Arminius, geholpen door zijn [[Bataven|''Bataafse cohorten'']]. [[Tiberius Claudius Nero (zoon)|Keizer Tiberius]] geeft Germanicus uiteindelijk in 16 opdracht de strijd in Germanië op te geven.
| |
| * De Rijn vormt nu de definitieve grens tussen het Gallische Rijk en Germanië.
| |
| * De [[Bataven]] dienen ook als de lijfwacht (''corporis custos'') van onder andere Tiberius en de latere [[Nero (keizer)|Nero]].
| |
|
| |
| ===28===
| |
| * Nadat [[Olennius]] onredelijke belastingen eist, komen de Friezen in opstand. De ''ala Caninefas'', de Cananefaatse [[Ruiter (persoon)|ruitereenheid]] in Romeinse dienst, vecht tegen de [[Friezen]] tijdens de [[Slag van Baduhenna]]. Daar lijden de Romeinen een nederlaag, waarna Olennius zich terugtrekt in het [[castellum]] [[Flevum]]. De opstand veroorzaakt paniek tot in Noviomagus. Dat weten we omdat iemand zijn geld in allerijl begroef en het nooit weer heeft gevonden. Uit het verslag van Tacitus van de gevechtshandelingen kunnen we opmaken dat ook de [[Cananefaten]] een gevoelig verlies lijden. Veel mannen sterven in de omgeving van [[castellum]] [[Flevum]] en het bos van [[Baduhenna]].
| |
|
| |
| ===29===
| |
| * De [[Schrijfplankje van Tolsum|Tolsumer Akte]], gevonden in Friesland, is de oudste bewaarde geschreven tekst van de Lage Landen
| |
|
| |
| [[Bestand:50nc ex leg copy.jpg|thumb|Het Flevomeer krijgt in het noorden via het [[Vlie]] een verbinding met zee.]]
| |
|
| |
| ===47===
| |
| * [[Gnaius Domitius Corbulo|Corbulo]] brengt de vloot van de Chauken tot zinken. Dezen plunderen onder de [[Romeins legionair|oud-legionair]] Gannascus de kust van Gallia Belgica. De [[Rijn]] wordt door [[Claudius I|Claudius]] als ''[[Limes (Romeinse Rijk)|limes]]'' vastgesteld, hoewel de Friezen onder Romeins bestuur blijven. De rivier geldt zowel als scheidingslijn tussen de gebieden, als bindend element, doordat deze transport en communicatie vereenvoudigt.
| |
| * [[Claudius I|Claudius]] verbiedt verdere veldtochten tegen de Germanen, omdat hij de prioriteit geeft aan de invasie van Brittannië. Corbulo laat dan maar het [[kanaal van Corbulo]] graven, een verbinding tussen de Maas en de Oude Rijn.
| |
|
| |
| ===58===
| |
| * De Friese aanvoerders [[Malorix|Malorix en Verritus]] worden Romeins staatsburger, maar moeten het stuk grond ten zuiden van de Rijn dat zij bezet hebben verlaten.
| |
|
| |
| ===60===
| |
| * De ''ala Caninefas'', de Cananefaatse [[Ruiter (persoon)|ruitereenheid]] in Romeinse dienst, vecht in [[Britannia (Romeinse provincie)|Britannia]] mee tegen de [[Iceni]] die onder leiding van Keltische koningin [[Boudicca]] staan.
| |
|
| |
| ===69===
| |
| * De legendarische priesteres-koningin [[Veleda]] moedigt een [[Bataafse Opstand]] aan waarvan zij de gunstige afloop voorspelt.
| |
| * Tijdens het machtsvacuüm van het [[Vierkeizerjaar]] na de dood van [[Nero (keizer)|Nero]] wordt die Bataafse Opstand onder leiding van [[Julius Civilis]] uitgevoerd. Alle Romeinse vestingen en vestigingen in [[Germania Inferior]] en [[Gallia Belgica]] gaan in de vlammen op, inclusief Oppidum Batavorum en [[Tongeren (stad)|Tongeren]]. Ook vrouwen nemen deel aan de strijd.<ref>Romeinse geschiedschrijvers vertellen dat vrouwen mee met hun mannen naar het strijdfront trokken, hun gezicht blauw schilderden en hun tanden rood. Ze schaamden er zich niet voor hun lichaam te ontbloten om de preutse Romeinen een extra shock te geven. Hun gekrijs was op zich al angstaanjagend genoeg voor de Romeinse soldaten, het waren bovendien allemaal veel grotere vrouwen dan de Romeinen zelf waren. Diodorus Sicullus zegt hierover: “''De Gallische vrouwen lijken niet alleen vanwege hun grote lichaamslengte op hun mannen, ze evenaren die ook in strijdgeest.''” De Romeinen noemden deze manier van strijden “Furor”. Het begrip is zeker niet zonder verband met dat van de “[[Berserker]]”, de term voor in extatische razernij verkerende Keltische en Germaanse krijgers.</ref> Het jaar daarop wordt de opstand neergeslagen.
| |
|
| |
| ===78===
| |
| * Onder [[Gnaius Julius Agricola]] dienen Bataven in [[Britannia (Romeinse provincie)|Britannia]] met eigen bevelhebbers, maar ook in [[Noricum]] en [[Raetia]].
| |
|
| |
| ===~89===
| |
| [[Bestand:Germania inferior roads towns.png|thumb|Wegen en plaatsen bij de limes]]
| |
| * [[Germania Inferior]] (met hoofdstad Keulen) krijgt de status van volwaardige Romeinse provincie, en dus nu ook financieel onafhankelijk van [[Gallia Belgica]], tijdens het bewind van keizer [[Titus Flavius Domitianus|Domitianus]]. Dit blijft zo tot midden [[3e eeuw]].
| |
|
| |
| ===121===
| |
| * [[Hadrianus]] bezoekt [[Germania Inferior]] en verleent marktrechten aan de belangrijkste plaats van de Cananefaten, waarna de plaats [[Forum Hadriani]] heet. [[Ulpia Noviomagus Batavorum|Noviomagus]] wordt waarschijnlijk een [[municipium]].
| |
|
| |
| ===~160===
| |
| * Ook Forum Hadriani wordt een municipium.
| |
|
| |
| ===~167===
| |
| * De [[Frisii|Friese]] ruiters van het ''[[Cuneus Frisionum]]'' worden ingezet in Britannia
| |
| * De [[Chauken]] trekken plunderend rond, wat de reden is dat uit deze tijd veel muntschatten gevonden worden die om die reden begraven worden.
| |
|
| |
| ===~175 v.Chr.~250===
| |
| [[Bestand:Leiden-sarcofaag-Simpelveld2.JPG|thumb|Binnenzijde van de sarcofaag van Simpelveld met afbeelding van de rustende dame]]
| |
| * De [[Sarcofaag van Simpelveld]] is aan de binnenkant in reliëf gebeeldhouwd, tonend een liggende vrouw op een 'houten' rustbed uit de [[Gallo-Romeinse periode]]. Naast haar is het interieur van haar huis weergegeven met meubels en ander huisraad. De kist bevatte nog een aantal typisch vrouwelijke grafgiften zoals enkele gouden sieraden, een zilveren spiegeltje, een glazen flesje, een flacon van aardewerk. De stijl komt overeen met die van de [[Etrusken]].
| |
|
| |
| ===212===
| |
| * Door de ''[[Constitutio Antoniniana]]'' krijgen alle vrije burgers in de provincies het Romeinse burgerrecht, waardoor keizer [[Caracalla]] meer belastingen kan innen.
| |
|
| |
| ===235===
| |
| * Keizer [[Severus Alexander]] wordt vermoord, waarna de [[Romeinse crisis van de 3e eeuw|crisis van de 3e eeuw]] volgt waarin de ene [[Soldatenkeizers|soldatenkeizer]] de andere opvolgt, vaak met geweld. Hierdoor verdwijnt de invloed van het centrale Romeinse gezag in Germania Inferior. De crisis eindigt pas in 284 als [[Diocletianus]] aan de macht komt
| |
|
| |
| ===240===
| |
| * De [[Franken (volk)|Franken]] worden voor het eerst genoemd als zij zich in het Rijk willen vestigen en de Rijn oversteken, waarna hun krijgers plunderend door [[Gallië]] trekken. Ze worden echter bij Mainz verslagen, waarna ze zich aan de oostoever vestigen.
| |
| * Een steeds groter wordend aantal [[Germanen]] steekt de Rijn over om dienst te nemen in de grenslegioenen of zich als landbouwers in de provinciën te vestigen.
| |
| <span id=250 />
| |
|
| |
| ===~250===
| |
| [[Bestand:NasaBenelux.jpg|thumb|De lage landen, vanuit de ruimte, zoals vandaag.]]
| |
| * Kusterosie zorgt ervoor dat het water komt tot aan het [[castellum]] van [[Oudenburg]] (waarschijnlijk ''Portus Epiatici''). Ook [[Brittenburg]], de meest westelijke Romeinse fortificatie aan de Oude Rijn, komt onder water te staan. De Romeinen kunnen de strijd tegen het water niet winnen en verlaten het gebied.
| |
|
| |
| ===256===
| |
| * Vanaf 256 steken [[Franken (volk)|Frankische]] krijgers de Rijn over en wordt geheel Gallia geplunderd en worden vele steden en dorpen verwoest.
| |
|
| |
| ===260===
| |
| * Een nieuwe inval van de Franken markeert het begin van het einde van [[Germania Inferior]] als welvarende Romeinse provincie.
| |
| * Door het heersende machtsvacuüm kan onder [[Postumus]] het [[Gallische keizerrijk]] ontstaan naast het echte Romeinse Rijk. Het [[Gallische keizerrijk]] (260-274) (Imperium Galliarum) omvat de drie Gallische provincies, Germania Inferior, Germania Superior, [[Britannia (Romeinse provincie)|Britannia]], [[Hispania (Romeinen)|Hispania]] en korte tijd ook [[Raetia]].
| |
| * Postumus weet de tot in Spanje doorgedrongen Franken daar te verslaan en bestrijdt de Frankische zeerovers bij de Nederlandse kust.
| |
|
| |
| ===~270===
| |
| [[Bestand:Map of Ancient Rome 271 AD.svg|right|thumb|300px|Het verdeelde Romeinse Rijk in 271 n.Chr. na de [[Crisis van de derde eeuw|crisis]].]]
| |
| * Na de dood van Postumus weten de Franken zich toch over de Rijn te vestigen, waarmee een einde komt aan de [[romanisering]].
| |
| * Zo tussen 270 en 300 n.Chr verdwijnt een groot deel van de bevolking in het westen en zuidwesten van Nederland. Grote delen van het gebied raken zo goed als ontvolkt.
| |
|
| |
| ===~280===
| |
| * In het kielzog van de opstand van [[Carausius]] (286-293), een vooraanstaand [[Menapiërs|Menapiër]] die met de bewaking van de zeekust belast was, hebben de Salische Franken zich meester gemaakt van het eiland der [[Bataven]] en bedreigen zij de Lage Landen langs het noorden, terwijl de [[Ripuariërs]] ze langs het oosten bedreigen.
| |
|
| |
| ===~295===
| |
| * Keizer [[Constantius I Chlorus]] onderwerpt de Franken, van wie hij een deel naar Noord-Frankrijk overbrengt, maar uiteindelijk wordt rond 296 een verbond gesloten met de [[Salische Franken|Saliërs]]. Deze Salische Franken beschermen nu de grens tussen [[Nijmegen]] en de zee tegen andere Germanen.
| |
|
| |
| ===~297===
| |
| * Vanaf ca. 297 wordt [[Gallia Belgica|Belgica]] door keizer [[Diocletianus]] gesplitst in [[Belgica Prima]] (letterlijk : ''Eerste België'') met hoofdstad [[Trier]] in het zuidoosten en [[Belgica Secunda]] met als hoofdstad [[Reims]] in het westen. Het in het noordoosten gelegen [[Germania Inferior]] (met hoofdstad Keulen) was al op het einde van de eerste eeuw van Belgica losgemaakt.
| |
| * [[Belgica Prima]] wordt nu de Romeinse provincie die de [[Ardennen]] in de meest ruime betekenis omvat, met als ''civitates'' :
| |
| ** ''Civitas Treverorum'', hoofdstad ''Augusta Trevorum'', nu [[Trier]] in Duitsland
| |
| ** ''Civitas Leucorum'', hoofdstad ''Tullum'' , nu [[Toul]] in Frankrijk
| |
| ** ''Civitas Mediomatricorum'', hoofdstad ''Diuodurum'', nu [[Metz]] in Frankrijk
| |
| ** ''Civitas Verodunensium'', nieuwe stad uit de 4e eeuw, ''Verdunum'', nu [[Verdun (Meuse)|Verdun]] in Frankrijk.
| |
| * Belgica Secunda omvatte als ''civitates'' :
| |
| ** ''Ciuitas Remorum'', hoofdstad ''Durocortorum'', nu [[Reims]] (Riemen), waarvan later werd afgesplitst de ''Ciuitas Catalaunorum'', hoofdstad ''Catalaunum'', nu [[Châlons-en-Champagne]]
| |
| ** ''Ciuitas Siluanectum'', hoofdstad ''Augustomagus'', nu [[Senlis (Oise)|Senlis]]
| |
| ** ''Ciuitas Suessionum'', hoofdstad ''Augusta Suessionum'', nu [[Soissons]]
| |
| ** ''Ciuitas Ambianorum'' of ''Ambianensium'', hoofdstad ''Samarobriua'', nu [[Amiens]]
| |
| ** ''Ciuitas Viromanduorum'' of ''Veromanduorum'', hoofdstad ''Augusta Viromanduorum'', nu [[Saint-Quentin (Aisne)|Saint-Quentin]] (Sint-Kwintens), later [[Vermand]]
| |
| ** ''Ciuitas Atrebatium'', hoofdstad ''Nemetacum'', nu [[Arras]] (Atrecht)
| |
| ** ''Ciuitas Bellouacorum'', hoofdstad ''Caesaromagus'', nu [[Beauvais]]
| |
| ** ''Ciuitas Neruiorum'', hoofdstad ''Bagacum'', nu [[Bavay]] (Bavik); dit werd later de ''Ciuitas Camaracensium'', hoofdstad ''Camaracum'', nu [[Cambrai]] (Kamerijk)
| |
| ** ''Civitas Morinorum'', waarvan later werd afgesplitst de ''Ciuitas Bononensium'', hoofdstad ''Bononia'', nu [[Boulogne-sur-Mer]] (Bonen).
| |
| [[Bestand:TabulaPeutingeriana2.jpg|thumb|400px|''[[Tabula Peutingeriana]]'', kopie van een Romeinse reiskaart uit de 3e tot 4e eeuw.]]
| |
|
| |
| ===~299===
| |
| * In de 3e eeuw blijven de Germaanse stammen binnentrekken. Daarom beginnen de Romeinen de bouw van nieuwe [[Limes (Romeinse Rijk)|limes]], namelijk de [[Litus Saxonicum]]<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Saxon_Shore Engelstalige Wikipedia over de Saksische kustlijn]</ref> langs de kust en de fortengordel langs de belangrijkste wegen tussen de kust en de Rijn. Zo was er een fort in [[Oudenburg]]. Toen het gebied ten noorden van deze laatste linie opgegeven moest worden, kon deze limes nog enige tijd weerstand bieden en het gebied ten zuiden ervan bezet blijven. Daaraan zou de [[taalgrens]] haar ontstaan te danken hebben.{{Bron?||2011|10|30}}
| |
|
| |
| ===~300===
| |
| * Bij de aanvang van de 4e eeuw is de streek, die begrensd is door de Rijnbocht, tussen Keulen en de Noordzee, het terrein van onophoudelijke grensoorlogen tussen Franken en Romeinen. Hoewel de overweldigers teruggedreven worden door Constantius Chlorus, door Constantinus, en door Julianus, hernieuwen zij onvermoeibaar de aanval, die steeds moeilijker af te slaan is. De streek ten noorden van de [[Ardennen|Ardense heuvels]] en van [[Henegouwen]] wordt door de heirscharen doorkruist en door de barbaren verwoest, ontvolkt en in een woestenij herschapen. De Rijn volstaat niet meer om de vijand af te houden.
| |
| * Oude cultusplaatsen blijven in gebruik, zoals die van [[Chartres]],"''Lieux Forts''" ('Sterke Locaties') en vervolgens "''Saints Forts''" ('Sterke Heiligen') genoemd, waar later rond de [[Kelten|Keltische]] waterput de eerste kathedraal in Romaanse stijl zal komen. De ronde [[waterput]] van meer dan 33 meter diepte steunt op een vierkante voet, waarvan de hoeken naar de vier [[windstreken]] wijzen.
| |
| * Voor het eerst wordt de [[bisschop]]pelijke inrichting gesticht te [[Trier]]. De bisschop breidt in de loop van de 3e eeuw zijn invloed over gans [[Neder-Germanië]] uit.
| |
|
| |
| ===~310===
| |
| [[Bestand:Xanten - APX 09 ies.jpg|thumb|Gallische [[Matres]] (Xanten)]]
| |
| * Reeds ten tijde van [[Maternus]] (313) maakt Keulen een onderscheiden bisdom uit, dat wellicht de civitas Tungrorum omvat. De [[kerstening]] loopt echter met zulke rasse schreden, dat een afzonderlijk [[bisdom Tongeren]] wordt opgericht.
| |
|
| |
| ===~350===
| |
| * Nadat [[Constantijn de Grote]] in 312 bekeerd is tot het [[christendom]] dagen in de Lage Landen de eerste christenen op.
| |
| * [[Servaas van Maastricht]], wiens aanwezigheid bij de kerkvergaderingen te Sardika (347) en te Rimini (359) met oorkonden bevestigd is, was de eerste authentieke bisschop van wie in de geschiedenis der Lage Landen gewag wordt gemaakt.
| |
| * In [[Chartres]] wordt de eerste kathedraal gebouwd rond de oude [[Kelten|Keltische]] [[waterput]]. Deze kerk in [[Romaanse architectuur|Romaanse stijl]] wordt "''cathédrale d'Aventin''", (kathedraal van Aventin) genoemd naar de eerste bisschop van de stad.
| |
|
| |
| ===358===
| |
| * [[Julianus Apostata|Julianus de Afvallige]] staat de Salische Franken toe zich te vestigen in [[Toxandrië]], het latere [[Brabantgouw|Brabant]], als ''[[foederati]]''.
| |
| * [[Servaas van Maastricht]] is waarschijnlijk de eerste bisschop van Maastricht.
| |
|
| |
| ===383===
| |
| [[Bestand:Hope-coventina01a.jpg|thumb|260px|right|Een Keltische godinnentriade]]
| |
| * Rond het einde van de 4de eeuw zijn de [[Morienen]] nog heidenen, en het feit dat hun apostel [[Victricius]] (tussen 383 en 407) uit de ver verwijderde stad [[Rouans]] komt, laat vermoeden dat de bisdommen van Noord-België in die tijd nog maar weinig structuur hebben.<ref>Pirenne, (1902): p. 7</ref>
| |
|
| |
| ===402===
| |
| * [[Flavius Stilicho|Stilicho]] roept de Romeinse troepen terug van de grensgebieden om Italië te verdedigen tegen de [[Goten]].
| |
| * De [[Romeinse villa|villa's]] in de Lage Landen vervallen. De bewoners beginnen zich van de Romeinse gewoonten af te wenden en deels terug te keren tot hun oude cultuur.
| |
|
| |
| ===406===
| |
| * Tijdens de [[Slag bij Mainz]] worden de [[Ripuarische Franken]] verslagen door de voor de [[Hunnen]] vluchtende [[Vandalen]], [[Sueven]], [[Alanen]], [[Alemannen]] en de [[Bourgondiërs]] die daarna de bevroren Rijn oversteken nabij [[Mainz]], en [[Gallië]] binnenvallen. Dit is het begin van de val van de Romeinse westgrens.
| |
|
| |
| ===451===
| |
| [[Bestand:Voelkerwanderungkarte.png|thumb|400px|[[Grote Volksverhuizing]]: Belangrijkste verhuizingstromen]]
| |
| * [[20 juni]] - De [[Slag op de Catalaunische velden]] (het gebied van de [[Catalauni]] bij [[Troyes]] in de zuidoostelijke uithoek van de Lage Landen) eindigt in een onbeslist bloedbad. Attila verlegt zijn veroveringsplannen van Gallië naar Italië. Het gevaar van de Hunnen is geweken.
| |
|
| |
| ===454===
| |
| * Moord op de Romeinse opperbevelhebber [[Flavius Aëtius]]. De verzwakking van het West-Romeinse Rijk, die volgt, heeft tot gevolg dat meerdere Germaanse volken hun macht in Gallië proberen te vergroten. Het antwoord van de Romeinen hierop is een veldtocht in de zomer van 457, onder leiding van [[Aegidius]], tegen de Ripuarische [[Franken (volk)|Franken]] (Rijnfranken) aan de Rijn, waarbij Keulen ontruimd moet worden.
| |
|
| |
| ===461===
| |
| [[Bestand:Reame di Siagrio (486).png|right|thumb|Het Gallische koninkrijk (461-486)]]
| |
| * Aegidius sticht in [[Gallia Lugdunensis]], het Gallische gebied ten noorden van de [[Loire (rivier)|Loire]] en ten zuiden van de [[Somme (rivier)|Somme]] een zelfstandig [[Gallische Rijk|Gallo-Romeins Rijk]] met [[Soissons]] als hoofdstad, waar zich enkele belangrijke wapenfabrieken bevinden.
| |
|
| |
| ===463===
| |
| * Aegidius voorziet zich van de steun van de [[Franken (volk)|Frankische]] [[foederati]] onder aanvoering van [[Childerik I|Childerik]]. Met hulp van deze bondgenoten slaagt hij erin de [[Visigoten]] te verslaan in de [[slag bij Orléans]], waarmee hij zijn machtsbasis in Gallië versterkt.
| |
|
| |
| ===476===
| |
| * [[Romulus Augustulus]], de laatste [[lijst van keizers van Rome|keizer]] van het West-Romeinse Rijk, wordt afgezet door [[Odoaker]]. Deze biedt aan de Oost-Romeinse keizer [[Zeno van Byzantium|Zeno]] de westelijke keizerskroon aan.
| |
| |-
| |
| |style="background-color:brown; width:3px;"|
| |
| |style="width:12px;"|
| |
| |
| |
|
| |
| ===481===
| |
| [[Bestand:Verovering Gallie door de Franken v2.gif|thumb|Uitbreiding Frankische heerschappij onder Clovis]]
| |
| * [[Clovis I]] wordt na de dood van Childerik I koning van het gebied beneden de Rijn, dat door de Salische (zuidwesten) en Ripuarische Franken (oosten) wordt bewoond (latere [[West-Francië]])
| |
| * Het graf van [[Childerik I]] in [[Doornik]] wordt in 1653 ontdekt, en geldt als het rijkste Frankische koningsgraf dat ooit is gevonden. Hij vecht enkele malen aan de zijde van de Romeinen, onder meer met [[Aegidius]] tegen de [[Visigoten]] bij [[Slag bij Orléans|Orléans]] in 463 en met [[comes (Romeinse Rijk)|comes]] Paulus tegen de [[Angelsaksen]] in [[Slag bij Angers|Angers]] in 464.
| |
|
| |
| ===493===
| |
| * De [[frankische rijk|Frankische]] koning [[Clovis I]] trouwt de [[Koninkrijk Bourgondië|Bourgondische]] prinses [[Clothilde]].
| |
|
| |
| ===494===
| |
| * Noord-Gallië wordt verenigd onder de Frankische koning Clovis I, die tot de stam van de [[Salische Franken]] behoort, en de [[Merovingische dynastie]] sticht.
| |
| [[Bestand:Chlodwigs taufe.jpg|thumb|left|[[Clovis I]] laat zich dopen door [[Remigius van Reims|Remigius]].]]
| |
|
| |
| ===496===
| |
| * Clovis I laat zich dopen als hij overgaat naar het christelijke geloof, dat daarmee de officiële godsdienst in zijn rijk wordt. Dit maakt hem tot de held van de katholieke [[Gallo-Romeins]]e bevolking. De bekering van Clovis leidt de [[kerstening]] van West-Europa in, in de Lage Landen door voornamelijk de missionarissen [[Willibrord]] en [[Amandus van Gent|Amandus]]. Dorpen krijgen als centrum een kerk.
| |
|
| |
| <span id=500 />
| |
|
| |
| ===~500===
| |
| [[Bestand:Lex Salica Vandalgarius.jpg|thumb|Handschrift van de Salische Wet]]
| |
| * De [[Salische Wet]], een van de eerste [[wet]]boeken sinds de [[Romeinse Rijk|Romeinen]], wordt aan het begin van de [[6e eeuw|zesde eeuw]] door [[Clovis I|Clovis]] ingevoerd. In zijn rijk leven verschillende [[stam (antropologie)|stammen]] samen en hij laat een [[wet]] optekenen om de orde te kunnen handhaven. De Salische wetteksten gaan vooral over [[Nalatenschap|erfenis]]kwesties, [[diefstal]], [[moord]] en [[geweld]]plegingen. Ze regelen ook de positie van de vrouw ten aanzien van het huwelijk.<ref>[http://books.google.nl/books?id=7ZyzBTnlJe8C&pg=PA79&lpg=PA79&dq=Frankische+vrouw&source=bl&ots=WgAQBBHgUd&sig=UoEquDNlYji50G0Ueeboa5GPB5w&hl=nl&ei=xrTAS9brBY2iOJaCjZcE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CB0Q6AEwCA#v=onepage&q=Frankische%20vrouw&f=false Marco Mostert: ''Vrouw, familie en macht: bronnen over vrouwen in de Middeleeuwen'']</ref> De straffen zijn bijna allemaal [[Boete|geldstraf]]fen.
| |
| * De Salische wet laat enkel [[patrilineariteit|patrilineaire]] erfopvolging op de troon toe.<ref>[[België]] heeft het onderdeel over de erfopvolging van de Salische Wet als een van de laatste landen in [[Europa (werelddeel)|Europa]] afgeschaft in [[1991]], teneinde opvolging voor [[Elisabeth van België (2001)|Elisabeth]] mogelijk te maken.</ref>
| |
|
| |
| === 511 ===
| |
| * Het [[Merovingen|Merovingische Rijk]] wordt verdeeld onder de 4 zonen van [[Clovis I|Clovis]].
| |
|
| |
| ===~525===
| |
| * Een Friese [[Koning (titel)|koning]] van wie de naam niet is overgeleverd, verslaat tijdens de [[Slag aan de Rijn]] met zijn [[krijgsmacht|leger]] de Deense of Zweedse indringers, die worden aangevoerd door koning [[Hygelac]].
| |
|
| |
| ===~560===
| |
| * [[Chlotarius I]] verovert een deel van Friesland. Volgens de Frankische gewoonte is zijn rijk echter een persoonlijk gebied en wordt als zodanig bij zijn dood onder zijn zonen verdeeld. Vaak ontstaan door de rivaliteit onderlinge oorlogen, wat zorgt voor een machtsvacuüm in de randgebieden. Hierdoor kunnen de Friezen meermalen gebieden heroveren.
| |
|
| |
| ===~570===
| |
| [[Bestand:Austrasie752.jpg|thumb|Austrasië (in 752)]]
| |
| * Sigebert I van Austrasië huwt in 567 de [[Visigoten|Visigotische]] prinses [[Brunhilde]], wat de afgunst opwekt van vooral zijn broer [[Chilperik I|Chilperik]], die daarop Brunhilde's zuster [[Galswintha]] uit Spanje ontbiedt en met haar huwt.
| |
| * Galswintha wordt in een hofintrige vermoord en Brunhilde wijst [[Fredegonde]], een vooraanstaande courtisane van haar zwager, aan als oorzaak. Wanneer Chilperic ook nog met deze Fredegonde huwt betrekt de rivaliteit tussen beide koninginnen de twee koningen in een oorlog tegen elkaar.
| |
| * [[Aartsbisdom Parijs|Aartsbisschop van Parijs]] [[Germanus van Parijs|Germanus]] weet een tijdelijke vrede te regelen, waarbij de [[morgengave]]bezittingen van Galswintha aan Brunhilde toekomen.
| |
| * Chilperic verbreekt de vrede door een inval van Autsrasië, maar wordt verslagen en vlucht naar [[Doornik]]. Een bede van Germanus aan Brunhilde om haar gemaal te overtuigen zijn broer te sparen wordt door haar genegeerd. Daarop wordt Doornik onder beleg geplaatst.
| |
| * Fredegonde heeft twee huurmoordenaars geronseld, die Sigebert om het leven brengen in [[Vitry-en-Artois]]. Brunhilde wordt in gevangenschap meegevoerd naar [[Rouen]]. Daar huwt zij met een zoon van Chilperic en diens eerste vrouw, [[Childebert II]], en eist in zijn naam het regentschap over Austrasië weer op. In de 33 jaar van haar bewind zorgt zij voor herstelling van de oude Romeinse wegen, bouwt veel kerken en abdijen, ook de nodige verdedigingsforten, herorganiseert de koninklijke financiën, en herstructureert het leger.
| |
| * Na een opstand van adellijken, die [[Neustrië]] aanhangen, laat haar leger haar in de steek. Zij zal op gruwelijke wijze vermoord worden.
| |
| [[Bestand:Supplice de Brunehaut.jpg|thumb|"Doodstraf van koningin [[Brunhilde]]"''. [[Grandes Chroniques de France]] van [[Karel V van Frankrijk]], 14e eeuw. Parijs, Bibliothèque nationale de France.]]
| |
|
| |
| ===~600===
| |
| * In de 7e eeuw ontstaan veel dorpen, vaak strategisch gelegen aan een abdij, klooster, versterking, weg of rivier. De achtervoegsels '[[Heem (toponiem)|heim]]' (thuis) (in vb. '[[Stokkem|Stockheim]]' en '[[Rekem|Reckheim]]'), '[[sel (toponiem)|zele]]' (nederzetting) (in vb. '[[Dudzele]] en '[[Londerzeel]]') en 'gem' (plaats) (in vb. '[[Waregem]]' en '[[Zedelgem]]') wijzen daarop.
| |
| * [[Dorestad]] komt tot bloei door de handel tussen de [[Chamaven]] van [[Hamaland]], de Friezen en de Franken en met Scandinavië en Engeland.
| |
|
| |
| === 614===
| |
| * [[18 oktober]] - [[Chlotharius II]] vaardigt het [[Edictum Chlotharii]] uit dat de macht van de adel versterkt en de grondslag legt voor de opkomst van de hofmeiers.
| |
|
| |
| ===630===
| |
| * Na een periode van interne strijd in Frankrijk, waardoor de Frankische invloed in de Lage Landen vrijwel verdwijnt, komt [[Dagobert I]] met een klein leger naar het noorden. In Utrecht wordt een kerkje gesticht. Na het overlijden van Dagobert volgt weer een periode van neergang van de Frankische macht en vervalt het kerkje.
| |
|
| |
| ===~633===
| |
| [[Bestand:Sint-Baafsabdij Gent, uitsnede uit kaart van Gent, 1534.jpg|thumb|[[Sint-Baafsabdij]] in [[Gent]] op een kaart van 1534, niet lang voor de afbraak.]]
| |
| * [[Amandus van Gent|Sint Amandus]], de latere bisschop van Maastricht, wordt daar door de [[paus]] tot [[missiebisschop]] voor [[Friesland]] en de [[Saksen (volk)|Saksen]] gewijd. Hij richt diverse kloosters en kerken op, zoals de [[Sint-Pietersabdij (Gent)|Sint-Pieterskerk]] en de [[Sint-Baafsabdij]] in [[Gent]] en de [[abdij van Saint-Amand]], waar hij overlijdt.
| |
|
| |
| ===639===
| |
| * Het [[Frankische Rijk]] wordt door het testament van [[koning (titel)|koning]] [[Dagobert I]] verdeeld in het noordelijke [[Austrasië]] en het zuidelijke [[Neustrië]], waarvan de grens dwars door het huidige België loopt langs de [[Via Belgica]] (de Route Brunehaut, genoemd naar [[Brunhilde]]).
| |
| * Austrasië als apart koninkrijk krijgt [[Sigebert III]] als koning en [[Pepijn van Landen]] als [[Hofmeier]].
| |
| * [[Neustrië]] en [[Koninkrijk Bourgondië|Bourgondië]] gaan naar [[Clovis II]].
| |
|
| |
| ===~645===
| |
| * De heilige [[Eligius]] bezoekt de ''Andouerpii'', de Antwerpenaren, die links en rechts van de beneden Schelde wonen. Hij richt zich op de [[kerstening]] van de Vlamingen, de inwoners van Antwerpen, de Friezen en de stammen langs de kust.
| |
| * De hoofdgeul van de [[Schelde (rivier)|Schelde]] stroomt nog onder Zwijndrecht door, dus veel meer naar het Westen. In de 5de-6de eeuw groeien de oude afwaartse beddingen van de Schijnriviertjes en de rivierarm voor [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] uit tot hoofdarm, en verzandt de geul voor [[Zwijndrecht (België)|Zwijndrecht]].<ref>I. Coen (2008), [http://publicaties.vlaanderen.be/docfolder/9503/Ontstaan_en_ontwikkeling_van_de_Schelde_januari_2008.pdf ''De Eeuwige Schelde? Ontstaan en ontwikkeling van de Schelde'']</ref>
| |
| * [[Amandus]] zou er op vraag van de Merovingische koning [[Dagobert I]] een kerk hebben gesticht, gewijd aan Sint-Pieter en Paulus.
| |
|
| |
| ===~650===
| |
| * De Romeinse [[keerploeg]] keert weer terug om langzaam de [[haakploeg]] te vervangen, waardoor het land beter bewerkt kan worden en opbrengsten groter worden.
| |
|
| |
| === 656 ===
| |
| * Door toedoen van [[Hofmeier]] [[Grimoald I]] belandt de zoon van [[Sigebert III]], [[Dagobert II]], in een klooster in Ierland. Zo wordt Grimoalds zoon [[Childebert de Geadopteerde]], eerder door Sigebert geadopteerd toen hij nog geen erfgenaam had, koning van [[Austrasië]]. Hoewel [[Clovis II]] van [[Neustrië]] het vertrek van Dagobert II naar Ierland niets in de weg gelegd had, lokt hij Grimoald en Childebert de Geadopteerde op zijn eigen terrein en laat hen vermoorden. Zo wordt het [[Frankisch]]e Rijk voor korte tijd herenigd.
| |
|
| |
| ===675===
| |
| * Koning [[Clovis III]] wordt voor de duur van een jaar koning over [[Austrasië]].
| |
|
| |
| ===678===
| |
| * De missionarissen [[Wilfrid van York]] en Wigbert krijgen rond dit jaar toestemming van de Friese koning [[Aldgillis (koning)|Aldgillis]] om het [[christendom]] te prediken.
| |
|
| |
| ===687===
| |
| [[Bestand:St Hubert of Liège offers his services to Pepin of Heristal.jpg|thumb|[[Hubertus|Bisschop Hubertus van Luik]] biedt Pepijn van Heristal zijn diensten aan.]]* [[Pepijn van Herstal]], [[hofmeier]] van [[Austrasië]], verslaat [[Bercharius]], de hofmeier van [[Neustrië]] en [[Koninkrijk Bourgondië|Bourgondië]], in de [[Slag bij Tertry]], en neemt ook diens plaats in.
| |
|
| |
| ===689===
| |
| * De [[Frankische Rijk|Frankische]] [[hofmeier]] [[Pepijn van Herstal|Pepijn II van Herstal]] wint de [[Slag bij Dorestad]] en verovert zo het gebied ten zuiden van de Oude Rijn op de Friezen onder [[Radboud (koning)|Radbod]]. Ter bezegeling van de nieuwe verhoudingen trouwt de zoon van Pepijn, Grimoald II, met Theudesinde, de dochter van Radbod.
| |
| * De Engelse missionarissen [[Willibrordus]] en [[Bonifatius (heilige)|Bonifatius]] steken de Noordzee over en landen in [[Westkapelle (Nederland)|Westkapelle]]. Van daaruit beginnen ze met de [[kerstening]] in Zeeland en verder landinwaarts.
| |
| [[Bestand:Willibrord van Utrecht.jpg|thumb|[[Willibrord]] zet zich in voor de kerstening van de Friezen.]]
| |
|
| |
| ===695===
| |
| * [[Willibrord]] wordt te Rome door [[paus Sergius I]] tot aartsbisschop der Friezen gewijd, dat wil zeggen van de Nederlanders boven de grote rivieren, met Utrecht als zijn zetel.
| |
| * De Sint-Pieter en Pauluskerk van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] is in de 7de eeuw in handen van adel (''Rauchingus'') uit de omgeving van de [[Pepinieden]], het geslacht van Karel de Grote, die deze kerk rond 695 wegschenken aan de heilige Willibrordus ter ondersteuning van de bekering van het gebied dat nu Nederland is.
| |
|
| |
| ===714===
| |
| * Pepijn van Herstal overlijdt, waarna een opvolgingsstrijd uitbarst.
| |
|
| |
| ===716===
| |
| * De Friese koning [[Radboud (koning)|Radboud]] verslaat Karel Martel in de [[slag bij Keulen]] en breidt zijn macht uit tot deze stad.
| |
| * In de [[Slag bij Amel]] verslaat [[Karel Martel]] de Neustrische koning [[Chilperik II van Neustrië|Chilperik II]].
| |
|
| |
| ===717===
| |
| * [[21 maart]] - [[Karel Martel]] verslaat de Neustriërs bij [[Cambrai|Kamerijk]] (slag van Vinchy) en maakt zich op het Hofmeierschap van [[Austrasië]] op te eisen van zijn vaders weduwe [[Plectrudis]]. [[Neustrië]] zoekt steun bij [[Odo van Aquitanië]].
| |
|
| |
| ===718===
| |
| * [[Karel Martel]] verslaat de [[Saksen (volk)|Saksen]] en verwoest [[Westfalen (streek)|Westfalen]].
| |
| * In de [[Slag bij Soissons (718)|Slag bij Soissons]] overwint [[Karel Martel]] zijn laatste [[Franken (volk)|Frankische]] tegenstanders. Ook [[Odo van Aquitanië]] moet hem als heer erkennen.
| |
| [[Bestand:Francia at the death of Pepin of Heristal, 714.jpg|thumb|Frankische rijk aan het begin van de burgeroorlog in 715]]
| |
|
| |
| ===719===
| |
| * [[Radboud (koning)|Radboud]] maakt plannen om andermaal het Frankenrijk binnen te vallen en trekt daartoe een groot leger samen <ref>{{aut|Halbertsma, H.}} (2000): ''Het rijk van de Friese Koningen, opkomst en ondergang'', op p. 90.</ref>. Hij krijgt evenwel daartoe niet meer de gelegenheid, want door een ernstige ziekte getroffen sterft de Friese koning in de nazomer of vroege herfst van [[719]]<ref>{{aut|Halbertsma, H.}} (2000): ''Het rijk van de Friese Koningen, opkomst en ondergang'', op p. 93.</ref>. Radboud laat Friesland ontredderd achter zonder geschikte opvolgingskandidaat.
| |
|
| |
| ===720-724===
| |
| * Door hofmeier [[Karel Martel]] wordt kort na de dood van Radboud een deel van de Friezen onderworpen. Vanaf [[720]] is het Friese gebied ten westen van de [[Vlie]] ([[Zeeland (provincie)|Zeeland]], [[Holland]] en [[Utrecht (provincie)|Utrecht]]) in Frankische handen.
| |
| * Karel Martel stelt [[Willibrord]] in staat om de zending onder de Friezen vanuit Utrecht te hervatten.
| |
| * Karel voert campagnes tegen [[Beieren]] waarbij hij wordt gesteund door de [[Alemannen]]. De Beierse hertog [[Hugbert van Beieren|Hugbert]] erkent het gezag van Karel.
| |
| * [[Bonifatius (missionaris en bisschop)|Bonifatius]] wordt in 722 benoemd tot [[bisschop]] van de Germaanse gebieden die hij onder het gezag zou brengen van de [[Rooms-katholieke Kerk|Kerk van Rome]].
| |
| * Terwijl Karel langere tijd in Beieren verblijft, komt Ragenfried (nog altijd graaf van [[Huis Anjou|Anjou]]) in opstand. In 724 wordt deze opstand door Karel onderdrukt.
| |
|
| |
| ===730===
| |
| [[Bestand:Maaseik.Catharinakerk.kerkschat017.jpg|thumb|right|225px|Relieken van [[Harlindis]] en [[Relindis]], dochters van de stichters van het klooster, bewaard in de St. Catharinakerk, Maaseik]]
| |
| * Karel Martel verslaat de Alemannen en doodt hun hertog [[Lantfrid van Alemannië|Lantfrid]]. Hij benoemt geen opvolger, wat betekent dat hij zelf het feitelijke gezag over de Alemannen heeft.
| |
| * Het [[klooster van Aldeneik]] bij Maaseik wort gesticht. (jaartal bij benadering).
| |
|
| |
| ===732===
| |
| * [[Bonifatius (heilige)|Bonifatius]] wordt benoemd tot [[aartsbisschop]].
| |
| * In de aanloop naar de [[Slag bij Poitiers (732)|Slag bij Poitiers]] vinden de Franken de (in China al geruime tijd bekende) [[stijgbeugel (voetsteun)|stijgbeugel]] uit.
| |
|
| |
| ===734===
| |
| * Karel Martel verslaat in de [[Slag aan de Boorne]] de [[Friezen]] en doodt hun aanvoerder [[Poppo van de Friezen|Poppo]]. De Franken plunderen Friesland en vernietigen heidense heiligdommen. Het [[Magna Frisia|Friese Rijk]] houdt op te bestaan, waarbij het gebied ten westen van de Lauwers in Frankische handen komt. Met deze Frankische overwinning is de macht van de Friese koningen gebroken.
| |
| * De in dit jaar{{Bron?||2011|08|09}} gestichte [[Utrechtse kathedraalschool|kloosterschool]] bloeit later onder [[Gregorius van Utrecht]] op en wordt door de studie van Latijnse en christelijke literatuur één van de centra van de [[Karolingische renaissance]].
| |
| * Karel financiert zijn leger door kerkelijke bezittingen in beslag te nemen. De bisschoppen dreigen daarop om Karel te [[Excommunicatie|excommuniceren]], wat alleen wordt voorkomen doordat [[Bonifatius (heilige)|Bonifatius]] krachtige steun aan Karel geeft.
| |
|
| |
| ===740===
| |
| [[Bestand:Charles Martel Saint Denis.jpg|thumb|350px|De graftombe van Karel Martel, in de [[Kathedraal van Saint-Denis]], het beeld dateert uit de [[Gotiek]].]]
| |
| * De gebieden van Karel Martel worden onder zijn volwassen zonen verdeeld: [[Carloman (hofmeier)|Carloman]] krijgt Austrasië en Alemannië (met Beieren als een vazalstaat), [[Pepijn de Korte]] Neustrië en Bourgondië (met Aquitainië als vazalstaat) en [[Grifo]] krijgt niets, hoewel sommige bronnen aangeven dat er over gesproken was hem een strook land tussen Neustrië en Austrasië te geven.
| |
| * [[Pepijn III]] de Korte huwt [[Bertrada van Laon]].
| |
|
| |
| ===741===
| |
| * Karel Martel sterft op [[22 oktober]] [[741]] in [[Quierzy|Quierzy-sur-Oise]] in wat nu het [[Aisne (departement)|Aisne]] ''[[departementen van Frankrijk|departement]]'' in [[Picardië]] is. Hij is begraven in de [[Kathedraal van Saint-Denis]] in [[Parijs]].
| |
|
| |
| ===742===
| |
| * [[Carloman (hofmeier)|Carloman]] en [[Pepijn de Korte]] dwingen hun halfbroer [[Grifo]] in het klooster te gaan, en zo zijn mede-[[hofmeier]]schap op te geven.
| |
| * Het [[concilium Germanicum]] stelt [[Bonifatius (heilige)|Bonifatius]] aan als hoofd van de kerk in [[Austrasië]].
| |
| * [[2 april]] - [[Karel de Grote]], koning der Franken (768-800) en keizer van het westen (800-814) wordt geboren. (vermoedelijke datum)
| |
| * [[Liudger]], Frankisch missionaris (jaartal bij benadering)
| |
|
| |
| ===743===
| |
| [[Bestand:20050921CathChartresB.jpg|thumb|Kathedraal van Chartres]]
| |
| * [[Childerik III]] wordt na een interregnum van zeven jaar koning in naam van de Franken. Werkelijke heersers blijven de [[hofmeier]]s [[Pepijn de Korte|Pepijn]] en [[Carloman (hofmeier)|Carloman]]. Deze laatste trekt zich na vier jaar echter terug in een klooster.
| |
| * In 743 of 748 wordt de eerste (''Romaanse'') [[Kathedraal van Chartres]] afgebrand door de [[Wisigoten]] van de Aquitaanse hertog [[Hunold]] bij de plundering van de stad. Een tweede kathedraal wordt dan gebouwd.
| |
|
| |
| <span id=750 />
| |
|
| |
| ===~750===
| |
| * Het gebied boven de [[grote rivieren]] wordt vanaf het midden van de [[8e eeuw]] gekerstend. Daarbij bieden vooral de [[Saksen (volk)|Saksen]] onder leiding van [[Widukind]] enkele decennia weerstand aan de Frankische machthebbers [[Karel Martel]] en [[Karel de Grote]].
| |
| * De [[Oudsaksische Doopgelofte|Utrechtse Doopgelofte]] is één van de weinige overgebleven voorbeelden van [[Oudnederlands]].
| |
|
| |
| ===751===
| |
| * Pepijn de Korte laat zich tot koning van de [[Franken (volk)|Franken]] zalven te [[Soissons]].
| |
| * Hij vervangt de referendaris, de beheerder van de koninklijke administratie -een leek- door een geestelijke kanselier. Het bestuur verbetert, maar topambtenaren zullen tot het eind van de [[13e eeuw]] geestelijken zijn.
| |
|
| |
| ===752===
| |
| [[Bestand:Chrodegang.jpg|thumb|Bisschop [[Chrodegang]], (Glas-in-lood in de Sainte Glossinde-kapel in Metz).]]
| |
| * [[Pepijn de Korte]] zendt [[Chrodegang]], hofkanselier sedert 737, naar Rome ter ondersteuning van [[paus Stephanus II (III)]], die bedreigd wordt door de [[Lombarden]].
| |
|
| |
| ===754===
| |
| * Januari te [[Ponthion]] - Pepijn belooft de paus plechtig dat hij de koning van de [[Longobarden]] [[Aistulf]] zal bestrijden en het Exarchaat en de gebieden van de Republiek [[Corsica]] en van [[Sardinië]] en [[Sicilië]] aan de paus zal geven.
| |
| * [[5 juni]] - De bisschop van Mainz, [[Bonifatius (heilige)|Bonifatius]], wordt met zijn gevolg gedood bij [[Dokkum]] in Friesland.
| |
| * Chrodegang wordt daarna tot [[aartsbisschop]] en [[metropoliet]] benoemd. Hij hervormt het kloosterwezen.
| |
| * [[Karel de Grote]] wordt samen met zijn broer door [[Carloman I|Carloman]] en zijn vader gezalfd door [[Paus Stefanus II (III)]] in de [[kathedraal van Saint-Denis]] bij Parijs.<ref>{{Aut|B.W. Scholz - B. Rogers}} (tradd.), (1972):''Carolingian Chronicles: Royal Frankish Annals and Nithard's Histories'', Ann Arbor, p. <span class=plainlinks>[http://books.google.be/books?id=njU9wgpUKcwC&lpg=PP1&ots=gtlfM1qK_d&dq=Carolingian%20Chronicles%3A%20Royal%20Frankish%20Annals%20and%20Nithard's%20Histories&pg=PA40#v=onepage&q=&f=false 40]</span> (= ''Annales Regni Francorum'' 754).</ref>
| |
| * [[5 juni]] - [[Bonifatius (missionaris en bisschop)|Bonifatius]] wordt bij [[Dokkum]] gedood.
| |
|
| |
| ===756===
| |
| * Pepijn verslaat [[Aistulf]], de koning van de [[Longobarden]] en legt hem het verdrag van Pavia op. Hiermee verkrijgt de paus veel gebied, hoewel dat zonder keizerlijke toestemming op basis van een vervalst document gebeurt.
| |
|
| |
| ===768===
| |
| [[Bestand:Frankenrijk.jpg|thumb|De expansie van het Rijk der Franken onder Karel de Grote.]]
| |
| * Pepijn dringt diep tot aan de [[Garonne]] door. [[Aquitanië]] ligt nu aan zijn voeten en de [[Basken]] geven zich gewonnen. Aquitaine is wel volledig verwoest na jaren oorlog en zal zich niet snel herstellen.
| |
| * [[Karel de Grote]] wordt koning van het Frankische rijk, samen met zijn broer [[Carloman I]], waarbij ze ieder de helft van het rijk besturen.
| |
| * De Engelse missionaris Lebuïnus trekt de [[IJssel]] over. Hij is waarschijnlijk de stichter van [[Deventer]].
| |
|
| |
| ===771===
| |
| [[Bestand:Hildegard Vinzgouw.jpg|thumb|[[Hildegard]], [[Lijst van partners van koningen van Frankrijk|Koningin-gemaal van Frankrijk]]]]
| |
| * In 771 wordt Karel verliefd op [[Hildegard]], de 13-jarige dochter van de machtige graaf [[Gerold van de Vinzgau]] uit Alemannië (dus een onderdaan van Carloman). Hij verstoot zijn vrouw, Desiderata, dochter van [[Desiderius van de Longobarden|Desiderius]], de koning van de [[Longobarden]]. Begin van het conflict tussen Karel en de Longobarden. Volgens de normen van die tijd is Hildegard echter nog niet huwbaar, en pas drie jaar later, als de paus verlegen zit om Karels hulp, zal het huwelijk erkend worden.
| |
| * Carloman sterft op [[5 december]] [[771]], waarna Karel koning wordt van het gehele Frankische rijk. Hij weet dit tijdens zijn heerschappij enorm uit te breiden. Alle vrije inwoners moeten een eed van trouw aan hem zweren, waardoor hij meer macht heeft dan zijn voorgangers.
| |
|
| |
| ===772===
| |
| * [[Karel de Grote]] onderwerpt de [[Friezen]] in [[Oosterlauwers Friesland]] en begint zijn lange strijd tegen de [[Saksen (volk)|Saksen]].
| |
| * De Saksen steken de kerk van [[Lebuïnus]] in [[Deventer]] in de brand nadat de Franken de [[Irminsul]] op de belangrijkste verzamelplaats van de Saksen vernietigen. Daarop onderneemt Karel een strafexpeditie. De [[Saksenoorlogen]] duren in het huidige Duitsland tot 804, maar eindigen in de de [[Lage Landen]] als [[Widukind]] zich in 785 laat dopen met Karel de Grote als [[Peterschap|peter]].
| |
| * De Franken [[Kerstening|kerstenen]] de Saksen met veel geweld. Op het beoefenen van heidense rituelen staat de doodstraf.
| |
|
| |
| ===773===
| |
| * [[Karel de Grote]] trekt, na een expeditie tegen de [[Saksen (volk)|Saksen]], de Alpen over en valt het Longobardenijk binnen.
| |
|
| |
| ===774===
| |
| * [[Karel de Grote]] verovert [[Lombardije]]. Einde van het koninkrijk der [[Longobarden]].
| |
|
| |
| ===775===
| |
| * De Franken vallen het land van de Saksen binnen. Zij weten tot aan de [[Wezer]] door te dringen en stationeren garnizoen in hun gebied.
| |
|
| |
| ===776===
| |
| [[Bestand:View on the waal janvangoyen.jpg|thumb|''Gezicht op de Waal en de Valkhofburcht'' door [[Jan van Goyen]], 1641. Een van de stukken uit de collectie van het [[Museum Het Valkhof|Valkhofmuseum]].]]
| |
| * [[Karel de Grote]] laat op het [[Valkhof]] in [[Nijmegen]] een [[palts (verblijfplaats)|palts]] (paleis) bouwen.
| |
| * De [[Saksen (volk)|Saksen]] maken gebruik van de afwezigheid van [[Karel de Grote]], die in [[Italië]] is, en veroveren delen van hun verloren gebieden terug. Na terugkomst van Karel zetten de [[Frankische Rijk|Franken]] hun veldtocht in Saksen voort en zaaien zo veel terreur dat de bewoners zich overgeven.
| |
|
| |
| ===777===
| |
| * [[Karel de Grote]] houdt een vergadering van rijksgroten in [[Paderborn (stad)|Paderborn]], in het onlangs veroverde Saksen. Hij stelt de abt van [[Fulda (stad)|Fulda]] Sturmius aan om het bestuur van het gebied te hervormen. De [[Saksen (volk)|Saksische]] leider [[Widukind]] is naar het hof van koning [[Sigfred van Denemarken|Sigfred]] van [[Denemarken]] gevlucht.
| |
| * [[Liudger]] begint zijn missiewerk in [[Deventer]].
| |
|
| |
| ===782===
| |
| [[Bestand:Raban-Maur Alcuin Otgar.jpg|thumb|[[Hrabanus Maurus]] (links), gesteund door Alcuinus (midden), draagt zijn werk op aan aartsbisschop [[Otgar van Mainz]] (rechts)]]
| |
| * [[Alcuinus]] wordt leraar aan het hof van [[Karel de Grote]]. Hij krijgt het beheer over verschillende abdijen.
| |
| * Alcuinus is de meest prominente figuur van de [[Karolingische renaissance]]. Hij brengt de [[Frankische Rijk|Franken]] in contact met de [[Latijn]]se cultuur die in Engeland nog bestond. Zijn grootste betekenis ligt in de rol die hij vervulde voor de verbreiding van wat in zijn dagen restte van de literatuur uit vroeger eeuwen. Oorspronkelijk zijn zijn eigen werken niet, maar ze hebben juist tot doel gehad de verbreiding van kennis te bevorderen. Als Karel de Grote's "minister van Onderwijs" zorgt Alcuinus voor het behoud van de [[Epistola de Litteris Colendis|literaire bronnen]], voor de organisatie van de scholen, en voor het peil van het gegeven onderricht.
| |
| * Karel de Grote vaardigt de ''[[Capitulatio de partibus Saxoniae]]'' uit. Het is een drakonische maatregel die de Saksen met strenge straffen (waaronder de doodstraf) bedreigt indien ze weerstand bieden aan de gedwongen kerstening.
| |
|
| |
| ===785===
| |
| * [[Widukind]] wordt samen met vele andere [[Saksen (volk)|Saksen]] gedoopt.
| |
| * [[Keulen]] wordt een [[aartsbisdom]].
| |
|
| |
| ===788===
| |
| * [[Karel de Grote]] vestigt zich in [[Regensburg (stad)|Regensburg]] om het bestuur van Beieren te hervormen. Hij stelt de [[Gerold van de Vinzgau]] aan als ''praefectus''.
| |
|
| |
| ===789===
| |
| * [[Karel de Grote]] vertrouwt het bestuur van de grensgebieden met [[Bretagne (regio)|Bretagne]] aan zijn oudste zoon Karel toe, nu de oorlog tegen de [[Lijst van Keltische stammen|Kelten]] op vrijwel niets is uitgelopen.
| |
| * Met hulp van troepen van de Friezen, Saksen, [[Abodriten]] en [[Sorben]] valt Karel de Grote het land van de Slaven binnen. Hij dringt door in de richting van de Oostzee tot aan de rivier de [[Havel (rivier)|Havel]].
| |
|
| |
| ===~790===
| |
| [[Bestand:Liudger.jpg|thumb|Liudger geneest Bernlef]]
| |
| * [[Liudger]] geneest volgens [[overlevering]] in [[Helwerd]] de blinde Friese dichter [[Bernlef (dichter)|Bernlef]], die daarna overgaat tot het christendom.
| |
| * [[Alcuinus]] keert naar [[Engeland]] terug.
| |
| [[Bestand:800nc ex leg.jpg|thumb|Het Flevomeer groeit door [[Kustafslag|afslag]] uit tot het [[Almere (meer)|Almere]], in Zeeland erodeert het veen vrijwel volledig.]]
| |
|
| |
| ===792===
| |
| * [[Pepijn met de Bult]] neemt deel aan een samenzwering tegen zijn vader [[Karel de Grote]] en wordt gedwongen om in het klooster te treden.
| |
|
| |
| ===793===
| |
| * De Saksen komen in opstand tegen de Frankische onderdrukking. De missionarissen doen meer aan belastingheffen dan aan het verspreiden van het geloof.
| |
| * De opstand van de Saksen slaat over naar [[Oosterlauwers Friesland]] waar de [[Friezen]] onder leiding van de hertogen [[Unno]] en [[Eilrad]] rebelleren tegen het [[Frankische Rijk]]. Er worden veel kerken in brand gestoken en priesters op de vlucht gejaagd.
| |
| * [[Liederik]] wordt woudmeester van de [[Pagus Flandrensis|Vlaamse gouw]].
| |
| * [[Willem met de Hoorn]], [[paladijn]] van Karel de Grote, zou de stad [[Orange (Frankrijk)|Orange]] veroverd hebben op de [[Saracenen]] (zie ook: [[Oranje (land)]]).
| |
|
| |
| ===799===
| |
| * De rooftochten van de [[Vikingen]] strekken zich voor het eerst uit tot het grondgebied van de [[Frankische Rijk|Franken]].
| |
|
| |
| ===800===
| |
| * Maart: [[Karel de Grote]] geeft opdracht tot de bouw van een vloot in [[Het Kanaal]] en andere verdedigingsactiviteiten tegen de [[Vikingen]].
| |
| * Karel de Grote stuurt de omstreden [[Paus Leo III]] onder bescherming van een aantal bisschoppen terug naar Rome.
| |
| * [[25 december]]: [[Karel de Grote]] wordt in [[Rome (stad)|Rome]] tot keizer gekroond. Hij regeert over het [[Frankische Rijk]] (tot [[814]]. Het [[Byzantijnse Rijk|Byzantijnse Keizerrijk]] verzet zich hiertegen tot [[812]]).
| |
|
| |
| ===~802===
| |
| * De ''[[Ewa quae se ad Amorem habet]]'' is de eerste wettekst die het heeft over een waterkering (''sclusam'', ''sluis'') in het gebied van de de Lage Landen.
| |
|
| |
| ===810===
| |
| * [[Gudfred|Godfried van Denemarken]] valt met 200 schepen Friesland aan als vergelding voor de pogingen van Karel de Grote om Denemarken bij zijn rijk te voegen, na daarvoor al de [[Danevirke]] versterkt te hebben. Hij wordt dat jaar vermoord door één van zijn Huskarls. Als verdediging tegen de aanvallen van de Vikingen laat Karel de Grote vlooteenheden plaatsen in Boulogne en Gent en maakt Friesland - wat in deze tijd strekt van [[Zwin (zeearm)|Sincfala (het Zwin)]] tot de [[Wezer]] - een [[Mark (gebied)|mark]] met de verplichting tot permanente paraatheid.
| |
| [[Bestand:Talisman de Charlemagne Tau.jpg|thumb|De talisman van Karel de Grote (thans in Reims)]]
| |
| * Omstreeks deze tijd verrijst te [[Ingelheim]] (Duitsland) een [[Palts (verblijfplaats)|paleis]] voor [[Karel de Grote]]. Het wordt ook in [[Karel ende Elegast]] vermeld.
| |
| * Onder het bewind van Karel de Grote en zijn opvolger heerst er rust en vrede en bloeit de (landbouw)economie hoog op.
| |
|
| |
| ===803===
| |
| * Verovering van [[Barcelona (Spanje)]] door de [[Frankische Rijk|Franken]]
| |
|
| |
| ===804===
| |
| [[Bestand:Aachener Dom.jpg|thumb|[[Dom van Aken]] tussen 796 en 804 gebouwd.]]
| |
| * De Dom van Aken wordt opgebouwd uit de hofkerk van Karel de Grote. Ze is gemaakt naar Byzantijnse voorbeelden. Bouwmeester is [[Odo van Metz]].
| |
|
| |
| ===805===
| |
| * De [[Saksen (volk)|Saksen]] zijn eindelijk voorgoed verslagen. [[Karel de Grote]] zal nu iets anders aan zijn mannen moeten gaan bieden dan buit verworven door verovering.
| |
| * De wijding tot het [[christendom]] van keizer Karel vindt plaats in de [[paltskapel]] van Karel de Grote in [[Aken (stad)|Aken]].
| |
|
| |
| ===806===
| |
| [[Bestand:Germigny des Pres.jpg|thumb|[[Kerk van Germigny]] (806)]]
| |
| * [[Liudger]] wordt de eerste bisschop van het Oost-Friese [[bisdom Münster]].
| |
|
| |
| ===809===
| |
| * Karel de Grote stuurt zijn zoon Karel naar de Deense grens om zijn belaagde bondgenoten de [[Abodriten]] bij te staan. De Frankische prins trekt echter liever in het Baltische gebied op tegen minder geduchte tegenstanders.
| |
| * Een Frankisch-Deense vredesconferentie in [[Beidenfleth]] aan de [[Stör]] leidt tot betere betrekkingen. De Abodritenvorst Drosuk zou door de Denen vrijgelaten worden, maar wordt uiteindelijk vermoord.
| |
| * [[26 maart]] - [[Liudger]], Nederlands bisschop en missionaris overlijdt.
| |
|
| |
| ===810===
| |
| [[Bestand:Viking ship museum Roskilde Denmark 201172962.jpg|thumb|Nagebouwde Vikingschepen bij het [[Vikingschipmuseum]] in Roskilde, Denemarken]]
| |
| * Koning [[Godfred van Denemarken]] vertoont opnieuw zijn overmacht ter zee. Hij houdt een strafexpeditie langs de [[Friesland in brede zin|Friese kust]] waar hij in een aantal schermutselingen rijke buit behaalt. Hij dwingt de Friezen schatting te betalen. Het [[Frankische Rijk|Frankische]] leger en vloot komen te laat, als de Denen alweer vertrokken zijn.
| |
| * [[Karel de Grote]] beveelt de bouw van vloten op alle bevaarbare [[rivier]]en om zich te weren tegen invallen van de [[Vikingen]].
| |
| * De ambitieuze Deense koning Godfred wordt in Friesland door zijn eigen lijfwacht vermoord. Zijn neefje [[Hemming van Denemarken|Hemming]] volgt hem op.
| |
|
| |
| ===811===
| |
| * [[Karel de Grote]] die wat laat is gaan beseffen dat zijn landlegers goeddeels machteloos zijn tegenover de [[Vikingen]], inspecteert zijn vloot in [[Gent]] en [[Boulogne-sur-Mer|Boulogne]].
| |
| * [[Hemming van Denemarken]] sluit een vredesverdrag met de [[Frankische Rijk|Franken]]. De rivier de [[Eider (rivier)|Eider]] wordt als grens bevestigd.
| |
|
| |
| ===812===
| |
| [[Bestand:Charlemagne denier Mayence 812 814.jpg|thumb|Een munt van Karel de Grote met als opschrift: KAROLVS IMP AVG <br />("Carolus Imperator Augustus").]]
| |
| * In [[Aken (stad)|Aken]] erkennen de Byzantijnse gezanten van [[Michael I van Byzantium|Michael I]] Karel de Grote als βασιλευς ('basileus' keizer).
| |
|
| |
| ===813===
| |
| * [[11 september]] - [[Karel de Grote]] laat zijn zoon [[Lodewijk de Vrome|Lodewijk]] te [[Aken (stad)|Aken]] tot co-regent kronen en tot zijn opvolger uitroepen.
| |
| * Aanval van de [[Vikingen]] op [[Friesland in brede zin|Friesland]].
| |
| * De stad [[Deurne (Antwerpen)|Turninum (Deurne bij Antwerpen)]] wordt vernoemd.
| |
|
| |
| ===814===
| |
| [[Bestand:AachenerDomSarg.jpg|thumb|[[Persephone (mythologie)|Persephone]]sarcofaag van Karel de Grote in de [[Dom van Aken]]]]
| |
| * Karel overlijdt aan een longontsteking en wordt opgevolgd door zijn enige nog levende zoon, [[Lodewijk de Vrome]], waardoor het wederopgestane "West-Romeinse Rijk" nog een generatie lang ongedeeld blijft. Dit is een vrij zeldzame situatie, aangezien het Frankisch recht vereist dat het rijk verdeeld wordt onder de nog levende zonen, wat vaak voor onderlinge strijd en verdeeldheid zorgt.
| |
|
| |
| ===815===
| |
| * [[Lodewijk de Vrome]] zet de uitbouw van een kustverdediging tegen de [[Noormannen]] verder.
| |
| * Lodewijk de Vrome valt [[Jutland]] binnen. Hoewel de [[Danevirke]] geen hindernis blijkt, weten de Denen zich op het eiland [[Funen]] te verschansen, beschermd door een overmacht ter zee. De Franken trekken zich na enige tijd onverrichter zake terug.
| |
|
| |
| ===816===
| |
| [[Bestand:Louis Ier le Pieux ou le Débonnaire.jpg|thumb|Lodewijk de Vrome]]
| |
| * [[Paus Stefanus IV (V)|Paus Stefanus IV]] die Leo III opvolgt kroont te [[Reims]] [[Lodewijk de Vrome]], de zoon van [[Karel de Grote]], tot keizer van het [[Heilige Roomse Rijk]].
| |
| * [[Frederik van Utrecht|Frederik]] wordt bisschop van Utrecht (mogelijk 815).
| |
|
| |
| ===818===
| |
| * Bisschop Theodulf van Orléans wordt afgezet en gevangengezet, nadat hij betrokken geraakt was bij een samenzwering van de koning van Italië, Bernard tegen [[Lodewijk de Vrome]].
| |
|
| |
| ===819===
| |
| * Lodewijk de Vrome treedt in het huwelijk met [[Judith van Beieren (805-843)|Judith Welf]].
| |
| * de Nederzetting Hat-Heim wordt voor het eerst vermeld. Deze nederzetting staat nu bekend als het historische stadje [[Hattem]] in Gelderland.
| |
|
| |
| ===820===
| |
| [[Bestand:Aerial View of the Monastry of Sankt Gallen 14.02.2008 14-48-17.JPG|thumb|Abdij van Sankt Gallen]]
| |
| * De ''pago Treanth'', dat wil zeggen de [[gouw (Germaans)|gouw]] [[Drenthe]] wordt voor het eerst vermeld.
| |
| * [[Vikingen]] uit [[Noorwegen]] vallen met succes [[Ierland (eiland)|Ierland]] binnen en vestigen zich op het eiland [[Man (eiland)|Man]].
| |
| * Na mislukte aanvallen in [[Vlaanderen]] en bij de mond van de [[Seine]], plunderen [[Vikingen|Noormannen]] het dorp [[Bouin (Vendée)|Bouin]] in [[Aquitanië]].
| |
| * Voor de [[Abdij van Sankt Gallen]] wordt een gedetailleerde plattegrond gemaakt, inclusief kruidentuin. De plannen worden echter nooit geheel uitgevoerd. Dit is de oudst nog bewaarde bouwtekening.
| |
|
| |
| ===826===
| |
| * [[Harald Klak]] wordt door [[Lodewijk de Vrome]] beleend met de Friese gouw [[Rüstringen|Rustringen]], tegenwoordig grotendeels deel van de [[Jadeboezem]] door stormvloeden.
| |
|
| |
| ===830===
| |
| * Bij de [[Frankische Rijk|Franken]] ontstaat een burgeroorlog die tot 834 zal duren tussen keizer [[Lodewijk de Vrome]] en zijn zoons over de verdeling van zijn rijk na zijn dood.
| |
| ** [[April]] - Lodewijk de Vrome bereidt een veldtocht tegen de Bretons voor, maar zijn oudere zoons komen tegen hem in opstand. De keizer wordt onder huisarrest geplaatst.
| |
| ** Lodewijk de Vrome weet door geheim overleg met zijn jongere zoons een wig te drijven in het bondgenootschap dat [[Lotharius I|Lotharius]] steunt. Hij belooft [[Lodewijk de Duitser]] en [[Pepijn I van Aquitanië|Pepijn van Aquitanië]] gebiedsuitbreiding.
| |
| ** [[Oktober]] - Op de vergadering van [[Nijmegen]] weet Lodewijk de Vrome zijn vrijheid te herkrijgen en terug te keren op de troon. Lotharius keert vernederd naar Italië weer.
| |
|
| |
| ===833===
| |
| * De Franksiche koning [[Lodewijk de Vrome]] wordt bij [[Colmar]] door zijn eigen zoons verslagen en moet voorlopig aftreden. Lotharius volgt zijn vader op.
| |
|
| |
| ===834===
| |
| [[Bestand:Frisia 716-la.svg|thumb|220px|right|Dorestad in vroegmiddeleeuws Nederland]]
| |
| [[Bestand:Leiden-dorestad.jpg|thumb|[[Fibula van Dorestad]] uit circa 775-800 gevonden in een put, thans in het [[Rijksmuseum van Oudheden]] te Leiden]]
| |
| * [[Vikingen]] plunderen [[Dorestad]] en [[Quentovic]] tot 837. Dorestad, dat nu één van de belangrijkste en succesvolste handelssteden in Noordwest-Europa is, weet zich steeds te herstellen, maar vervalt uiteindelijk, waarschijnlijk door verzanding van de [[Kromme Rijn]].
| |
|
| |
| ===836===
| |
| * De [[Annales Fuldenses]] vermelden dat [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] in 836 door de Noormannen wordt gebrandschat. Deze raid past in een reeks aanvallen waarbij ook het Frankische garnizoen in de koninklijke villa op Walcheren wordt verslagen en de Vikingen van [[Harald en Rorik]] de Schelde onder controle krijgen (tot 876).
| |
| * De Zak- en Mattestraat zijn de eerste straten van het dorp ''Antverpia'', ten tijde van de Noormannen.
| |
|
| |
| ===837===
| |
| * Denen bestormen een fort op [[Walcheren]] en doden een groot aantal verdedigers.
| |
|
| |
| ===838===
| |
| * [[Lodewijk de Vrome]] belegt een bijeenkomst in [[Nijmegen]] om maatregelen tegen de aanvallen van de [[Vikingen]] te bespreken.
| |
| * Een Deense aanval in Frisia blijft uit doordat de Deense vloot in een storm vergaat.
| |
| * Gezanten van de Deense leider [[Horik I|Hárekr]] bereiken de keizer en verzekeren dat zij onruststokers zelf ter dood gebracht hebben. Op hun verzoek het gebied van de Friezen en Obodriten over te dragen wordt niet ingegaan.
| |
| * Het dorp [[Duiven (plaats)|Duiven]] wordt voor het eerst genoemd in een document als het dorp Thuvine. Dit is het dorp in Gelderland waar de laatste zondag in augustus de jaarlijkse [[sacramentsprocessie]] nog in het openbaar trekt.
| |
| * Door tegenstanders van de kerstening uit [[Walcheren]] wordt bisschop [[Frederik van Utrecht]] vermoord.
| |
| * Bij de [[stormvloed van 838]] op [[26 december]] raakt een groot deel van Noordwest-Nederland onder water. De [[Lek (rivier)|Lek]] breekt door ten koste van de Kromme Rijn.
| |
|
| |
| ===839===
| |
| * De [[Vikingen|Noormannen]] verwoesten het kasteel van [[Robrecht]] in [[Oudheusden]].
| |
|
| |
| ===840===
| |
| * Door de ramp, maar ook door de twisten tussen Lodewijk en zijn zoons neemt de Karolingische macht in de Lage Landen verder af. Een twist over de opvolging zal tot deling van het rijk leiden.
| |
| * [[20 juni]]: [[Lodewijk de Vrome]], koning der Franken en keizer overlijdt.
| |
| * In een poging de aanvallen van de Vikingen te weren, beleent [[Lotharius I]] de Deense broers [[Rorik]] en Harald met Friesland.
| |
|
| |
| ===841===
| |
| * De [[Vikingen]] plunderen [[Quentovic]] aan de Kanaalkust.
| |
| * De Vikingen varen de [[Seine]] op en plunderen [[Rouen]].
| |
|
| |
| ===843===
| |
| [[Bestand:Partage de l'Empire carolingien au Traité de Verdun en 843.JPG|thumb|Verdeling van het Frankische Rijk bij het Verdrag van Verdun (843):
| |
| {{Legenda|#FF69B4|'''[[Karel de Kale]]''' ([[West-Francië]])}}
| |
| {{Legenda|#98DD98|'''[[Lotharius I]]''' ([[Midden-Francië]])}}
| |
| {{Legenda|#FFFF40|'''[[Lodewijk de Duitser]]''' ([[Oost-Francië]])}}]]
| |
| * De strijd tussen de drie zonen van Lodewijk wordt beslecht met het [[Verdrag van Verdun]], waarbij de [[deling van het Frankische Rijk]] wordt vastgelegd en het rijk der [[Frankische Rijk|Franken]] in drieën wordt gedeeld. Het grootste deel van de Lage Landen komt nu bij het [[Midden-Francië|Middenrijk]] van [[Lotharius I|keizer Lotharius]]. Vlaanderen komt echter bij het [[West-Francië|Westfrankische rijk]] van [[Karel de Kale]]. De [[Schelde (rivier)|Schelde]] wordt grens.
| |
| * Volgens het [[feodalisme|leenstelsel]] waren er [[Graaf (titel)|graven]] aangesteld, om een [[gouw (Germaans)|gouw]] te besturen. Door invallen van de [[Vikingen|Noormannen]] en het verval van het centrale gezag vergaarden deze echter steeds meer macht. Zo werd dit ambt erfelijk en konden ze hun gebieden uitbreiden. Zo ontstonden het [[graafschap Vlaanderen]], [[hertogdom Brabant]], [[graafschap Henegouwen]] en de Lotharingse vorstendommen [[graafschap Loon|Loon]], [[prinsbisdom Luik]], [[hertogdom Limburg|Limburg]], [[Graafschap Luxemburg|Luxemburg]] en [[graafschap Namen|Namen]].<ref>Later komen deze gebieden, met uitzondering van het prinsbisdom Luik, vanaf de veertiende eeuw in [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondische]] handen. Daarna komen de Spaanse en Oostenrijkse [[Habsburgers]] aan de macht.</ref>
| |
| * Het [[Utrechts Psalter]] wordt geschreven.
| |
|
| |
| ===844===
| |
| * De [[Vikingen]] plunderen [[Dorestad]] en drie jaar later vallen de [[Denen]] opnieuw aan en in 857 eveneens.
| |
| * [[Lotharius I|Keizer Lotharius]], die niet gekend is in de pauskeuze, belegert [[Paus Sergius II]]. Deze geeft zich over, maar mag uiteindelijk blijven.
| |
|
| |
| ===850===
| |
| * Oudste stadskerk [[Sint-Salvatorskathedraal|Sint-Salvator]], oorspronkelijk een Romaans kerkje, wordt gebouwd in [[Brugge]].
| |
| * Brugge, gelegen op of bij het punt waar de [[Vlaanderengouw|pagus Flandrensis]] (''Vlaanderengouw''), de [[pagus Rodanensis]] (''Rodenburg-'' of ''Aardenburggouw'') en de [[Mepsegouw|pagus Mempiscus]] (''Mepsegouw'') elkaar raken, staat nog rechtstreeks in verbinding met de Noordzee en oefent de functie uit van handelsnederzetting.
| |
| * De stad Brugge is een uitgelezen doelwit voor de [[Noormannen]] omwille van de strategische ligging en haar functie als gouwhoofdplaats, waar de vertegenwoordiger van het centrale gezag zetelt. Daarom wordt in de loop van de eerste helft van de 9e eeuw, dus nog vóór het aantreden van de eerste met naam bekende graaf van Vlaanderen, [[Boudewijn I van Vlaanderen|Boudewijn I]] (862-879), ter hoogte van het huidige [[Burg (Brugge)|Burg]]plein een versterkte burcht met aarden wallen en paalwerk gebouwd. De versterkte burcht ligt op het knooppunt van de mogelijk [[Heerweg|Romeinse weg]] [[Oudenburg]]-[[Aardenburg (stad)|Aardenburg]] en de [[Reie]] en met een oppervlakte van circa 1 ha.
| |
|
| |
| ===854===
| |
| * Er wordt opnieuw een bijeenkomst van de drie koningen van het Frankische Rijk georganiseerd, maar [[Lodewijk de Duitser]] weigert deze bij te wonen.
| |
|
| |
| ===855===
| |
| [[Bestand:Deling Prüm 855.png|thumb|]]
| |
| * Met het [[Verdrag van Prüm (855)|Verdrag van Prüm]] wordt na de dood van keizer [[Lotharius]] het Middenrijk onder zijn drie zoons verdeeld, waarbij [[Lotharius II]] het noordelijke deel krijgt, het [[Midden-Francië|koninkrijk Lotharingen]]. Het Rijk der Franken heeft nu vier koningen en een keizer van twee verschillende generaties. De ''broederlijke samenwerking'' komt hiermee aardig op de tocht te staan.
| |
| * Volgens de legende zou [[Pausin Johanna]] in dit jaar verkozen zijn.
| |
| * Er wordt vermeld dat ''Wichman'' de graaf van [[Hamaland]] is, een gouwe die in verband met de [[Chamaven]] wordt gebracht.
| |
| * Na het overlijden van de kinderloze [[Karel van Provence]] in 863 worden diens bezittingen verdeeld onder zijn twee broers.
| |
|
| |
| ===857===
| |
| * De [[Vikingen]] plunderen [[Dorestad]]
| |
| * Koning [[Erispoë]] van [[Bretagne (regio)|Bretagne]] wordt vermoord door zijn neef Salomon, hiermee begint een bloeitijd van het Keltische koninkrijk.
| |
|
| |
| ===858===
| |
| [[Bestand:Francia occidentalis es.svg|thumb|West-Francië]]
| |
| * Koning [[Lodewijk de Duitser]] lapt alle ''broederlijke samenwerking'' aan zijn laars en valt het rijk van zijn broer [[Karel de Kale]] binnen. Hij is daartoe uitgenodigd door een coalitie van edelen uit [[Bretagne (regio)|Bretagne]] en [[Neustrië]] die hem vraagt om koning van [[West-Francië]] te worden. Leider van de samenzwering is [[Robert IV de Sterke]].
| |
| * [[12 juni]]: De [[Vikingen]] branden de tweede [[kathedraal van Chartres]] plat.
| |
|
| |
| ===864===
| |
| * In de [[Lage Landen]] heerst watersnood. De loop van de rivier bij [[Dorestad]] verschuift, waardoor de stad nog meer in de problemen komt.
| |
|
| |
| ===870===
| |
| * Na het overlijden van de volgens de wet kinderloze Lotharius II in 869 wordt zijn rijk verdeeld in het [[Verdrag van Meerssen]]. Zijn ooms, [[Karel de Kale]] en [[Lodewijk de Duitser]], respectievelijk de koningen van West- en Oost-Francië, verdelen de nalatenschap van Lotharius II. In Lotharingen wordt de grens tussen het Franse en Duitse koninkrijk gevormd door de loop van de rivieren de [[Maas]], de [[Ourthe]] en de [[Moezel (rivier)|Moezel]]. Italië en Bourgondië worden bij het Duitse Rijk gevoegd.
| |
|
| |
| ===875===
| |
| [[Bestand:OLVBrugge.jpg|thumb|right|De [[Onze-Lieve-Vrouwekerk (Brugge)|OLV-kerk]] van Brugge gezien vanaf de Rozenhoedkaai.]]
| |
| * De [[Noormannen]] onder leiding van [[Rollo]] vallen [[Walcheren]] binnen. Ze plunderen en brandschatten het eiland. De bewoners roepen de Friese koning [[Radboud (koning)|Radboud]] en de Henegouwse graaf [[Reinier I van Henegouwen|Reinier]] te hulp. Deze laatste komt inderdaad maar wordt verslagen en de Noormannen achtervolgen hem over de [[Schelde (rivier)|Schelde]], onderwijl de oevers plunderend.
| |
| * De [[Onze-Lieve-Vrouwekerk (Brugge)|Onze-Lieve-Vrouw]]kerk in [[Brugge]] wordt gebouwd.De oudste tastbare bron waarop voor het eerst de naam van de stad wordt gebruikt zijn enkele munten van voor [[875]]. Ze vermelden ''Bruggia'' en ''Bruccia''.
| |
|
| |
| ===878===
| |
| * In Engeland worden de [[Vikingen]] onder [[Guthrum]] in de [[Slag van Ethandun]] verslagen door [[Alfred de Grote]]. Een deel van de Vikingen steekt over naar Vlaanderen en teistert de kust.
| |
| * De [[Vikingen]] vallen langs de rivieren met een groot leger het noorden van het [[West-Francië]] binnen en trekken plunderend rond. Dit is het begin van een oorlog die 13 jaar zal duren. Zij vestigen bases in onder andere [[Gent]], [[Leuven]], [[Elsloo (Limburg)|Elsloo]], [[Kortrijk]] en [[Amiens]]. Zelfs [[Parijs]] moet het ontgelden.
| |
|
| |
| ===880===
| |
| [[Bestand:Viking Expansion.svg|thumb|Scandinavische vestigingen in de achtste (donker rood), negende (rood), tiende (oranje) en elfde (geel) eeuw. Groen duidt de gebieden aan die frequent door Viking raids werden geteisterd.]]
| |
| * De aanvallen van de Vikingen hebben het Frankische gezag ondermijnd - Friesland is bijvoorbeeld in Deense handen - en als [[Boso van Provence|Bosso van Provence]], een edele die niet van [[Karolingen|Karolingische afkomst]] is, zich laat uitroepen tot koning van de [[Koninkrijk Bourgondië|Provence]], besluiten de Duitse koning [[Lodewijk III van Oost-Francië|Lodewijk de Jonge]] en de koningen van Frankrijk [[Lodewijk III van Frankrijk|Lodewijk III]] en [[Karloman van Frankrijk]] tot het [[Verdrag van Ribemont (880)|Verdrag van Ribemont]], waarmee een einde komt aan de rijksdelingen. Lotharingen komt bij het Oost-Frankische rijk en men probeert het daarin te integreren.
| |
|
| |
| ===881===
| |
| * Waarschijnlijk na uit Engeland verdreven te zijn, wordt [[Godfried de Noorman|Godfried de Zeekoning]] door [[Lodewijk III van Oost-Francië]] beleend met Friesland. In 882 trouwt hij als onderdeel van een vredesverdrag met [[Gisela van Lotharingen|Gisela]], een natuurlijke dochter van [[Lotharius II]].
| |
| * De abdij van [[Munsterbilzen]] wordt, evenals de kerken van [[Tongeren (stad)|Tongeren]], [[Luik (stad)|Luik]], [[Maastricht]] en [[Sint-Truiden]], verwoest door de [[Noormannen]].
| |
| * [[Lodewijk III van Frankrijk|Lodewijk III]] van [[West-Francië]] levert slag tegen de Vikingen die [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] onveilig maken en verslaat ze in de [[slag bij Saucourt]]. Er wordt een heldendicht aan gewijd: het ''[[Ludwigslied]]'' (in [[Oudhoogduits]]).
| |
|
| |
| ===882===
| |
| * Na de dood van zijn oudere broer neemt [[Carloman van Frankrijk]] de regering van geheel het [[West-Frankische Rijk]] over.
| |
| * De portus bij [[Deventer]] wordt door de [[Noormannen]] geplunderd.
| |
| * De hof en nederzetting [[Zutphen]] wordt door de Noormannen geplunderd en veel inwoners worden vermoord (eerste archeologische bewijs van een vikingaanval op het vasteland van Europa).
| |
| * [[Karel III de Dikke|Karel III van Oost-Francië (''de Dikke'')]] ziet zich gedwongen te aanvaarden dat de Denen zich onder hun leider [[Godfried de Noorman]] in [[Friesland]] vestigen.
| |
| * Godfried laat zich dopen en trouwt met Gisela, een dochter van [[Lotharius II]].
| |
|
| |
| ===884===
| |
| * [[Karel III de Dikke|Karel de Dikke]] betaalt [[Godfridus]] en [[Sigifridus]] 2412 pond goud en zilver om deze [[Vikingen]] af te kopen van plundering en tevens hun bekering tot het christendom te bekostigen. Sigifridus krijgt [[Friesland]] als "leen" en Godfried vestigt zich in de [[Rijndelta]] vanwaaruit hij het Frankenrijk desondanks toch verder plundert.
| |
| * Ook de Westfrankische koning Carloman is gedwongen schatting te betalen.
| |
| * De Westfrankische edelen nodigen keizer Karel de Dikke, koning van het [[Oost-Frankische Rijk]] en Italië, uit ook het westen over te nemen. Hiermee is het Karolingische Rijk ' ''herenigd'' '.
| |
|
| |
| ===885===
| |
| * Godfried wordt opgepakt door [[Hendrik van Babenberg]] en te [[Spijk (Rijnwaarden)|Herispich]] om het leven gebracht vanwege zijn aandeel in het complot met [[Hugo, hertog van de Elzas|Hugo]], de broer van Gisela, tegen [[Karel III de Dikke|Karel de Dikke]]. Zijn zwager Hugo worden de ogen uitgestoken.
| |
| * De Fries [[Gerolf van Holland|Gerolf]] is bij de terechtstelling betrokken en wordt in 889 beleend met [[Kennemerland]] en het gebied rond [[Tiel]]. Gerolf wordt wel gezien als de stamvader van het [[Gerulfingen|Hollandse huis]], al worden tot ± 1100 de bewoners van zijn gebied nog Friezen genoemd.
| |
|
| |
| ===886===
| |
| * Oktober. Keizer Karel de Dikke komt in persoon met een leger naar Parijs en legert op de heuvel van Montmartre buiten de stad. Hij weet echter niet beter dan de Noormannen af te kopen en ze toe te staan in Bourgondië te 'overwinteren' (lees: plunderen). De doodzieke keizer trekt zich terug op zijn landgoed. Dit is echter een grote klap voor de geloofwaardigheid van de Karolingische koningen.
| |
|
| |
| ===888===
| |
| * Na de dood van Karel de Dikke begint de lokale adel steeds meer het heft in handen te nemen. De zwakte van het Karolingisch gezag en het onvermogen om de burgerbevolking tegen de [[Vikingen|Noormannen]] te beschermen speelt daar een belangrijke rol in.
| |
| * In Francia zorgt de dood van Karel de Dikke voor een machtsvacuüm. De wettige opvolger [[Karel de Eenvoudige|Karel de Simpele]] is te jong en te zwak en zo wordt graaf [[Odo I van Frankrijk|Odo van Parijs]], zelf geen Karolinger, tot koning gezalfd.
| |
| * [[Boudewijn II van Vlaanderen|Boudewijn II]], zelf een kleinzoon van Karel de Kale en dus wel een Karolinger doet geen poging Odo het koningschap te betwisten, maar erkent hem ook niet. In plaats daarvan tracht hij als [[Lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]] zijn gebied verder uit te breiden.
| |
|
| |
| ===889===
| |
| * [[4 augustus]] - Graaf [[Gerolf van Holland]] ontvangt als beloning voor zijn rol bij het verdrijven van de [[Noormannen]] van de Oostfrankische koning [[Arnulf van Karinthië]] een aantal goederen in vol eigendom. Het betrof een gebied buiten zijn graafschap, in [[Teisterbant]], bestaande uit een aantal boerderijen en huizen in onder andere [[Tiel]], [[Aalburg]] en [[Asch]], plus een gebied binnen zijn graafschap, bestaande uit een bos en een bouwakker, ergens tussen de monding van de [[Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)|Oude Rijn]] en (vermoedelijk) [[Bennebroek]].
| |
|
| |
| ===891-892===
| |
| * [[Slag bij Leuven (891)|Slag bij de Dijle]]: [[Arnulf van Karinthië]] verslaat de [[Vikingen]] die al 13 jaar het land onveilig maken bij [[Leuven]], waarmee hij een einde maakt aan hun overheersing. De meeste Noormannen trekken zich nu terug tot Boulogne. Een deel van hen probeert naar Engeland terug te keren maar [[Alfred de Grote|koning Alfred]] weert hen af. Anderen blijven echter en vermengen zich met de autochtone bevolking.
| |
| * [[Boudewijn II van Vlaanderen|Boudewijn II]] maakt van de verwarde toestand gebruik om zijn eigen macht uit te breiden. Hij richt houten versterkingen op in [[Sint-Omaars]], [[Brugge]] en [[Gent]].
| |
|
| |
| ===896===
| |
| * [[Zwentibold]] verleent [[Tiel]], [[Utrecht (stad)|Utrecht]] en [[Deventer]] speciale handelsprivileges.
| |
|
| |
| ===898===
| |
| * Everhard Saxo, de graaf van [[Hamaland]] wordt vermoord door de Fries Waldger.
| |
| * Koning [[Odo I van Frankrijk|Odo]] uit het Robertingische Huis (de voorouders van het Huis Capet) wordt door de Karolingische partij gedwongen Karel de Eenvoudige aan te wijzen als zijn opvolger. Daarmee wordt het Karolingische Huis hersteld op de troon van Francia. Odo's broer Robert krijgt echter een flink gebied tussen [[Seine]] en [[Loire (rivier)|Loire]] in bezit.
| |
|
| |
| ===~899===
| |
| * De historische bronnen bevestigen het bestaan van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] als vroege ''stad'' aan het einde van de 9de eeuw. Ze wordt als vicus of handelswijk omschreven.
| |
|
| |
| ===~900===
| |
| [[Bestand:Hanswijk madonna.JPG|thumb|[[Hanswijkprocessie]] (Mechelen, België)]]
| |
| * De vroegste [[Handschrift (boek)|handschriften]] van het ‘[[Processie|processionale]]’ type dateren uit de 10e eeuw. Deze processies brachten al veel vroeger (christelijke) verenigingen en lokale volkspraktijken met betrekking tot de oogst tezamen. Oude geliefde gezangen, vaak van [[Heidendom|heidense]] origine zoals de processie zelf, en [[litanie]]ën worden mits enige aanpassing in leven gehouden en opgetekend in [[responsorium]]s. De rituele processie of 'ommegang' blijft tot op vandaag vooral in de [[zuidelijke Nederlanden]] voortbestaan. Sommige zijn uitgegroeid tot grote culturele evenementen.
| |
|
| |
| ===907===
| |
| * [[Boudewijn II van Vlaanderen]] laat Herbert I van Vermandois uit de weg ruimen, die zijn pogingen op machtsuitbreiding aan de bovenloop van de [[Somme (rivier)|Somme]] in de weg stond.
| |
|
| |
| ===910===
| |
| * De Noormannenhoofdman [[Rollo]] wordt verslagen bij [[Auxerre]] en trekt zich terug richting [[Chartres]]. De bisschop van deze stad vraagt om hulp, en koning [[Karel de Eenvoudige]] stelt voor om Rollo het gebied rond [[Rouen]] aan te bieden om zich te vestigen.
| |
| [[Bestand:Dehio 212 Cluny.jpg|thumb|Reconstructieschets van de Abdij van Cluny]]
| |
| * De [[abdij van Cluny]] wordt gesticht.
| |
| [[Bestand:Clocher abbaye cluny 3.JPG|thumb|De twee overgebleven torens van de kloosterkerk van Cluny.]]
| |
|
| |
| ===911===
| |
| * Koning [[Karel de Eenvoudige]], ook ''de Simpele'', bereikt bij [[Saint-Clair-sur-Epte]] een overeenkomst met Noormannenhoofdman [[Rollo]]. Deze wordt ''graaf van de Noormannen'', laat zich dopen en zweert de eed als leenman van de koning. Hij krijgt daarvoor het gebied tussen het Kanaal en de rivieren [[Epte]], [[Eure (rivier)|Eure]] en [[Dives (rivier)|Dives]]. Dit is de kern van het latere hertogdom [[Normandië]].
| |
| * [[Lodewijk IV het Kind|Lodewijk het Kind]] overlijdt. Hij is de laatste [[Karolingen|Karolinger]] in Oost-Francië, maar er is geen sprake van dat de Karolingse West-Frankische koning Karel de Eenvoudige de macht overneemt, de rijkseenheid is voorbij. Hoewel Oost-Francië ook uiteen had kunnen vallen in de vier [[stamhertogdom]]men [[Hertogdom Franken|Franken]], [[Stamhertogdom Saksen|Saksen]], [[Hertogdom Beieren (-1255)|Beieren]] en [[Hertogdom Zwaben|Zwaben]], kiezen de rijksgroten [[Koenraad I van Franken|Koenraad]], de hertog van Franken, die echter alleen over zijn eigen gebied reële macht heeft. In [[Hertogdom Lotharingen|Lotharingen]] kiest men er echter wel voor om zich onder Karel de Eenvoudige te scharen.
| |
|
| |
| ===918===
| |
| * Met zijn harde en gewelddadige politiek en zijn strijd tegen de Vikingen heeft [[Boudewijn II van Vlaanderen]] in de jaren na 900 zijn positie en die van zijn graafschap veilig gesteld. De laatste periode van zijn bewind tot aan zijn dood in 918 is rustig verlopen. Boudewijn wordt begraven in de abdij van Sint-Bertinus (maar wordt na de dood van zijn vrouw (929) bijgezet in de [[Sint-Pietersabdij (Gent)|Sint-Pietersabdij]] van Gent.)
| |
| * De Vikingen vallen [[Bretagne (regio)|Bretagne]] binnen.
| |
|
| |
| ===920===
| |
| * Koning [[Karel de Eenvoudige]] van [[West-Francië]] en [[Hertogdom Lotharingen]] krijgt met een opstand onder de adel te maken vanwege zijn beleid ten aanzien van de Lotharingse graaf Hagano. Hertog [[Robert van Bourgondië|Robert]] neemt hem gevangen.
| |
| * [[Aartsbisschop]] [[Herveus van Reims]] weet echter door onderhandelingen Karel de Eenvoudige weer vrij en terug op de troon te krijgen.
| |
|
| |
| ===922===
| |
| * Karel de Eenvoudige laat op [[15 juni]] een akte opmaken in Pladella Villa, waarin hij graaf [[Dirk I van Holland (graaf)|Dirk I]] "''Hollant ende die kerck t'Egmonde met haren toebehoren''" schenkt, als dank voor zijn steun bij een opstand van zijn [[vazal]]len. Egmond ligt ten noorden van de bezittingen die hij van Gerolf heeft gekregen en sluit daar dus uitstekend op aan. Kort hierna sticht hij er de [[Sint-Adelbertabdij|Abdij van Egmond]]. Pladella Villa was gelegen op het grondgebied van Bladel en Netersel, zodat hier de wieg van het gewest Holland heeft gestaan.
| |
| [[Bestand:Central Europe 919-1125.jpg|thumb|Historische kaart 919-1125.]]
| |
| * De adel komt opnieuw in opstand tegen [[Karel de Eenvoudige]] en hij moet over de [[Maas]] naar Lotharingen vluchten. [[Robert van Bourgondië]] wordt koning van [[West-Francië]].
| |
|
| |
| ===923===
| |
| * [[15 juni]] - [[Slag bij Soissons (923)|Slag bij Soissons]] koning [[Robert van Bourgondië|Robert van Francië]] wordt gedood, daardoor is de kroon weer terug in handen van de Karolinger [[Karel de Eenvoudige]].
| |
|
| |
| ===925===
| |
| * Na in 922 Karel de Eenvoudige al uit Lotharingen te hebben verdreven, lijft [[Hendrik de Vogelaar]] ook [[Holland]], [[Kennemerland]] en [[Texel]] als onderdeel van [[Lotharingen (Frankrijk)|Lotharingen]] in. De band van dit deel van de Lage Landen met het Duitse rijk zal officieel tot 1648 blijven bestaan.
| |
| * [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] wordt tussen 923 en 927 bij ''[[Oost-Frankische Rijk|Oost-Francië]]'' ingedeeld en is tegelijkertijd hoofdplaats van de ''pagus Rien''. De Schelde fungeert als grensrivier tussen [[West-Francië]], (Frankrijk) (linkeroever) en Oost-Francië (Duitsland) (rechteroever).
| |
| * Koning [[Giselbert II van Maasgouw]], lekenabt van een aantal grote abdijen, moet zijn soevereiniteit overdragen aan de Duitse vorst [[Hendrik de Vogelaar]]. Hij ontvangt het in leen terug als [[Hertogdom Lotharingen]].
| |
| * Na de dood van aartsbisschop Seulfus van [[Reims]] weet koning [[Rudolf I van Frankrijk|Rudolf I]] zijn vijfjarig zoontje op de aartsbisschoppelijke troon te zetten. Hij breidt daarmee zijn macht aanzienlijk uit.
| |
|
| |
| ===927===
| |
| * [[Herbert II van Vermandois|Herbert van Vermandois]] haalt [[Karel de Eenvoudige]] uit zijn gevangenschap om met graaf [[Rollo|Rollo van Rouen]] te onderhandelen en druk uit te oefenen op koning [[Rudolf I van Frankrijk]]. Karel is niet meer dan een pion op het schaakbord.
| |
|
| |
| ===932===
| |
| [[Bestand:Arms of Flanders.svg|thumb|Wapen van Vlaanderen]]
| |
| * [[Graafschap Artesië|Artesië]] wordt veroverd door graaf [[Arnulf I van Vlaanderen|Arnulf I]] de erfgenaam van [[Boudewijn II van Vlaanderen]] en blijft voor een lange periode bij [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] ingelijfd.
| |
|
| |
| ===936===
| |
| * [[Otto I de Grote|Otto I]] wordt in [[Aken (stad)|Aken]] tot Duits koning gekozen. Hij volgt zijn vader [[Hendrik de Vogelaar]] op. Hoewel deze drie zoons had, had hij hem tot zijn enige opvolger aangewezen.
| |
| * Otto de Grote geeft aan bisschop [[Balderik (bisschop van Utrecht)|Balderik]] van [[Aartsbisdom Utrecht (Rooms-katholieke Kerk)|Utrecht]] het [[jachtrecht]] in 'Silva Fulnaho' (het woud van [[Land van Vollenhove|Vollenhove]]).
| |
|
| |
| ===938===
| |
| * De status van het Hollandse huis blijkt gestegen als [[Dirk II van Holland|Dirk II]] op achtjarige leeftijd wordt verloofd met de net geboren [[Hildegard van Vlaanderen|Hildegard]], de dochter van [[Arnulf I van Vlaanderen]]. Twaalf jaar later treden zij in het huwelijk. Haar zus [[Liutgard van Vlaanderen|Liutgard]] trouwt met [[Wichman IV]], graaf van [[Hamaland]]
| |
|
| |
| ===939===
| |
| * [[Giselbert II van Maasgouw]] sluit zich aan bij de opstand tegen [[Otto I de Grote|Otto I]] van [[Hendrik I van Beieren]], de jongere broer van Otto, en [[Everhard III van Franken]], maar wordt op [[2 oktober]] tijdens de [[slag bij Andernach (939)|slag bij Andernach]] verslagen. Giselbert verdrinkt terwijl hij over de Rijn wil vluchten. Otto I wil de stamhertogen aan zich onderwerpen. Hij verzoent zich uiteindelijk met Hendrik I en geeft hem Lotharingen.
| |
|
| |
| ===942===
| |
| * [[Lodewijk IV van Frankrijk]] ontvangt de eed van trouw van hertog [[Willem I van Normandië]] en [[Alan II]] van [[Bretagne (regio)|Bretagne]], maar het gezag over zijn leenmannen stelt niet veel voor.
| |
|
| |
| ===944===
| |
| * Otto I stelt zijn broer [[Bruno de Grote]] aan als hertog van Lotharingen. Deze is ook [[aartsbisschop]] van [[Keulen]] en kan als geestelijke niet trouwen, waardoor Otto niet hoeft te vrezen dat Bruno een eigen dynastie zal vestigen, zoals in andere delen van zijn rijk. Deze benoeming legde de basis van het [[Rijkskerkenstelsel|Ottoonse stelsel]], waardoor de Duitse koning in vergelijking met de koningen van omringende landen - die vaak slechts werkelijke macht bezitten in een klein gebied, terwijl hun [[vazal]]len dynastieën stichten - veel invloed kunnen uitoefenen
| |
| * Eerste vermelding van het [[Drenthe|Drentse]] [[esdorp]] [[Amen (Aa en Hunze)|Amen]]
| |
| [[Bestand:St Servaas Maastricht.jpg|thumb|[[Sint-Servaasbasiliek (Maastricht)|Sint-Servaasbasiliek]] [[Maastricht]].]]
| |
|
| |
| ===~950===
| |
| * Er wordt tol op het handelsverkeer op de Schelde geheven, hetgeen aantoont dat de stad [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] onder controle is van het hoogste gezag, dat van Keizer [[Otto I de Grote|Otto I]] (de Grote). Door hem en zijn opvolgers wordt de versterking van Antwerpen verder omgevormd tot burcht, met een prestigieuze [[Sint-Walburgiskerk (Antwerpen)|Walburgakapel]] en een indrukwekkende stenen muur die aangelegd wordt rond het jaar 1000.
| |
| * De [[Wachtendonckse Psalmen]] zijn een vertaling uit het [[Latijn]] naar het [[Oud-Oostnederfrankisch]].
| |
| * Aanvankelijk op kleine schaal beginnen [[Grote Ontginning|ontginningen]] in de enorme veengebieden in Holland en rond Utrecht.
| |
|
| |
| ===956===
| |
| * [[Deventer]] ([[Nederland]]) verkrijgt [[stadsrechten]].
| |
|
| |
| ===962===
| |
| * Otto I wordt in ruil voor bescherming door [[paus Johannes XII]] tot [[keizer]] van het [[Heilige Roomse Rijk]] gekroond. Dit is tekenend voor de aandacht die ook de volgende Duitse keizers zullen hebben voor Italië, waardoor zij hun machtsbasis in het Duitse rijk, en daarmee de Lage Landen, verwaarlozen.
| |
| * De gemeente [[Destelbergen]] wordt aan de [[Sint-Pietersabdij (Gent)|Sint-Pietersabdij]] van [[Gent]] geschonken door [[Wichman IV]], graaf van [[Hamaland]].
| |
|
| |
| ===963===
| |
| * [[Luxemburg stad|Luxemburg]] wordt gesticht door [[Siegfried van Luxemburg|Siegfried]].
| |
|
| |
| ===964===
| |
| * Ondanks beloften aan [[Otto I de Grote|Otto I]] verkiest het volk van [[Rome (stad)|Rome]] [[Paus Benedictus V]] in plaats van Otto's kandidaat [[Paus Leo VIII]].
| |
| * Keizer [[Otto I de Grote|Otto I]] dwingt Benedictus V daarop afstand te doen.
| |
|
| |
| ===966===
| |
| * Stichting van het Benedictijnse klooster op de [[Mont-Saint-Michel]] in [[Frankrijk]]. Burgers komen er op het rotseiland wonen.
| |
| * In een schenkingsacte van keizer [[Otto I de Grote|Otto I]] aan het Sint-Pantaleonsklooster te [[Keulen]] wordt het eiland [[Urk]] voor het eerst vernoemd.
| |
|
| |
| ===967===
| |
| * [[25 december]] - [[Otto II van het Heilige Roomse Rijk|Otto II]] wordt tot medekeizer van het Heilige Roomse Rijk gekroond.
| |
|
| |
| ===968===
| |
| * [[Het Gooi]] wordt overgedragen aan de Abdij te Elten.
| |
| * [[Otto I van het Heilige Roomse Rijk|Otto I]] wordt bij [[Bari (stad)|Bari]] verslagen door de Byzantijnen.
| |
| * juni - Het gezantschap van [[Liutprand van Cremona]] aan het Byzantijnse hof wordt een mislukking. [[Nicephorus II Phocas]] weigert de zoon van Otto met een Byzantijnse prinses te laten trouwen.
| |
| * Otto I organiseert de evangelisatie onder de Saksen en sticht het aartsbisdom van [[Aartsbisdom Magdeburg|Maagdenburg]] en de bijbehorende bisdommen [[Meißen (stad)|Meissen]], [[Merseburg]] en [[Zeitz]] met het oogmerk de Slaven van het Elbe-gebied te bekeren.
| |
|
| |
| ===970===
| |
| * Het begin van een tienjarige hongersnood in [[West-Francië]].
| |
| [[Bestand:Lotharingen-959.svg|thumb|Groen: [[Neder-Lotharingen]] na 977]]
| |
|
| |
| ===~975===
| |
| [[Bestand:Evangeliarum van Egmond.jpg|thumb|''[[Evangeliarium van Egmond|Evangeliarum van Egmond]]''.]]
| |
| [[Bestand:Codex egberti - egbert.jpg|thumb|[[Egbert van Trier]] in de ''[[Codex Egberti]]''.]]
| |
| * [[Dirk II van Holland|Dirk II]] en zijn vrouw [[Hildegard van Vlaanderen|Hildegard]] geven het later zo genoemde [[Evangeliarium van Egmond|Evangeliarum van Egmond]] aan de [[Sint-Adelbertabdij|Abdij van Egmond]]. Hun tweede zoon [[Egbert van Trier]] wordt in 976 kanselier van [[Otto II van het Heilige Roomse Rijk|Otto II]] en het jaar daarop [[Aartsbisdom Trier|bisschop van Trier]].
| |
|
| |
| ===978===
| |
| * [[Lothar III]], koning van [[West-Francië]], trekt met een leger [[Neder-Lotharingen]] binnen, waar hij onder andere [[Aken (stad)|Aken]] plundert.
| |
|
| |
| ===979===
| |
| * [[Otto II van het Heilige Roomse Rijk|Otto II]] opent een politieke tegenaanval door Karel, de broer van de Roomse koning Lotharius III, tot tegenkoning van West-Frankenland uit te roepen. Deze aanval mislukt, omdat Karel niet door de adel en de kerkvaders in [[West-Francië]] wordt gesteund. Otto II en Lotharius III sluiten daarop vrede.
| |
|
| |
| ===983===
| |
| * De minderjarige [[Otto III van het Heilige Roomse Rijk|Otto III]] volgt in naam zijn overleden vader op als keizer van het [[Heilige Roomse Rijk]]. Keizerin-weduwe [[Theophanu]] treedt op als regentes.
| |
|
| |
| ===987===
| |
| * [[Hugo Capet]] wordt koning van [[West-Francië]] maar zijn macht beperkt zich voornamelijk tot zijn eigen kroondomeinen.
| |
| * In [[Frankrijk]] eindigt de Karolingische Periode en begint de [[Huis Capet|Capetingische Periode]] (987 - 1328).
| |
|
| |
| ===993===
| |
| * Er vindt een [[slag bij Winkel|slag]] plaats bij [[Winkel (Hollands Kroon)|Winkel]], waarin het leger aangevoerd door Graaf Aarnout door de West-Friezen wordt verslagen en hij sneuvelt. Zijn vrouw [[Lutgardis van Luxemburg|Lutgardis]] neemt het voogdijschap voor zijn minderjarig zoontje, de [[Lijst van graven van Holland|Graaf van Holland]] [[Dirk III van Holland|Dirk III]] waar.
| |
| * [[Otto III van het Heilige Roomse Rijk|Otto III]] schenkt het door [[Mathilde II van Essen]] geleide [[Sticht Essen|Damenstift Essen]] de bij zijn kroning gebruikte [[kinderkroon van Otto III|kroon]] en een verguld ceremonieel zwaard.
| |
|
| |
| ===996===
| |
| * [[Robert II van Frankrijk]], bijgenaamd Robert de Vrome, wordt koning van [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Frankrijk]] (tot 1031).
| |
| * [[Otto III van het Heilige Roomse Rijk|Otto III]] voert de [[christelijke jaartelling]] in het [[Heilige Roomse Rijk]] in.
| |
|
| |
| ===998===
| |
| * Volgens sommige bronnen wordt het Keltische [[Samhain]]-feest door de abt van Cluny gekerstend.
| |
|
| |
| <span id=1000 />
| |
|
| |
| ===~1000===
| |
| [[Bestand:Belfort van Gent 2.jpg|thumb|Het belfort, symbool van de Gentse stedelijke macht]]
| |
| * Een deel van [[Friesland]] wordt geclaimd door de graaf van Holland.
| |
| * Door keizer [[Otto I de Grote|Otto I]] (de Grote) en zijn opvolgers wordt de versterking van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] verder omgevormd tot burcht, met een indrukwekkende stenen muur.
| |
| * Vanaf het jaar [[1000]] is [[Gent]] gedurende honderden jaren de grootste stad van de [[Lage Landen (staatkunde)|Nederlanden]] (tot rond [[1550]]). Het is dan groter dan Londen of Keulen.
| |
| * Oude vermeldingen van [[Ieper]] gelden als "Iprensis" en "Ipera". De naam zou afkomstig zijn van de het riviertje de [[Ieperlee]], vroeger Ieper genoemd. Reeds vroeger zou zich hier een domein en bedehuis bevonden hebben. De Ieperlee vormt een waterweg in noordelijke richting naar de zee.
| |
|
| |
| ===1001===
| |
| * De [[bisschop]] van [[Aartsbisdom Kamerijk|Kamerijk]] krijgt van keizer [[Otto I de Grote|Otto I]] markt- en muntrecht voor de stad [[Le Cateau-Cambrésis]] en toelating om er vestingwerken aan te leggen. (De stad is vooral bekend vanwege de [[Vrede van Cateau-Cambrésis]], die hier in [[1559]] werd getekend.)
| |
| * [[Hendrik II de Heilige|Hendrik II]] wordt koning van het [[Oost-Frankische Rijk]].
| |
|
| |
| ===1003===
| |
| [[Bestand:Lambert Gerberga.jpg|thumb|Geerberga (links) en Lambertus (rechts), graaf en gravin van Leuven 1003-1015]]
| |
| * [[Robert II van Frankrijk]] doet een mislukte poging om [[Hertogdom Bourgondië]] aan zijn rijk toe te voegen.
| |
| * [[Gerard I van de Gulikgouw|Gerard I]] wordt [[Lijst van heersers van Gulik|gouwgraaf van Gulik]], direct grenzend aan het huidige Nederlands Zuid-, Midden- en Noord-Limburg.
| |
| * [[Lambert I van Leuven|Lambert I met de Baard]] wordt graaf van Leuven.
| |
|
| |
| ===1004===
| |
| * [[Robert II van Frankrijk|Robert de Vrome]] wordt [[Lijst van heersers van Bourgondië|hertog van Bourgondië]].
| |
| * [[Hendrik I van Luxemburg]] wordt als Hendrik V [[Lijst van heersers van Beieren|hertog van Beieren]].
| |
| * Het [[hertogdom Bourgondië]] wordt geannexeerd door [[Hendrik I van Frankrijk]].
| |
|
| |
| ===1005===
| |
| * [[5 april]] - Een oorkonde vermeldt de schenking van het gebied [[Vreren]] door [[Hendrik II van het Heilige Roomse Rijk|Hendrik II]] , [[koning (titel)|koning]] en [[keizer]] van het [[Heilige Roomse Rijk]] aan het [[Sint-Kruiskapittel]] van het [[Prinsbisdom Luik]]. Dit is de eerste schriftelijke vermelding van Vreren.
| |
|
| |
| ===1006===
| |
| * Ene Godefridus is net als het jaar hierop als ''prefectus'' belast met de kustverdediging. Hoewel hij niet veel kan uitrichten tegen de [[Vikingen]], stoppen de aanvallen uiteindelijk, waarschijnlijk onder andere doordat zij overstappen op het christendom. Een andere oorzaak kan het groeiende potentieel van de bevolking in Europa zijn.
| |
| * [[Tiel]] wordt door de [[Noormannen]] geplunderd.
| |
| * [[Poppo (abt)|Poppo]] treedt in bij de benedictijnen in het klooster Saint-Thierry in [[Reims]]. Tot de kloosters die hij tien jaar later zal gaan leiden, behoren die in [[Atrecht]], [[Trier]], [[Hertogdom Limburg|Limburg]], [[Abdij van Echternach|Echternach]] en [[Abdij van Sankt Gallen|Sankt-Gallen]].
| |
| * [[Liudolf van Brunswijk]] krijgt zeggenschap over de Friese gouwen Zuidergo, Oostergo en Westergo, die gezamenlijk het [[Graafschap Midden-Friesland]] vormen.
| |
|
| |
| ===1007===
| |
| * Voor de tweede keer gaat de [[Kathedraal Notre-Dame te Straatsburg]] in vlammen op.
| |
|
| |
| ===1008===
| |
| [[Bestand:Grote Markt (Antwerpen).jpg|thumb|Antwerpen, Grote Markt]]
| |
| * De stad [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] krijgt haar eigen stadszegel.
| |
| * [[Mechelen (stad)|Mechelen]] wordt voor het eerst genoemd in een nog bestaande oorkonde als ''Machlines''.
| |
|
| |
| ===1010===
| |
| * Bisschop [[Balderik II van Loon|Balderik II]] van [[Prinsbisdom Luik|Luik]] begint met de bouw van een kasteel met grachten en versterking in [[Hoegaarden (gemeente)|Hoegaarden]] - Overlaar.
| |
|
| |
| ===1012===
| |
| [[Bestand:Low Countries Locator Flanders.svg|thumb|[[Graafschap Vlaanderen]].]]
| |
| * [[Tegenpaus Gregorius VI]] zoekt op 25 december steun bij Keizer [[Hendrik II de Heilige|Hendrik II]] nadat [[Paus Benedictus VIII]] verkozen is. Hendrik negeert hem en hij verdwijnt in de vergetelheid.
| |
| * [[Boudewijn IV van Vlaanderen|Boudewijn met de Baard]], [[Lijst van graven van Vlaanderen|Graaf van Vlaanderen]], treedt in het huwelijk met Ogiva, dochter van [[Frederik I van Luxemburg|Frederik I]], graaf van [[Graafschap Luxemburg|Luxemburg]], en van Irmentrude van Gleiberg. In ditzelfde jaar wordt Boudewijn door [[Hendrik II de Heilige|Hendrik II]] beleend met de [[Zeeuwse Eilanden]], en mag hij zich ook [[Graafschap Zeeland|graaf van Zeeland]] noemen.
| |
|
| |
| ===1013===
| |
| * Brabant vecht het stadsrecht van [[Hoegaarden (gemeente)|Hoegaarden]] aan om een versterking te bouwen.
| |
| * Op 10 oktober komt hertog [[Lambert I van Leuven|Lambert van Brabant]] in botsing met prinsbisschop [[Balderik II van Loon|Balderik II]] van Luik in de Slag bij Hoegaarden. [[Robrecht II van Namen|Robert II van Namen]] verleent hulp aan de hertog van Brabant (de schoonbroer van zijn moeder) in zijn strijd tegen Balderik II van Luik. Robert neemt daarbij graaf Herman van Verdun (broer van Godfried III van Lotharingen) gevangen, wat de toorn oproept van keizer [[Hendrik II de Heilige|Hendrik II]]. Door tussenkomst van zijn moeder, [[Ermengarde van Lotharingen|Ermengarde]], wordt de gevangene vrijgelaten en herwint Robrecht het vertrouwen van de keizer.
| |
|
| |
| ===1014===
| |
| [[Bestand:Heinrich II und Kunigunde.JPG|thumb|[[Hendrik II de Heilige|Hendrik II]] en [[Cunegonde van Luxemburg|Cunegonde]] van het [[Heilige Roomse Rijk|Duitse Rijk]].]]
| |
| * [[14 februari]] - [[Paus Benedictus VIII]] kroont [[Hendrik II de Heilige|Hendrik II]] tot keizer. Hendrik II richt vele scholen op, verdedigt de rijksgrenzen, en beijvert zich om vrede te stichten en de kerk tot ontwikkeling te brengen.
| |
| * De [[Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel|Geloofsbelijdenis van Nicea]] wordt voor het eerst op verzoek van keizer Hendrik II toegevoegd aan de Katholieke mis samen met het [[filioque]]. Voorheen werd het credo in het geheel niet gebruikt in de liturgie.<ref>John Enright (1920): ''Let There be Light'': Of, ''Why I Withdrew from the Church of My Fathers'' Lothian book publishing co. pty., ltd</ref>
| |
| * [[28 september]] - De kust wordt zwaar getroffen door een [[Stormvloed van 1014|stormvloed]], met grote schade en vele doden als gevolg. In Zeeland bouwt men [[vliedberg]]en om als mottekasteel te fungeren, in Friesland legt men dijken aan.
| |
|
| |
| ===1015===
| |
| * [[Boudewijn IV van Vlaanderen]] wordt door [[Hendrik II de Heilige|Hendrik II]] beleend met het markgraafschap [[Valenciennes]].
| |
| * [[Dirk III van Holland|Graaf Dirk III]] van Holland stelt bij [[Vlaardingen]] een tol in.
| |
| * [[Reinier V van Henegouwen]] lijdt Samen met zijn oom, graaf [[Lambert I van Leuven]] te [[Florennes]] een nederlaag tegen hertog [[Godfried de Kinderloze|Godfried I van Lotharingen]].
| |
|
| |
| ===1017===
| |
| [[Bestand:DomTorenUtrechtNederland.jpg|thumb|Domtoren Utrecht]]
| |
| * De [[dom van Utrecht]], de enige als kathedraal gebouwde kerk in het noorden, wordt vernietigd door brand.
| |
|
| |
| ===1018===
| |
| * [[Dirk III van Holland]] verpacht grond aan de Friezen die het in cultuur brengen. Bovendien bouwt hij een burcht in Vlaardingen, dat buiten zijn leen ligt. Vanuit die burcht dwingt hij de kooplieden die in hun schepen langsvaren, onderweg van [[Tiel]] naar [[Engeland]] en vice versa, om tol te betalen. Een leger van de Duitse keizer [[Hendrik II de Heilige|Hendrik II]] onder leiding van hertog [[Godfried van Verdun|Godfried I van Lotharingen]] bestaande uit een vloot met troepen uit [[Sticht Utrecht|Utrecht]], [[Keulen]] en [[Bisdom Luik|Luik]], wordt in de [[Slag bij Vlaardingen (1018)|Slag bij Vlaardingen]] door graaf Dirk III verslagen.
| |
|
| |
| ===1020===
| |
| [[Bestand:France Eure et Loir Chartres Cathedrale nuit 02.jpg|thumb|De [[kathedraal van Chartres]] (''Cathédrale Notre-Dame de Chartres'').]]
| |
| * Op 7 en 8 september wordt de [[Kathedraal van Chartres]] voor de vierde keer door brand verwoest. Ze wordt in Romaanse stijl heropgericht (tot in 1024). Torens en hoogbouw volgen later.
| |
| * Stichting van [[Saint-Germain-en-Laye]] door koning [[Robert II van Frankrijk]].
| |
| * Keizer [[Hendrik II de Heilige|Hendrik II]] benoemt [[Poppo van Stavelot|Poppo]] tot [[abt (abdij)|abt]] van de toenmalig vermaarde dubbelabdij van [[Stavelot]].
| |
|
| |
| ===1021===
| |
| * [[Gerard van Antoing]] uit Henegouwen verkrijgt in [[Wassenberg]] van keizer Hendrik II het ''land van Gelre''.
| |
|
| |
| ===1022===
| |
| * Stichting van de [[abdij van Sint-Winoksbergen]] door [[Boudewijn IV van Vlaanderen|Boudewijn met de baard]].
| |
|
| |
| ===1024===
| |
| [[Bestand:Sticht-Oversticht Utrecht.png|thumb|200px|Grondgebied van het Sticht Utrecht]]
| |
| * Keizer [[Hendrik II de Heilige|Hendrik II van het Heilige Roomse Rijk]] overlijdt.
| |
| * Met de verkiezing van [[Koenraad II de Saliër|Koenraad II]] als koning komt het [[Salische dynastie|Salische Huis]] aan de macht in het [[Heilige Roomse Rijk]].
| |
| * De Kroonenburg-burcht in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] moet plaats maken voor de door [[Norbertus|Sint-Norbertus]] gestichte [[Sint-Michielsabdij (Antwerpen)|Sint-Michielsabdij]].
| |
| * Bisschop [[Adelbold II]] van Utrecht verwerft grafelijke rechten in [[Drenthe]]. Begin van het wereldlijk [[Sticht Utrecht]].
| |
|
| |
| ===~1025===
| |
| * [[Katharen]] worden verbrand in Turijn, Toulouse en Aquitanië.
| |
| * De laatste [[eland]] wordt in Nederland gejaagd.
| |
|
| |
| ===1027===
| |
| [[Bestand:Map France 1030-fr.svg|thumb|[[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Koninkrijk Frankrijk]] in 1030]]
| |
| * [[14 mei]] - [[Hendrik I van Frankrijk|Henri I]] wordt tot koning van [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Frankrijk]] gekroond in de kathedraal van [[Reims]].
| |
| * [[Bernold]] wordt [[Lijst van bisschoppen en aartsbisschoppen van Utrecht|bisschop van Utrecht]].
| |
| * [[Koenraad II de Saliër|Koenraad II]] wordt keizer van het [[Heilige Roomse Rijk]] gewijd.
| |
|
| |
| ===1031===
| |
| * [[Maart]] - [[Dirk VI van Holland]] wordt in officiële akten weer als graaf aangeduid in plaats van zijn opstandige broer Floris.
| |
| * [[Augustus (maand)|Augustus]] - [[Floris de Zwarte]] komt opnieuw in opstand tegen zijn broer graaf [[Dirk VI van Holland]]. Hij zoekt zijn toevlucht bij de eveneens opstandige [[Westfriezen]].
| |
| * [[Hendrik I van Frankrijk|Hendrik I]] volgt zijn vader [[Robert II van Frankrijk]] die op [[20 juli]] overlijdt als koning van Frankrijk op.
| |
| * [[Mathildis van Vlaanderen]] wordt geboren als dochter van [[Boudewijn V van Vlaanderen]] en van [[Adela van Mesen|Adelheid van Frankrijk]].
| |
| * De ontwikkeling van de stad [[Ieper]] wordt aan [[Boudewijn V van Vlaanderen]] en het beleid van stadsstichting toegeschreven. De rechtlijnige straten en het [[Schaakbordpatroon|dambordpatroon]], vooral in het zuidelijk deel, wijzen op deze stichting.
| |
|
| |
| ===1039===
| |
| * [[Hendrik III (keizer)|Hendrik III]] wordt koning van het Heilige Roomse Rijk.
| |
|
| |
| ===1041===
| |
| * [[Valkenburg (Limburg)|Valkenburg]] wordt gesticht.
| |
|
| |
| ===1044===
| |
| * [[7 april]] - [[Boudewijn V van Vlaanderen]] wordt door keizer Hendrik III op een hofdag te Goslar het markgraafschap toegewezen tussen [[Schelde (rivier)|Schelde]] en [[Dender]], inbegrepen het [[Land van Dendermonde]].
| |
|
| |
| ===1046===
| |
| [[Bestand:Thierry IV de Hollande.png|thumb|[[Dirk IV van Holland|Dirk IV]], Graaf van Holland]]
| |
| * [[Hendrik III van het Heilige Roomse Rijk|Hendrik III]], koning sinds [[1039]] wordt door de paus tot keizer gekroond.
| |
| * [[Boudewijn V van Vlaanderen]] palmt het gebied tussen de Schelde en de Dender in. De westgrens wordt vanaf nu de [[Dender]] en de steden op deze rivier moeten het nieuw verworven gebied beschermen.
| |
| * Keizer [[Hendrik III van het Heilige Roomse Rijk|Hendrik III]] dwingt [[Dirk IV van Holland|Dirk IV]] afstand te doen van het door hem veroverde gebied. De keizer kan zich echter niet handhaven en moet zich terugtrekken, waarna Dirk de bisdommen Utrecht en Luik begint te plunderen. Bovendien sluit hij een verbond met [[Godfried II van Lotharingen|Godfried met de Baard]], de [[hertog]] van [[Opper-Lotharingen]] en de graven van [[Vlaanderen]] en [[Henegouwen]]. Hierop volgt het jaar daarop een tweede strafexpeditie waarbij de keizer [[Vlaardingen]] en de grafelijke burcht te [[Rijnsburg]] verovert. De burcht wordt geheel verwoest. Tijdens de terugtocht lijdt de keizer echter grote verliezen, waardoor Dirk's bondgenoten nu ook openlijk tegen de keizer in opstand komen
| |
| * Wegens Boudewijns aansluiting bij de rebellie van hertog [[Godfried II van Lotharingen]] worden hem zijn Duitse [[Rijksleen|rijkslenen]] ontnomen, meer bepaald de mark [[Valenciennes]].
| |
|
| |
| ===1047===
| |
| [[Bestand:Brussel St. Michael and Gudula Cathedral - Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele.jpg|thumb|Kathedraal van Sint Michiel en Sint Goedele.]]
| |
| * [[16 november]] - Graaf [[Lambert II Balderik van Leuven]] sticht samen met zijn echtgenote [[Oda van Verdun]] het Sint-Goedelekapittel in de [[Sint-Goedelekerk]] te Brussel.
| |
|
| |
| ===1049===
| |
| * [[13 januari]] - Dirk IV wordt door de bisschoppen van [[Metz]], [[Bisdom Luik|Luik]] en [[Sticht Utrecht|Utrecht]] in de val gelokt en gedood. Tijdens het [[Beleg van Dordrecht (1049)|Beleg van Dordrecht]] weet een adjudant van de bisschop van Keulen ongezien de Thure over te zwemmen. In Dordrecht treft hij [[Dirk IV van Holland|Graaf Dirk IV]] met een pijl in de borst. Dirk sterft en zijn jongere broer [[Floris I van Holland|Floris I]] wordt [[Lijst van graven van Holland|Graaf van Holland]].
| |
|
| |
| ===~1050===
| |
| [[Bestand:Meister des Codex Aureus Epternacensis 001.jpg|thumb|Folio 78 recto van de '''[[Codex Aureus|Codex Aureus van Echternach]]''', [[Gelijkenis van de rijke man en Lazarus|Lazarus en Dives]].]]
| |
| * Vanaf ca. [[1050]] breekt een periode van economische groei aan, vooral in Noordwest-Europa. Het betreft hier voornamelijk [[Champagne (provincie)|Champagne]], [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] en [[Hertogdom Brabant|Brabant]]. Belangrijk is de handel in het Vlaamse [[lakenindustrie|laken]]. De jaarmarkten zorgen voor veel handel, die ook buitenlandse kooplieden aantrekt. De mensen verenigen zich in een [[Hanze]] en [[gilde (beroepsgroep)|gildes]]. Op deze manier ontstaan de [[Vlaamse Hanze van Londen|Vlaamse Hanze]], de [[Hanze der XVII steden]] en de [[Duitse Hanze]].
| |
| * [[Mathildis van Vlaanderen]] trouwt rond 1051 met [[Willem de Veroveraar]] en wordt al snel een van zijn belangrijke adviseurs. In 1059 sticht ze de Abbaye-aux-Dames te Caen. Hun huwelijk helpt Willem niet alleen aan Vlaamse steun voor de inval in Engeland (in 1066) maar ook rust Mathildis van eigen geld een schip uit voor de invasievloot.
| |
|
| |
| ===1054===
| |
| * [[17 juli]] - Verkiezing van [[Hendrik IV (keizer)|Hendrik IV]] tot Rooms koning en toekomstig opvolger van zijn vader [[Hendrik III (keizer)|Hendrik III van het Heilige Roomse Rijk]].
| |
| * [[Paus Leo IX]] en [[Michaël I van Constantinopel|Michael Caerularius]], Patriarch van [[Constantinopel]], excommuniceren elkaar. Dit leidt tot het [[Oosters Schisma|Grote Schisma]] tussen katholieke en orthodoxe christenen.
| |
| * [[Paus Leo IX]] sterft in gevangenschap van de [[Vikingen|Noormannen]].
| |
| * [[Hendrik I van Frankrijk]] trekt ten strijde tegen [[Normandië]] maar wordt verslagen.
| |
|
| |
| ===1057===
| |
| * De keizer verleent markt- en muntrecht aan [[Winsum (dorp in Groningen)|Winsum]] en aan [[Garrelsweer]], twee plaatsen aan de [[Delf]] in [[Groningen (provincie)|Groningen]].
| |
|
| |
| ===1058===
| |
| * [[Hendrik I van Frankrijk]] trekt ten strijde tegen [[Normandië]] maar wordt verslagen, net als in [[1054]].
| |
|
| |
| ===1060===
| |
| * [[4 augustus]] - Onder het regentschap van Anne van Kiev Volgt [[Filips I van Frankrijk|Filips I]] zijn vader op als koning van Frankrijk.
| |
|
| |
| ===1061===
| |
| [[Bestand:Lspn comet halley.jpg|thumb|Komeet Halley]]
| |
| * [[24 april]] - [[Komeet van Halley]] wordt waargenomen. De middeleeuwers hadden verwacht dat in het jaar 1000 de messias zou weerkeren. Nu dat op zich laat wachten treedt bij het volk een sfeer van wanhoop en gelatenheid in. Maar er heerst ook al geruime tijd wrevel, nervositeit en ridderstrijd, die deels gekanaliseerd zal worden in het plan voor een [[kruistocht]], waartoe de paus begint op te roepen. Het motief is een vals gerucht als zouden de Moren de toegang tot Jeruzalem belemmeren. Paus [[Gregorius VII]], voormalige abt van [[abdij van Cluny|Cluny]], wil echter vooral [[Constantinopel]] veroveren.
| |
| * [[Graaf Floris I|Floris I]] wordt opgevolgd door [[Dirk V]] als [[Graven van Holland|Graaf van Holland]].
| |
|
| |
| ===1064===
| |
| * Nadat Floris in 1061 gedood is, hertrouwt zijn vrouw [[Geertruida van Saksen]] in 1063 met [[Robrecht I van Vlaanderen]]. Deze laatste wordt hierna ''de Fries'' genoemd en treedt op als regent voor de minderjarige [[Dirk V van Holland|Dirk V]]. Koning [[Hendrik IV van het Heilige Roomse Rijk|Hendrik IV]] schenkt dit jaar de gebieden van Dirk, namelijk die "''ten westen van het Vlie en rond de oevers van de Rijn''" (''[[Westflinge]] et circa horas Reni'') aan bisschop [[Willem I van Utrecht]], op wiens steun hij wel kan rekenen. Dirk mag slechts [[Masaland|Maasland]] behouden. Willem weet met de hulp van hertog [[Godfried III van Lotharingen|Godfried III met de Bult]] van [[Neder-Lotharingen]] met veldslagen in [[1071]] en [[1072]] de gebieden ook daadwerkelijk te veroveren. Na de dood van Godfried en Willem in [[1076]] belegeren Robrecht en zijn stiefzoon Dirk V [[IJsselmonde (deelgemeente)|IJsselmonde]] en weten de nieuwe bisschop [[Koenraad van Zwaben (bisschop)|Koenraad]] gevangen te nemen en te dwingen de gebieden van Dirk V terug te geven.
| |
|
| |
| ===1067===
| |
| * [[Boudewijn VI van Vlaanderen|Boudewijn VI]] wordt [[Lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]], nadat op [[1 september]] - [[Boudewijn V de Grote]], Graaf van Vlaanderen overlijdt.
| |
|
| |
| ===1068===
| |
| [[Bestand:Matilda of Flanders Jardin du Luxembourg.jpg|thumb|[[Mathildis van Vlaanderen]], hertogin van Normandië en koningin van Engeland.]]
| |
| * Met pinksteren wordt [[Mathildis van Vlaanderen]] tot koningin van Engeland gekroond in [[Westminster Abbey]]. Mathilde regeert bij afwezigheid van Willem in zijn naam, waarbij Mathilde steeds in Engeland is als Willem in Normandië is en omgekeerd.
| |
|
| |
| ===1070===
| |
| [[Bestand:Robrecht de Fries.png|thumb|[[Robrecht I van Vlaanderen|Robrecht de Fries]].]]
| |
| * Nadat op [[17 juli]] - [[Boudewijn VI]], graaf van Vlaanderen, door zijn huwelijk tevens Boudewijn I van [[graafschap Henegouwen|Henegouwen]], overlijdt heeft [[Arnulf III van Vlaanderen|Arnulf de Ongelukkige]] als oudste zoon recht op de graventitel. Hij krijgt daartoe de steun van zijn moeder [[Richilde van Henegouwen]] en haar derde echtgenoot, William Fitzosburn, graaf van [[Herefordshire|Hereford]]. Zijn oom [[Robrecht I de Fries|Robrecht]], die eveneens aanspraak maakt op de opvolging, beschuldigt Arnulf van tirannie en het komt tot een treffen op [[22 februari]] in de [[Slag bij Kassel (1071)|Slag bij Kassel]]. Arnulf moet daar het onderspit, ondanks de steun van een coalitie bestaande uit zijn [[leenheer]] de Franse koning [[Filips I van Frankrijk|Filips I]], zijn oom [[Willem de Veroveraar]], graaf [[Hendrik II van Leuven]] (als neef van Richilde) en de ridders en steden uit overwegend het [[Romaans-Vlaanderen|Picardische deel van Vlaanderen]].
| |
| * Voor zijn benoeming in Vlaanderen kan Robrecht na de strijd toch het vertrouwen van de Franse koning winnen, door toezegging van een huwelijk tussen zijn stiefdochter [[Bertha van Holland]] met Filips I van Frankrijk. en [[Robrecht I van Vlaanderen|Robrecht de Fries]] wordt nu [[Lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]].
| |
|
| |
| ===1075===
| |
| * De [[investituurstrijd]] (strijd om de macht tussen keizer en paus) komt tot volle uitbarsting als koning (later keizer) [[keizer Hendrik IV|Hendrik IV]] en [[paus Gregorius VII]] ieder een ander persoon tot bisschop van [[Milaan (stad)|Milaan]] willen benoemen.
| |
|
| |
| ===1076===
| |
| * [[14 februari]] - [[Paus Gregorius VII]] excommuniceert [[keizer Hendrik IV|Hendrik IV]] koning en keizer van het [[Heilige Roomse Rijk]].
| |
| * [[26 februari]] - De hertog van Neder-Lotharingen, [[Godfried III met de Bult]], wordt op een Vlaardings toilet gedood in opdracht van de graaf van Vlaanderen [[Robrecht de Fries]].
| |
| * [[27 maart]] - Bisschop [[Willem I van Utrecht]], trouw volgeling van keizer Hendrik IV, doet op een synode in Utrecht de paus in de ban.
| |
| * [[Godfried van Bouillon]] verkrijgt het [[Markgraafschap Antwerpen]] uit de handen van [[Hendrik IV van het Heilige Roomse Rijk|keizer Hendrik IV]].
| |
| [[Bestand:Antwerpen1477.png|thumb|right|250px|De mark Antwerpen (1477)]]
| |
|
| |
| ===1077===
| |
| * De [[excommunicatie]] van [[Hendrik IV van het Heilige Roomse Rijk]] wordt opgeheven na zijn [[tocht naar Canossa]], waar hij zich voor paus [[Gregorius VII]] neerbuigt.
| |
|
| |
| ===1082===
| |
| * Otto wordt opgevolgd door Arnold I als graaf van het [[Graafschap Loon]].
| |
| * [[Walram III van Limburg|Walram III]] wordt opgevolgd door [[Hendrik I van Limburg|Hendrik I]] als [[Hertogen van Limburg|Hertog van Limburg]].
| |
| * [[Hendrik I van Verdun]] stelt een [[godsvrede]] in.
| |
|
| |
| ===1084===
| |
| [[Bestand:La Grande Chartreuse.JPG|thumb|[[Grande Chartreuse]].]]
| |
| * [[21 maart]] - [[Hendrik IV van het Heilige Roomse Rijk|Hendrik IV]] dringt in Rome door. Paus [[Gregorius VII]] neemt zijn toevlucht in de [[Engelenburcht]].
| |
| * [[24 maart]] - Op last van Hendrik wordt Guibert van Ravenna als [[Tegenpaus Clemens III|Clemens III]] tot paus gekroond.
| |
| * [[31 maart]] - Clemens III kroont Hendrik IV tot keizer van het Heilige Roomse Rijk.
| |
| * [[Robert Guiscard]], de Noormannenhertog en bondgenoot van Gregorius VII trekt op naar Rome. Hendrik IV trekt zich terug naar Citta Castellana.
| |
| * Door [[Bruno van Keulen]] wordt het klooster [[Grande Chartreuse]] opgericht, het moederklooster van de [[Kartuizers|Kartuizerorde]].
| |
|
| |
| ===1086===
| |
| [[Bestand:Affligem - Abdij van Affligem.jpg|thumb|De Benedictijnenabdij van Affligem.]]
| |
| * [[24 augustus]] - Wijding van de [[Abdij van Affligem]].
| |
| * (augustus) eerste versie van het [[Domesday Book]] is klaar.
| |
| * Bisschop van Utrecht [[Koenraad van Zwaben (bisschop)|Koenraad]] wordt door [[Hendrik V van het Heilige Roomse Rijk|keizer Hendrik V]] beleend met het graafschap [[Stavoren]].
| |
|
| |
| ===1088===
| |
| [[Bestand:Seal of the University of Bologna.svg|thumb|Zegel van de eerste universiteit.]]
| |
| * Oprichting eerste universiteiten (enkel voor mannen). [[Universiteit van Bologna]] als eerste van Europa.
| |
| * [[29 juli]] - Otho de Lagery kiest de naam [[Paus Urbanus II|Urbanus II]] na zijn verkiezing tot paus.
| |
|
| |
| ===1089===
| |
| [[Bestand:Godefroi 4.jpg|thumb|Godfried van Bouillon]]
| |
| * [[Godfried van Bouillon]] wordt hertog van [[Neder-Lotharingen]] (tot 1100).
| |
|
| |
| ===1093===
| |
| * [[Robrecht I van Vlaanderen|Robrecht I de Fries]] overlijdt en wordt opgevolgd door [[Robrecht II van Vlaanderen|Robrecht II van Jeruzalem]] als [[Lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]].
| |
|
| |
| ===1094===
| |
| [[Bestand:04-06-13 Arras 01.JPG|thumb|Grote markt van [[Arras]].]]
| |
| * [[23 maart]] - [[Paus Urbanus II]] sticht per pauselijke bul een nieuw bisdom, met als zetel het nieuwe [[Atrecht]], dat rond de [[abdij van Sint-Vaast]] buiten de oude Romeinse stad is ontstaan.
| |
|
| |
| ===1095===
| |
| * [[Paus Urbanus II]] houdt een bespreking te Piacenza met bisschoppen uit Frankrijk, Duitsland en Italië. Hierbij is ook een delegatie van de Byzantijnse keizer [[Alexius I Comnenus]] aanwezig.
| |
| * Paus Urbanus II roept tijdens de [[Synode van Clermont]] uitdrukkelijk op tot een [[kruistocht]].
| |
| * [[Herman III van Hochstaden]] is Aartsbisschop van Keulen en wordt aartskanselier van Italië.
| |
| * Graaf [[Arnold I van Loon]] verhuist het grafelijk hof van [[Borgloon]] naar [[Kuringen]], omdat deze plaats centraler in zijn graafschap ligt.
| |
| * [[Abdij Neresheim]] wordt gesticht door graaf Hartmann van Dillingen en zijn vrouw Adelheid.
| |
| * De [[Augustijnen (kloosterorde)|augustijnen]] stichten bij [[Dielegem]] een abdij.
| |
| * Gualgericus, bisschop van [[Aartsbisdom Kamerijk|Kamerijk]], erkent het bestaan van de religieuze gemeenschap op de ''Curtenbergh'' in Brabant. Daarom wordt 1095 als stichtingsdatum van [[Kortenberg]] aanvaard. (De kloosterlingen verhuizen in 1222 van de heuvel (de Curtenbergh) naar het dal aan het ''Minneveld'' waar nu nog steeds de [[Abdij van Kortenberg]] is gevestigd). Van oudsher is het de woonplaats van de heren van Kortenberg, die een belangrijke rol spelen in de geschiedenis van het [[Hertogdom Brabant]]. (Zie ook het [[Charter van Kortenberg]]).
| |
| * De vroeg-middeleeuwse schrijver [[Ivo van Chartres]] schrijft zijn werk: ''Panormia''.
| |
|
| |
| ===1096===
| |
| [[Bestand:PeoplesCrusadeMassacre.jpg|thumb|Het volk trekt op kruistocht]]
| |
| * [[11 februari]] - Maansverduistering.
| |
| * [[Juli]] - Na geplunderd te hebben op hun weg naar Jeruzalem, hebben de deelnemers aan de [[Volkskruistocht]] af te rekenen met de represailles van de [[Byzantijnse Rijk|Byzantijnen]].
| |
| * [[15 augustus]] - Geplande datum om te verzamelen bij [[Constantinopel]] voor het begin van de [[Eerste Kruistocht]].
| |
| * [[21 oktober]] - De deelnemers aan de [[Volkskruistocht]], onder leiding van [[Walter Sans-Avoir]] en [[Peter de Kluizenaar]], worden omgebracht door de [[Seltsjoeken|Seltsjoekse]] [[sultan (rang)|sultan]] [[Kilij Arslan I]] nabij de stad [[Hersek]], aan de kust van [[Bithynië]].
| |
| * [[23 december]] - Het leger van [[Godfried van Bouillon]] bereikt [[Constantinopel]].
| |
|
| |
| ===1099===
| |
| * [[15 juli]] - Christelijke [[kruistocht|kruisvaarders]] nemen, onder leiding van [[Godfried van Bouillon]] en [[Tancred]] [[Jeruzalem]] in en plunderen de stad. Daarbij wordt de hele bevolking, ook de Joodse en Christelijke, bloedig afgeslacht.
| |
| * [[Boudewijn I van Jeruzalem|Boudewijn van Boulogne]] laat het [[graafschap Edessa]] over aan [[Boudewijn II van Jeruzalem|Boudewijn van Bourg]] en wordt in Jeruzalem tot koning gekroond.
| |
| <span id=1100 />
| |
|
| |
| ===~1100===
| |
| * [[Boudewijn I van Jeruzalem|Boudewijn van Boulogne]] laat het [[graafschap Edessa]] over aan [[Boudewijn II van Jeruzalem|Boudewijn van Bourg]] en wordt in Jeruzalem tot koning gekroond.
| |
| * Omstreeks [[1100]] verleent de [[Lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]] aan de stad [[Gent]] het recht een eigen [[schepenbank]] in te stellen. Zo groeit de stad langzamerhand uit tot een autonome macht met volledig zelfstandige instellingen. Gent is altijd een vrijheidslievende en rebelse stad gebleven. De burgers vechten er honderden jaren tegen de vorsten om hun privileges of vrijheden te vrijwaren.
| |
| * In de 12e eeuw richten de Gentenaren een [[Hanze]] op voor de handel op het [[Rijnland (Duitsland)|Rijnland]] en in [[Sint-Omaars]] wordt een Hanze opgericht die handel op [[Engeland]] en [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Frankrijk]] beoogt.
| |
| * Het [[Oudfries]] wordt geplaatst als een taal die werd gebezigd van 1100 tot 1575.
| |
| [[Bestand:Hebban olla vogala fragment.jpg|thumb|''[[Hebban olla vogala|Hebban olla uogala nestas bigunnan hinase hi(c) (e)nda thu uuat unbidan uue nu]]''.]]
| |
| * Een monnik in de abdij van [[Rochester (Engeland)|Rochester]] schrijft een Latijns versje en de vertaling in waarschijnlijk zijn eigen taal: "''[[Hebban olla vogala|Hebban olla uogala nestas bigunnan hinase hi(c) (e)nda thu uuat unbidan uue nu]]''".
| |
|
| |
| ===1101===
| |
| * [[Hendrik de Vette]] van [[Northeim (stad)|Northeim]] wordt door keizer [[Hendrik IV van het Heilige Roomse Rijk|Hendrik IV]] beleend met de Friese gebieden nadat in 1099 bisschop [[Koenraad van Zwaben (bisschop)|Koenraad]] van [[Sticht Utrecht|Utrecht]] door een Friese koopman is gedood. Voor de graafschappen [[Stavoren]], [[Westergo]] en [[Oostergo]] deed dit waarschijnlijk te veel denken aan de tijd van de [[Brunonen]]. Hoewel hij in Stavoren aanvankelijk vriendelijk ontvangen wordt, vermoedt Hendrik een list en vlucht, waarna hij door Friese schippers gedood wordt. In de periode hierna wordt het gebied betwist door de graven van Holland - [[Dirk VI van Holland|Dirk VI]] trouwt met [[Sophia van Rheineck|Sophie]], een kleindochter van Hendrik de Vette - en de bisschoppen van Utrecht die echter geen permanente macht uit kunnen oefenen. Geholpen door landschappelijke omstandigheden is er geen sprake van een landsheerlijk gezag. Het gebrek hieraan zorgt voor een voortdurende strijd tussen herenboeren.
| |
| * De bisschop van Utrecht, [[Burchard van Lechsgemünd]] ziet zich gedwongen [[Floris II van Holland|Floris II]], de graaf van [[Holland]] als leenheer te erkennen.
| |
| * [[Hertogdom Limburg|Limburg]] verandert van [[graafschap (heer)|graafschap]] in [[hertogdom]].
| |
| * [[Kruisvaart van 1101]].
| |
|
| |
| ===1104===
| |
| * Keizer [[Hendrik V van het Heilige Roomse Rijk|Hendrik V]] van [[Duitsland]] versterkt de Burcht van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. De muren worden verhoogd van 5 meter naar 12 meter en de dikte van de muren van 1,35 meter naar 2 meter.
| |
|
| |
| ===1105===
| |
| * Bisschop Burchard van Utrecht wijdt de kapittelkerk van [[Zutphen]], welke graaf Otto van Zutphen na oorlogsverwoesting liet wederopbouwen, in en wijdt het godshuis aan [[Walburga]].
| |
| * [[Hendrik I van Engeland]] stuurt een vloot naar [[Normandië]] om een eind te maken aan het gestook van zijn broer Robert.
| |
|
| |
| ===1106===
| |
| * De politiek om Lotharingen in het rijk te integreren is mislukt.
| |
| * [[Godfried I van Leuven|Godfried I]] - graaf van [[Leuven]] en vorst van [[Hertogdom Brabant|Brabant]] - ontvangt van keizer [[Hendrik V van het Heilige Roomse Rijk|Hendrik V]] de hertogstitel die bij [[Neder-Lotharingen]] hoort, nadat [[Godfried van Bouillon]] is overleden op de [[Eerste Kruistocht]]. Vanaf nu is Brabant een [[hertogdom]].
| |
| * Lambert, de Heer van Lissewege schenkt een domein met kapel aan de benedictijnen die er een abdij stichten, de [[abdij Ter Doest]]. In deze periode schenken veel adellijken, voor ze op kruistocht trekken, onroerend goed voor gebruik aan abdijen tot zij terugkeren. Velen keren niet terug.
| |
|
| |
| ===1108===
| |
| * [[29 juli]] - [[Lodewijk VI van Frankrijk|Lodewijk VI]] (de Dikke) volgt [[Filips I van Frankrijk|Filips I]], die overlijdt, op als koning van [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Frankrijk]].
| |
|
| |
| ===1109===
| |
| * [[Godfried van Namen]] treedt in het huwelijk met [[Ermesinde I van Namen|Ermesinde]], de dochter van [[Koenraad I van Luxemburg]].
| |
|
| |
| ===1111===
| |
| * [[Hendrik V (keizer)|Hendrik V]] wordt tot Keizer van het [[Duitse Rijk|Heilige Roomse Rijk]] gekroond door [[Paus Paschalis II]].
| |
|
| |
| ===1112===
| |
| * [[12 december]] - [[Tancred van Galilea|Tancred]] (40) Prins van Galilea en Regent van Antiochië, een van de leiders van de [[Eerste Kruistocht]] overlijdt.
| |
|
| |
| ===1113===
| |
| * Bisschop [[Frederik I van Bremen]] sluit een verdrag met priester Heinricus en een groep kolonisten. In het verdrag worden zij Hollanders genoemd, als eersten in de geschiedenis. In de periode daarna vestigen zich nog regelmatig Hollanders in Noord-Duitsland om grond te ontginnen.
| |
|
| |
| ===1114===
| |
| * [[Godebald]] wordt [[Lijst van bisschoppen en aartsbisschoppen van Utrecht|bisschop van Utrecht]].
| |
|
| |
| ===1115===
| |
| [[Bestand:BernhardClairvaux Lactatio SourceUnknown.jpg|thumb|Bernard ontvangst melk uit de borsten van de Maagd Maria. De scène is een legende die zich naar verluidt zou hebben afgespeeld in de [[Dom van Speyer]] in 1146.]]
| |
| * [[25 juni]] - De [[Cisterciënzers|Cisterciënzer]] monnik [[Bernardus van Clairvaux|Bernard]] sticht een klooster en noemt het 'Clairvaux'.
| |
| * [[8 juli]] - [[Peter de Kluizenaar]], leider van de [[Volkskruistocht]] en een belangrijk persoon in de [[Eerste Kruistocht]] overlijdt.
| |
|
| |
| ===1117===
| |
| * [[Köln-Dünnwald|Dünnwald]] bij [[Keulen]] (aan de overkant van de [[Rijn]]) wordt tot parochie verheven; tegelijk staat de Keulse bisschop toe er een klooster van reguliere koorheren te vestigen.
| |
|
| |
| ===1118===
| |
| * Volgens Guillaume de Tyre wordt door Hugues de Payen de orde van de [[Tempeliers]] gesticht.
| |
| * [[Boudewijn II van Jeruzalem|Boudewijn van Rethel]] wordt koning van [[Koninkrijk Jeruzalem|Jeruzalem]] nadat op [[2 april]] - [[Boudewijn I van Jeruzalem]] is overleden.
| |
| * [[Hendrik I van Limburg|Hendrik I, de hertog van Limburg]] overlijdt.
| |
|
| |
| ===1119===
| |
| * [[Boudewijn VII van Vlaanderen]] (26), [[Lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]] overlijdt.
| |
|
| |
| ===1120===
| |
| [[Bestand:Vezelay Ste-Madeleine Langhaus.jpg|thumb|right|Interieur van de basiliek ''La Madeleine'' in [[Vézelay]], gewijd aan [[Maria Magdalena]].]]
| |
| * De jonge [[Boudewijn IV van Henegouwen]] volgt onder voogdijschap van zijn moeder [[Yolanda van Gelre]] zijn vader op als graaf van [[Henegouwen]].
| |
| * De [[Basiliek van Vézelay|Abdijkerk van Vézelay]] gaat in vlammen op. Zo'n duizend pelgrims die zich op weg naar [[Santiago de Compostella]] verzameld hadden komen om het leven. Er wordt snel besloten te gaan bouwen aan een nieuwe basiliek.
| |
| * [[Homoseksualiteit]] wordt ''quam faciens tam patiens'' -zowel de actieve als de passieve partij- bestraft met de brandstapel, tenzij de passieve partij te jong of te oud is en aannemelijk gemaakt kan worden dat er sprake was van dwang.
| |
|
| |
| ===1121===
| |
| * [[Utrecht (stad)|Utrecht]] en [[Muiden]] verkrijgen [[stadsrechten]].
| |
| * Op initiatief van bisschop [[Godebald]] wordt de [[Rijn]] bij [[Wijk bij Duurstede]] (nu: [[Kromme Rijn|Kromme]], [[Leidse Rijn|Leidse]] en [[Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)|Oude Rijn]]) afgesloten.
| |
| * [[23 september]] - [[Paus Calixtus II]] en keizer [[Hendrik V van het Heilige Roomse Rijk|Hendrik V]] sluiten te Worms een [[Concordaat van Worms|concordaat]], waarmee een eind komt aan de [[Investituurstrijd]] over het recht bisschoppen te benoemen.
| |
|
| |
| ===1123===
| |
| * [[5 september]] - De [[abdij]] van [[Sint-Winoksbergen]] brandt af.
| |
|
| |
| ===1124===
| |
| * [[Karel de Goede|Karel van Denemarken]] krijgt zijn bijnaam ''de Goede'' tijdens de hongersnood die in 1124-1125 heel Europa teistert. Via verschillende maatregelen kan hij verhinderen dat in [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] het dodenaantal buitensporig hoog oploopt.
| |
| * [[Kasteel Nassau]] wordt gesticht. In Antwerpen wordt de [[Sint-Michielsabdij (Antwerpen)|Sint-Michielsabdij]] gesticht door de [[Heilige Norbertus]].
| |
| * Het [[Lijst van graven van Vianden|graafschap Vianden]] ziet het levenslicht met [[Frederik van Vianden]], als eerste graaf van Vianden (1124 tot 1152).
| |
|
| |
| ===1125===
| |
| * [[Godfried I van Leuven]] verwoest het kasteel van Gozewijn in [[Valkenburg (Limburg)|Valkenburg]].
| |
| * [[Europa (continent)|Europa]] wordt nog steeds geteisterd door [[hongersnood]].
| |
|
| |
| ===1127===
| |
| [[Bestand:KareldeGoede.jpg|thumb|right|Middeleeuws reliëf, waarop de moord op Karel de Goede is uitgebeeld.]]
| |
| * [[2 maart]] - Op de galerij van de [[Sint-Donaaskathedraal|Sint-Donaaskerk]] van Brugge wordt de [[Lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]], [[Karel de Goede]], [[Geschiedenis_van_Brugge#Brugge wordt stad|vermoord]] naar aanleiding van een juridisch dispuut omdat hij de onvrije afkomst van de Erembalden in het openbaar beklemtoonde. Hij wordt het slachtoffer van een samenzwering, geleid door [[Bertulf (kanselier van Vlaanderen)|Bertulf]], proost van het Brugse Sint-Donaaskapittel en zelf een lid van de clan der Erembalden.
| |
| * Mede door het ontbreken van een rechtstreekse erfgenaam, veroorzaakt Karels dood een ernstige politieke crisis. Hiervan maakt de koning van Frankrijk gebruik om de Normandiër [[Willem Clito]], kleinzoon van Robrecht ''de Fries'' als graaf op te dringen ([[23 maart]] [[1127]]). Dit stoot op verzet van [[Brugge]] en [[Gent]].
| |
| * [[6 april]] - [[Brugge]] ([[België]]) verkrijgt van [[Willem Clito]] [[stadsrechten]].
| |
| * Uiteindelijk wordt Karel opgevolgd door een neef, [[Diederik van de Elzas]], die de machtsstrijd wint dankzij de steun der Vlaamse steden. Dit is de eerste gelegenheid waarbij de steden een doorslaggevende rol spelen in de Vlaamse politiek.
| |
| * [[Aardenburg (stad)|Aardenburg]] ([[Nederland]]) en [[Sint-Omaars]] ([[Graafschap Artesië|Artesië]]) verkrijgen [[stadsrechten]].
| |
|
| |
| ===1128===
| |
| * [[27 juli]] - [[Brugge]] krijgt [[stadsrechten]] van de nieuwe [[Graafschap Vlaanderen|Graaf van Vlaanderen]], [[Diederik van de Elzas]], als dank voor de steun bij zijn machtsovername.
| |
| * [[28 juli]] - Willem van Normandië sneuvelt bij de belegering van [[Aalst (Oost-Vlaanderen)|Aalst]].
| |
| * In Gent wordt burggraaf [[Wenemar II]] aangesteld. Hij regeert tot 1135.
| |
|
| |
| ===1129===
| |
| * januari - [[Bernard van Clairvaux]] roept het [[Concilie van Troyes]] bijeen. De [[Tempeliers]] krijgen enorme macht van de [[paus]] en worden de machtigste organisatie van middeleeuws [[Europa (continent)|Europa]]. Dit is geheel in lijn met de theologie die de laatste eeuw door de [[Abdij van Cluny]] is ontwikkeld rond het thema van de [[strijdende kerk]] op basis waarvan toen ook de [[Eerste kruistocht]] werd verantwoord.
| |
|
| |
| ===1132===
| |
| [[Bestand:Abbaye d'Orval - Fontaine Mathilde 1.jpg|thumb|De "[[Abdij Notre-Dame d'Orval#Legende|Fontaine Mathilde]]" in [[Villers-devant-Orval|Orval]].]]
| |
| * winter - Graaf [[Dirk VI van Holland]] valt vanuit [[Alkmaar (Nederland)|Alkmaar]] over het ijs [[Geschiedenis van West-Friesland|West-Friesland]] binnen en brandschat een aantal dorpen.
| |
| * [[9 maart]] - Ontstaan van de [[abdij van Orval]], wanneer zeven [[cisterciënzers]] zich er vestigen.
| |
| * De Abdij van [[Abdij Notre-Dame d'Orval|Notre-Dame d'Orval]] werd gevestigd maar de Kartuizers komen in problemen om verschillende redenen.
| |
| * De pelgrimsroute naar [[Santiago de Compostella]] wordt vastgesteld.
| |
| * Het moerasgebied waarin tegenwoordig [[Hoevelaken]] ligt, wordt ontgonnen.
| |
| * Keizer [[Lotharius III]] verwoest de stad [[Rijksstad Augsburg|Augsburg]] grondig.
| |
| * De twist tussen [[Floris de Zwarte]] en [[Dirk VI van Holland|Dirk VI]] wordt met tussenkomst van Lotharius III bijgelegd.
| |
|
| |
| ===1133===
| |
| * [[Lotharius III van Supplinburg]] werd in Rome tot keizer gekroond door Paus [[Paus Innocentius II|Innocentius II]].
| |
| * Bisschop van Utrecht [[Andries van Cuijk]] raakte in oorlog met [[Dirk VI van Holland]]
| |
| * In dit jaar was [[Winksele]] bekend onder naam ''Wenekensele'', de oudst bekende schrijfwijze voor het gebied.
| |
| * Eerste vermelding van het dorp [[IJsselmuiden]] onder de naam ''Islemuthen''
| |
| * Eerste vermelding van de stad [[Ommen]] onder de naam: ''Umme''
| |
| * Verbanning van de [[Land van Cuijk|heren van Cuijk]] als straf op de moord van [[Floris de Zwarte]].
| |
|
| |
| ===1134===
| |
| * [[4 oktober]] - [[Vlaanderen]], [[Walcheren]] en [[Zuid-Beveland]] worden zwaar getroffen door een [[stormvloed van 1134|watersnood]]. Deze maakt veel ontginningen ongedaan. [[Vlaardingen]] raakt geïsoleerd, maar het [[Zwin (zeearm)|Zwin]] is vergroot en [[Brugge]] wordt via die zeearm juist beter bereikbaar vanuit de Noordzee. In plaats van getijdenvaart kunnen de grotere schepen, vooral de [[kogge]] (afgeleid van het vikinschip), nu tot dicht bij Brugge varen.
| |
| * Vanuit vele richtingen worden initiatieven ontplooid voor dijkenbouw en [[waterschap]]pen en hoogheemraadschappen opgericht.
| |
| * Als gevolg van die bedijkingen is de zeearm van het Zwin gaan verlanden. Door verdere aanslibbing en verzanding is er op vandaag niet veel meer dan een strandgeul met achterliggende [[slufter]] van over.
| |
| * De [[Abdij van Berne]] in Gelderland wordt gesticht als [[canonie]] samen met de priorijen in [[Hierden]] en [[Tilburg]] en is onderdeel van de [[Circarie|Brabantse circarie]].
| |
|
| |
| ===1135===
| |
| * De [[Abdij van Averbode]] wordt gesticht door graaf [[Arnold II van Loon]].
| |
| * De [[Abdij van Hautecombe]] raakt betrokken door Cisterciënzers.
| |
| * Prinsbisschop [[Alberon II van Namen]] wordt prinsbisschop (tot 1145).
| |
| * De mogelijk eerste [[multinationale onderneming]] is de [[Orde van de Tempeliers]] die beginnen bankieren.
| |
|
| |
| ===1139===
| |
| * [[Walram II van Limburg|Walram II]] wordt opgevolgd door [[Hendrik II van Limburg|Hendrik II]] als [[Hertogen van Limburg, 1033 - 1288|Hertog van Limburg]].
| |
| * [[Godfried I]] met de Baard wordt opgevolgd door [[Godfried II van Leuven|Godfried II]] als [[Graven van Leuven en hertogen van Brabant|Hertog van Brabant]].
| |
| * Begin van de [[Grimbergse Oorlogen]].
| |
| * Diverse Nederlandse plaatsen worden voor het eerst beschreven.
| |
|
| |
| ===1141===
| |
| [[Bestand:Michele.jpg|thumb|De Friezenkerk gezien vanaf de koepel van de [[Sint-Pietersbasiliek]].]]
| |
| * In [[Rome (stad)|Rome]] wordt de [[Friezenkerk]] gebouwd.
| |
|
| |
| ===1145===
| |
| * Begin van de bouw van de [[Kathedraal van Chartres]]. Door een brand in 1194 is daar echter weinig meer van over.
| |
| * [[Bernard van Clairvaux]] wordt naar Zuid-Frankrijk gestuurd om de [[Katharen]] te overtuigen zich terug bij de Katholieke Kerk aan te sluiten. Zijn preken vinden geen gehoor. Hij wordt zelfs enkele malen door de plaatselijke bevolking uitgejouwd.
| |
|
| |
| ===1146===
| |
| * [[Bernard van Clairvaux]] predikt in [[Vézelay]] de [[Tweede kruistocht|2<sup>de</sup> kruistocht]].
| |
| * Stichting van de [[Abdij van Villers]].
| |
|
| |
| ===1150===
| |
| [[Bestand:Van-Veldeke-Denkmal.jpg|thumb|[[Veldekemonument]] in [[Hasselt (België)|Hasselt]].]]
| |
| * [[Hendrik van Veldeke]] (ook: ''He(y)nric van Veldeke(n)'', Duits ''Heinrich von Veldeke'', voor of omstreeks 1150 – na 1184) is de eerste volkstalige schrijver van de [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Landen]] die we bij naam kennen. Vermoedelijk behoorde Veldeke tot een geslacht van ministerialen, (onvrije lagere edelen). Het bestaan van dit geslacht wordt in oorkonden van de dertiende eeuw vermeld. Uit het feit dat hij in zijn werken Latijnse bronnen heeft gebruikt, blijkt dat hij een goede opleiding heeft genoten.
| |
|
| |
| ===1157===
| |
| * [[Concilie van Reims]]. De eerste bijeenkomst over een methodische bestrijding van [[katharen]] en andere [[ketters]]. Eerste aanzet tot de latere [[inquisitie]].
| |
|
| |
| ===1160===
| |
| * De stad [[Grevelingen (stad)|Grevelingen]] wordt versterkt. De plaats is belangrijk geworden dankzij graaf [[Diederik van de Elzas]], die hier een haven sticht. Deze zal lange tijd als [[voorhaven]] voor [[Sint-Omaars]] dienen via de gekanaliseerde [[Aa (Frankrijk)|Aa]] en een thuishaven zijn voor een vloot van haringvissers en een aanvoerhaven van zout, wijn en fruit.
| |
|
| |
| ===1163===
| |
| [[Bestand:NotreDameDeParis.jpg|thumb|De [[Notre-Dame van Parijs]] in vroege Gotiek.]]
| |
| * [[21 december]] - [[Sint-Thomasvloed]], door de enorme kracht van de stormwind wordt het water van de [[Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)|Oude Rijn]] bij de toch al verzande monding bij Katwijk teruggedreven in de rivier. Hierdoor lopen de polders van eerst Holland en later Utrecht onder water.
| |
| * In opdracht van bisschop Maurice de Sully wordt in [[Parijs]] een begin gemaakt met de bouw van de [[Notre-Dame van Parijs]], die in 1285 voltooid zal worden.
| |
| * [[Concilie van Tours]].
| |
|
| |
| ===1164===
| |
| * Op [[17 februari|17]] of [[18 februari]] vindt de [[Sint-Julianavloed]] plaats, met grote [[overstroming]]en in [[Friesland]] en [[Groningen (provincie)|Groningen]].
| |
|
| |
| ===1165===
| |
| * Nadat [[Floris III van Holland]] in conflict is gekomen met bisschop [[Godfried van Rhenen]] doordat de graaf de [[Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)|Oude Rijn]] laat blokkeren bij [[Zwammerdam]] om de wateroverlast in zijn gebied te verminderen, brengt de bisschop de zaak voor keizer [[Frederik I van Hohenstaufen|Frederik Barbarossa]]. De keizer beslist dat de ''Suadenborchdam'' moet worden verwijderd. Het is één van de laatste malen dat iets blijkt van een keizerlijk oppergezag in de [[Lage Landen]] en Floris trekt zich ook niets aan van de uitspraak.
| |
|
| |
| ===1167===
| |
| * [[7 maart]] - Het [[Verdrag van Brugge (1167)|Verdrag van Brugge]] wordt gesloten tussen [[Filips van de Elzas]], graaf van Vlaanderen, en graaf [[Floris III van Holland]]. Deze moet de handelsrechten erkennen van Vlaamse kooplieden in Zeeland.
| |
|
| |
| ===1168===
| |
| * Er wordt een dwarsdam aangelegd in de [[Zwin (zeearm)|Zwinbedding]], die zijn naam aan de stad [[Damme (België)|Damme]] zal verlenen.
| |
|
| |
| ===1171===
| |
| [[Bestand:Creiler woud.jpg|thumb|180px|Locatie van het Creiler Woud omstreeks het jaar 1000. Exacte grenzen van het bos zijn onbekend.]]
| |
| * [[2 november]] - [[Allerheiligenvloed (1170)|Allerheiligenvloed]] Tijdens de [[storm (wind)|storm]] wordt het [[Creiler Woud]] verzwolgen door de [[Zuiderzee (water)|Zuiderzee]]. De Noordzee breekt tussen het huidige Huisduinen en Texel door de duinenrij. De beek [[Marsdiep (zeegat)|Marsdiep]] krijgt een verbinding met de Noordzee en wordt een zeegat. Het land tussen [[Texel]], [[Medemblik (stad)|Medemblik]] en [[Stavoren]] loopt onder en Texel en [[Wieringen]] worden eilanden.
| |
| * Bouw van de [[Onze-Lieve-Vrouwekathedraal (Doornik)]] van [[Doornik]] wordt aangevat, onderbouw in Romaanse stijl.
| |
|
| |
| ===~1175===
| |
| [[Bestand:Codex Manesse Heinrich von Veldeke.jpg|thumb|[[Hendrik van Veldeke]], zoals afgebeeld in de 14e-eeuwse ''[[Codex Manesse]]'']]
| |
| * Totale [[Maansverduistering]] valt samen met [[Halloween]]. (Volgende maal dat dit samenvalt is [[2897]].)
| |
| * Het werk van [[Claudius Ptolemaeus|Ptolemaeus]] wordt vertaald en men weet nu al helemaal zeker dat de [[aarde (planeet)|aarde]] bol is.
| |
| * [[Hendrik van Veldeke]] introduceert met ''Eneïde'' de [[hoofse liefde]] in de Lage Landen.
| |
|
| |
| ===1179===
| |
| * De graaf van [[Graafschap Gelre|Gelre]] verwerft het graafschap [[Zutphen]].
| |
| * [[Helmond]]wordt voor het eerst genoemd.
| |
| * De hoofdburcht van de [[graven van Loon]] langs de weg van het [[Heilige Roomse Rijk]] naar [[Hertogdom Brabant|Brabant]] te [[Borgloon]] wordt verwoest door het huurleger van [[Rudolf van Zähringen]], [[Prinsbisdom Luik|Prins-bisschop van Luik]]. De grafelijke familie wijkt uit naar [[Kuringen]] bij [[Hasselt (België)|Hasselt]].
| |
|
| |
| ===1180===
| |
| [[Bestand:Gravensteengent22042008.JPG|thumb|Het Gravensteen]]
| |
| * Filips van de Elzas geeft [[Graafschap Artesië|Artesië]] als bruidsgift mee aan zijn dochter wanneer die huwt met koning [[Filips II van Frankrijk|Filips II August van Frankrijk]].
| |
| * [[Rudolf van Zähringen]], prins-bisschop van Luik, verwoest [[Borgloon]].
| |
| * Een van de eerste [[kerkklok]]ken wordt gegoten in [[Duitsland]] in de [[Kathedraal]] in [[Soest (Duitsland)]].
| |
| * Het [[Gravensteen (Gent)|Gravensteen]] te [[Gent]] wordt gebouwd in opdracht van [[Filips van de Elzas]], Graaf van [[Vlaanderen]]. Het zal tot in de 14e eeuw een militaire vesting blijven.
| |
|
| |
| ===1182===
| |
| * Oprichting van de [[Abdij van Herkenrode]] bij Kuringen door [[Gerard van Loon (graaf)|Gerard]], [[Lijst van graven van Loon|graaf van Loon]]. Hij verkoopt een deel van zijn domein aan een broeder uit Aulne, die er een klooster voor [[Cisterciënzers|Cisterciënzerinnen]] sticht. De verkoop was bedoeld om zijn deelname aan de [[kruistocht]] te financieren.
| |
| * De heilige [[Christina de Wonderbare|Christina van Sint-Truiden]] overlijdt (voor de eerste keer).
| |
|
| |
| ===1183===
| |
| * [[Biervliet]] ([[Zeeuws-Vlaanderen]]) verkrijgt [[stadsrechten]].
| |
| * Verheffing van het [[landgraaf (titel)|landgraafschap]] Brabant tot [[hertogdom Brabant]] ten gunste van [[Hendrik I van Brabant]].
| |
| * Oudste Europese [[windmolen]] wordt gebouwd, namelijk in (het dan nog [[België|Belgisch Vlaamse]]) ''[[Wormhout]]'', (dat later naar [[Frans-Vlaanderen]] is overgegaan).
| |
|
| |
| ===1184===
| |
| * Het lukt Graaf [[Floris III]] van [[Holland]] de Westfriezen van [[Wieringen]] en [[Texel]] te onderwerpen.
| |
| [[Bestand:Evangeliarum Maasland.jpg|thumb|''[[Evangeliarium|Evangeliarum]]'' uit Maasland.]]
| |
|
| |
| ===1185===
| |
| * Stichting van [['s-Hertogenbosch]] vanuit [[Orthen]].
| |
|
| |
| ===1187===
| |
| [[Bestand:BNF, Mss fr 68, folio 399.jpg|thumb|<center>Onthoofding van Reinoud van Châtillon</center>]]
| |
| * De stad [[Doornik]] breekt zich los van het [[Graafschap Vlaanderen]], en komt rechtstreeks onder de Franse kroon te staan.
| |
| * [[4 juli]] - [[Reinoud van Châtillon]], heer van transjordanië,wordt onthoofd na de Slag bij [[Hattin]].
| |
|
| |
| ===1188===
| |
| * [[Bredevoort]] komt voor het eerst voor op de lijst met bezittingen van de aartsbisschop van Keulen van dit jaar, die drie aandelen van het kasteel Bredevoort bezit.
| |
| * [[Haaksbergen]] wordt gesticht.
| |
|
| |
| ===1190===
| |
| * [[April]] - [[Kortrijk]] krijgt privileges toegekend door [[Filips van de Elzas]] via een bewaarde [[stadsrechten|keure]]: Kortrijk wordt uit de [[kasselrij]] geheven, krijgt een eigen bestuur, en [[Lijfeigenschap|lijfeigenen]] kunnen zich als vrije burgers ([[poorter]]s) in de stad vestigen.
| |
| * [[1 augustus]] - Graaf [[Floris III van Holland]] sterft van uitputting (of aan de pest?) in Antiochië. Zijn zoon [[Dirk VII van Holland|Dirk VII]] wordt [[Lijst van graven van Holland|Graaf van Holland]].
| |
| * [[Hendrik I van Brabant]] wordt ook hertog van [[Lotharingen (Frankrijk)|Lotharingen]].
| |
| * [[Otto I van Gelre]] wordt als eerste graaf van [[Graafschap Gelre|Gelre]] (in de [[Duitsland|Duitse]] [[Nederrijn (Duitse regio)|Nederrijn]]) en [[Zutphen]] (in de thans [[Nederland]]se provincie [[Gelderland]]) genoemd. Gelre wordt een machtsfactor die vooral de gebieden van [[Sticht Utrecht|Utrecht]] bedreigt, maar heeft ook veel conflicten met [[Graafschap Holland|Holland]], [[Hertogdom Brabant|Brabant]] en [[Hertogdom Kleef|Kleef]].
| |
|
| |
| ===1191===
| |
| * [[21 juni]] - Graaf van Vlaanderen [[Filips van de Elzas]] overlijdt.
| |
| * Terwijl nu ook [[Filips II van Frankrijk]] op [[kruistocht]] is, palmt de aartsbisschop van [[Reims]], [[Willem van Blois]] ofwel ''Willem met de witte Handen'', [[Béthune]] en andere steden van [[Graafschap Artesië|Artesië]] (Artois) in.
| |
|
| |
| ===1192===
| |
| [[Bestand:Prince-Bishopric of Liége (topogaphy)-nl.png|thumb|[[Prinsbisdom Luik|Luik]] (tweede helft 14e eeuw).]]
| |
| * [[22 september]] - [[Albert van Leuven]] wordt te [[Reims]] gewijd tot [[Lijst van prins-bisschoppen van Luik|Prins-bisschop van Luik]], omdat hij in zijn bisdom niet wordt toegelaten.
| |
| * [[24 november]] - De pas gewijde Prins-bisschop van Luik [[Albert van Leuven]] wordt door aanhangers van de Keizer vermoord.
| |
| * Stichting van het [[Cisterciënzers|Cisterciënzer klooster]] in [[Aduard]] ([[Groningen (provincie)|Groningen]]).
| |
| * [[Vilvoorde]] (België) krijgt een vrijheidskeure.
| |
|
| |
| ===1194===
| |
| * De [[kathedraal van Chartres]] wordt verwoest door brand. Begin van de bouw van de huidige kathedraal (tot [[1220]]), het grootste en hoogste bouwwerk dat het Westerse christendom tot dan toe had voortgebracht.
| |
|
| |
| ===1195===
| |
| * Export van natuursteen en ontginning van [[steenkool]] in [[Luik (stad)|Luik]].
| |
| * De burcht van [[Borgloon]] wordt verwoest door het huurleger van de Luikse [[prins-bisschop]] [[Rudolf van Zähringen]].
| |
|
| |
| ===1196===
| |
| * [[6 december]] - [[Holland]] en [[Friesland]] worden geteisterd door de [[Sint-Nicolaasvloed (1196)|Sint-Nicolaasvloed]]. Het resultaat van deze storm is een afslag van de veengebieden in [[Geschiedenis van West-Friesland|West-Friesland]] en een vergroting van de [[Waddenzee]] en de [[Zuiderzee (water)|Zuiderzee]].
| |
| * [['s-Hertogenbosch (stad)|'s-Hertogenbosch]] krijgt [[stadsrechten]] (tussen [[1185]] en 1196, eerste vermelding in 1196).
| |
|
| |
| ===1197===
| |
| * Vestiging van de [[Abdij van Boudelo]] nabij [[Sint-Niklaas]], wanneer een monnik uit de [[Sint-Pietersabdij (Gent)|Sint-Pietersabdij]] in [[Gent]], [[Boudewijn van Boekel]], zich in Klein-Sinaai vestigt als [[Heremiet (monnik)|kluizenaar]]. Vanuit deze abdij, die ook wel bekend staat in oude spelling als ''Baudeloo'', beginnen de [[monnik (christendom)|monnik]]en de streek rondom de [[Schelde (rivier)|Schelde]] in te polderen. Dit doen ze onder andere door het stichten van [[uithof (klooster)|uithoven]], zoals bij [[Lamswaarde]] en [[Othene]] in [[Zeeuws-Vlaanderen]].
| |
| * Graaf van Vlaanderen [[Boudewijn I van Constantinopel|Boudewijn IX]] is met zijn leger Artesië binnengetrokken en belegert vruchteloos het door de aartsbisschop van [[Reims]], [[Willem van Blois]] ingepalmd [[Béthune]]. Wel worden [[Vrede van Péronne|vredesonderhandelingen]] opgestart.
| |
|
| |
| ===1199===
| |
| [[Bestand:The Cloth Hall, Ypres, Belgium.jpg|thumb|[[Lakenhalle van Ieper]]]]
| |
| * [[Brugge]] ligt in het centrum van de [[Graafschap Vlaanderen|Vlaamse]] [[Lakenindustrie|lakenhandel]].
| |
| * [[Ieper]] kent nu ook een bloeiperiode en speelt als derde stad van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] (na [[Gent]] en [[Brugge]]) een belangrijke rol in het [[graafschap Vlaanderen]]. Lakens uit Ieper waren in de vroege [[12e eeuw]] al terug te vinden op de jaarmarkt van het Russische [[Veliki Novgorod|Novgorod]] (ten zuiden van [[Sint-Petersburg]]).
| |
| * De [[Vrede van Péronne]] wordt gesloten tussen de [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Franse]] koning [[Filips II van Frankrijk|Filips II]] en [[Boudewijn I van Constantinopel]], graaf van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]]. Het verdrag bepaalt dat de stad [[Béthune]] wordt teruggegeven aan Vlaanderen. Het bepaalt tevens dat [[Filips I van Namen]], de broer van de graaf van Vlaanderen, vrijkomt nadat hij door de Fransen gevangen was genomen.
| |
| * In een akte van [[Diederik VII van Kleef]] wordt de schenking van land aan de [[abdij van Rijnsburg]] rond [[Aalsmeer]] nog eens bevestigd. Het land is een wildernis van lage elzen- en wilgenbossen, waar veel turf gestoken wordt, waardoor er grote meren en plassen ontstaan.
| |
|
| |
|
| |
| <span id=1200 />
| |
|
| |
| ===1200===
| |
| [[Bestand:0 Het Steen - Antwerpen (1).JPG|thumb|250px|Het Steen]]
| |
| * [[Het Steen (Antwerpen)|Het Steen]], de voormalige ringwalburg, wordt gebouwd vanaf dit jaar tot aan 1225.
| |
| * [[Lodewijk VIII van Frankrijk]] trouwt op 12-jarige leeftijd met [[Blanca van Castilië|Blanche van Castilië]].
| |
| * De stad [[Borgloon]] krijgt in een tweede omwalling rondom de burcht.
| |
| * De [[Kogge]] doet voor het eerst haar intrede, oorspronkelijk ontwikkeld uit het Vikingschip.
| |
| * Naar het voorbeeld van de jaarmarkten in de [[Champagne (wijnstreek)|Champagne]] wordt de [[jaarmarkt]] "''Brugghemarct''" van [[Brugge]] bekrachtigd door het charter van [[Boudewijn I van Constantinopel|Boudewijn IX]]. Brugge groeit uit tot de belangrijkste haven in Noordwest-Europa en is in de 14e en 15e eeuw een wereldmarkt.
| |
| * De [[Vlaamse Hanze van Londen]] wordt in het begin van de 13e eeuw opgericht. Ze is interstedelijk van karakter en gericht op de handel met [[Engeland]] en [[Schotland]]. Ze staat onder leiding van [[Brugge]] en [[Ieper]]. Als tegen het einde van de 13e eeuw de handel in Vlaanderen in het algemeen terugloopt, raakt deze Hanze in verval.
| |
| [[Bestand:Santa Lutgarda-Goya.JPG|thumb|"Santa Lutgarda" door [[Francisco Goya]], 1787. Monasterio de San Joaquín y Santa Ana, [[Valladolid (Spanje)|Valladolid]].]]
| |
| * De '[[abdij van Affligem]] mag beschouwd worden als de meest imposante abdijstichting van de [[benedictijnen]] in de [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Landen]]. Als huisabdij van de [[Lijst van graven van Brussel en hertogen van Brabant|hertogen van Brabant]] werd ze '''''Primaria Brabantiae''''' (de voortreffelijkste van Brabant) betiteld. In de rijmkroniek van [[Lutgardis van Tongeren|Sinte-Lutgarde]] (circa 1200) wordt ze '''''Spiegel voor alle abdijen''''' genoemd.
| |
| * Aan het begin van de 13e eeuw ontstaan de eerste [[begijnhoven in Vlaanderen]].
| |
|
| |
| ===1202===
| |
| * [[Vierde Kruistocht]] begint en zal twee jaar duren.
| |
| * [[7 september]] - [[Dirk VII van Holland]] verwoest [['s-Hertogenbosch]].
| |
|
| |
| ===1203===
| |
| * [[Ada van Holland (gravin)|Ada van Holland]] wordt [[Lijst van graven van Holland|Gravin van Holland]] als [[Dirk VII van Holland]] overlijdt.
| |
| * De [[Loonse oorlog]] breekt uit om de opvolging van graaf [[Dirk VII van Holland]] en duurt tot 1206. [[Willem I van Holland|Willem]], de broer van Dirk, betwist de aanspraken die Dirk's dochter [[Ada van Holland (gravin)|Gravin Ada]] maakt, die haar moeder ([[Aleid van Kleef]]) onmiddellijk na de dood van haar vader in het huwelijk laat treden met [[Lodewijk II van Loon]] om haar positie nog te versterken. Ada wordt op weg naar de begrafenis van haar vader echter door getrouwen van oom Willem bij [[Leiden]] in het nauw gedreven. Ze verschanst zich daar in de [[burcht van Leiden|burcht]] die na een kort beleg door de [[burggraaf]] van Leiden, [[Filips van Wassenaer]], wordt ingenomen. Ada wordt daarop door haar oom geïnterneerd op [[Texel]].
| |
| * [[Willem I van Holland]] wordt [[Lijst van graven van Holland|Graaf van Holland]].
| |
| [[Bestand:Onze-Lieve-Vrouwekerk te Kortrijk.jpg|thumb|De Onze-Lieve-Vrouwekerk van Kortrijk]]
| |
| * In december houdt men de eerste eredienst in het koor van de nieuwe [[kapittel]]kerk van [[Kortrijk]]. De bouw van deze [[Onze-Lieve-Vrouwekerk (Kortrijk)|Onze-Lieve-Vrouwekerk]] is aangevangen in 1199.
| |
|
| |
| ===1204===
| |
| * [[16 mei]] - De [[Graafschap Vlaanderen|Vlaamse]] Graaf [[Boudewijn I van Constantinopel|Boudewijn IX]] wordt in de [[Hagia Sophia]] gekroond tot de eerste [[Latijnse Keizerrijk|Latijns Keizer]] van Constantinopel.
| |
| * [[Maastricht]] verkrijgt [[stadsrechten]].
| |
|
| |
| ===1205===
| |
| * Graaf [[Boudewijn I van Constantinopel|Boudewijn IX van Vlaanderen]] verdwijnt onder geheimzinnige omstandigheden terwijl hij als [[Latijnse Keizerrijk|keizer van Constantinopel]] een veldtocht tegen de [[Bulgaren]] onderneemt. Zijn oudste dochter [[Johanna van Constantinopel|Johanna]] wordt door koning [[Filips II van Frankrijk|Filips II August]] van Frankrijk naar [[Parijs]] overgebracht. Het is voor de ambitieuze vorst immers van groot belang dat deze erfdochter onder zijn controle wordt gebracht. En dus koppelt hij haar aan de Portugese prins [[Ferrand van Portugal|Ferrand]] (zoon van [[Sancho I van Portugal|Sancho I]]), in wie hij een gemakkelijk te manipuleren graaf van [[graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] ziet.
| |
| * [[Boudewijn I van Constantinopel]] wordt in Vlaanderen door [[Johanna van Constantinopel|Johanna I van Constantinopel]] opgevolgd als [[Lijst van graven van Vlaanderen|gravin]].
| |
| * Boudewijn VI wordt eveneens opgevolgd door Johanna als [[Lijst van graven van Henegouwen|gravin van Henegouwen]].
| |
|
| |
| ===1207===
| |
| * In de nasleep van de [[Loonse Oorlog]] ondertekenen [[Ada van Holland (gravin)|Ada van Holland]] en [[Lodewijk II van Loon]] dat ze afstand doen van de door Ada van haar vader geërfde rechten over het graafschap Holland. Enkele weken later wordt hun vertrouweling [[Floris Herbaren van der Lede]] door huurlingen van de koning van Engeland en de graaf van Holland omgebracht.
| |
|
| |
| ===1208===
| |
| * [[15 januari]] - Na een bezoek aan het grafelijk hof te [[Toulouse]] wordt de [[pauselijk legaat]] Pierre de Castelnau bij het oversteken van de [[Rhône (rivier)|Rhône]] vermoord. [[Paus Innocentius III]] schuift de moord in de schoenen van de [[Katharen]] en gebruikt dit om koning [[Filips II van Frankrijk|Filips II Augustus]] onder druk te zetten om een [[Albigenzische Kruistochten|Kruistocht tegen de Albigenzen]] (Katharen) te organiseren.
| |
| * In de stad [[Orange (Frankrijk)|Orange]] wordt onder Guillaume des Baux de [[kathedraal]] Nôtre-Dame de Nazareth ingewijd.
| |
|
| |
| ===1211===
| |
| [[Bestand:Cathedral Notre-Dame de Reims, France.jpg|thumb|Onze-Lieve-Vrouw-kathedraal van Reims]]
| |
| * Men begint met de bouw van de huidige [[kathedraal van Reims]].
| |
|
| |
| ===1212===
| |
| * [[25 februari]] - De jonge gravin [[Johanna van Constantinopel|Johanna van Vlaanderen]] ondertekent onder druk van de Franse koning [[Filips II van Frankrijk|Filips II August]] het [[Verdrag van Pont-à-Vendin]] tussen [[Lens (Frankrijk)|Lens]] en [[Rijsel]]. Hierin staat ze de grensplaatsen [[Sint-Omaars]] en [[Ariën aan de Leie|Ariën]] af.
| |
| * [[Stormvloed van 1212|Een stormvloed]] treft het noorden van [[Holland]] en eist 60.000 slachtoffers.
| |
| * "[[Kinderkruistocht]]en" in Frankrijk en Duitsland.
| |
| * [[Jan zonder Land]] verklaart [[Engeland]] tot een leen van de paus, en voorkomt zo een invasie door [[Hendrik II van Frankrijk]].
| |
| * De orde der [[Zusters Franciscanessen|Franciscanessen]] (het vrouwelijke equivalent van de [[franciscanen]]) wordt gesticht.
| |
| * Oprichting van het [[Cisterciënzers|Cisterciënzerinnen]]klooster in [[Sint-Truiden]].
| |
| * De steden [[Lier (België)|Lier]] en [[Turnhout]] krijgen hun [[Stadsrechten|stadsrecht]].
| |
|
| |
| ===1213===
| |
| * Gravin [[Ada van Holland (gravin)|Ada van Holland]] en haar gemaal [[Lodewijk II van Loon]] doen definitief afstand van hun rechten op Holland.
| |
| * [[13 oktober]] - [[slag van Steps]]. Prins-bisschop [[Hugo II van Pierrepont|Hugo II]] van [[prinsbisdom Luik|Luik]] en graaf [[Lodewijk II van Loon|Lodewijk II]] van [[graafschap Loon|Loon]] verslaan hertog [[Hendrik I van Brabant|Hendrik I]] van [[hertogdom Brabant|Brabant]] in de strijd om de opvolging van [[graafschap Moha]].
| |
| * [[Geertruidenberg (plaats)|Geertruidenberg]] krijgt als eerste stad stadsrechten van [[Willem I van Holland|Willem I]], [[graaf (titel)|graaf]] van Holland.
| |
|
| |
| ===1214===
| |
| [[Bestand:Bataille de Bouvines gagnee par Philippe Auguste.jpg|thumb|[[Horace Vernet]] : De Slag bij Bouvines]]
| |
| * [[27 juli]] - [[Slag bij Bouvines]]: [[Ferrand van Portugal]], echtgenoot van [[Johanna van Constantinopel]], de [[Lijst van graven van Vlaanderen|gravin van Vlaanderen]], wil [[Ariën-aan-de-Leie|Ariën]] en [[Sint-Omaars]] terugwinnen. Hij breekt daarom met zijn Franse leenheer en gaat een coalitie aan met de Duitse keizer. Hij verplicht ook hertog [[Hendrik I van Brabant]] mee in de coalitie te stappen. Het geallieerd leger van onder meer keizer [[Otto IV van Brunswijk|Otto IV]], [[Jan zonder Land]] en [[graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]], wordt echter door [[Filips II van Frankrijk|Filips II]] vernietigd nadat deze al op [[2 juli]] de Engelsen bij [[Savennières|La Roche-aux-Moines]] versloeg, waardoor hij grotere bewegingsvrijheid heeft gekregen. Graaf-gemaal Ferrand wordt door Filips II krijgsgevangen genomen.
| |
|
| |
| ===1215===
| |
| * In [[Straatsburg]] worden zo'n 80 [[ketter]]s verbrand.<ref>Annales Marbacenses p. 86</ref>
| |
| * Augustijner biograaf van [[Maria van Oignies]], [[Jacob van Vitry]], noteert dat in de [[Lage Landen]] de eerste [[Begijnhof|begijnhoven]] ontstaan als infrastructuur voor een samenwerkingsverband van ‘heilige vrouwen’ op hun instigatie en inspiratie. Speciale aandacht gaat ook naar feesten van de ‘[[Drie-eenheid|Heilige Drievuldigheid]]’ en het ‘[[Eucharistie|Heilig Sacrament]]’ (de sacrale communie), dat overigens zijn ontstaan te danken heeft aan de Luikse begijn-kluizenares [[Juliana van Cornillon|Juliana van Mont-Cornillon]].
| |
|
| |
| ===1216===
| |
| * [[29 mei]] - Onder leiding van [[Willem I van Holland]] vertrekken 300 oorlogsschepen met Hollanders, Friezen, Vlamingen en Zeeuwen naar [[Akko (stad)|Akko]] voor de [[Vijfde Kruistocht]].
| |
|
| |
| ===1217===
| |
| * [[Willem I van Holland]] doet mee aan de [[Vijfde Kruistocht]] om een [[Excommunicatie|pauselijke ban]] op te kunnen laten heffen. Hij verleent ook veel privileges en [[stadsrechten]] om kleine nederzettingen en de handel te stimuleren.
| |
|
| |
| ===1223===
| |
| [[Bestand:Conquetes Philippe Auguste.gif|thumb|right|262px|De groei van de huismacht van de Franse koning onder Filips II]]
| |
| * [[Lodewijk VIII van Frankrijk|Lodewijk VIII]] volgt de overleden [[Filips II van Frankrijk|Filips II]] op als koning van [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Frankrijk]].
| |
| * [[Westkapelle (Nederland)|Westkapelle]] en [[Domburg (Nederland)|Domburg]], beide op [[Walcheren]], verkrijgen [[stadsrechten]].
| |
| * De heilige [[Christina de Wonderbare|Christina van Sint-Truiden]] overlijdt voor de tweede keer.
| |
|
| |
| ===1224===
| |
| * De heilige [[Christina de Wonderbare|Christina van Sint-Truiden]] overlijdt voor de derde keer.
| |
|
| |
| ===1226===
| |
| * [[11 april]] - [[Vrede van Melun]] getekend tussen Frankrijk en Vlaanderen. De Vlaamse adel en steden moeten leenhulde brengen aan de Franse koning, in ruil waarvoor de graaf-gemaal [[Ferrand van Portugal]] na twaalf jaar zal worden vrijgelaten uit krijgsgevangenschap.
| |
| * [[8 november]] De Franse koning [[Lodewijk VIII van Frankrijk|Lodewijk VIII]] sterft aan [[dysenterie]], op de terugweg naar [[Parijs]] na het beleg van [[Avignon]]. [[Lodewijk IX van Frankrijk|Lodewijk IX]] wordt koning onder regentschap van zijn moeder [[Blanche van Castilië]].
| |
|
| |
| ===1227===
| |
| * In de [[Slag bij Ane]] verslaan Drentse boeren het ridderleger van de bisschop van Utrecht, [[Otto van Lippe (bisschop van Utrecht)|Otto van Lippe]].
| |
| * [[Groningen (stad)|Groningen]] krijgt [[Lijst van Nederlandse plaatsen met stadsrechten|stadsrechten]].
| |
| * Graaf [[Lodewijk III van Loon]] neemt troonsafstand en laat de troon van Graafschap Loon na op [[Arnold IV van Loon|Arnold IV]].
| |
|
| |
| ===1229===
| |
| * [[Brussel (stad)|Brussel]] krijgt een stadskeur van hertog [[Hendrik I van Brabant]].
| |
| * De eerste stadsomwalling van [[Maastricht]], waar onder andere de [[Helpoort (Maastricht)|Helpoort]] een onderdeel van is, wordt gebouwd.
| |
| * Het terrein van het [[Binnenhof (Den Haag)|Binnenhof]] wordt door graaf [[Floris IV van Holland]] aangekocht.
| |
|
| |
| ===1230===
| |
| * [[Oisterwijk (plaats)|Oisterwijk]] en [[Zwolle (Overijssel)|Zwolle]] verkrijgen [[stadsrechten]]. [[Nijmegen]] wordt een [[Vrijstad|Vrije Rijksstad]] met [[Aken (stad)|Aken]] als moederstad.
| |
|
| |
| ===1231===
| |
| * Een [[Friesland|Fries]] leger trekt [[Drenthe]] binnen, om op verzoek van de bisschop van Utrecht de [[Slag bij Ane]] te wreken.
| |
| * In het [[graafschap Gelre]] verkrijgen [[Harderwijk (Gelderland)|Harderwijk]] en [[Roermond (stad)|Roermond]] [[stadsrechten]].
| |
|
| |
| ===1232===
| |
| * [[Eindhoven]], [[Helmond]] en [[Sint-Oedenrode]] verkrijgen [[stadsrechten]].
| |
| * De graaf van Holland verkoopt [[Waalwijk (plaats)|Waalwijk]] aan de hertog van [[Hertogdom Brabant|Brabant]].
| |
| * De [[Narracio]], het verslag van de [[Slag bij Ane]], wordt geschreven, waarop de bisschop van Utrecht besluit zijn macht over Drenthe en Groningen te beëindigen.
| |
| * [[Paus Gregorius IX]] draagt de [[Inquisitie]], het kerkelijk onderzoek tegen [[ketter]]s op aan de nieuwe orde der [[Dominicanen]].
| |
|
| |
| ===1234===
| |
| [[Bestand:Johannavanconstantinopel.jpg|thumb|[[Johanna van Constantinopel]].]]
| |
| * [[Harlingen (stad)|Harlingen]] ([[Nederland]]) krijgt [[stadsrechten]] en wordt daarmee de derde stad van [[Friesland]].
| |
| * [[Franciscanen]] stichten een klooster in [[Sint-Truiden]].
| |
| * Het [[Klein Begijnhof Gent|Begijnhof ter Hoye]] wordt gesticht in de stad [[Gent]] door [[Johanna van Constantinopel|Johanna]], de gravin van Vlaanderen.
| |
|
| |
| ===1235===
| |
| * Instelling van de [[Heilige Geestmeester|Tafel van de Heilige Geest]] in [[Zoutleeuw]], hertogdom Brabant. Voor zover bekend is dit de eerste instantie van [[armenzorg]] in de [[Lage Landen]].
| |
|
| |
| ===1240===
| |
| * In [[Brugge]] start men op de [[Grote Markt (Brugge)|Grote Markt]] met de bouw van het complex [[Belfort van Brugge|Belfort-Halle]], mogelijk ter vervanging van een eerste houtbouw.
| |
|
| |
| ===1241===
| |
| * De grote [[stadsbrand van Ieper (1241)|stadsbrand van Ieper]] heeft plaats.
| |
| * Het [[Waasland]] wordt een afzonderlijk rechtsgebied door de Keure van het Land van Waas, die door de Vlaamse gravin [[Johanna van Constantinopel]] (''Johanna van Vlaanderen'') wordt gegeven.
| |
|
| |
| ===1242===
| |
| * Het [[Begijnhof (Kortrijk)|Begijnhof van Kortrijk]] wordt gesticht door gravin [[Johanna van Constantinopel|Johanna van Vlaanderen]].
| |
|
| |
| ===1244===
| |
| [[Bestand:Cathars expelled.JPG|thumb|Katharen worden verbannen uit [[Carcassonne (stad)|Carcassone]]]]
| |
| * [[16 maart]]: De kruistocht tegen de [[Katharen]] loopt ten einde. [[Montségur (Ariège)|Montségur]] valt en 200 ketters worden verbrand.
| |
| * [[Jeruzalem]] gaat voorgoed verloren voor de kruisvaarders.
| |
| * [[Margaretha II van Constantinopel|Margaretha II]] wordt gravin van Vlaanderen en Henegouwen.
| |
| * De [[Margaretha II van Constantinopel|gravin van Vlaanderen]] sticht het [[Begijnhof Rijsel|Begijnhof van Rijsel]] (''zie:[[Begijnhoven in de Franse Nederlanden]]'') en het jaar daarna dat van [[Douai]]. Een [[begijnhof]] wordt beheerd door een grootmeesteres, die zich door meesteressen laat adviseren en bijstaan. Maar voor hun geestelijk leven staan begijnen noodgedwongen onder het gezag van de bisschop, die door de pastoor wordt vertegenwoordigd. Ook bezoeken soms dominicanen of franciscanen de begijnconvenanten om er te prediken, biecht te horen, en eventueel het bestuur van de (groot-)meesteres te controleren.
| |
|
| |
| ===1247===
| |
| * [[8 oktober]] - De [[Vrije rijkssteden in de Nederlanden|Rijksstad]] [[Nijmegen]] wordt onderdeel van [[Graafschap Gelre|Gelre]].
| |
| * [[Willem II van Holland]] wordt tot [[Lijst van keizers van het Heilige Roomse Rijk|Rooms koning]] gekozen. Dit is eerder een teken van de problemen van het rijk dan van de kracht van Willem. [[Otto II van Gelre]] en [[Hendrik II van Brabant]] zien daarvoor van de eer af.
| |
| * [[Hendrik III van Gelre]] wordt Prins-bisschop van [[Prinsbisdom Luik|Luik]].
| |
| * Oprichting van de parochie [[Sint-Jacobskapelle]] onder het bisdom [[Terwaan]].
| |
|
| |
| ===1248===
| |
| * [[12 januari]] - Hertog [[Hendrik II van Brabant]] verleent op zijn sterfbed aan zijn onderdanen het eerste algemeen landsprivilegie voor Brabant, waarbij hij onder meer rechtszekerheid belooft. Het is ook bedoeld om de opvolging door zijn nog jonge zoon [[Hendrik III van Brabant|Hendrik III]] in de ogen van zijn onderdanen te vergemakkelijken.
| |
| * [[15 augustus]] - Begin bouw van de [[Dom van Keulen]].
| |
| * Start van de bouw van de [[Ridderzaal]] ([[Den Haag]]) door [[Willem II van Holland|graaf Willem II]]. Hij belegert [[Aken (stad)|Aken]] gedurende zes maanden, waarna hij zich in dezelfde stad als Karel de Grote tot Rooms koning laat kronen. In 1256 zou hij zelfs tot keizer gekroond worden, maar voordat de kroning kan plaatsvinden, wordt hij gedood bij [[Hoogwoud]] terwijl hij tegen de Westfriezen optrekt.
| |
| * De [[Zuiderzee (water)|Zuiderzee]] ontstaat door het binnenstromen van zeewater in het Flevomeer na duinbreuken.
| |
| * Start van de [[Zevende kruistocht]] onder leiding van [[Lodewijk IX van Frankrijk|Lodewijk IX]] de Heilige.
| |
|
| |
| <span id=1250 />
| |
|
| |
| ===~1250===
| |
| [[Bestand:Hadewijch gedicht1 HsGent f49r.jpg|thumb|[[Hadewijch (schrijfster)|Hadewijchs]] 1e strofische gedicht (lied): ''Ay al es nu die winter cout / cort die daghe / ende die nachte langhe''. Handschrift [[Gent]], UB, 941, f. 49r.]]
| |
| * De werken van [[Hadewijch (schrijfster)|Hadewijch van Antwerpen]] worden geschreven in een Brabantse variant van het [[Middelnederlands]]. Naar alle waarschijnlijkheid was zij een [[Begijnen en begarden|begijn]]. Brabant strekt zich in die tijd verder uit dan de grenzen van de provincies Noord-, Vlaams- en Waals-Brabant in België en Nederland: ook de Belgische provincie Antwerpen maakt deel uit van het Brabant van Hadewijchs tijd. Hadewijch is zowel met Latijnse theologische teksten als met een overwegend Franse traditie van minneliederen ([[chanson]]s) vertrouwd: voor een vrouw is dat in die tijd op zich al uitzonderlijk, en enkel denkbaar in milieus met financiële armslag. In de ''Lijst der volmaakten'' noemt zij een begijn die door een [[inquisitie|inquisiteur]] vermoord is. Ook ''[[Van den vos Reynaerde]]'' wordt rond deze tijd geschreven door ene Willem.
| |
| * [[8 februari]] - [[Zevende kruistocht]]: [[Robert I van Artesië]], broer van koning [[Lodewijk IX van Frankrijk]], sneuvelt met een groot aantal [[Tempeliers]] in een overmoedige aanval op [[Caïro (stad)|Caïro]]. De plaats van de veldslag zal later [[El-Mansoera]] worden genoemd.
| |
| * De [[Westfriese Omringdijk]] wordt voltooid. De 126 kilometer lange [[dijk (waterkering)|dijk]] die om [[West-Friesland (regio)|West-Friesland]] loopt, moet het land beschermen tegen de [[Noordzee]] en de [[Zuiderzee (water)|Zuiderzee]].
| |
| * De bisschop van Utrecht is de bouwheer/eigenaar van de stoomkorenmolen, de [[Bisschopsmolen (Oldenzaal)|Bisschopsmolen]], in [[Oldenzaal]].
| |
| * Vlaanderen geniet een speciale status binnen het [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Franse koninkrijk]]: het is weliswaar in naam afhankelijk van Frankrijk, maar voert sinds graaf [[Boudewijn II van Vlaanderen|Boudewijn II]] een onafhankelijke koers (einde [[9e eeuw]]). Economisch is het immers veel meer afhankelijk van de handel met [[Engeland]], voornamelijk door de [[wol]]handel. Het [[Feodalisme|feodale]] systeem is al lang ondermijnd sinds de opkomst van de macht van de drie grote Vlaamse steden [[Brugge]], [[Gent]] en [[Ieper]].
| |
| [[Bestand:Kaart Hanzesteden en handelsroutes.jpg|350px|thumb|Hanzesteden en handelsroutes]]
| |
| * Aanvankelijk voeren veel schepen tussen [[Brugge]] en Noord-Duitsland ''binnenduins'', wat voor de kleine schepen veiliger was. Vanaf 1250 begint de [[Ommelandvaarders|Ommelandvaart]], waarbij men [[Jutland]] rondt op weg naar de [[Oostzee]].
| |
|
| |
| ===1251===
| |
| * De [[Ommelandvaarders]] uit [[Kampen (Overijssel)|Kampen]] krijgen van koning [[Abel van Denemarken]] speciale privileges. Het belangrijkste doel van deze Ommelandvaarders is [[Skåne|Schonen]], het zuidelijkste puntje van [[Zweden]]. Daarnaast verkrijgen Utrecht en later ook andere steden van de [[Lage Landen]] privileges om visserijkolonies te vestigen op Schonen.
| |
| * [[April]] - De eerste [[Herderskruistocht]]: er is een volksopstand in [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Frankrijk]] naar aanleiding van de gebeurtenissen in [[Egypte (land)|Egypte]] tijdens de [[Zevende Kruistocht]].
| |
| * [[Willem II van Vlaanderen|Willem van Dampierre]], erfopvolger van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]], raakt door paarden vertrappeld tijdens een [[Steekspel|toernooi]] en sterft.
| |
|
| |
| ===1252===
| |
| * [[16 juni]] - [[Herman V van Woerden]] wordt tezamen met [[Gijsbrecht III van Amstel]] opgepakt wegens verraad tegenover de bisschop van Utrecht [[Hendrik van Vianden (bisschop)|Hendrik van Vianden]].
| |
| * De Noordduitse kooplui verwerven een zeer voordelige tolreductie in [[Brugge]]. [[Margaretha II van Vlaanderen|Margaretha van Constantinopel]] geeft na onderhandelingen met de [[Vrije en Hanzestad Lübeck|Lübeckse]] raadsheer Hermann Hoyer en de [[Hamburg]]se raadsheer Jordan voor dit en het volgende jaar privileges aan de Duitse kooplui uit Lübeck, Hamburg, [[Aken (stad)|Aken]], [[Keulen]], [[Dortmund]], [[Münster (stad)|Münster]] en [[Soest (Duitsland)|Soest]], waarmee Brugge voor deze kooplui de [[stapelplaats]] wordt.
| |
|
| |
| ===1253===
| |
| * [[4 juli]] - [[Slag bij Westkapelle]]: een bondgenootschap van Holland en Henegouwen verslaat Vlaanderen in de aanslepende betwisting over [[Graafschap Zeeland|Zeeland]] door de graven van Vlaanderen en Holland, en eveneens in de nasleep van de de [[Vlaams-Henegouwse Successieoorlog]], waarin [[Gwijde van Dampierre]] tweede erfopvolger van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]], verwikkeld was.
| |
| * Voltooiing van de dwangburcht Torenburcht in [[West-Friesland (regio)|West-Friesland]].
| |
| * De [[Johan de Witt-gymnasium|Latijnse school van Dordrecht]] wordt opgericht.
| |
| * Een grote [[Stadsbrand van Utrecht (1253)|stadsbrand]] teistert [[Utrecht (stad)|Utrecht]].
| |
|
| |
| ===1256===
| |
| * [[28 januari]] - [[Slag bij Hoogwoud]]: Graaf [[Willem II van Holland|Willem II van Holland en Zeeland]] bezig met een veldtocht tegen de [[West-Friesland (regio)|West-Friezen]] sneuvelt tijdens de slag, nadat hij met zijn paard door het ijs zakt.
| |
|
| |
| ===1261===
| |
| * De joodse gemeenschap in Antwerpen wordt voor het eerst vermeld in het 'testament', een voorloper van de hertogelijke oorkonden of [[constitutie]]s, van [[Hendrik III van Brabant]]. Zijn wil is dat Joden ''die zich schuldig maken aan leen- en woekerpraktijken volledig zouden worden uitgeroeid''.
| |
|
| |
| ===1266===
| |
| [[Bestand:Der naturen bloeme volkeren Detmold LB 70 f 12r.jpg|thumb|Vreemde volkeren in ''Der naturen bloeme'' ([[Jacob van Maerlant]]) .]]
| |
| * [[Jacob van Maerlant]] schrijft ''Der naturen bloeme''.
| |
|
| |
| ===1267===
| |
| * [[Oostende]] krijgt [[stadsrechten]] van [[Margaretha II van Constantinopel]], [[Lijst van graven van Vlaanderen|gravin van Vlaanderen]].
| |
| * [[Hendrik IV van Brabant|Hendrik IV]] wordt opgevolgd door [[Jan I van Brabant|Jan I]] als [[Graven van Leuven en hertogen van Brabant|hertog van Brabant]].
| |
|
| |
| ===1269===
| |
| [[Bestand:Amiens-cathédrale.jpg|thumb|''[[Notre-Dame van Amiens]]'' (1269)]]
| |
| * De [[kathedraal van Amiens]] is gereed, de grootste [[Gotiek|gotische]] kathedraal van Europa.
| |
|
| |
| ===1270===
| |
| * [[Jacob van Maerlant]] schrijft aan de vertaling/bewerking van de ''[[Historia scholastica]]'' van Pierre le Mangeur alias [[Petrus Comestor]] († 1179), een toonaangevend handboek Bijbelse geschiedenis (lett. ''heilsgeschiedenis voor de schoolbanken''), dat gebruikt wordt aan de theologische faculteit te Parijs, en voltooit deze "[[Rijmbijbel]]" het jaar daarop op [[25 maart]].
| |
| * [[1 september]] - Gravin [[Margaretha II van Vlaanderen]] laat beslag leggen op alle bezittingen van Engelse kooplieden vanwege achterstallige betalingen van een beursloon dat al rond 1066 was aangegaan door de Engelse koningen.
| |
| * [[24 september]] - [[Hendrik III van Engeland]] reageert op de gebeurtenissen in Vlaanderen door de Vlaamse handelaren in Engeland te arresteren en hun goederen en schepen in beslag te nemen. Hoewel vele handelaren vlak daarvoor het land hebben verlaten, zijn de gevolgen ernstig, doordat het embargo voor de Vlaamse kooplieden duurt tot 1274, met moeilijkheden tot 1278.
| |
| * Na het Engels-Vlaams handelsconflict van 1270-1274 wordt de "Londense Hanze" in [[Brugge]] uitgebreid met verschillende steden tot de "[[Londense Hanze|Vlaamse Hanze van Londen]]".
| |
|
| |
| ===1275===
| |
| * [[Schiedam]] ([[Nederland]]) verkrijgt [[stadsrechten]]. Deze worden verleend door [[Aleid van Holland]], de zuster van graaf Willem II van Holland.
| |
| * [[Genemuiden]] ([[Nederland]]) verkrijgt [[stadsrechten]].
| |
| * [[Floris V van Holland|Graaf Floris V van Holland]] geeft de 'lieden aan de amstel' vrijheid van tol. Dit is het oudst bekende document waarin 'Amstelredamme' ([[Amsterdam]]) wordt genoemd.
| |
| * [[12 juli]] De [[Eerste Romeinse brug van Maastricht]] stort in, met 400 doden als gevolg.
| |
|
| |
| ===1276===
| |
| * [[18 september]] - Bezegeling van het verdrag van [[Floris V van Holland]] met de kooplieden van [[Deventer]], [[Kampen (Overijssel)|Kampen]] en [[Zwolle]] om in Holland koophandel te drijven.
| |
|
| |
| ===1277===
| |
| [[Bestand:Dollart.png|thumb|Dollard]]
| |
| * Bij [[watersnoodramp|overstromingen]] in het noorden breken de dijken bij Jansum en Wilgum, mede hierdoor ontstaat de [[Dollard]].
| |
| * Graaf [[Herman van Loon]] ontvoert Graaf [[Engelbert I van der Mark]], waardoor Engelbert komt te overlijden op [[Kasteel Bredevoort]] aan een hartaanval.
| |
| * De [[bisschop]] van [[Parijs]] veroordeelt 219 filosofische stellingen. Deze veroordeling is vooral gericht tegen de filosofische stroming van de volgelingen van [[Averroës]], die veel aanhangers heeft op de universiteit.
| |
|
| |
| ===1278===
| |
| * [[29 december]] - [[Margaretha van Constantinopel|Gravin Margaretha]] van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] doet afstand ten gunste van haar zoon [[Gwijde van Dampierre]]. Hierdoor gaat het [[graafschap Vlaanderen]] over van het “Huis Henegouwen” op het “Huis Dampierre”.
| |
| * Er volgt een [[Beleg van Bredevoort (1278)|beleg van Bredevoort]] door [[Everhard I van der Mark]] in het [[Gelderland|Gelderse]] [[Bredevoort]] uit wraak, nadat zijn vader [[Engelbert I van der Mark]] op het gelijknamige [[Kasteel Bredevoort]] is gestorven aan een hartaanval doordat hij het jaar daarvoor ontvoerd werd door [[Herman van Loon]].
| |
|
| |
| ===1280===
| |
| [[Bestand:Gewelf Mariakerk Krewerd.jpg|thumb|Gewelf in de [[Mariakerk (Krewerd)|Mariakerk van Krewerd]].]]
| |
| * De [[Romanogotiek|romanogotische]] [[Mariakerk (Krewerd)|Mariakerk van Krewerd]] wordt gebouwd in Groningen.
| |
| * Grote overstromingen hebben plaats in Noord-Nederland en leiden tot het ontstaan van de [[Lauwerszee]].
| |
| * De [[Erfgooier|Gooise boeren]] krijgen van graaf [[Floris V]] de gebruiksrechten over de woeste (onontgonnen) Gooise gronden, bestaande uit heide, bos, en stuifduinen.
| |
| * [[Brugge]] kent als handelscentrum haar grootste bloei tussen 1280 en 1480. In deze periode verblijft er een bont gezelschap van vreemde kooplui met meestal een eigen natiehuis en pakhuizen. Als meest zuidelijke kantoor van de [[Duitse Hanze]] (zie [[Hanzekantoor van Brugge]]), wordt Brugge de belangrijkste en meest zuidelijke handelsvestiging in het buitenland. Het fungeert daardoor als draaischijf voor de handel tussen Zuid- en Noord-Europa.
| |
|
| |
| ===1281===
| |
| * [[Persijn|Jan Persijn]] verkoopt dit jaar of twee jaar later [[Waterland (regio)|Waterland]] aan graaf [[Floris V van Holland|Floris V]]. [[West-Friesland (regio)|West-Friesland]] wordt na een eeuwenlange strijd in [[1297]] definitief onderworpen.
| |
| * De [[Moerlemaaie]] opstand heeft plaats te [[Brugge]].
| |
| * Bisschop [[Jan van Nassau (elect)|Jan]] van Utrecht wendt de kruistochtbelastingen aan om de Hollandse hulp te vergoeden, maar de aartsbisschop van Keulen, [[Siegfried van Westerburg]], grijpt in en excommuniceert zowel hem als graaf [[Floris V van Holland]].
| |
|
| |
| ===1282===
| |
| * Graaf [[Floris V van Holland]] vindt het stoffelijk overschot van zijn vader [[Willem II van Holland|graaf Willem II]] terug in [[Hoogwoud]]. Het dorp wordt uitgemoord en platgebrand.
| |
|
| |
| ===1283===
| |
| [[Bestand:Spiegel Historiael.jpg|thumb|''[[Spiegel Historiael (kroniek)|Spieghel Historiael]]'' van [[Jacob van Maerlant]].]]
| |
| * Op verzoek van [[Floris V van Holland|Floris V]] bewerkt en vertaalt [[Jacob van Maerlant]] de ''Speculum maius'' van [[Vincent van Beauvais]], de eerste en meest omvangrijke [[encyclopedie]] van de [[Middeleeuwen]], tot de ''[[Spiegel Historiael (kroniek)|Spiegel Historiael]]''. Hij bezorgt in de periode 1284-1290 een Middelnederlandse berijmde bewerking van het Speculum.
| |
| * Bisschop [[Jan van Nassau (elect)|Jan van Nassau]] van Utrecht probeert zich met behulp van de IJsselsteden alsnog van de greep van het machtige gewest Holland te bevrijden.
| |
|
| |
| ===1287===
| |
| * [[13 december]] - Als gevolg van een zware storm treden overstromingen op rond de [[Zuiderzee (water)|Zuiderzee]] en in [[Koninkrijk East Anglia|East Anglia]]. Deze ramp staat bekend als de [[Sint-Luciavloed]]. Er komen meer dan 50.000 mensen om.
| |
| * Gebruik makend van de watersnood verovert graaf [[Floris V van Holland|Floris V]] van het [[Graafschap Holland]] [[West-Friesland (regio)|West-Friesland]].
| |
|
| |
| ===1288===
| |
| * [[5 juni]] - Met de [[Slag bij Woeringen]] eindigt de [[Limburgse Successieoorlog]] in het voordeel van [[Jan I van Brabant]]. In plaats van een machtige [[personele unie]] van [[Graafschap Gelre|Gelre]] en [[Hertogdom Limburg|Limburg]], die de oostwaartse expansie van Brabant zou verhinderen, heeft Brabant nu de al lang gewilde landweg van de kust naar [[Keulen]].
| |
| * De eerste [[Graaf Jansdijk]], toen waarschijnlijk ''landsdijk'' genoemd, wordt afgewerkt.
| |
|
| |
| ===1289===
| |
| * Limburg maakt voortaan deel uit van het [[Hertogdom Brabant]]. Een contingent van [[Keulen|Keulse]] burgers vecht mee aan de kant van de hertog van Brabant, de vijand van de prins-bisschop van Keulen. Dankzij de nederlaag van de aartsbisschop kan de stad zich van diens heerschappij bevrijden en in feite een onafhankelijke stadstaat worden middenin de rest van het [[keurvorst]]endom, dat onder het gezag van de aartsbisschop blijft. Die aartsbisschop zal voortaan zijn zetel hebben te [[Bonn]].
| |
|
| |
| ===1294===
| |
| * Edward I wijst [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]] aan als wol[[Stapelplaats|stapel]]. Alle export van Engels wol en laken moet daarheen gaan, zodat de koning controle heeft voor zijn belastingheffing.
| |
|
| |
| ===1296===
| |
| * [[7 januari]] - Graaf [[Floris V van Holland]] loopt over van de Engelsen naar de Fransen.
| |
| * [[27 juni]] - [[Floris V van Holland|Graaf Floris V]], die aanspraak maakt op de Schotse troon wordt door ontevreden edelen vermoord. Tijdens een valkenjacht gearresteerd door de deelnemende edellieden [[Gijsbrecht IV van Amstel]] en [[Herman VI van Woerden|Herman van Woerden]], wordt hij bij een ontsnappingspoging uit het [[Muiderslot]] gedood door zijn schildknaap, [[Gerard van Velzen]]. Direct motief voor de overval was hem te dwingen af te treden ten gunste van zijn minderjarige zoon, maar daarachter gingen waarschijnlijk allerlei politieke en wellicht ook persoonlijke redenen schuil.
| |
| * Hierop volgt een politiek machtsspel waaruit [[Jan II van Avesnes]] als winnaar uitkomt, zodat de graafschappen [[Graafschap Holland|Holland]], [[Graafschap Zeeland|Zeeland]] en [[Graafschap Henegouwen|Henegouwen]] vanaf 1299 in een personele unie zijn verenigd.
| |
| * Het [[Sticht Utrecht]] staat een stuk land met het stadje [[Muiden]] af aan het [[graafschap Holland]].
| |
|
| |
| ===1297===
| |
| [[Bestand:Meuble héraldique Fleur de lys.svg|thumb|[[Fleur-de-lys]].]]
| |
| * In [[Gent]] regeren tot [[1302]] in feite enkele gegoede burgerfamilies, de zogenaamde ''XXXIX'' ([[39 Gentse schepenen]]), omdat bestuur en rechtspraak in hun handen liggen. Deze [[patriciër]]s vormen een gesloten groep van [[vermogen (economie)|kapitalisten]], rijk geworden door de handel en industrie van [[lakenindustrie|laken]] en [[linnen]]. De patriciërs die hun eigen belangen trachten te beschermen, kiezen meestal de zijde van de [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Franse]] koning tegen de graaf van Vlaanderen en krijgen daardoor van het volk de scheldnaam ''[[Leliaerts]]''. In [[1297]] zet de [[Lijst van graven van Vlaanderen|Graaf van Vlaanderen]] [[Gwijde van Dampierre]] de ''Raad der XXXIX'' af.
| |
| * [[7 januari]] - [[Gwijde van Dampierre]] en [[Eduard I van Engeland]] plegen overleg in het [[kasteel van Wijnendale]]. Het [[Graafschap Vlaanderen]] bekrachtigt door een verdrag dat het de kant kiest van [[Engeland]]. Frankrijk valt hierop het graafschap binnen. [[Eduard I van Engeland]] zendt hulptroepen, maar trekt zich in maart [[1298]] uit Vlaanderen terug nadat hij, ondanks een verdrag met graaf [[Gwijde van Dampierre]], opnieuw vrede heeft gesloten met de Franse koning.
| |
| * Deze Franse bezetting duurt van 1297 tot 1302 en maakt een einde aan de "[[Vlaamse Hanze van Londen]]". Vanaf nu is de handel in handen van de Engelsen.
| |
| * In [[Brugge]] wordt gestart met de bouw van de [[Brugse stadspoorten#Tweede stadsomwalling|tweede stadsomwalling]]. Aanvankelijk bestaat deze uit een dubbele gracht, een aarden wal met houten palissade en negen stenen poorten.
| |
| * [[27 maart]] - Graaf [[Jan I van Holland]] verslaat de West-Friezen nabij het dorpje [[Vronen]] ([[Sint Pancras]]), [[West-Friesland (regio)|West-Friesland]] wordt deel van het [[Graafschap Holland]].
| |
| * [[20 augustus]] - De [[Slag bij Bulskamp]]: de [[Fransen]] o.l.v. [[Robert II van Artesië]] verslaan een [[Vlaanderen|Vlaams]] leger o.l.v. [[Willem van Gulik de Jongere|Willem van Gulik]] de Oudere, eerste gevechten in de aanloop naar de [[Guldensporenslag]].
| |
|
| |
| ===1298===
| |
| * Gwijde I wordt opgevolgd door Jan I als [[Lijst van graven en markgraven van Namen|Graaf van Namen]].
| |
| [[Bestand:Brugge - Waterhalle 1294 - 1787.jpg|thumb|Detail van een [[Brugge|Brugs]] stadsplan van [[Marcus Gerards]] (1562) met rechtsonder de Grote Markt met onder meer de Waterhalle en het belfort met stadshallen.]]
| |
| * Het Zwin verzandt geleidelijk. Rond de vaargeul worden daarom verschillende havens gesticht, zoals Muide (bij de monding van het Zwin, cf. [[Sint Anna ter Muiden]]), [[Hoeke (België)|Hoeke]] (dichter bij Damme), Monikerede en Lamminsvliet (vanaf 1303 bekend onder de naam [[Sluis (stad)|Sluis]]), om mogelijk te maken dat [[Brugge]] nog steeds handel kan drijven.
| |
| * [[Eduard I van Engeland]] trekt zijn hulptroepen uit Vlaanderen terug.
| |
|
| |
| ===1299===
| |
| * [[1 augustus]] - De ruwaard (regent) van Holland [[Wolfert I van Borselen]] wordt door boze burgers van [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]] vermoord.
| |
| * [[27 oktober]] - De minderjarige graaf [[Jan I van Holland]] benoemt op voordracht van de steden zijn neef [[Jan II van Avesnes]] voor vijf jaar tot ruwaard.
| |
| * [[10 november]] - [[Jan I van Holland]] sterft en wordt opgevolgd door zijn neef [[Jan II van Avesnes|Jan II]] (Huis van Henegouwen). hierdoor zijn [[Henegouwen]], [[Holland]] en [[Zeeland (provincie)|Zeeland]] nu verenigd.
| |
| * Voor het eerst in Europa wordt vanaf het einde van de 13e eeuw in de grotere [[Begijnhof|begijnhoven]] nu ook een [[schola cantorum]] opgericht, die bedoeld is om de meisjes die mogelijk als nieuwe begijnen zullen toetreden onderricht te geven, en vooral de liturgische gezangen, waaronder de [[litanie]]ën, over te leveren. Volgens de oudste statuten van het groot [[Groot Begijnhof Mechelen|begijnhof van Sint-Catharina in Mechelen]], die dateren van 1286-1300, moet ''die scoelmeesterse… met haren scolieren'', er ook voor zorgen de getijden te zingen indien de priester dat niet kan<ref>Mannaerts P. (2008): p. 21</ref>
| |
|
| |
| <span id=1300 />
| |
|
| |
| ===1300===
| |
| * In de [[Middeleeuwse muziek]] vind een wisseling plaats tussen de muziekstijlen: [[Ars Antiqua]] en [[Ars nova (polyfonie)|Ars Nova]].
| |
| * [[Brugge]] is tot de belangrijkste haven in Noordwest-Europa uitgegroeid en zal in de 14e en 15e eeuw een wereldmarkt zijn.
| |
| * [[Amstel (rivier)|Amsterdam]] krijgt stadsrechten vermoedelijk door Bisschop [[Gwijde van Avesnes|Guy van Avesnes]].
| |
| * [[6 januari]] - Tussen [[graafschap Vlaanderen]] en Frankrijk wordt een wapenstilstand ondertekend. Frankrijk heeft zijn gezag over Vlaanderen hersteld en zet een aantal belangrijke ridders, onder andere de graaf Gwijde van Dampierre en zijn zonen, gevangen.
| |
| * [[Mei]] - [[Robrecht III van Vlaanderen|Robrecht III van Bethune]], sinds kort regent van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]], raakt samen met zijn vader en zijn broer Willem van Crèvecœur krijgsgevangen in [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Frankrijk]]. Koning [[Filips IV van Frankrijk|Philips IV]] stuurt [[Jacques de Châtillon]] als [[landvoogd]] naar Vlaanderen.
| |
|
| |
| ===1301===
| |
| * [[4 februari]] - [[Willem Berthout van Mechelen|Bisschop Willem II van Utrecht]] sneuvelt bij [[Montfoort]] tegen een coalitie van Hollandse en eigen opstandige onderdanen.
| |
| * [[Blijde intrede 1301]] van [[Filips IV van Frankrijk|Filips IV ''de Schone'']], koning van Frankrijk. Deze doet in heel Vlaanderen 'Blijde intredes' in mei en juni 1301 te Brugge, Gent, Douai, Rijsel, Doornik, Aardenburg, Kortrijk en Ieper. Een deel van de hoge belastingen wordt afgeschaft. De afschaffing is echter vooral in het voordeel van de [[patriciër]]s (vooral Fransgezinde [[Leliaards]]) en niet zozeer van de ambachten en volksklasse, de [[Liebaards]] (later ook ''Klauwaerts'' genoemd als aanhangers van de graaf).
| |
| * [[Pieter de Coninck]], een populaire [[weven|wever]] uit [[Brugge]], probeert voor de zaak van de ambachtslieden op te komen. Als gevaarlijke opjutter wordt hij door het Brugse stadsbestuur gevangengezet en later verbannen.
| |
| * Na 31 jaar strijd tussen [[Münsterland]] en [[Graafschap Gelre|Gelre]] komt het [[Kasteel Bredevoort]] uiteindelijk in handen van graaf [[Herman van Loon II]].
| |
|
| |
| ===1302===
| |
| [[Bestand:Goedendag on chest of Kortrijk.jpg|thumb|Relief van de Guldensporenslag op de [[Kist van Oxford]].]]
| |
| [[Bestand:Nicaise de Keyser02.jpg|thumb|[[Willem van Saeftinge]] doodt [[Robert II van Artesië|Robert II van Artois]] <br /> <small> Voorstudie door [[Nicaise De Keyser]] </small>]]
| |
| * Maart - de [[Liebaards]] van [[Gent]] komen in [[Opstanden in Vlaanderen|opstand]] na het opnieuw verhogen van de belastingen. Daarbij worden de Fransgezinde [[Leliaards]] uit de stad Gent gezet. Ook in [[Brugge]] grijpen de Liebaards opnieuw de macht.
| |
| * De landvoogd organiseert zijn leger in [[Kortrijk]] om Gent en Brugge weer in zijn greep te krijgen. Uit vrees voor represailles geeft het Gentse stadsbestuur toe en zegt het toe zich verder afzijdig te houden.
| |
| * [[18 mei]] (Goede Vrijdag) - [[Brugse Metten]]: Als het kleine Franse garnizoen van de landvoogd Brugge bezet, worden zij in de nacht van [[18 mei|18]] op [[19 mei]] door de Liebaards massaal afgeslacht. De landvoogd zelf kan maar op het nippertje ontkomen. De [[Brugge]]lingen richten ook een slachting aan onder de [[Leliaards]], de Fransgezinde hoge burgerij. Leiders van de opstand zijn de wever [[Pieter de Coninck]] en [[Willem van Gulik de Jongere]], bijgestaan door de slager [[Jan Breydel]].
| |
| * Het wordt duidelijk voor alle aanhangers van de graaf dat een gewapend optreden van Frankrijk nu onvermijdelijk is geworden. [[Willem van Gulik de Jongere|Willem van Gulik]], een kleinzoon van Gwijde van Dampierre, en [[Gwijde van Namen]], een zoon, organiseren het verzet. Het verzetsleger bestaat vooral uit boeren, ambachtslieden en [[poorter]]s, samen met enkele stedelijke milities en ridders. Het wordt vooral door het stadsbestuur van Brugge gefinancierd.
| |
| * Woensdag [[11 juli]] - [[Guldensporenslag]]: op het Groeningheslagveld te [[Kortrijk]] tussen milities van het [[graafschap Vlaanderen]] en het leger van de [[Lijst van koningen van Frankrijk|koning van Frankrijk]]. De slag is in militair opzicht opmerkelijk, omdat piekeniers en boogschutters in staat blijken een ridderleger te bedwingen. De Franse adel verliest een zestigtal baronnen en heren, honderden ridders en meer dan duizend schildknapen. Ook de Franse tros valt in Vlaamse handen. Langs Vlaamse zijde onderscheiden zich, volgens Velthem, Boudewijn van Popperode (de burggraaf van Aalst) en de Zeeuws-Vlaming Willem van Boenhem. Vooraf was onder de Vlamingen afgesproken geen gevangenen te maken en ook geen oorlogsbuit te verzamelen. Dit is voor deze tijd een uitzonderlijke instelling. Volgens de regels van de toenmalige oorlogsvoering wordt een ridder, die van zijn paard geslagen is, gevangengenomen maar niet gedood. Gevangen ridders brengen immers heel wat losgeld op. Als de Fransen zien dat hun ridders worden afgeslacht, slaan zij op de vlucht. Slechts op het einde worden enkele Franse ridders, zoals Raoul de Grantcourt, gevangengenomen uit respect voor hun dapperheid en in bescherming genomen door een Vlaamse ridder. Ze worden door Willem van Gulik overgedragen aan de Gentenaar Jan Borluut, om dan het losgeld te innen.
| |
| * De stad [[Kassel (Frankrijk)|Kassel]] geeft zich aan [[Willem van Gulik de Jongere]] over en in november verovert hij het kasteel van [[Rupelmonde]].
| |
| * De Zwarte [[Welfen]] grijpen de macht in [[Florence (stad)|Florence]] en verbannen [[Dante Alighieri]] en zijn familie.
| |
|
| |
| ===1303===
| |
| * [[28 maart]] - Onder leiding van [[Willem III van Holland|Willem]], zoon van graaf [[Jan II van Avesnes|Jan II van Holland]] wordt een plundertocht naar Walcheren gehouden.
| |
| * [[4 april]] - Tijdens de [[slag bij Arke]] verplicht [[Willem van Gulik de Jongere]] de Fransen het slagveld te ontruimen. Later dit jaar, op [[12 juli]], verleent hij steun bij de verovering van [[Terwaan]] (Terwagne).
| |
| * Na de [[Guldensporenslag]] tegen de Fransen het jaar daarvoor te hebben gewonnen, raakt [[Gwijde van Dampierre]], graaf van Vlaanderen in conflict met [[Willem III van Holland]] over wie zich graaf van Zeeland mag noemen. De Vlamingen trekken op naar Zeeland, dat in handen is van Jan van Avesnes, bondgenoot van Frankrijk en rivaal van de graven van Vlaanderen na de [[Vlaams-Henegouwse Successieoorlog]]. Er volgt een [[Slag bij Zierikzee]] en heel Schouwen-Duiveland wordt ingenomen door het Vlaamse leger.
| |
| * De Vlamingen veroveren bijna geheel Utrecht en Holland.
| |
| * Onder [[Witte van Haamstede]], een bastaard van Floris V, worden de Vlamingen teruggedreven bij de [[Slag bij Manpad|slag bij het Manpad]].
| |
| * Het [[Beleg van Amsterdam (1303)|Beleg van Amsterdam]] vindt plaats, de stad verdedigt zich tegen een opstandig en verdeeld Hollands leger.
| |
| * Een bolwerk wordt gebouwd in [[Blankeweer]], in opdracht van de Graaf van Oost-Friesland.
| |
| * [[Strijp (Eindhoven)|Strijp]], een dorpskern nabij Eindhoven wordt voor het eerst vermeld als ''Stripe'' in een oorkonde van Hertog [[Jan II van Brabant]].
| |
| * De [[Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk (Breda)|Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk]] in Breda wordt verheven tot [[Kapittelkerk]].
| |
|
| |
| ===1304===
| |
| * [[8 mei]] - In de eerste Ghildebrief wordt in de [[stad]] [[Utrecht (stad)|Utrecht]] het stadsbestuur overgedragen aan de [[gilde (beroepsgroep)|gilden]]. Deze dag wordt gezien als de eerste formele vermelding van het thans nog bestaande [[St. Eloyen Gasthuis]] resp. het Smedengildt van [[St. Eloy]].
| |
| * [[10 augustus]] - Een Zeeuws-Franse vloot verslaat bij [[Zierikzee]] de [[Vlaanderen|Vlaamse]] zeemacht; [[Gwijde van Namen]] wordt gevangengenomen. Aan de Vlaams-Brabantse bedreiging van [[Henegouwen]] en [[Holland]] komt hiermee een einde.
| |
| * [[18 augustus]] - [[Willem van Gulik de Jongere]], die aan het hoofd staat van de [[Ieper]]se strijdmacht, sneuvelt tijdens de [[Slag bij Pevelenberg]], geleverd nabij [[Pevelenberg]] (een deel van [[Frans-Vlaanderen]] onder het bisdom [[Doornik]], nu het Noord-Franse ''Mons-en-Pévèle'') tussen een strijdmacht uit de Vlaamse gewesten en een [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|Frans]] leger onder koning [[Filips IV van Frankrijk|Filips IV]]. De slag eindigt onbeslist. Op de onderhandelingstafel zal Vlaanderen echter een deel van zijn [[soevereiniteit]] verliezen.
| |
| * Voorafgaand aan [[Beleg van Schoonhoven (1304)|de belegering van Schoonhoven]] vinden er diverse veldslagen plaats op het [[Utrecht (stad)|Utrecht]]se achterland tussen de [[Holland]]sgezinde partij onder Willem III van Holland en Witte van Haemstede en tussen de [[Vlaanderen|Vlaams]]gezinde partij onder [[Jan III van Renesse|Jan van Renesse]] en [[Jan II van der Lede]], beide Vlaamsgezinde heren moeten zich tactisch gezien terugtrekken, maar verdrinken door de chaos in de rivier de Lek.
| |
|
| |
| ===1305===
| |
| * [[23 juni]] - [[Verdrag van Athis-sur-Orge]] gesloten tussen [[graafschap Vlaanderen]] en het [[Koninkrijk Frankrijk (987-1328)|koninkrijk Frankrijk]]. Er wordt een groot bedrag vastgesteld dat betaald dient te worden aan de Franse koning. Het voorziet in een algehele [[amnestie]], de vrijlating van alle gevangenen en het herstel van [[graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] als vorstendom met erkenning van de [[graaf (titel)|graaf]] als hoogste gezag; maar ook een boete van 20.000 pond en een herstelbetaling van 400.000 pond, te betalen door de Vlamingen, en het recht van de Franse koning om in geval van oorlog Vlaamse krijgers op te eisen. Als waarborg worden de [[kasselrij]]en van [[Dowaai]], [[Orchies]] en [[Rijsel]] naar Frankrijk overgeheveld. Na de ondertekening wordt [[Robrecht III van Vlaanderen|Robrecht III van Béthune]] na 5 jaar vrijgelaten uit Franse gevangenschap, waarna hij zich officieel met de Franse koning verzoent.
| |
|
| |
| ===1308===
| |
| * [[25 januari]] - Koning [[Eduard II van Engeland]] huwt [[Isabella van Frankrijk (koningin)|Isabella van Frankrijk]], dochter van koning [[Filips IV van Frankrijk]] (“Filips de Schone”/"Philippe le Bel")
| |
| * [[Dante Alighieri|Dante]] schrijft ''[[De goddelijke komedie]]'' in ballingschap, waarschijnlijk tussen 1308 en zijn dood in 1321.
| |
|
| |
| ===1310===
| |
| * Eén van de bekendste slachtoffers van de begijnenvervolging is [[Margareta Porete|Margarete Porete]]. Zij sterft op de brandstapel, met haar boek “Spiegel der eenvoudige zielen”, een werk dat later herontdekt wordt.
| |
|
| |
| ===1311===
| |
| * Het [[Concilie van Vienne]] (1311-12) roept op tot maatregelen tegen ‘ketterse’ [[begijn]]en. Als gevolg worden veel [[Begijnhof|begijnenconvent]]en, vooral in het [[Duitse Rijk]], ofwel gesloten, of omgevormd tot kloostertjes van franciscaanse tertiarissen, wat ze afhankelijk en beter controleerbaar maakt voor de clerus.
| |
|
| |
| ===1312===
| |
| [[Bestand:Grafrobrecht.jpg|thumb|[[Robrecht III van Vlaanderen]] ook wel '''Robrecht van Dampierre''', bijgenaamd '''''De Leeuw van Vlaanderen''''' was graaf van [[Nevers]] van [[1273]] tot [[1322]] en [[Graafschap Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]] van [[1305]] tot [[1322]].]]
| |
| * [[11 juli]] - [[Verdrag van Pontoise]] tussen [[Robrecht III van Vlaanderen|Robrecht III van Bethune]], graaf van Vlaanderen, en [[Filips IV van Frankrijk|Filips de Schone]]. De graaf van Vlaanderen doet hiermee afstand van [[Frans-Vlaanderen]] (de gebieden [[Orchies]], [[Rijsel]] en [[Dowaai]] met bijhorende [[kasselrij]]en). Aan het groot bedrag dat in [[1305]] was vastgesteld en aan de Franse koning betaald diende te worden wordt door de overdracht van bovenstaande bezittingen voor de helft voldaan. De andere helft wordt betaald door de Vlamingen door middel van ''annuïteiten''. Om in deze jaarlijkse betaling te voorzien, wordt het [[Transport van Vlaanderen]] opgesteld, een lijst met de bedragen die elk gebied dient te betalen.
| |
| * [[3 augustus|3]] en [[4 augustus]] - [[Sint-Maartensramp (1312)|Sint-Maartensramp]] of Mal-Saint-Martin te [[Luik (stad)|Luik]].
| |
| * [[27 september]] - Hertog [[Jan II van Brabant]] staat aan de standen het [[Charter van Kortenberg]] toe, dat voorziet in 10 afgevaardigden van de 5 steden: 1 uit [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]], 3 uit [[Brussel (stad)|Brussel]], 1 uit [['s-Hertogenbosch]], 3 uit [[Leuven]], 1 uit [[Tienen]] en 1 uit [[Zoutleeuw]]. Die raad vergadert driewekelijks te [[Abdij van Kortenberg|Kortenberg in de abdij]].
| |
| * [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] bevrijdt zich van de heerschappij van de [[Lijst van graven van Brussel en hertogen van Brabant|hertog van Brabant]] en installeert op basis van het Charter van Kortenberg een vorm van democratische [[republiek]].
| |
|
| |
| ===1314===
| |
| * [[april]] - In Parijs barst het schandaal los van de [[Tour de Nesle]] als de oude koning [[Filips IV van Frankrijk|Filips IV]] hoort, dat zijn drie schoondochters er een weinig deugdzame levenswijze op na houden. De drie prinsessen worden opgesloten.
| |
| * [[29 november]] - [[Lodewijk X van Frankrijk|Lodewijk X]] volgt zijn vader op als [[Lijst van koningen van Frankrijk|koning van Frankrijk]].
| |
| * Het eerste [[kartuizerklooster van Herne|kartuizerklooster]] van de [[Lage Landen]] wordt gesticht te [[Herne (België)|Herne]].
| |
|
| |
| ===1315===
| |
| * Vanaf het begin van de veertiende eeuw wordt Europa getroffen door een aantal crisissen, waaronder de [[Grote hongersnood van 1315-1317]]. De bevolking is zo sterk gegroeid dat men kwetsbaar is geworden voor misoogsten.
| |
| * In vele delen van Europa begint een periode van slecht weer die een aantal jaar zal duren. Dit is het begin van de [[kleine ijstijd]]. Het regent onophoudelijk en overal mislukken de oogsten. De veranderende omstandigheden leiden tot een economische neergang en veel ellende.
| |
|
| |
| ===1316===
| |
| * Prinsbisschop van Luik [[Adolf van der Mark]] wordt gedwongen de [[Vrede van Fexhe]] te ondertekenen, waarmee hij een deel van zijn macht moest inleveren.
| |
| * Einde voor het [[Graafschap Lohn]] nadat [[Herman van Loon II]] sterft zonder erfgenamen. [[Prinsbisdom Münster|Munsterse]] troepen bezetten onmiddellijk [[kasteel Bredevoort]]. [[Reinoud I van Gelre]] grijpt echter niet in. Wel sluit hij dat jaar een wapenstilstand voor een periode van drie jaar tussen Gelre en Münster.
| |
| * [[Filips V van Frankrijk|Filips V]] ("Filips de Lange/"Philippe le Long") volgt zijn broer [[Lodewijk X van Frankrijk]] ("Louis le Hutin"), die alleen nog een dochtertje ([[Johanna II van Navarra]]) nalaat, op als koning van Frankrijk. De voogd van deze dochter is zo gewillig in haar naam afstand te doen.
| |
|
| |
| ===1317===
| |
| * [[9 januari]]: [[Filips V van Frankrijk]] besluit om vrouwen van troonopvolging uit te sluiten.
| |
|
| |
| ===1318===
| |
| * De [[Illustere Lieve Vrouwenbroederschap]] in [['s-Hertogenbosch]] wordt opgericht.
| |
|
| |
| ===1322===
| |
| * Uit een schrijven van graaf [[Willem III van Holland]] uit 1322 aan bisschop [[Lodewijk II van Münster]] blijkt dat hij de opvolger van Reinald I, graaf [[Reinoud II van Gelre|Reinald II]] van Gelre steunt in zijn aanspraken op [[Bredevoort]], dus er ontstaat een [[Strijd om Bredevoort (1322-1326)|strijd om Bredevoort]]. Reinald II verovert in de zomer van 1322 Bredevoort en onderneemt als schadevergoeding rooftochten met 700 ridders en infanterie in het Munsterse land.
| |
|
| |
| ===1323===
| |
| * [[6 maart]] - [[Vrede van Parijs (1323)|Vrede van Parijs]] tussen Vlaanderen en Henegouwen/Holland. De graaf van Vlaanderen ziet af van aanspraken op Zeeland. Einde van de twisten tussen de Avesnes en de Dampierres.
| |
| * De eerste [[Brandaris]] vuurtoren wordt gebouwd op [[Terschelling]].
| |
| * [[Juni]] - Graaf [[Lodewijk II van Nevers]], de nieuwe [[lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]] schenkt de rechtsmacht over ''het water van Sluis en van het Zwin'' aan zijn oudoom [[Jan I van Namen|Jan van Namen]], heer van Sluis, en komt daarbij in botsing met [[Brugge]]. Brugge krijgt van graaf Lodewijk het [[stapelrecht]].
| |
| * [[November]] - [[Opstand van Kust-Vlaanderen]] (1323-1328): In het Vlaamse kustgebied breekt een opstand uit van [[kerel]]s (boeren) en stedelingen, geleid door [[Nicolaas Zannekin]], een welstellende herenboer uit [[Lampernisse]]. De opstand is een reactie op de verhoging van de belastingen in de nasleep van het [[Verdrag van Pontoise]], die door [[Lodewijk II van Nevers]], de [[lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]] wordt opgelegd en richt zich tegen zijn pro-Franse politiek. Achtereenvolgens worden [[Nieuwpoort (België)|Nieuwpoort]], [[Veurne]], [[Ieper]] en [[Kortrijk]] veroverd en tegen 1325 is het overgrote deel van Vlaanderen in handen van de opstandelingen en in Kortrijk is ook de graaf door hen opgepakt. Zij slagen er echter niet in [[Gent]] en [[Oudenaarde]] in te nemen en de bezetting zal op [[23 augustus]] [[1328]] met de [[Slag bij Kassel (1328)|Slag bij Kassel]] eindigen.
| |
|
| |
| ===1324===
| |
| * [[25 februari]] - Huwelijk van [[Margaretha van Beieren (Holland en Henegouwen)|Margaretha van Holland]] met [[Lodewijk de Beier|Lodewijk van Beieren]]. Nakomelingen van dit bruidspaar zullen eeuwenlang Holland en Henegouwen besturen.
| |
| * Bij het beleg van [[Metz]] verschijnt de [[bombarde (wapen)|bombarde]] ten tonele.
| |
| * Bisschop [[Lodewijk II van Münster]] verovert [[Bredevoort]] en plundert het Gelderse land. [[Reinald II van Gelre]] komt daarop in actie. Met een leger van 7000 man trekt hij naar [[Coesfeld (stad)|Coesfeld]]. Onder druk daarvan wordt op [[1 september]] een verdrag getekend door bemiddeling van graven [[Willem III van Holland]] en koning [[Jan van Bohemen]]. De bisschop van Utrecht doet er uiteindelijk een bindende uitspraak over.
| |
|
| |
| ===1325===
| |
| * Tussen 1325-1330 zijn er een aantal politieke showprocessen waarin vorsten hun tegenstanders ervan beschuldigen met hulp van de duivel samenzweringen tegen hen te smeden. Dit lijkt enigszins op de latere [[Europese heksenvervolging|heksenproces]]sen.
| |
| * De [[Prinsbisdom Luik|bisschop van Luik]] bepaalt dat [[begijn]]en van Saint-Christophe, op straf van excommunicatie, “''niet in het openbaar zullen dansen of onbehoorlijke liederen zingen''”. Gelijkaardige clausulen vindt men terug in de begijnenstatuten van St.Truiden en Antwerpen uit deze tijd. Enkele al te schaarse gegevens laten een [[Heidendom|niet-liturgische traditie]] van religieuze dans en zang onder begijnen vermoeden.
| |
|
| |
| ===1326===
| |
| [[Bestand:Flandry1.jpg|thumb|150px|[[Lodewijk II van Nevers]], de problematische graaf van Vlaanderen.]]
| |
| * [[18 februari]] De Vlaamse opstandelingen laten [[Lodewijk II van Nevers|graaf Lodewijk]] vrij, die in [[Kortrijk]] was vastgehouden en hij moet noodgedwongen naar Frankrijk vluchten.
| |
| * [[19 april]] - De [[Vrede van Arques]] is bedoeld om de vrede in [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] te herstellen.
| |
| * [[28 juni]] - Na de [[Strijd om Bredevoort (1322-1326)|strijd om Bredevoort]] geeft de bisschop van Münster de strijd op. Na jarenlang onderhandelen wordt de vrede getekend. Dit belangrijke verdrag wordt ook ondertekend door de steden [[Zutphen]], [[Groenlo]], [[Emmerik]] en [[Arnhem]].
| |
|
| |
| ===1327===
| |
| * [[6 april]] - [[Paus Johannes XXII]] hernieuwt op verzoek van de koning van Frankrijk het [[interdict]] van de [[Opstand van Kust-Vlaanderen|opstandelingen in Kust-Vlaanderen]]. Aan hen mogen niet de [[sacramenten]] worden toegediend. De Vlaamse geestelijkheid wordt verscheurd tussen loyaliteit aan het volk of aan de Kerk, en tussen angst voor de opstandelingen en angst voor de Fransen.
| |
|
| |
| ===1328===
| |
| * [[23 augustus]] - Met de [[Slag bij Kassel (1328)]] komt een einde aan de [[Opstand van Kust-Vlaanderen]] (1323-1328). Troepen van de Franse koning en de Vlaamse graaf [[Lodewijk II van Nevers|Lodewijk van Nevers]] hakken het opstandelingenleger onder leiding van [[Nicolaas Zannekin]] in de pan.
| |
| * [[Willem III van Holland]] weet zich door diplomatie en huwelijkspolitiek in het centrum van de Europese politiek te plaatsen. De man van zijn dochter [[Margaretha van Beieren (Holland en Henegouwen)|Margaretha]], [[Lodewijk IV van het Heilige Roomse Rijk|Lodewijk]], wordt gekozen tot keizer van het Heilige Roomse Rijk. Haar zus [[Filippa van Henegouwen|Filippa]] huwt met [[Eduard III van Engeland]]. Later dat jaar wordt [[Filips VI van Frankrijk|Filips]] - de broer van [[Johanna van Valois (1294-1352)|Johanna van Valois]], de vrouw van Willem - gekroond tot [[Lijst van koningen van Frankrijk|koning van Frankrijk]]. Hiermee komt een eind aan het [[Huis Capet]] en wordt de dynastieke grondslag gelegd voor de [[Honderdjarige Oorlog]].
| |
|
| |
| ===1330===
| |
| * In de jaren tussen 1329 en 1331 vaardigt graaf van Vlaanderen [[Lodewijk II van Nevers|graaf Lodewijk]] ''de mauvais privilèges'' (de "nadelige privileges") uit voor de opstandige [[graafschap Vlaanderen|Vlaamse]] steden en [[kasselrij]]en.
| |
| * [[6 augustus]] - [[Jan van Boendale]] voltooit het werk "Der leken spiegel".
| |
| * Van [[Europese heksenvervolging|heksenproces]]sen tussen 1330 en 1375 zijn van slechts 25 gevallen in Europa de stukken bewaard gebleven. [[Heks (persoon)|Heksen]] worden alleen nog maar van maleficiën beschuldigd. De heks krijgt daarvoor een passende straf. Tussen 1300-1400 is 50-60% van de heksen vrouw.
| |
|
| |
| ===1333===
| |
| * De graaf van Holland en de bisschop van Utrecht zijn in oorlog. [[Geyne]] wordt verwoest.
| |
| * In een document, bewaard in de archieven van het St-Janshospitaal wordt [[Het Leen]] beschreven.
| |
|
| |
| ===1336===
| |
| * Hertog [[Jan III van Brabant]] en [[Lodewijk II van Nevers|Lodewijk van Nevers]] worden medeheren van [[Heerlijkheid Mechelen|Mechelen]].
| |
| * [[Oktober]] - Vlaamse graaf [[Lodewijk II van Nevers|Lodewijk van Nevers]] schaart zich openlijk aan de zijde van Frankrijk bij het begin van de [[Honderdjarige Oorlog]]. Als hij Engelse kooplieden gevangen zet, laten de Engelse represailles niet op zich wachten: er volgt een verbod op de uitvoer van wol. De Vlaamse steden nemen daarom onder leiding van [[Jacob van Artevelde]] later een meer Engelsgezinde houding aan.
| |
|
| |
| ===1337===
| |
| * De tussen Frankrijk en Engeland bemiddelende Willem III overlijdt en kort daarna breekt de [[Honderdjarige Oorlog]] uit.
| |
|
| |
| ===1338===
| |
| * [[3 januari]] - In [[Gent]] kiest de opstandige bevolking een bestuur van vijf hoofdmannen onder leiding van [[Jacob van Artevelde]].
| |
| * Gedurende de eerste fase van de [[Honderdjarige Oorlog]] ([[1338]]-[[1345]]) kiest [[Gent]], na eerst neutraal te zijn gebleven, de zijde van [[Engeland]], omdat dit land de invoer van grondstoffen voor de textielnijverheid heeft geblokkeerd. [[Jacob van Artevelde]], een rijk lakenhandelaar, plaatst zich aan het hoofd van een regering die tegen graaf [[Lodewijk I van Nevers|Lodewijk van Nevers]] opstaat, omdat deze de zijde van de [[Koninkrijk Frankrijk (1328-1589)|Franse]] koning heeft gekozen.
| |
|
| |
| ===1339===
| |
| * Begin februari wordt de Vlaamse weerstand tegen Lodewijk, de graaf van Vlaanderen, zo groot dat hij moet vluchten naar [[Sint-Omaars]] en in december verlaat hij voorgoed zijn graafschap, waar [[Simon de Mirabello]] [[Ruwaard (titel)|ruwaard]] wordt.
| |
|
| |
| ===1340===
| |
| [[Bestand:Getijdenboek Geert Grote Kasteel Huis Bergh 's Heerenberg.jpg|thumb|Middeleeuws [[getijdenboek]] (handschrift 1340 -1384)]]
| |
| * [[26 januari]] - [[Jacob van Artevelde]], de 'wijze man van Gent', ontvangt op de [[Vrijdagmarkt (Gent)|Vrijdagmarkt]] koning [[Eduard III van Engeland|Eduard III]] van [[Engeland]] en erkent deze in [[september]] als [[Lijst van koningen van Frankrijk|koning van Frankrijk]]. Midden op dit plein staat Artevelde's standbeeld.
| |
| * [[24 juni]] - [[Slag bij Sluis (1340)|Slag bij Sluis]]: Koning [[Eduard III van Engeland]] brengt op Sint-Jansavond de Franse vloot tot zinken ter hoogte van de monding van het [[Zwin (zeearm)|Zwin]] bij [[Sluis (stad)|Sluis]]. De Franse admiraals [[Hugues Quiéret]] en [[Nicolas Béhuchet]] worden onthoofd voor het bloedbad dat ze twee jaar eerder na de [[Slag bij Arnemuiden]] onder de Engelsen hebben aangericht.
| |
| * Ontstaan van de [[Anjou-Bijbel]] , momenteel bewaard in museum M te Leuven.
| |
|
| |
| ===1345===
| |
| [[Bestand:Gedachtenistafel van de Heren van Montfoort.jpg|thumb|''Gedachtenistafel van de Heren van Montfoort'', ~1380. Tussen [[Maria (moeder van Jezus)|Maria]] met kind en [[Joris (heilige)|Sint Joris]] de vier heren van Montfoort, waarvan de eerste drie sneuvelen onder [[Willem IV van Holland|Willem van Henegouwen]] tijdens de [[Slag bij Warns]]. Het is het oudste overgebleven schilderij van de Lage Landen.]]
| |
| * [[8 juni]] - Graaf [[Willem IV van Holland]] slaat het [[Beleg van Utrecht (1345)|beleg voor Utrecht]]. Na 8 weken moet het bisdom het Hollands leengezag erkennen.
| |
| * De strijdlustige [[Willem IV van Holland|Willem IV]] komt om tijdens de [[Slag bij Warns]]. Hij laat geen kinderen na en de door zijn vader gevoerde politiek zorgt er nu voor dat de koningen van Engeland en Frankrijk en de keizer van Duitsland aanspraak kunnen maken op de opvolging. Als opperleenheer beleent keizer Lodewijk zijn vrouw Margaretha, de oudste zus van Willem IV, met de graafschappen.
| |
| * [[17 juli]] - Tijdens een opstand van de [[volder]]s, die het bewind van de wevers onder [[Jacob van Artevelde (historisch figuur)|Artevelde]] willen omvergooien, wordt Jacob van Artevelde in zijn woning op de Kalandeberg vermoord.
| |
|
| |
| ===1346===
| |
| * [[12 juli]] - Onverwacht landen Engelse troepen in [[Normandië]]: militair begin van de [[Honderdjarige Oorlog]].
| |
| * Keizer [[Lodewijk IV de Beier|Lodewijk IV van het Heilige Roomse Rijk]] beleent als opperleenheer zijn vrouw [[Margaretha II van Henegouwen|Margaretha van Beieren (Holland en Henegouwen)]], de oudste zus van [[Willem IV van Holland]], met de graafschappen Holland en Henegouwen, die na de dood van de kinderloze Willem IV weer aan de kroon vervallen waren.
| |
| * Margaretha belast haar dertienjarige zoon [[Willem V van Holland|Willem]] met het bestuur in Holland en Zeeland. Gezien zijn leeftijd ligt de macht echter nog steeds in handen van Jan van Beaumont. Ondertussen is er nog steeds oorlog met Friesland en Utrecht.
| |
| * [[Jan van Ruusbroec]] schrijft ''Vanden seven sloten''.
| |
|
| |
| ===1347===
| |
| * Halverwege de 14e eeuw wordt [[Brugge]] de voornaamste [[stapelplaats]] van de [[Hanze]] in de Nederlanden. Het huisvest het economisch belangrijkste van de vier [[Hanzekantoor van Brugge|Hanzekantoren]] van Europa.
| |
| * Een schip, waarvan de bemanning met de [[pest (ziekte)|pest]] besmet is, komt in [[Sicilië]] aan. Dit is het begin van de ''[[Zwarte Dood]]'' in Europa.
| |
| * De stad [[Calais]] valt in handen van [[Eduard III van Engeland]].
| |
|
| |
| ===1348===
| |
| * De [[Zwarte Dood]] die [[Europa (continent)|Europa]] van 1347 tot 1351 in haar greep heeft, arriveert in de [[Lage Landen]]. De [[pandemie]] zorgt voor grote sterfte, hoewel minder dan in omliggende gebieden.
| |
| * In het noorden doet zich ook de enige [[Pogrom|jodenpogrom]] voor die men hier heeft gekend. Dankzij de joodse reinigingswetten worden joden minder snel ziek. Ook gebruiken de joden geen water uit de openbare putten. Mede daardoor worden ze ervan verdacht het water in de openbare putten te hebben vergiftigd. Als gevolg hiervan worden in het jaar daarop, in [[1349]], in diverse [[IJssel]]steden alsook in [[Arnhem]], [[Nijmegen]] en [[Utrecht (stad)|Utrecht]] alle daar woonachtige joden levend verbrand.
| |
|
| |
| ===1349===
| |
| * [[5 januari]] - [[Margaretha van Beieren (Holland en Henegouwen)|Margaretha]] stelt haar zoon [[Willem V van Holland|Willem V]] aan als graaf en bedingt een uitkering van 15.000 gulden met een jaargeld van 6000 gulden. Gezien de financiële situatie wijzen de steden en edelen dit in maart in [[Geertruidenberg (plaats)|Geertruidenberg]] af, waardoor er niet veel overblijft van het gezag van Willem V.
| |
| * In dit begin van de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten]], die tot [[1428]] zullen duren, overwegen opstandige edelen het jaar daarop een staatsgreep, maar dit wordt verhinderd door de terugkeer van Margaretha.
| |
| * Na de ''[[Goede Disendach]]'' ('Goede dinsdag') wordt in [[Gent]] het gezag van de nieuwe graaf, [[Lodewijk II van Male|Lodewijk van Male]], erkend. Maar het blijft woelig, het volk wil medezeggenschap en de sterk georganiseerde [[gilde (beroepsgroep)|gilden]] nemen deel aan de politieke strijd.
| |
|
| |
| <span id=1350 />
| |
|
| |
| ===1350===
| |
| [[Bestand:Political map of the Low Countries (1350)-NL.svg|thumb|De Lage Landen rond 1350]]
| |
| [[Bestand:Ruusbroecminiatuur.jpg|thumb|De Ruusbroec-miniatuur in het handschrift K.B. Brussel, 19.295-97.]]
| |
| * [[16 mei]] - [[Slag bij Naarden]]. De handelsplaats [[Naarden]] wordt door een leger onder [[Koenraad Cuser]] in brand gestoken en brandt geheel af.
| |
| * De edelen geven niet op en sluiten op [[23 mei]] de [[Kabeljauwse Verbondsakte]], waarmee zij aangeven dat Willem V landsheer moet worden zonder de betalingsverplichting aan zijn moeder. Hoewel enkele steden zoals [[Delft]] zich direct aansluiten, wordt op [[5 september]] een verbond gesloten door de Hoeken.
| |
| * [[Jan van Ruusbroec]] schrijft ''Chierheit der gheesteliker Brulocht''. De [[mysticus]] wordt gezien als de beste prozaschrijver van de Middeleeuwen en schrijft in het [[Middelnederlands]].
| |
| * Vanaf het midden van de veertiende eeuw zorgt de [[pest (ziekte)|pest]] of "[[zwarte dood]]" dat een derde van de bevolking sterft. Gedurende driehonderd jaar komt de pest elke 12-20 jaar terug. Toch hebben de toekomstige Belgische gewesten minder van de economische recessie te lijden dan andere streken. Zo verschijnen in [[Luik (stad)|Luik]] de eerste [[hoogoven]]s en wordt [[Brugge]] een voorname handelsstad. Deze stad is door haar strategische ligging (ze was via het [[Zwin (zeearm)|Zwin]] verbonden met de [[Noordzee]] en dus de rest van Europa) zo groot en rijk geworden dat ze 'het [[Venetië (stad)|Venetië]] van het Noorden' genoemd wordt. Het [[belfort (toren)|belfort]] en de [[lakenhalle]] getuigen van het belang ervan.
| |
| * Van de vele tienduizenden slachtoffers van [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]] tussen ca. 1350-1720 zijn ongeveer 80% vrouwen. Tussen 1300-1400 is dat nog 50-60%.
| |
|
| |
| ===1351===
| |
| * In februari wordt [[Willem V van Holland|Willem V]] ontvoerd en vanuit [[Aat]] naar Delft overgebracht.
| |
| * [[4 juli]] - In de [[Slag bij Zwartewaal]] verslaat [[Willem V van Holland]] de vloot van zijn moeder, [[Margaretha II van Henegouwen|Margaretha van Beieren]], en verwerft definitief de macht in Holland na de belegering van een aantal Hoekse burchten.
| |
| * Willem laat [[donderbus]]sen van Jan Rose plaatsen in de muren van het [[Binnenhof (Den Haag)]]. De eerste vermelding van de inzet van donderbussen in het noorden was in 1348 in het [[Sticht Utrecht|Sticht]]. [[Pieter van Brugge]] had al eerder een kanon geconstrueerd dat in 1346 bij [[Doornik]] werd afgevuurd.
| |
| * Einde van de [[Zwarte Dood]] in Europa.
| |
|
| |
| ===1352===
| |
| [[Bestand:P1010905GroenplaatsAntwerpen.JPG|thumb|220px|Zicht op [[Onze-Lieve-Vrouwekathedraal (Antwerpen)|Onze-Lieve-Vrouwekathedraal]] vanop de Groenplaats]]
| |
| * De bouw van de [[Onze-Lieve-Vrouwekathedraal (Antwerpen)|Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen]], een [[Gotiek|gotische]] [[kruiskerk]] wordt aangevat en zal duren tot 1521. Als eerste wordt het koor gebouwd, dat in 1415 wordt voltooid.
| |
| * [[18 augustus]] - Het [[Beleg van Geertruidenberg (1351-1352)]] wordt opgeheven, het is een van de laatste militaire acties geweest voordat Margaretha van Beieren haar zoon Willem (V) erkent als graaf van Holland.
| |
|
| |
| ===1354===
| |
| * Willem en Margaretha sluiten vrede. Twee jaar later overlijdt Margaretha en erft Willem ook Henegouwen. Hij had de steden veel privileges moeten geven voor hun steun, maar met het traktaat ''De cura reipublicae et sorte principantis'' van [[Filips van Leiden]] als theoretische grondslag trekt hij een aantal van deze privileges in.
| |
| * [[Karel IV van het Heilige Roomse Rijk|Keizer Karel IV]] verheft [[Graafschap Luxemburg|Luxemburg]] tot hertogdom.
| |
| * De [[Maas]] gaat onder [[Ammerzoden]] door en daardoor wordt de [[Oude Maas]] de [[Meersloot]].
| |
|
| |
| ===1355===
| |
| * Karel van Luxemburg wordt gekroond tot keizer [[Karel IV van het Heilige Roomse Rijk]].
| |
| * Hertog [[Jan III van Brabant]] overlijdt zonder mannelijke erfgenamen achter te laten. In zijn laatste testament heeft hij vastgelegd dat zijn oudste dochter [[Johanna van Brabant|Johanna]], die met [[Wenceslaus I van Luxemburg|Wenceslas I]] van [[Hertogdom Luxemburg|Luxemburg]] getrouwd is, [[Hertogdom Brabant|Brabant]] en [[Hertogdom Limburg|Limburg]] zal erven op voorwaarde dat zij haar beide zusters een jaarrente uitbetaalt.
| |
|
| |
| ===1356===
| |
| * [[3 januari]] - De [[Blijde Inkomst]] van hertog [[Wenceslaus I van Luxemburg]] in [[Hertogdom Brabant|Brabant]].
| |
| * De Brabantse steden stellen als voorwaarde voor de opvolging door [[Johanna van Brabant|Johanna]] (dochter van Jan III) dat zij de verworven privileges erkent. Dit wordt vastgelegd in de [[Blijde Inkomst]] waarin de macht van de vorst beperkt wordt. De opvolging wordt echter betwist, waardoor de Brabantse Successieoorlog uitbreekt.
| |
| * [[Brabantse Successieoorlog]]: [[Lodewijk van Male]], [[Lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]], getrouwd met Margaretha, een zuster van de jonge hertogin, heeft vruchteloos op de betaling van de rente aan zijn vrouw gewacht en komt zijn leger opstellen op de hoogte van Scheut (nu een wijk van [[Anderlecht]]), in het gezicht van Brussel. Na de [[Slag bij Scheut|Slag]] tussen Lodewijk en de Brabanders op het Scheutveld, planten de Vlamingen hun vlag in het centrum van de Grote Markt in Brussel ten teken van overwinning.
| |
| * [[Lodewijk van Male]] benoemt Jacob Buuc tot "admiraal van de vlote" met de opdracht om [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] te veroveren.
| |
| * Hertogin [[Johanna van Brabant]] laat Brabant driemaal schatten om de uitbreiding van het kasteel in [[Heusden (vestingstad)|Heusden]] te betalen.
| |
|
| |
| ===1357===
| |
| [[Bestand:County of Flanders (topogaphy).png|thumb|Vlaanderen 2e helft 14e eeuw.]]
| |
| * [[4 juni]] - Bij de [[Vrede van Aat]] komt een einde aan de [[Brabantse Successieoorlog]]. De overeenkomst wordt bemiddeld door Willem V van Holland en Henegouwen. Graaf Lodewijk van Male van Vlaanderen en zijn vrouw Margaretha sluiten vrede met de Luxemburgse hertog Wenceslaus en diens vrouw Johanna. [[Markgraafschap Antwerpen|Antwerpen]] komt samen met [[Heerlijkheid Mechelen|Mechelen]] aan het [[Graafschap Vlaanderen]].
| |
| * De [[Edam]]mers graven een kortere verbinding tussen het [[Purmer]]meer en de [[Zuiderzee (water)|Zuiderzee]]. Dit is het begin van [[Volendam]].
| |
|
| |
| ===1358===
| |
| * De stad [[Gent]] groeit uit tot één van de vier grootste steden van [[Hertogdom Brabant|Brabant]], en wordt een grote handelsstad en grote concurrent van [[Brugge]]. De afzet van Engelse laken op de jaarmarkten zal kooplieden aantrekken uit heel Midden-Europa.
| |
| * [[Albrecht van Beieren (1336-1404)|Albrecht van Beieren]] neemt de macht van zijn broer [[Willem V van Holland]] over, nadat deze krankzinnig is geworden. De [[Hoekse en Kabeljauwse twisten]] over [[Graafschap Zeeland|Zeeland]] laaien weer op.
| |
|
| |
| ===1360===
| |
| * Koning [[Eduard III van Engeland|Eduard III]] van [[Engeland]] moet zijn aanspraken opgeven.
| |
| * Sociale conflicten breken uit in de stad [[Gent]] ('den quaden maendach').
| |
|
| |
| ===1361===
| |
| [[Bestand:Grafschaft Hennegau 1250.PNG|thumb|Duitstalige kaart van de zuidelijke Nederlanden in 1250. Loon (Looz) in het geel]]
| |
| * Heer [[Godfried van Dalenbroek]] eist als pretendent zijn rechten op het [[graafschap Loon]] op, maar voor [[prins-bisschop]] [[Engelbert III van der Mark (bisschop)|Engelbert van der Marck]] (zie [[prinsbisdom Luik]] en [[Luik (stad)|Luik]]) is de maat vol. Er volgt een lange strijd (tot 1366).
| |
| * Koning [[Jan II van Frankrijk]] erft het [[hertogdom Bourgondië]].
| |
|
| |
| ===1362===
| |
| * [[16 januari]] - De tweede [[Sint-Marcellusvloed (1362)|Sint-Marcellusvloed]] treft alle landen rond de [[Noordzee]]. Grote delen van Nederland en Noord-Duitsland lopen onder, en er vallen duizenden slachtoffers.
| |
|
| |
| ===1363===
| |
| * Hertogin [[Johanna van Brabant]] weigert haar steun te verlenen aan [[Arnold van Rummen]], gewezen [[graaf (titel)|graaf]] van [[Chiny]], en zijn echtgenote [[Elisabeth van Vlaanderen]].
| |
| * Hertogin [[Johanna van Brabant]] valt in ongenade bij haar tweede echtgenoot, hertog [[Wenceslas I van Luxemburg]].
| |
|
| |
| ===1364===
| |
| * Het machtige prinsbisschoppelijke leger (zie [[prinsbisdom Luik]]) valt met 50.000 à 55.000 manschappen het [[graafschap Loon]] binnen.
| |
| * Karel de Slechte, koning van Navarra is woedend omdat Bourgondië door koning [[Jan II van Frankrijk]] aan diens jongste zoon [[Filips de Stoute]] als leen uitgegeven wordt als beloning voor Filips' steun aan zijn vader. Karel meent oudere rechten te hebben op het belangrijke hertogdom en komt in opstand.
| |
| * [[Karel V van Frankrijk|Karel V]] van Valois volgt zijn vader op als koning van [[Koninkrijk Frankrijk (1328-1589)|Frankrijk]].
| |
|
| |
| ===1365===
| |
| * [[9 augustus]] - Na negen maanden strijden volgt de negen weken durende [[belegering]] van [[Rummen]]. De Rummense torenburcht wordt in zeven dagen met de grond gelijk gemaakt.
| |
| * Het [[Land van Valkenburg]], dat feitelijk is bezet door de [[Johanna van Brabant|Hertogin van Brabant]], wordt door de Keizer van het Heilige Roomse Rijk verheven tot [[Graaf (titel)|Graafschap]].
| |
| * Van de [[Europese heksenvervolging|heksenproces]]sen tussen 1365 en 1428 zijn van slechts 84 de stukken bewaard.
| |
|
| |
| ===1366===
| |
| * Het [[graafschap Loon]] wordt, na een lange strijd, ingelijfd nadat pretendent heer [[Arnold van Rummen]] zijn aanspraak op de titel aan het [[prinsbisdom Luik]] verkoopt.
| |
| * Het [[prinsbisdom Luik]], of ''Luikerland'', wordt door keizer [[Karel IV van het Heilige Roomse Rijk|Karel IV]] verplicht om Arnold en zijn neef Hamal jaarlijks 3000 [[Nederlandse gulden|gulden]] te betalen.
| |
|
| |
| ===1369===
| |
| * [[19 juni]] - [[Filips de Stoute]], hertog van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]], huwt met [[Margaretha van Male]], de enige erfgename van de graaf van Vlaanderen, [[Lodewijk van Male]].
| |
| * De verdeling van de [[schepen]]ambten wordt aangepast in [[Gent]]: er worden voortaan in de schepenraad 3 vertegenwoordigers van de [[poorter]]s, 5 van de 53 kleine 'neringen' en 5 van de grote '[[gilde (beroepsgroep)|gilde]]n' (of ambachten) opnieuw opgenomen.
| |
|
| |
| ===1373===
| |
| [[Bestand:Beatrijs.jpg|thumb|''[[Beatrijs]]''.]]
| |
| * [[Beatrijs]] is een Middelnederlandse [[Marialegende]] uit de veertiende eeuw. Het enige handschrift waarin de legende overgeleverd is, dateert van kort voor 1374. Deze vrouw gaat gekweld door het leven. Zij voelt tegelijk berouw voor haar zonden en angst voor de [[biecht]]. In de Middeleeuwse opvatting kan vergeving enkel plaats vinden door de zonden te belijden en te boeten.
| |
|
| |
| ===1375===
| |
| * Zowel in Engeland als in Frankrijk heerst oorlogsmoeheid. Alle Engelse aanwinsten in [[Aquitanië]] zijn verloren gegaan, en [[Karel V van Frankrijk]] ziet zijn gezondheid in gevaar. Beide zijden hebben al tot een wapenstilstand besloten. En nu de zaken er voor de Engelsen steeds slechter uit beginnen te zien komen de strijdende partijen van de [[Honderdjarige Oorlog]] overeen een vredesconferentie te houden in [[Brugge]].
| |
| * Na 1375 begint de [[Dominicanen|dominicaanse]] [[inquisitie]] zich met de [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]] te bemoeien. De geleerden ([[theoloog|theologen]], [[filosoof|filosofen]] en [[rechter]]s) geloven niet dat zwarte magie en maleficiën mogelijk zijn zonder de hulp van de [[Satan|duivel]]. Daarom beschuldigen zij de [[Heks (persoon)|heksen]] er nu ook nog eens van een [[ketter]]s pact met de duivel te hebben gesloten. De heksen zouden de duivel aanbidden en in ruil daarvoor grote krachten krijgen om kwaad te doen.
| |
| * [[Oostmanskerke]], voormalig dorp in [[West Zeeuws-Vlaanderen]] verdwijnt bij de [[Stormvloed van 1375]].
| |
|
| |
| ===1377===
| |
| * [[21 juni]] - Na de dood van [[Eduard III van Engeland]] wordt zijn kleinzoon [[Richard II van Engeland|Richard II]] zijn opvolger. [[Karel V van Frankrijk]] roept de hele adel bijeen voor een plechtig Requiem en hervat de oorlog.
| |
| * De [[vredesconferentie van Brugge (1375)]] komt tot een eind. Hoewel de partijen over de kernvraag -wie is de rechtmatige koning van Frankrijk- niet tot overeenstemming gekomen zijn, is er wel een overeenkomst over een aantal territoriale aanspraken. De hertog van Bourgondië vindt dat best een feestje waard.
| |
|
| |
| ===1378===
| |
| * De [[Nederlandse gulden|Hollandse gulden]] komt in omloop
| |
|
| |
| ===1379===
| |
| * De [[Lodewijk van Male|graaf van Vlaanderen]] tracht steeds opnieuw de macht over [[Gent]] in handen te krijgen en dit leidt tot opstanden, zoals die van 1379-1385 onder leiding van [[Jan Hyoens]], [[Frans Ackerman]] en [[Filips van Artevelde]], zoon van [[Jacob van Artevelde|Jacob]]. De opstand begint door de moord op een grafelijke [[baljuw]], die de Gentse privileges onvoldoende heeft gerespecteerd. Enkele malen lukt het de opstandelingen, met steun van ambachtsgilden in andere steden, om bijna het hele [[graafschap Vlaanderen]] te beheersen.
| |
| * [[Lodewijk van Male|Lodewijk II van Male]], de schoonvader van hertog Filips van Bourgondië gaat de strijd aan met de wevers van [[Gent]].
| |
| * In de Lage Landen raakt het [[kaartspel]] bekend.
| |
|
| |
| ===1382===
| |
| * [[24 april]] - [[Filips van Artevelde]] neemt de leiding op zich van Gent en de Gentenaren.
| |
| * [[3 mei]] - [[Slag op het Beverhoutsveld]] - De [[Gent]]enaren onder [[Filips van Artevelde]] verslaan [[Lodewijk van Male]] en hebben al snel het graafschap in handen.
| |
| * [[27 november]] - [[Slag bij Westrozebeke]]. Een Frans leger overweldigt de Vlaamse piekeniers. Lodewijk II van Male is weer de baas in Vlaanderen. De ''ruwaert'' [[Filips van Artevelde|Artevelde]], die de opstandige [[Gent]]enaars aanvoert tegen het Franse leger onder leiding van koning [[Karel VI van Frankrijk|Karel VI]] en graaf [[Lodewijk van Male|Lodewijk II van Male]], sneuvelt. Dan komt [[Frans Ackerman]], samen met [[Pieter van den Bossche]], aan het hoofd van de Gentse troepen. Frans wordt afgevaardigde bij de onderhandelingen, die in 1385 worden afgerond.
| |
| * De [[Dom van Utrecht|Domtoren]] in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] is na een bouwtijd van eenenzestig jaar voltooid. In zijn traktaat ''Contra turrim Traiectensem'' protesteert [[Geert Grote]] tegen de bouw van de domtoren, die volgens hem enkel de ijdelheid streelt, en daarnaast in hoofdzaak bewondering van bezoekers trekt. Hij verzamelt een groep volgelingen om zich heen, de [[Moderne Devotie|moderne devoten]]. Hieruit ontstaan de [[Broeders van het Gemene Leven|Broeders des Gemenen Levens]] en de [[Congregatie van Windesheim]]. De [[bisschop]] van [[Sticht Utrecht|Utrecht]] kan hun rigoureuze opvattingen echter niet waarderen en vaardigt voor diakens een preekverbod uit.
| |
|
| |
| ===1383===
| |
| * [[Beleg van Ieper]] (belegering door de Engelsen en Gentenaars).
| |
|
| |
| ===1384===
| |
| * [[30 januari]] - [[Lodewijk van Male|Lodewijk II van Male]] (53), [[Lijst van graven van Vlaanderen|Graaf van Vlaanderen]], Nevers en Rethel overlijdt.
| |
| * Brabant komt door het eerdere huwelijk van Filips de Stoute met zijn dochter Margareta van Male als erfenis in handen van de Bourgondiërs (tot 1477). Vlaanderen wordt onderdeel van de [[Bourgondische tijd|Bourgondische landen]].
| |
| * [[Jan Knibbe]] schrijft ''Die clage van den grave van Vlaenderen''.
| |
| |-
| |
| |style="background-color:red; width:3px;"|
| |
| |style="width:12px;"|
| |
| |
| |
|
| |
| ===1385===
| |
| * Tijdens het [[Dubbelhuwelijk van Kamerijk]] laat [[Filips de Stoute]] zijn kinderen [[Margaretha van Bourgondië (1374-1441)|Margaretha]] (10) en [[Jan zonder Vrees (hertog van Bourgondië)|Jan]] (13) trouwen met respectievelijk [[Willem VI van Holland|Willem]] (20) en [[Margaretha van Beieren-Straubing|Margaretha]] (22), de kinderen van [[Albrecht van Beieren (1336-1404)|Albrecht van Beieren]], graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen.
| |
| * [[18 december]] - [[Vrede van Doornik]]: [[Frans Ackerman]], samen met [[Pieter van den Bossche]], aan het hoofd van de Gentse troepen na de dood van Artevelde, is afgevaardigde bij de onderhandelingen. De eerste grote [[Gent]]se opstand eindigt onbeslist door dit verdrag met de nieuwe graaf [[Filips de Stoute]]. De privileges blijven hierdoor evenwel gehandhaafd, en er geldt zelfs [[amnestie]] voor elke vorm van verzet, maar de stad moet alsnog haar verbond met [[Engeland]] opgeven nu het verzoek aan de Engelse koning om een ''ruwaert'' van koninklijke bloede zo goed als afgewimpeld is, en de [[Huis Valois|koning van Frankrijk]] als zodanig erkennen. Gent aanvaardt de hertog van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]] als graaf.
| |
|
| |
| ===1386===
| |
| * [[Juli]] - Hoewel De Fransen in de [[Brugge|Brugse]] voorhaven [[Sluis (stad)|Sluis]] een invasiemacht aan het samenstellen zijn en er in Engeland grote ongerustheid is over een ophanden zijnde wraaktocht op eigen bodem, vertrekt [[Jan van Gent]] met een expeditieleger naar [[Castilië]] om daar de kroon op te eisen.
| |
|
| |
| ===1387===
| |
| * [[Maart]] - De Engelse Earl of [[Arundel]], de gehate voogd van [[Richard II van Engeland|Richard II]], kaapt een Vlaamse wijnvloot bij [[Cadzand]], die op weg was van La Rochelle naar Sluis. De wijn wordt voor een habbekrats op de Londense markt verkocht. Dit maakt de Earl -tijdelijk- een popluair man.
| |
| [[Bestand:HengwrtChaucerOpening.jpg|thumb|De eerste bladzijde van het [[Hengwrt Chaucer manuscript]] met het begin van de [[General Prologue]].]]
| |
| * [[Geoffrey Chaucer]] ontleent verhalen aan het klassieke ''[[Metamorfosen (Ovidius)|Metamorphosis]]'' van [[Ovidius]] en aan ''[[John Gower#Confessio Amantis|Confessio amantis]]'' van zijn tijdgenoot en vriend [[John Gower]], aan verzamelingen heiligenlevens en dierenfabels, maar plaatst ze in een totaal eigen schema in de ''[[The Canterbury Tales|Canterbury Tales]]''.
| |
|
| |
| ===1388===
| |
| * [[3 november]] - De regenten van [[Karel VI van Frankrijk]] (de hertogen [[Lodewijk I van Anjou]], [[Jan van Berry]] en [[Filips de Stoute]], hertog van Bourgondië) doen een tot mislukking gedoemde aanval op [[Hertogdom Gelre|Gelre]]. De koning besluit een eind te maken aan het bewind van de zelfzuchtige regenten en zelf te gaan regeren.
| |
|
| |
| ===1389===
| |
| * [[18 juni]] - Engeland en Frankrijk sluiten een wapenstilstand in Leulinghen bij [[Kales]]. Zowel Richard II, Karel VI als [[Filips de Stoute|Filips van Bourgondië]] willen vrede, maar in Engeland zien sommigen daar niets in omdat de plundertochten in Frankrijk jarenlang uitstekende gelegenheid tot verrijking en promotie geboden hebben.
| |
|
| |
| ===1392===
| |
| * [[Aleid van Poelgeest]], de minnares van Albrecht van Beieren, en [[Willem Cuser]] worden tijdens een wandeling bij de [[Gevangenpoort (Den Haag)|Gevangenpoort]] vermoord door [[Hoekse en Kabeljauwse twisten|Hoeken]]. Als wraak laat Albrecht kastelen van edelen die partij hadden gekozen voor de Hoeken veroveren en afbreken. Albrecht vermoedt de hand van zijn zoon [[Willem VI van Holland|Willem]] die hij laat verbannen. Twee jaar later verzoenen vader en zoon zich.
| |
|
| |
| ===1396===
| |
| * [[25 september]] - Tijdens de “Kruistocht van Nikópolis”, tegen de Osmaanse Turken die het koninkrijk Hongarije bedreigen, wordt [[Jan zonder Vrees (hertog van Bourgondië)|Jan zonder Vrees]], de troonopvolger van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]], ontvoerd. Zijn vader [[Filips de Stoute]] moet veel losgeld betalen. Tot de gevangengenomen ridders behoort o.a. [[Engelram VII van Coucy|Enguerand VII van Coucy]].
| |
| * In een nieuwe fase van de [[Fries-Hollandse oorlogen]] landt graaf Albrecht bij [[Kuinre]] en verslaat de [[Friezen]] bij [[Schoterzijl]].
| |
| * Het [[Waddeneilanden|waddeneiland]] [[Ameland]] komt aan de graaf van Holland. Het zal later (15e eeuw) ressorteren onder de heerlijkheden van de heren Cammingha te [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]].
| |
|
| |
| ===1398===
| |
| * Tweede tocht van graaf Albrecht van Holland, die resulteert in de [[Vrede van Bolsward]] (1401). Geheel [[Friesland]] wordt onderworpen aan het grafelijk gezag. Na een opstand in 1399 is echter slechts nog [[Stavoren]] in Hollandse handen.
| |
|
| |
| <span id=1400 />
| |
|
| |
| ===~1400===
| |
| [[Bestand:Rila Monastery wall painting.jpg|thumb|left|Muurschildering in het [[Rilaklooster]]. <br />
| |
| (Klik op de afbeelding voor een vertaling van de tekst.)]]
| |
| * In de 15e eeuw begint de stad [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] zich bliksemsnel te ontwikkelen tot één van Europa's grootste [[handel (economie)|handelssteden]]. Hand in hand met de toenemende welvaart kent Antwerpen een ongekende culturele bloei.
| |
| * In de historie van de klassieke muziek duidt de [[Renaissancemuziek]] een periode aan die globaal aanvangt in dit jaar, en de benaming wordt tot 1600 gebezigd.
| |
| * In het begin van de [[15e eeuw]] worden zogenaamde '[[Blokdruk|blokboek]]en' gemaakt. Tekst en afbeeldingen worden in hout uitgesneden, waarna ze handmatig kunnen worden afgedrukt.
| |
| * Het [[haring kaken]] vindt ingang in de Nederlanden en die techniek, in combinatie met een nieuw scheepstype, de [[Buis (schip)|haringbuis]], zorgt ervoor dat vissers langer weg kunnen blijven en verder uit de kust kunnen vissen. De haringvangst gaat een grote economische rol spelen.
| |
| * Rond 1400 is er sprake van ketterse duivelsverering en van [[abortus]] (middels kruidendrank) door [[Heks (persoon)|heksen]] en het vermoorden van baby's om magische dranken te maken. De bekentenissen worden door marteling verkregen. Vanuit het volk kwam tussen 1375 en 1580 bijna nooit een aanklacht over duivelsverering, het volk klaagde desgevallend alleen over maleficiën.
| |
| * Tussen 1400-1500 is 60-70% van de [[Heks (persoon)|heksen]] vrouw.
| |
|
| |
| <span id=1400 />
| |
|
| |
| ===1402===
| |
| [[Bestand:Hôtel de Ville de Bruxelles 01.JPG|thumb|[[Stadhuis van Brussel]]]]
| |
| * De bouw van het [[Stadhuis van Brussel]] wordt aan [[Jacob van Tienen]] toeverdtrouwd.
| |
| * [[29 juni]] - Diverse legers onder leiding van de graaf van Holland komen de stad [[Gorinchem]] belegeren. Graaf Albrecht en zijn zoon slaan hun kamp op ten noorden van de stad, en er arriveren overal legers vandaan, zoals uit het Heilige roomse rijk, Utrecht, Zeeland, [[Henegouwen]] en [[Hertogdom Gelre|Gelre]].
| |
| * Het [[Beleg van Gorinchem (1402)|Beleg van Gorinchem]] tussen de graaf van Holland en de heer van Arkel zou 11 tot 12 weken duren.
| |
| * [[Nijmegen]] wordt een [[Hanzestad]].
| |
|
| |
| ===1403===
| |
| * [[1 augustus]] - Het Brabantse leen [[Baronie van Breda|Breda]] komt aan het geslacht [[Huis Nassau|Nassau]] door het huwelijk van [[Johanna van Polanen]] met [[Engelbrecht I van Nassau-Dillenburg]].
| |
| * De eerste [[papiermolen]] wordt gebouwd in de buurt van [[Hoei]] in de [[zuidelijke Nederlanden]].
| |
|
| |
| ===1404===
| |
| * [[19 november]] - [[Sint-Elisabethsvloed (1404)|Sint Elisabethsvloed]]: De overstromingen vinden vooral plaats in [[graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] en [[graafschap Zeeland|Zeeland]]. Het landverlies in [[Zeeuws-Vlaanderen]] en [[West-Vlaanderen]] bedraagt circa 3000 ha. Gravin [[Margaretha van Male]] van Vlaanderen geeft opdracht een algemeen zeewerende dijk aan te leggen. Deze wordt nog altijd de [[Graaf Jansdijk]] genoemd naar haar zoon en opvolger, [[Jan zonder Vrees (hertog van Bourgondië)|Jan zonder Vrees]]. Later zal Jan zonder Vrees, hertog van Bourgondië, bevel geven de reeds bestaande dijken te verbinden tot één grote dijk die van het noorden van het graafschap tot het zuiden loopt.
| |
|
| |
| ===1405===
| |
| [[Bestand:Peper of Geertruitsgasthuis2.jpg|thumb|Geertruidsgasthuis]]
| |
| * [[21 maart]] - [[Margaretha van Male]] (54), hertogin van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]], gravin van [[Vlaanderen]], [[Nevers]], [[Rethel]] en [[Graafschap Artesië|Artois]] en hertogin van [[Hertogdom Brabant|Brabant]] en [[Hertogdom Limburg|Limburg]] komt te overlijden.
| |
| * [[23 april]] : [[Jan zonder Vrees (hertog van Bourgondië)|Jan zonder Vrees]] doet als opvolger zijn Blijde Intrede in [[Mechelen (stad)|Mechelen]].
| |
| * Het ''[[Pepergasthuis|Geertruidsgasthuis]]'' (in de volksmond ''Pepergasthuis'') wordt als een [[hofje]] in [[Groningen (stad)|Groningen]] gebouwd.
| |
| * [[Christine de Pizan]] klaagt in haar belangrijkste werk het ''Livre de la Cité des Dames'' (''Boek van de stad der vrouwen'') de [[Androcentrisme|antifeministische houding]] van mannen in haar tijd aan.
| |
|
| |
| ===1407===
| |
| * Door [[Inklinken|inklinking]] van het ontgonnen [[Veen (grondsoort)|veen]] wordt in het noorden natuurlijke [[afwatering]] van [[polder]]s steeds problematischer. Voor het eerst wordt gebruikgemaakt van een [[wipmolen]] door [[Floris van Alkemade]]. Dit markeert het begin van het Nederlandse polderlandschap.
| |
| * De zetel van de [[Raad van Vlaanderen]] wordt overgebracht van [[Brugge]] naar het [[Gravensteen (Gent)|Gravensteen]] in [[Gent]] en zal als voertaal het [[Vlaams]] krijgen.
| |
| * Van nu af aan wordt het [[Hertogdom Bourgondië|Huis van Bourgondië]] de nieuwe tegenstander van de oproerige stad [[Gent]], die zich eerst verzet tegen [[Filips de Goede]], later tegen [[Maria van Bourgondië (1457-1482)|Maria van Bourgondië]] - aan wie zij het ''[[Groot Privilege]]'' ontfutseld wordt - en tenslotte tegen [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]].
| |
|
| |
| ===1413===
| |
| * [[September]] - Met de overmeestering van [[Emden (Nedersaksen)|Emden]] door [[Keno II tom Brok]] breekt in [[Oost-Friesland]] een oorlog die zich spoedig over heel Friesland uitbreidt (de [[Grote Friese Oorlog]]). De Oost-Friese [[hoofdeling]] [[Hisko Abdena]] vlucht naar [[De Ommelanden]].
| |
|
| |
| ===1414===
| |
| * [[Stavoren]] werpt, als laatste, het Hollands grafelijk gezag weer af, en Friesland is weer volledig onafhankelijk, waarop het onderlinge uitvechten van vetes en roverijen tussen [[Schieringers en Vetkopers]] er weer als vanouds begint.
| |
|
| |
| ===1416===
| |
| [[Bestand:Folio 79r - Pentecostes.jpg|thumb|''[[Très Riches Heures du Duc de Berry|Les Très Riches Heures du duc de Berry]]'', folio 79r, [[gebroeders Van Limburg]].]]
| |
| * De [[gebroeders Van Limburg]] laten bij hun overlijden het onvoltooide [[getijdenboek]] ''[[Très Riches Heures du Duc de Berry|Les Très Riches Heures du duc de Berry]]'' na, waar zij in opdracht van hertog [[Jan van Berry]] aan werkten
| |
|
| |
| ===1417===
| |
| [[Bestand:Jacoba van Beieren (1401-1436), gravin van Holland en Zeeland.jpg|thumb|''[[Jacoba van Beieren]] (1401-1436), gravin van Holland en Zeeland''.]]
| |
| * [[Willem VI van Holland|Graaf Willem VI]] overlijdt en zijn dochter [[Jacoba van Beieren]] wordt niet erkend door de Duitse koning [[Sigismund van het Heilige Roomse Rijk|Sigismund]], maar vooral ook niet door Dordrecht. Hoewel zij tot gravin wordt gewijd, maakt haar oom, de niet-ingewijde bisschop van [[Prinsbisdom Luik|Luik]], [[Jan VI van Beieren]], aanspraak op de macht in Holland en kiest partij voor de ''Kabeljauwen''.
| |
| * Op [[18 juni]] worden in de [[slag bij Okswerderzijl]] de [[Schieringers]] verslagen door de Geallieerden (familie [[Tom Brok]] en de stad [[Groningen (stad)|Groningen]]).
| |
| * Op [[1 december]] eindigt het [[Beleg van Gorinchem (1417)|Beleg van Gorinchem]] in het voordeel van de Hoekse-partij. [[Willem van Arkel]] sneuvelt.
| |
|
| |
| ===1418===
| |
| * [[Jan VI van Beieren]] verovert Rotterdam, dat sinds het overlijden van Willem VI partij gekozen heeft voor [[Jacoba van Beieren|Jacoba]].
| |
| * Jacoba huwt in 1418 haar neef [[Jan IV van Brabant]]. Omdat hij zijn financiële verplichtingen niet kan nakomen, verpandt Jan IV het grondgebied van Jacoba voor 12 jaar aan haar vijand Jan van Beieren. Jacoba laat hierop het huwelijk ongeldig verklaren en vertrekt naar Engeland, waar zij in 1422 in het huwelijk treedt met [[Humfred van Gloucester|Humphrey van Gloucester]].
| |
| * Tussen 28 juni en 3 augustus vindt het [[Beleg van Dordrecht (1418)|Beleg van Dordrecht]] plaats, de stad weet stand te houden.
| |
| * [[Fokko Ukena]] verslaat de [[Schieringers]] in de [[Slag bij Dokkum (1418)|Slag bij Dokkum]] en brandschat [[Dokkum]] en [[Ezumazijl]].
| |
|
| |
| ===1419===
| |
| * [[13 februari]] - De [[Zoen van Woudrichem]] wordt ondertekend tussen [[Jacoba van Beieren]] en [[Jan VI van Beieren]]. Het is een poging om de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten]] te beëindigen. Na veel gesprekken komt men overeen, dat Dordrecht, Gorinchem, Leerdam en omliggende landen door Jan van Beieren als erfleen bestuurd zullen worden, terwijl bij de dood van Jacoba Henegouwen, Holland, Zeeland en Friesland aan Jan zullen worden afgestaan. Voorts zullen deze gewesten vijf jaar achtereen door de hertogen van Brabant en Beieren gezamenlijk worden bestuurd, terwijl Jacoba de inkomsten zal verkrijgen.
| |
| * [[30 april]] - In [['s-Hertogenbosch]] breekt de verwoestende [[stadsbrand van 's-Hertogenbosch (1419)|stadsbrand van 's-Hertogenbosch]] uit, waarbij 112 mensen het leven laten. Alle huizen aan de oost- een noordzijde van de markt, het gasthuis, klooster en Sint Jankerk branden daarbij volledig af. De schade wordt op 300.000 gulden begroot, in die tijd een enorm bedrag.
| |
| * [[10 september]] - [[Jan zonder Vrees (hertog van Bourgondië)]] (48), overlijdt.
| |
| * [[8 oktober]] - [[Filips de Goede]] doet zijn Blijde Intrede in [[Mechelen (stad)|Mechelen]]
| |
| * [[Filips de Goede]] volgt zijn vader op als hertog van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]] en heer van een steeds uitbreidend aantal [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Landen]].
| |
| * [[December]] - Filips de Goede gaat formeel een bondgenootschap aan met de Engelsen.
| |
|
| |
| === 1420===
| |
| * [[10 mei]] - De Schieringers worden door de Oost-Friese hoofdeling [[Fokko Ukena]] verslagen in de [[slag aan de Palesloot]]. Een groot deel weet te ontkomen en vinden een goed heenkomen in de nabij gelegen steden [[Starum]] en [[Sloten (Friesland)|Sloten]]. Van daaruit vragen zij om hulp bij hertog [[Jan van Beieren]] in Holland.
| |
| * [[18 juni]] - Troepen van [[Jan van Beieren]] slaan het beleg voor [[Leiden]], dat in handen is van aanhangers van [[Jacoba van Beieren]].
| |
| * [[11 juli]] - Met hulp van door hertog [[Jan van Beieren]] gezonden troepen, wordt door de [[Schieringers]] in de [[slag bij Sloten (1420)|slag bij Sloten]] een belangrijke overwinning behaald op het Geallieerde leger van [[Fokko Ukena]].
| |
| * [[17 augustus]] - Na een belegering van twee maanden, geeft de stad [[Leiden]] zich over aan [[Jan van Beieren]], de oom van gravin Jacoba. De [[Hoekse en Kabeljauwse twisten|Hoeksgezinde]] burggraaf [[Filips van Wassenaer]] wordt van al zijn ambten en rechten ontheven.
| |
| * Einde jaar - De Friezen erkennen [[Jan van Beieren]] als heer.
| |
|
| |
| ===1421===
| |
| [[Bestand:Master of the St Elizabeth Panels 001.jpg|thumb|''[[Sint-Elisabethsvloed (1421)|Sint Elisabethsvloed in 1421]]'', ~1490-1495, Meester van de Heilige Elisabeth-Panelen.]]
| |
| * [[19 november]] - [[Sint Elisabethsvloed (1421)|Sint Elisabethsvloed]] in [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]], [[Graafschap Zeeland|Zeeland]] en [[Graafschap Holland|Holland]], waarbij zeker tweeduizend mensen de dood vinden. Bij [[Broek (Grote Waard)|Broek]] breekt de dijk van de [[Groote of Hollandsche Waard]] door en dit belangrijke gebied gaat grotendeels verloren. [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]] komt op een eiland te liggen.
| |
| * Het gewest [[Namen (provincie)|Namen]] wordt door [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]] ingelijfd.
| |
|
| |
| ===1422===
| |
| * De [[Vrede van Groningen van 1422|Vrede van Groningen]] beslecht tijdelijk de twisten tussen de [[Schieringers]], op dat moment gesteund door de graaf van Holland, [[Jan van Beieren]] en de [[Vetkopers]], gesteund door [[Ocko II tom Brok]] en de stad [[Groningen (stad)|Groningen]].
| |
| * De gravin van Holland en Henegouwen, [[Jacoba van Beieren]], ontvangt van de Paus bericht van nietigheid van haar huwelijk met hertog [[Jan IV van Brabant]]. Ze reist naar Engeland en verlooft zich (of huwt?) met de regent [[Humphrey van Gloucester]].
| |
| * [[Jan van Eyck]] is tot 1425 hofschilder in dienst van [[Jan van Beieren]] in [[Den Haag]].
| |
|
| |
| ===1423===
| |
| * De Staten van [[Hertogdom Gelre|Gelre]] kiezen de minderjarige neef van Hertog Reinoud tot zijn opvolger: [[Arnold van Egmont]]. Diens vader [[Jan II van Egmont]] zal als [[Ruwaard (titel)|ruwaard]] regeren.
| |
| * Tot 1448 doet zich het [[Utrechts Schisma (15e eeuw)|Utrechts Schisma]] voor, waardoor er twee bisschoppen tegelijk zijn.
| |
|
| |
| [[Bestand:Thomas à Kempis - De Imitatione Christi.gif|thumb|''[[De Imitatione Christi]]'', [[Thomas a Kempis]]. Het wijdverspreide en veelgelezen boek van de [[Moderne Devotie]].]]
| |
|
| |
| ===1424===
| |
| * Bedfords jongere broer [[Humphrey van Gloucester]] wordt verliefd op [[Jacoba van Beieren]], de erfdochter van Holland, Zeeland en Henegouwen. Dit zet een streep door de Bourgondische rekening en zet Bedford voor een groot probleem omdat hij de steun van zijn Bourgondische zwager niet kan missen.
| |
| * Samen met Humphrey gaat Jacoba terug naar Holland om de strijd op te pakken tegen haar ex-echtgenoot Jan IV, die gesteund wordt door [[Filips de Goede|Filips van Bourgondië]].
| |
| * [[18 november]] - De [[Sint-Elisabethsvloed (1424)|derde Elizabethsvloed]] treft de Nederlanden. De herstelwerkzaamheden die de schade van [[1421]] moesten herstellen worden weggevaagd en dit breekt de wil om de [[Groote of Hollandsche Waard|Hollandse Waard]] te herwinnen.
| |
|
| |
| ===1425===
| |
| [[Bestand:Jacqueline de Bavière.png|thumb|[[Jacoba van Beieren]].]]
| |
| * Als Humphrey van Gloucester [[Jacoba van Beieren]] in de steek laat voor een hofdame, geeft Jacoba de strijd op. Ze geeft zich over aan Filips van Bourgondië en wordt in [[Gent]] gevangengezet.
| |
| * [[Jacoba van Beieren]] volgt [[Jan VI van Beieren|Jan III]] op, maar de Bourgondiërs betwisten haar dat recht.
| |
| * Half maart weet Jacoba van Beieren te ontsnappen uit [[Gravensteen (Gent)|kasteel Gravensteen]] met de hulp van drie Hoekse edellieden.
| |
| * [[26 maart]] tot [[2 mei]] - Het [[Beleg van Schoonhoven (1425)|Beleg van Schoonhoven]]: [[Jacoba van Beieren]] besluit om uiteenlopende redenen [[Schoonhoven]] te [[belegering|belegeren]].
| |
| * [[17 september]] - Gravin Jacoba wordt ingehuldigd in [[Gouda]], waar zij haar intrek neemt in het [[Kasteel van Gouda|kasteel Ter Goude]], wat haar verblijfplaats zal worden tussen 1425 en 1428. Van daaruit zet zij haar strijd tegen de [[Kabeljauwse verbondsakte|Kabeljauwen]] voort om Holland en Zeeland terug te krijgen.
| |
| * Als Jacoba op zeker moment verneemt dat de vijand in [[Leiden]] een leger bijeen heeft gebracht om eerst [[Alphen aan den Rijn]] en daarna Gouda aan te vallen, neemt zij een kordaat besluit. Jacoba laat alle troepen uit Schoonhoven, Oudewater en Gouda verzamelen en trekt over de [[Gouwe (rivier)|Gouwe]] ten [[Slag bij Alphen aan den Rijn|strijde bij Alphen aan den Rijn]]. Jacoba wint en als blijk van deze overwinning worden de banieren van de steden [[Haarlem]], Leiden en [[Amsterdam]] naar Gouda mee terug genomen. Gouda is op dat moment hoofdstad van de Hoekse beweging.
| |
| * De [[Oude Universiteit Leuven|Universiteit Leuven]], in het Latijn Studium Generale Lovaniense, wordt gesticht.
| |
|
| |
| ===1426===
| |
| * [[24 juli]] - Verwoesting [[Hof van Wena]] (Rotterdam): Het kasteel wordt door [[Willem Nagel (rebellenleider)|Willem Nagel]] en volgelingen van [[Jacoba van Beieren]] (''[[Hoekse en Kabeljauwse twisten|Hoeken]]''), in brand gestoken.
| |
| * [[Juli]] - Hertog Philips bezet [[Alkmaar]], dat door de Kennemer boeren in brand is gestoken. De stadsrechten worden vervallen verklaard.
| |
| * [[22 augustus]] - [[Slag bij Hoorn]]. Philips en de [[Kabeljauwse verbondsakte|''Kabeljauwen'']] onder leiding van [[Jean de Villiers de L'Isle-Adam|Jan de Villiers]] verslaan de Kennemers en ''Hoeken'' onder leiding van [[Willem Nagel (rebellenleider)|Willem Nagel]], die wordt gedood.
| |
|
| |
| ===1427===
| |
| * [[17 april]] - [[Jan IV van Brabant]] (24), [[Lijst van graven van Brussel en hertogen van Brabant|hertog van Brabant]] en [[hertogdom Limburg|Limburg]] overlijdt.
| |
| * Tijdens de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten]] van dit jaar verliest de Hoekse partij een hoop terrein, zo wordt een [[slag bij Wieringen|zee slag bij Wieringen]] verloren en wordt het [[beleg van Zevenbergen]] opgezet. Dit was de laatste Hoekse stad in het [[hertogdom Brabant]].
| |
|
| |
| ===1428===
| |
| [[Bestand:Fragment kaart van Gouda van Jacob van Deventer.png|thumb|De enige steun die Jacoba van Beieren had tijdens het beleg van Gouda, was die van de vloot onder leiding van Willem van Brederode, die in de haven lag.]]
| |
| * In mei/juni vindt het [[Beleg van Gouda (1428)|Beleg van Gouda]] door [[Filips de Goede]] plaats met een enorme Bourgondische legermacht.
| |
| * [[3 juli]] - Met de [[Zoen van Delft]] komt een eind aan de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten]], die in [[1349]] begonnen. Jacoba sluit vrede met Filips van Bourgondië. Na het overlijden van haar oom Jan van Beieren in 1425 had zij de strijd tegen Filips van Bourgondië weer opgepakt. In dit vredesverdrag wordt bepaald dat Filips van Bourgondië erfgenaam van Jacoba van Beieren wordt en dat Jacoba van Beieren niet meer in het huwelijk mag treden. [[Jacoba van Beieren]] mag zich nog wel gravin van Holland blijven noemen, maar verliest de feitelijke macht.
| |
| * Einde van de onafhankelijkheid van het Hollands/Zeeuwse gewest, dat nu het gezag van [[Filips de Goede]] van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]] moet erkennen.
| |
| * Ook [[Henegouwen]] wordt door de Bourgondiërs ingelijfd.
| |
|
| |
| ===1429===
| |
| * [[8 mei]] - De Engelsen beëindigen het beleg van [[Orléans]], nadat [[Jeanne d'Arc]] het Franse leger heeft gemobiliseerd.
| |
| * [[17 juli]] - De troonopvolger (de dauphin) van Frankrijk wordt in [[Reims]] tot koning [[Karel VII van Frankrijk|Karel VII]] gekroond, 6 jaar na de dood van zijn voorganger [[Karel VI van Frankrijk|Karel VI]] (''de Waanzinnige'').
| |
|
| |
| ===1430===
| |
| [[Bestand:Philip the good.jpg|thumb|''[[Filips de Goede]]'', [[Rogier van der Weyden]]. De hertog draagt de keten van de door hem opgerichte [[Orde van het Gulden Vlies]].]]
| |
| * [[Filips de Goede]] richt de [[Orde van het Gulden Vlies]] op bij gelegenheid van zijn huwelijk met [[Isabella van Portugal (1397-1472)|Isabella van Portugal]]. De Orde van het Gulden Vlies is de tegenhanger van de Engelse [[Orde van de Kousenband]], die uit 1348 dateert. Met de instelling van deze Orde wil Filips de Goede nog meer aanzien geven aan zijn dynastie. De nieuwe Orde is een select gezelschap waarmee de hertog zijn beste medewerkers en buitenlandse bondgenoten kan eren. De Orde wordt erkend door de paus en geniet pauselijke privileges.
| |
| * Tussen 1430-1500 zijn er 300 bewezen [[Europese heksenvervolging|heksenproces]]sen in heel Europa.
| |
|
| |
| ===1431===
| |
| * [[30 mei]] - [[Jeanne d'Arc]] wordt als [[Heks (persoon)|heks]] verbrand in [[Rouen]].
| |
| * [[16 december]] - Koning [[Hendrik VI van Engeland]] wordt in de [[Notre-Dame van Parijs]] gekroond tot koning van Frankrijk. Zijn claim op de Franse troon wordt gesteund door de Hertog van Bourgondië en door [[Isabella van Beieren]], de weduwe van koning [[Karel VI van Frankrijk]].
| |
|
| |
| ===1432===
| |
| [[Bestand:Retable de l'Agneau mystique.jpg|thumb|[[Het Lam Gods (Gebroeders Van Eyck)|Het Lam Gods]].]]
| |
| * [[Frank van Borssele]] en [[Jacoba van Beieren]] treden in het geheim in het huwelijk. Jacoba schendt daarmee de [[Zoen van Delft]]. Filips de Goede neemt Frank gevangen en eist dat Jacoba voorgoed van haar titels afstand doet, wat zij in 1433 uiteindelijk ook zal doen.
| |
| * [[Filips de Goede]] roept voor het eerst vertegenwoordigers van de standen in zijn gewesten in Brussel bijeen. Dit [[Hof van Holland]] zal uitgroeien tot [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]].
| |
| * Het drieluik [[Het Lam Gods (Gebroeders Van Eyck)|Het Lam Gods]], begonnen door [[Hubert van Eyck]], wordt voltooid door zijn jongere broer [[Jan van Eyck]].
| |
|
| |
| ===1433===
| |
| [[Bestand:Meester van Catharina van Kleef - Getijdenboek van de Meester van Catharina van Kleef.jpg|thumb|''[[Getijdenboek van Katharina van Kleef]]'', [[Meester van Catharina van Kleef]].]]
| |
| * [[12 april]] - [[Verdrag van Den Haag (1433)|Verdrag van Den Haag]]- [[Filips de Goede]] verwerft definitief de graafschappen [[Graafschap Holland|Holland]], [[Graafschap Zeeland|Zeeland]] en [[Graafschap Henegouwen|Henegouwen]] en laat [[Frank van Borssele]] vrij om zich bij zijn echtgenote [[Jacoba van Beieren]] te voegen.
| |
| * [[14 april]] - De heilige [[Liduina van Schiedam]] sterft.
| |
|
| |
| ===1435===
| |
| * [[januari]] - [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]] krijgt [[stadsrechten]].
| |
| * [[21 september]] - [[Vrede van Atrecht (1435)|Vrede van Atrecht]] tussen [[Karel VII van Frankrijk]] en [[Filips de Goede]], dit betekent het einde van de Engels-Bourgondische samenwerking.
| |
|
| |
| ===1438===
| |
| [[Bestand:Haupthandelsroute Hanse.png|thumb|140px|De hoofdhandelsroute van de [[Hanze]] 1438–1441.]]
| |
| * De strijd tussen Holland, Brabant en Vlaanderen is tot een einde gekomen nu de gewesten onder de Bourgondiërs verenigd zijn. De toenemende Hollandse scheepvaart leidt echter wel tot wrijvingen met de [[Hanze]]. Die adviseert haar lidsteden om eerder via Vlaanderen te varen dan Holland of Zeeland. Dit wordt de [[Hollands-Wendische Oorlog]].
| |
| * Hoewel er in dit en het hieropvolgend jaar sprake is van zware crisis en torenhoge graanprijzen, delen de [[Lage Landen]] niet in de algemene malaise in Europa en is er eerder sprake van economische expansie.
| |
| [[Bestand:Kmska Jan Van Eyck (ca.1390-1441) - Madonna bij de fontein (1439) 28-02-2010 13-41-46.png|thumb|''Madonna bij de fontein'' in een [[Hortus conclusus]] (1439) [[Jan van Eyck]].]]
| |
|
| |
| ===1441===
| |
| * [[Hendrik II van Borselen]] - ''Monsieur De La Vère'' - zeilt de Elbe en de Wezer op en sleept een aantal Hanzekoggen weg bij Hamburg en Bremen. Hierop wordt de voor Vlaanderen, Holland en Zeeland gunstige [[Vrede van Kopenhagen (1441)|Vrede van Kopenhagen]] gesloten, waarbij de gewesten opnieuw vrije doorgang krijgen door de [[Sont]]. Daarmee komt een einde aan de [[Hollands-Wendische Oorlog]]. Weliswaar moet Holland schadevergoeding betalen, maar de [[Hanze]] moet de vaart op de Oostzee gedogen.
| |
|
| |
| ===1442===
| |
| * [[24 juli]] - De [[Hanze]]stad Bremen verklaart de oorlog aan Holland, Friesland, Zeeland en Vlaanderen. De nieuwe oorlog om de vrije handel op de [[Oostzee]] komt een jaar na de [[Vrede van Kopenhagen (1441)|Vrede van Kopenhagen]].
| |
|
| |
| ===1443===
| |
| * [[Elisabeth van Görlitz]] doet afstand van het [[Hertogdom Luxemburg]] ten behoeve van [[Filips de Goede]] van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]]. Zij ontvangt tot aan haar dood een jaargeld.
| |
|
| |
| ===1447===
| |
| * [[Brugge]] wordt de enige [[stapelplaats]] van de [[Hanzekantoor van Brugge|Hanze]] in de Nederlanden.
| |
|
| |
| <span id=1450 />
| |
|
| |
| ===1450===
| |
| [[Bestand:Jean Fouquet 005.jpg|thumb|''Maria met kind'', c.1450, hout, 93 x 85 cm, [[Jean Fouquet]] ([[Koninklijk Museum voor Schone Kunsten (Antwerpen)|Koninklijk Museum voor Schone Kunsten]], Antwerpen).]]
| |
| * [[Jean Fouquet]] (ca. [[1420]] – ca. [[1480]]) baseert zijn stijl op die van de Vlaamse schilderbroers [[Hubert van Eyck|Hubert]] en [[Jan van Eyck]] en van de Florentijnse schilders en beeldhouwers van de [[Renaissance]], met wie hij in Italië kennismaakt.
| |
|
| |
| ===1451===
| |
| * [[30 juni]] - [[Bordeaux (stad)|Bordeaux]], sinds [[1259]] in bezit van de Engelse koningen, valt in Franse handen.
| |
| * [[26 oktober]] - In hun conflict met de Bourgondische hertog [[Filips de Goede]], die een belasting op het levensnoodzakelijke zout wil laten opleggen, roepen de Gentse [[gilde (beroepsgroep)|gilden]] een algemene staking uit en nemen ze de wapens op. Het conflict draait wezenlijk om de invloed van de gilden, met name die van hun [[deken (gilde)|overdekens]], die voor Filips in strijd is met het [[Charter van Senlis]] ([[1301]]).
| |
| * [[Jan IV van Nassau]], [[Heer van Breda]], erft de Duitse bezittingen van zijn kinderloos gestorven broer Hendrik. Zo worden de Nederlandse en de Duitse gronden herenigd.
| |
|
| |
| ===1452===
| |
| [[Bestand:20040103 Middelburg Stadhuis.jpg|thumb|[[Stadhuis van Middelburg]].]]
| |
| * De bouw van het [[Stadhuis van Middelburg]] begint in 1452 geleid door meerdere generaties van de [[Vlaamse]] architectenfamilie [[Keldermans (bouwmeestersgeslacht)|Keldermans]] en duurt tot 1520.
| |
| * Het eerste deel van de [[Gutenberg-bijbel]], het eerste [[Boekdrukkunst|gedrukte boek]], wordt in Duitsland uitgegeven.
| |
| * In [[Regensburg]] komt de eerste ''Regeling voor [[Verloskundige|vroedvrouw]]en''.
| |
| * Er heerst een veldslag tussen Gent en het leger van de Bourgondische hertog [[Filips de Goede]], waarbij [[Cornelis Sneyssens]] zich weet te onderscheiden.
| |
|
| |
| ===1453===
| |
| * Winter - De [[Gentse Opstand (1449-1453)|Zoutoorlog]] veroorzaakt grote schade op het [[Graafschap Vlaanderen|Vlaamse]] platteland.
| |
| * [[23 juli]] - In de [[Slag bij Gavere]] verslaat [[Filips de Goede]] de opstandige stad [[Gent]]. Het verzet van de Gentenaren voorkomt in extremis nog een plundering van de stad.
| |
| * Einde van de [[Honderdjarige Oorlog]]. Nu de laatste pogingen om [[Bordeaux (stad)|Bordeaux]] te heroveren op niets zijn uitgelopen, sluit [[Engeland]] uit armoede vrede met [[Koninkrijk Frankrijk (1328-1589)|Frankrijk]]. Van het [[Huis Plantagenet|Anglo-Franse rijk]] is alleen nog [[Calais]] over.
| |
|
| |
| ===1454===
| |
| [[Bestand:Vœu du faisan.jpg|thumb|''[[Eed bij de fazant|Vœu du faisan]]'' (''Eed bij de fazant'').]]
| |
| * Na de [[Beleg en val van Constantinopel (1453)|val van Constantinopel]] neemt [[Filips de Goede]] het kruis aan tijdens het [[Banket van de Fazant]] waar de aanwezigen de beroemde ''Vœu du faisan'' (''Eed bij de fazant'') zweren, mogelijk om de nederlaag van zijn vader tijdens de [[Slag bij Nicopolis]] van [[1396]] te wreken.
| |
| * [[Johannes Gutenberg|Gutenberg]] bouwt eerste [[drukpers]] in Europa, zijn eerste druk was een [[aflaat]]brief.
| |
|
| |
| ===1455===
| |
| [[Bestand:Gutenberg bible Old Testament Epistle of St Jerome.jpg|thumb|De Gutenbergbijbel]]
| |
| * De Utrechtse kapittels kiezen op [[7 april]] de [[Hoeken en Kabeljauwen|Hoeksgezinde]] [[proost|domproost]] [[Gijsbrecht van Brederode]] tot bisschop. Onder druk van de Filips de Goede benoemt [[paus Calixtus III]] diens bastaardzoon [[David van Bourgondië|David]]. Filips slaat de weerstand tegen deze benoeming met geweld neer, en in 1456 geeft Gijsbrecht tegen een ruime schadeloosstelling zijn aanspraak op de zetel op. Hij blijft echter een luis in de pels tot David hem, samen met zijn broer [[Reinoud II van Brederode|Reinoud]], in 1470 gevangen neemt.
| |
| * [[Johannes Gutenberg]] voltooit zijn [[Gutenbergbijbel]]: De Vulgata. De eerste bijbel die niet geschreven, maar gedrukt werd in [[Europa van A tot Z|Europa]].
| |
|
| |
| ===1458===
| |
| [[Bestand:Simon-Marmion - Les grandes Chroniques des France.JPG|thumb|[[Filips de Goede]] neemt in 1457 de ''[[Grands Chroniques de France]]'' van Simon Marmion in ontvangst.]]
| |
| * [[27 februari]] - De protestantse leider [[George van Podiebrad]] wordt gekozen tot koning van Bohemen.
| |
|
| |
| ===1460===
| |
| * In [[Atrecht]] vindt een [[Vauderie d'Arras|heksenjacht]] plaats.
| |
|
| |
| ===~1462===
| |
| * Voor de traditie om de uitvinding van de [[boekdrukkunst]] toe te schrijven aan [[Laurens Janszoon Coster]] ontbreekt ieder bewijs. De enige bron hiervoor is een verhaal van [[Hadrianus Junius]], een eeuw later. Wel zijn er oude [[incunabel]]en bewaard gebleven die vermoedelijk in de Nederlanden gedrukt zijn, zoals van het Latijns grammaticaboek ''Doctrinale puerorum'' van [[Alexandre de Villedieu]].
| |
|
| |
| ===1464===
| |
| [[Bestand:Karte Haus Burgund 4 EN.png|thumb|Bourgondische gebieden en toevoegingen vanaf 1465]]
| |
| * [[9 januari]] - Er vindt in [[Brugge]] een vergadering plaats van vertegenwoordigers van de Staten van alle Bourgondische [[Gewest (Lage Landen)|gewesten]]. Hoewel zij politiek gezien slechts in personele unie verenigd zijn, is dit de grondslag van de latere [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]]. Op de agenda staat het regentschap tijdens de afwezigheid van Filips, maar voor deze op kruistocht kan vertrekken, zakt hij in 1465 weg in seniliteit en zijn zoon [[Karel de Stoute|Karel]] neemt vanaf dan de staatszaken waar.
| |
|
| |
| ===1465===
| |
| * [[Adolf van Egmont|Adolf van Egmond]] zet zijn vader af als hertog van [[Hertogdom Gelre|Gelre]] en neemt zijn plaats in. In 1471 neemt zijn vader zijn plaats weer in met de hulp van Karel de Stoute, hoewel deze aanvankelijk zoon tegen vader had opgezet.
| |
| * Het dorp [[Truielingen]] wordt grotendeels vernield door het [[hertogdom Brabant|Brabantse]] [[garnizoen]] van [[Geldenaken]] tijdens de oorlog tussen de [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]]rs en het [[prinsbisdom Luik]].
| |
| * In het dorp [[Sloterdijk (Amsterdam)|Sloterdijk]] wordt een [[waag]] ingericht.
| |
| * [[5 oktober]] - De [[Vrede van Conflans]] wordt getekend door [[Lodewijk XI van Frankrijk|Lodewijk XI, koning van Frankrijk]] en graaf [[Karel de Stoute]] (Karel van Charolais).
| |
| * [[20 oktober]] - [[Slag bij Montenaken]]. Aan het hoofd van 4000 soldaten wordt [[Raes van Heers]] verslagen door troepen onder bevel van [[Karel de Stoute]]. De Luikenaars zijn niet tevreden met het beleid van de prins-bisschop [[Lodewijk van Bourbon]], die [[Filips de Goede]] met medewerking van de paus had aangesteld als [[prins-bisschop]] van het [[prinsbisdom Luik]]. De onrust neemt toe en in 1465 breekt de [[Luikse Oorlogen|Eerste Luikse Oorlog]] uit. De Bourgondiërs, onder de leiding van Filips' zoon [[Karel de Stoute|Karel]], hertog van [[Graafschap Charolais|Charolais]] verslaan de Luikenaars in Montenaken. Na de slag bezet Karel de stad [[Sint-Truiden]]. De slag leidt tot de [[Vrede van Sint-Truiden]] ([[19 september]] 1466) , waarbij Luik ongeveer al zijn rechten en vrijheden verliest en [[Lodewijk van Bourbon]] opnieuw aangesteld wordt als prins-bisschop.
| |
| * [[IJsselstein]] wordt grotendeels verwoest door bendes uit [[Hertogdom Gelre|Gelre]].
| |
|
| |
| ===1467===
| |
| * [[5 mei]] - [[Hugo van der Goes]] wordt toegelaten tot het kunstenaarsgilde van Gent.
| |
| * [[Karel de Stoute]] volgt zijn overleden vader als [[Lijst van graven van Vlaanderen|graaf van Vlaanderen]] op. Bij zijn inhuldiging komt het in [[Gent]] tot ongeregeldheden, die met harde hand worden beëindigd.
| |
| * [[28 oktober]] - [[Slag bij Brustem]]. Bij het overlijden van [[Filips de Goede]] komen de Luikenaars opnieuw in opstand tegen de gehate prinsbisschop, die de vlucht neemt. Zij hopen op steun van de [[Koninkrijk Frankrijk (1328-1589)|Franse]] koning [[Lodewijk XI van Frankrijk|Lodewijk XI]], de tegenstander van de Bourgondiër [[Karel de Stoute]]. Als Karel merkt dat Lodewijk zijn belofte niet nakomt trekt hij met een beroepsleger van 25.000 man op naar Luik. De Luikse en Loonse milities bestaan uit een samenraapsel van 12.000 man waaronder 500 ruiters. Ze worden aangevoerd door [[Raes van Heers]], zijn vrouw [[Pentacosta van Grevenbroek]] en [[Jan de Wilde]], graaf van [[Kessenich (België)|Kessenich]]. Luik en Loon moeten het gezag van Karel de Stoute na zijn overwinning erkennen. Karel beveelt alle Loonse steden hun muren binnen een maand na 8 november (1467) af te breken.
| |
|
| |
| ===1468===
| |
| [[Bestand:Delftse bijbel (proloog 1).jpg|thumb|Proloog van de [[Delftse Bijbel]], het eerste gedrukte Nederlandstalige boek, gedrukt in 1477. Het bevat alleen het [[Oude Testament]].]]
| |
| * [[1 oktober]] - [[Margriete Achtels]] wordt door de rechtbank van de [[Sint-Donaasproosdij|Proosdij]] van Brugge veroordeeld tot "verbranding aan de staak" wegens het "op bovennatuurlijke wijze" vergiftigen van verscheidene mensen.
| |
| * Karel de Stoute belegert en verwoest [[Luik (stad)|Luik]]. Zijn soldaten misdragen zich in de stad: ongeveer een kwart van de 20.000 inwoners verliest hierbij het leven.
| |
|
| |
| ===1473===
| |
| * Karel de Stoute wordt hertog van Gelre nadat [[Arnold van Egmont]] overlijdt.
| |
| * De hofraad reist aanvankelijk mee met de hertog, maar [[Karel de Stoute]] laat voor het eerst zijn gerechtelijke raad achter in [[Mechelen (stad)|Mechelen]], die vandaar de benaming ''Parlement van Mechelen'' krijgt.
| |
| * Het [[hertogdom Limburg]] en [[Landen van Overmaas|Overmaas]] confedereren hun Staten tot de [[Staten van Limburg en de Landen van Overmaas]].
| |
|
| |
| ===1474===
| |
| * De [[Vrede van Utrecht (1474)|Vrede van Utrecht]] maakt een einde aan een lange periode van handelsoorlogen in Noordwest-Europa.
| |
|
| |
| ===1477===
| |
| [[Bestand:Karte Haus Burgund 4.png|links|thumb|Het [[Hertogdom Bourgondië#Het Bourgondische Rijk in de 15e eeuw|Bourgondische rijk in 1477]].]]
| |
| * [[5 januari]] - [[Slag bij Nancy]]: [[Karel de Stoute]], de laatste hertog van [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]], sneuvelt tegen de Zwitserse Garde bij een poging Lotharingen in zijn bezit te krijgen. Dit veroorzaakt een crisis in het hertogdom. Zijn dochter [[Maria van Bourgondië (1457-1482)|Maria van Bourgondië]] volgt hem op en wordt onmiddellijk geconfronteerd met de ontevredenheid over het oorlogszuchtige en centralistische beleid van haar vader.
| |
| * Frankrijk valt haar Franse gewesten aan. [[Lodewijk XI van Frankrijk]] bezet [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]]. De Bourgondiërs zijn niet in staat zich te weren.
| |
| * Hertogin Maria komt in grote problemen. De gewesten zien hun kans schoon haar te dwingen tot het verlenen van allerlei privilegies.
| |
| * [[3 februari]] wordt met spoed een vergadering van de Staten-Generaal belegd. Vertegenwoordigers van Holland, Vlaanderen, Brabant en Namen plegen overleg om tot een gezamenlijke opstelling te komen. Hier blijkt dat de Staten wel bereid zijn om Maria van Bourgondië als hun vorstin te erkennen en te ondersteunen met financiële middelen, maar wel tegen een zekere prijs. De macht van het centrale bestuur moet ingeperkt worden.
| |
| * [[11 februari]] - Toekenning van het [[Groot Privilege]]: Maria verkrijgt financiële en militaire steun van de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]]. Ook moet zij, om tegemoet te komen aan het [[particularisme]], aan verscheidene gewesten en steden eigen keuren (''landsprivileges'') verlenen.
| |
| [[Bestand:Schepenhuis Mechelen.jpg|thumb|Het [[Schepenhuis (Mechelen)|schepenhuis]] te Mechelen, zetel van het parlement tussen 1473 en 1477 en van de Grote Raad tussen 1504 en 1609]]
| |
| * [[14 maart]] - Het [[Parlement van Mechelen|parlement]] en de [[rekenkamer van Mechelen]] worden door Maria van Bourgondië afgeschaft, maar later vervangen door de [[Grote Raad van Mechelen]]. Vlaanderen, Holland en Zeeland verkrijgen hun eigen Groot Privilege, waarbij Nederlands de bestuurstaal wordt en zuiderlingen worden uitgesloten van belangrijke functies.
| |
| * [[19 maart]] - Maria van Bourgondië doet op verzoek van de prins-bisschop afstand van al haar rechten op het [[prinsbisdom Luik]].
| |
| * [[24 juli]] - [[Quedlinburg (stad)|Quedlinburg]] wordt door het leger van [[Ernst van Saksen]] en [[Albrecht III van Saksen]] bestormd en moet zich weer onderwerpen aan de abdis van de [[abdij van Quedlinburg]].
| |
| * [[19 augustus]] - [[Maria van Bourgondië (1457-1482)|Maria van Bourgondië]] trouwt met [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan I]] van [[Habsburg]], waardoor een einde komt aan haar korte persoonlijke regeerperiode en de [[Nederlanden]] onder het huis [[Habsburg]] komen. Hiermee gaan de Habsburgse en de Bourgondische erflanden samen en is er hoop dat aan de poging van Lodewijk XI om Bourgondië van de kaart te vegen een halt toe te roepen is. Nu kan de Franse dreiging het hoofd geboden worden.
| |
| * September - Maximiliaan en [[Lodewijk XI van Frankrijk]] sluiten een wapenstilstand.
| |
| * [[27 september]] - De [[Cosmas- en Damianusvloed (1477)|Cosmas- en Damianusvloed]] treft de kusten van de Noordzee en maakt veel slachtoffers.
| |
| * De [[Delftse Bijbel]] wordt gedrukt.
| |
|
| |
| ===1478===
| |
| [[Bestand:Map France 1477-fr.svg|thumb|Frankrijk en de Bourgondische landen]]
| |
| * [[Lodewijk XI van Frankrijk|Lodewijk XI]] neemt de Franse gewesten van de Bourgondische hertogen in beslag en er breekt daarmee weer oorlog uit tussen [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] en Lodewijk.
| |
| * Maximiliaan weet met een leger van Zwitserse huurlingen en Engelse boogschutters de Fransen tot [[Atrecht]] terug te dringen. [[Doornik]] wordt heroverd.
| |
| * Juli - Er is opnieuw een wapenstilstand tussen Maximiliaan en Lodewijk XI, de laatste belooft alle steden in Henegouwen terug te geven.
| |
| * Het gedrag van de vreemde huurlingen leidt tot onrust en oproer in Vlaanderen. [[Jan van Veerdeghem|Jan van Dadizele]], een Vlaams edelman die trouw blijft aan de Bourgondiers weet echter het oproer te bedwingen.
| |
| * De [[Wedderborg]] lijdt grote schade in het conflict tussen de Heer van [[Westerwolde]] en de bevolking van Wedde, gesteund door de [[Groningen (stad)|stad Groningen]].
| |
|
| |
| ===1479===
| |
| * [[Juli]] - Inname en plundering van [[Den Haag]] door de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten|Hoekse]] veldheren [[Wolfert VI van Borselen|Wolffert van Borsselen]] en [[Reynier van Broeckhuysen]] . Wolfert wordt daarom het jaar daarop als [[Lijst van stadhouders in de Nederlanden|stadhouder van Holland en Zeeland]] vervangen door [[Joost van Lalaing]].
| |
| * [[7 augustus]] - Eerste Slag bij [[Enguinegatte|Guinegate]] waarbij Franse troepen door [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]] worden verslagen
| |
| * Augustus - [[Jan van Veerdeghem|Jan van Dadizele]] weet als Baljuw van Gent een goed uitgerust en gedisciplineerd leger op de been te brengen. Maximiliaan weet er dankbaar gebruik van te maken.
| |
| * [[24 september]] - In de stad [[Groningen (stad)|Groningen]] wordt door een rijke weduwe het [[Mepschengasthuis|Sint-Annengasthuis]] gesticht ten behoeve van 15 armlastige en behoeftige oudelieden.
| |
| * [[Rudolf Agricola]] keert terug naar [[Groningen (stad)|Groningen]], na gestudeerd te hebben in [[Erfurt]], [[Keulen]], [[Leuven]], [[Pavia (stad)|Pavia]] en [[Ferrara (stad)|Ferrara]]. Ook verbleef hij in Ferrara aan het hof van hertog [[Ercole I d'Este|Ercole d'Este]]. Hij wordt een van de belangrijkste vroeg-[[Renaissance-humanisme|humanistische]] geleerden van de Nederlanden.
| |
| * De Vlaamse overwinning op [[Lodewijk XI van Frankrijk]] wordt de oorsprong van de [[Stadsreus (pop)|Reuzenommegang]], de ''gayants'' in [[Dowaai]].
| |
|
| |
| [[Bestand:Leonardo da Vinci- Vitruvian Man.JPG|thumb|De ''[[Vitruviusman]]'' van [[Leonardo da Vinci]] zou uitgroeien tot de verzinnebeelding van het renaissance-humanisme (ca. 1490, [[Gallerie dell'Accademia (Venetië)|Gallerie dell' Accademia]], [[Venetië (stad)|Venetië]], inv. 228).]]
| |
|
| |
| ===1480===
| |
| * [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] slaagt erin [[Hertogdom Luxemburg|Luxemburg]] onder controle te krijgen.
| |
| * [[Gent]] staat erop dat de jonge kinderen van Maximiliaan en Maria beurtelings in de verschillende gewesten verblijven, maar als het tijd wordt ze aan Brabant af te staan weigert de stad de kinderen te laten gaan. Zij zijn nu in feite gijzelaars.
| |
| * Bij overstromingen van de Vlaamse kust wordt het dorp [[Breskens]] verzwolgen.
| |
| * [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] telt 33.000 inwoners.
| |
|
| |
| ===1481===
| |
| * De [[Tweede Utrechtse Burgeroorlog]] breekt uit met als belangrijkste voorvallen de [[Slag bij Scherpenzeel]] (22-9-1481) en de [[Slag bij Westbroek]] (26-12-1481).
| |
| * Graaf [[Adolf IV van Nassau-Wiesbaden]] weet voor [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] [[Gelderland]] te bedwingen, waar de opstandelingen een bondgenootschap met de Fransen waren aangegaan.
| |
| * Oktober - De Gentse Baljuw [[Jan van Veerdeghem|Jan van Dadizele]] wordt vermoord. Dit is een zware slag voor [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]].
| |
|
| |
| ===1482===
| |
| [[Bestand:Spanish Netherlands.svg|thumb|De Habsburgse Nederlanden (oranje), het prinsbisdom [[prinsbisdom Luik|Luik]] (paars) en de rijksabdij [[Stavelot-Malmedy]] (roze), <small>(situatie sinds 1548</small>)]]
| |
| * [[27 maart]] - [[Maria van Bourgondië (1457-1482)|Maria van Bourgondië]] overlijdt op 25-jarige leeftijd door een val van haar paard. Haar 4-jarige zoontje [[Filips I van Castilië|Filips de Schone]] volgt haar op, onder het regentschap van zijn onpopulaire vader [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]]. De kleine graaf en zijn zusje zijn echter nog steeds in handen van de Gentenaren.
| |
| * Maximiliaan wil het [[Groot Privilege]] echter niet bevestigen en voert bovendien een expansiepolitiek met oorlogen die veel kosten en dus veel belastingen meebrengen.
| |
| * Het voogdijschap van Maximiliaan valt bij Vlaanderen en Brabant in slechte aarde. Zij staan erop dat er vrede met Frankrijk gesloten wordt, maar de vorst voelt er weinig voor om de ongunstige voorwaarden van de vrede te aanvaarden, onder andere omdat daarmee het hertogdom Bourgondië voorgoed prijsgegeven wordt.
| |
| * [[16 juli]] - De [[Kabeljauwse verbondsakte|Kabeljauwse]] ruiteraanvoerder [[Jan van Schaffelaar]] springt van de toren van [[Barneveld (dorp)|Barneveld]]. Hij overleeft de val en wordt alsnog door de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten|Hoeken]] gedood.
| |
| * [[23 december]] - De Staten-Generaal van de [[Habsburgse Nederlanden]] erkennen het regentschap van Maximiliaan en onder druk van de Vlaamse steden sluit de regent van de Nederlanden [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]] de [[Vrede van Atrecht (1482)]] met Frankrijk en legt zich daarmee neer bij het verlies van de Bourgondische erflanden.
| |
| * In de strijd tussen de Kabeljauwse ridder Egbert van Wassenaar en de Hoekse burgemeester van Utrecht, Dirk van Zuylen, wordt het [[kasteel de Haar]] verwoest.<ref>Het Utrechts Archief: [http://www.hetutrechtsarchief.nl/thema/tijdbalk/1482 14 juli 1482: Kasteel De Haar in brand]</ref>
| |
|
| |
| ===1483===
| |
| * Maart - [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] gaat akkoord met de voorwaarden van de [[Vrede van Atrecht (1482)|Vrede van Atrecht]]. Zijn tweejarige dochtertje [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha]] wordt in handen van de Franse koning overgegeven voor haar huwelijk met de kroonprins. [[Graafschap Artesië|Artesië]] en [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondië]] gaan als bruidsschat over naar Frankrijk en [[Filips I van Castilië|Filips]] zal leenhulde brengen aan de Franse koning voor [[Vlaanderen]].
| |
| * [[23 juni]] - Margaretha en de Dauphin verloven.
| |
| * [[Augustus (maand)|Augustus]] - Lodewijk XI sterft en Maximiliaan neemt opnieuw de wapens op. Het graafschap Vlaanderen gaat hiermee niet akkoord. Hun gezant die naar koning [[Karel VIII van Frankrijk]] werd gezonden, wordt echter door Maximiliaan gevangengenomen. Dit leidt tot de eerste tweejarige [[Vlaamse Opstand tegen Maximiliaan]].
| |
| * In [[Holland]] wordt de opstand tegen [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Habsburg]] na twee jaar neergeslagen door hertog [[Albrecht III van Saksen|Albrecht van Saksen]].
| |
| * Op [[31 augustus]] wordt het [[Beleg van Utrecht (1483)|beleg van Utrecht]] beëindigd en daarmee ook de [[Tweede Utrechtse Burgeroorlog]], die met een vredesverdrag op [[2 september]] wordt afgesloten. Door tussenkomst van [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] kan [[David van Bourgondië]], halfbroer van Karel de Stoute, zijn bisschopszetel in Utrecht opnieuw innemen.
| |
|
| |
| ===1484===
| |
| * Institoris en Sprenger, de auteurs van de [[Heksenhamer]], wenden zich voor steun bij hun [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]] tot Rome. [[Paus Innocentius VIII]] vaardigt voor hen de bul [[Summis desiderantes affectibus]] uit, waarin hij echter uitsluitend goedkeuring geeft tot opsporing, verbanning en andere straffen tegen personen die beschuldigd worden van magie en hekserij. De bul keurt verbranding en de doodstraf niet goed, maar bevestigt slechts de bevoegdheid van de [[Inquisitie|inquisitoren]] inzake hekserij.
| |
| [[Bestand:Geertgen tot Sint Jans 003.jpg|thumb|''De heilige maagschap'', 1485 tot 1493, [[Geertgen tot Sint Jans]].]]
| |
|
| |
| ===1486===
| |
| * [[17 maart]] - De Heer van Arenberg, bondgenoot van Gelre, valt met een legertje [[Eindhoven]] binnen. De stad wordt geplunderd en in brand gestoken. er blijven niet meer dan zes huizen (op de Grote Berg) gespaard.
| |
| * [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan I van Oostenrijk]] wordt gekozen tot koning van het [[Heilige Roomse Rijk]].
| |
| * De ''[[Heksenhamer]]'' wordt, zonder kerkelijke goedkeuring, gedrukt en is het bekendste boek omtrent de hekserij. Hierin komt steeds meer de nadruk te liggen op de vrouwelijke minderwaardigheid. De vrouw zou eerder voor de duivelse verleidingen bezwijken. Het verbond met de [[duivel]] wordt als vaststaand beschouwd. Vanaf die tijd worden steeds meer oude, armlastige vrouwen als [[Heks (persoon)|heks]] opgepakt.
| |
|
| |
| ===1487===
| |
| * Na de recente nederlagen die Maximiliaan tegen de Franse koning [[Karel VIII van Frankrijk|Karel VIII]] heeft geleden, barst er nu ook een opstand los in [[Vlaanderen]] tegen het [[Habsburg]]se gezag. [[Gent]] verwelkomt een Frans garnizoen.
| |
|
| |
| ===1488===
| |
| * [[31 januari]] - Maximilaan komt naar [[Brugge]] om de opstand te onderdrukken, maar wordt gevangengenomen.
| |
| * [[12 mei]] - De Staten-Generaal komen bijeen en er wordt een einde gemaakt aan Maximiliaans regentschap over Vlaanderen. Maximiliaan belooft zich hieraan te houden en wordt vrijgelaten in ruil voor gijzelaars. Als borg wordt zijn raadsman [[Filips van Kleef]] gevangen gehouden. Eenmaal vrij houdt Maximiliaan zich niet aan de afspraak. Hij voert strafexpedities uit in het [[Brugse Vrije|Brugse ommeland]]. Filips van Kleef voelt zich verraden en sluit zich vanwege deze eedbreuk aan bij de opstandelingen en wordt zelfs de leider. De opstand is ditmaal succesrijker. Mede doordat ook buiten Vlaanderen het regentschap in vraag wordt gesteld.
| |
| * [[18 november]] - De [[Jonker Fransenoorlog]]: Jonkheer [[Frans van Brederode]] leidt een opstandig legertje in [[graafschap Holland|Holland]] en brengt [[Rotterdam]] in [[Hoekse en Kabeljauwse twisten|Hoekse]] handen.
| |
| * [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]], regent van de [[Bourgondische tijd|Bourgondische gewesten]] voor zijn minderjarige zoon, vaardigt de [[Admiraliteit van Veere|Ordonnantie op de Admiraliteit]] uit, waarin de afzonderlijke oorlogsvloten van de zeegewesten onder één admiraal worden gesteld.
| |
|
| |
| ===1489===
| |
| * Onder aanvoering van [[Albrecht III van Saksen|Albrecht van Saksen]] wordt [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaans]] leger uitgestuurd om de opstandige graafschappen [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] en [[Graafschap Holland|Holland]] en het hertogdom [[Hertogdom Brabant|Brabant]] te onderwerpen en te straffen. Onder andere de stad [[Tienen]] en omliggende dorpen worden geplunderd, de inwoners mishandeld en verdreven.
| |
| * Graaf [[Jan III van Egmont]], [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaans]] trouwe bondgenoot en [[stadhouder]], weet de stad [[Rotterdam]], die in [[Hoeken en Kabeljauwen|Hoekse]] handen was, tot overgave te dwingen door uithongering.
| |
|
| |
| ===1490===
| |
| * In de [[Slag bij Brouwershaven (1490)|Slag bij Brouwershaven]] wordt jonker [[Frans van Brederode]] zwaar gewond gevangengenomen. Hiermee komt definitief een einde aan de [[Jonker Fransenoorlog]] en aan de [[Hoekse en Kabeljauwse Twisten]].
| |
|
| |
| ===1491===
| |
| * Tijdens de [[Opstand van het Kaas- en Broodvolk]] richten de inwoners van [[Kennemerland]] en [[West-Friesland (regio)|West-Friesland]] zich tegen stadhouder [[Jan III van Egmond|Jan van Egmont]] vanwege de moeilijke positie van de boerenbevolking en belastingverhoging.
| |
|
| |
| ===1492===
| |
| * [[Karel van Gelre]] wordt na vijf jaar vrijgekocht uit gevangenschap en gehuldigd als [[Lijst van heersers van Gelre|Hertog van Gelre]]. Hij komt met Franse steun succesvol in opstand waardoor Gelre weer onafhankelijk wordt van Habsburg.
| |
| * [[Opstand van het Kaas- en Broodvolk|Opstand van het 'Kaas-en broodvolk']] in [[West-Friesland (historische regio)|West-Friesland]] en [[Kennemerland]]. Plundering van het [[Ruïne van Brederode|Slot Brederode]].
| |
| * [[19 juli]] - De stad [[Gent]] moet - na de onthoofding van [[Jan van Coppenolle]], secretaris bij de [[schepenen]]bank die tijdens de [[Opstand van Vlaanderen tegen Maximiliaan I van Oostenrijk]] het verzet leidde - de [[Vrede van Kadzand]] ondertekenen met [[Albrecht III van Saksen]], de vertegenwoordiger van de regent [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan van Oostenrijk]], waardoor haar zelfstandigheid sterk besnoeid wordt. Gent doet afstand van haar militie (De [[Witte Kaproenen]]), van de jurisdictie buiten haar gebied en van het recht der [[Gilde (beroepsgroep)|gilden]] om zelf hun deken te benoemen.
| |
| * Het geslacht Van Brederode neemt [[Huis ter Kleef]] in leen (tot 1568).
| |
|
| |
| ===1494===
| |
| * [[22 juli]] - [[Filips I van Castilië|Filips de Schone]] wordt meerderjarig en wordt landheer van de [[Lage Landen (staatkunde)|Nederlanden]] en doet zijn Blijde Intrede te [[Mechelen (stad)|Mechelen]]<ref>D. Eichberger (red.) ''Dames met Klasse. Margareta van York - Margareta van Oostenrijk''. p. 37</ref>
| |
| * [[12 juli]] - De [[Kroniek van Nuremberg]], ook wel bekend als ''Schedelsche Weltchronik'' (De Wereldkroniek van Schedel) wordt gepubliceerd in [[Neurenberg|Nuremberg]] als een [[incunabulum]]. Veel kaarten uit deze kroniek tonen voor het eerst in de geschiedenis hele steden en landen.
| |
| * [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan I van Oostenrijk]] wordt gekozen tot keizer van het [[Heilige Roomse Rijk]].
| |
|
| |
| ===1495===
| |
| * [[7 augustus]] - [[Deventer]] en [[Kampen (Overijssel)|Kampen]] worden op de Rijksdag te [[Worms (stad)|Worms]] door [[keizer Maximilliaan I]] tot Rijkssteden benoemd.
| |
|
| |
| ===1496===
| |
| [[Bestand:PhillippeJeanne.jpg|thumb|Filips de Schone en Johanna de Waanzinnige]]
| |
| * Filips de Schone en koning [[Hendrik VII van Engeland]] tekenen het [[Magnus Intercursus]] waarmee de handelsbetrekkingen tussen de [[Lage Landen]] en Engeland hersteld worden.
| |
| * [[20 oktober]] - Huwelijk van [[Filips I van Castilië|Filips de Schone]] en [[Johanna van Castilië|Johanna de Waanzinnige]] in [[Lier (België)|Lier]].
| |
| * Voor zijn afvaart naar Spanje benoemt Filips [[Engelbrecht II van Nassau|Engelbrecht II van Breda]], graaf van Nassau, tot stadhouder der [[Habsburgse Nederlanden]].
| |
| * De Filippusgulden van [[Filips I van Castilië|Filips de Schone]] komt in omloop.
| |
|
| |
| ===1498===
| |
| * Koning [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan]] schenkt hertog [[Albrecht III van Saksen|Albrecht van Saksen]] het leen [[Friesland in brede zin|het oorspronkelijke Friesland]] als onderpand voor een lening van 300.000 gulden. Albrecht was te hulp geroepen door de Friese [[potestaat]] [[Juw Dekama]] om een eind te maken aan de burgeroorlog tussen [[Schieringers]] en [[Vetkopers]].
| |
| * In de [[slag bij Laaksum]] wordt een groot leger van [[Vetkopers]] uit de [[Zevenwouden]] verslagen door een klein leger van [[Albrecht III van Saksen|Albrecht van Saksen]]. Deze overwinning is bepalend voor het eindigen van het tijdperk van de [[Friese vrijheid]]. Voor Friesland begint een periode van versnippering en politieke ondergeschiktheid.
| |
|
| |
| <span id=1500 />
| |
|
| |
| ===~1500===
| |
| [[Bestand:Wildweibchen mit Einhorn.jpg|left|thumb|[[Wandtapijt]] "Wilde vrouw met [[eenhoorn (fabeldier)|eenhoorn]]": het symbool voor kuisheid (Bazel).]]
| |
| * De eerste helft van de 16e eeuw is voor de [[Zuidelijke Nederlanden]] een periode van enorme groei. Een van de troeven van de Nederlanden is hun buitengewoon gunstige geografische ligging, waardoor ze tegelijkertijd als schakel, verkeersknooppunt en eindbestemming dienst doen voor de handel tussen de landen van de Baltische en Middellandse Zee. De [[Lage Landen]] scoren hoog op het vlak van handel, industrie en landbouw, en zijn door verschuiving van de wereldhandel van de Middellandse Zee naar de Atlantische Zeeruimte het nieuwe centrum van de wereldeconomie. Brabant en Vlaanderen zijn hierbij de toonaangevende regio’s.
| |
| * De oudste [[Vlaamse wandtapijten]] dateren uit de 13e eeuw. De belangrijkste productiecentra waren toen [[Doornik]] en [[Arras]]. Deze twee centra kregen in de 15e eeuw heel wat opdrachten van de Hertogen van Bourgondië. (In de veertiende eeuw werden ook al wandtapijten gemaakt in [[Brugge]], [[Oudenaarde]], [[Geraardsbergen]], [[Edingen]] en [[Gent]]). In de 16e eeuw worden [[Brussel (stad)|Brussel]], [[Mechelen (stad)|Mechelen]] en [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] belangrijk. Antwerpen gaat zorgen voor de verspreiding over de rest van Europa. [[Vlaanderen]] is daarmee het centrum van de Europese wandtapijtenproductie geworden.
| |
| * Omstreeks 1500 is [[Gent]] samen met steden als [[Florence (stad)|Firenze]], een van de belangrijkere steden in Europa, een politiek, economisch en juridisch zwaargewicht en telt tussen 40.000 en 50.000 inwoners.
| |
| * In het begin van de [[16e eeuw]] bereikt de stad [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] haar hoogtepunt. De grootste invoer is die van Engelse lakens, [[Duitsland|Duitse]] metaalprodukten en de [[Portugal|Portugese]] [[specerijenhandel|specerijen]].
| |
| * In [[1500]] heeft Antwerpen ongeveer 40.000 inwoners, omstreeks [[1560]] wordt het aantal van 100.000 bereikt. Hand in hand met de toenemende welvaart kent de stad een ongekende culturele bloei. Vooral neemt de [[Antwerpse School|schilderkunst in Antwerpen]] een hoge vlucht in de zestiende en zeventiende eeuw.
| |
| * Een aantal provinciale raden verklaren zich soeverein in het begin van de 16e eeuw zoals [[Hertogdom Brabant|Brabant]] en [[Graafschap Henegouwen|Henegouwen]].
| |
| * In de 16e eeuw verspreiden protestantse evangelisten de [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]] vanuit hun thuisland ([[Wittenberg (stad)|Wittenberg]], [[Genève (stad)|Genève]] en [[Zürich (stad)|Zürich]]) elders in Europa, op de voet gevolgd door hun rivalen van de [[contrareformatie]], de jezuïeten.<ref>Anthropological studies of witchcraft, magic and religion. New York: Garland</ref>
| |
|
| |
| ===1502===
| |
| * Begin van de [[Gelderse Oorlogen]], een reeks conflicten in de [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Langen]]: voornamelijk [[Graafschap Holland|Holland]], [[graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] en [[hertogdom Brabant|Brabant]] onder leiding van de [[Habsburg]]se vorsten van de [[Habsburgse Nederlanden|Nederlanden]] aan de ene kant en [[Hertogdom Gelre|Gelre]], [[Groningen (stad)|Groningen]] en de [[De Ommelanden|Ommelanden]] en [[Friesland onder de Saksen|Friesland]], onder leiding van [[Karel van Gelre]] aan de andere kant.
| |
|
| |
| ===1504===
| |
| [[Bestand:Werken van Barmhartigheid, Meester van Alkmaar (1504).jpg|thumb|''[[Zeven werken van Barmhartigheid]]'', 1504, [[Meester van Alkmaar]].]]
| |
| [[Bestand:Schepenhuis Mechelen.jpg|thumb|Het [[Schepenhuis (Mechelen)|schepenhuis]] te Mechelen, zetel van het parlement tussen 1473 en 1477 en van de Grote Raad tussen 1504 en 1609]]
| |
| * [[26 november]] - Koningin [[Isabella I van Castilië]] sterft. Haar dochter [[Johanna van Castilië|Juana]] erft de troon, die feitelijk toevalt aan de Bourgondische hertog [[Filips de Schone (Nederlanden)|Filips de Schone]].
| |
| * In [[Mechelen (België)|Mechelen]] wordt opnieuw de [[Grote Raad van Mechelen]] ingesteld als hoogste rechtsorgaan voor de Habsburgse Nederlanden. Dit is een belangrijke stap in de richting van integratie van de verschillende gewesten.
| |
| * Hendrik graaf van Stolburg regeert als landvoogd over Friesland.
| |
| * [[Jheronimus Bosch]] schildert - waarschijnlijk in opdracht van [[Engelbrecht II van Nassau]] - de [[Triptiek (schilderij)|triptiek]] ''[[Tuin der Lusten|De Tuin der Lusten]]'', hoewel het ook in de periode 1480-90 geschilderd kan zijn.
| |
|
| |
| ===1506===
| |
| * De latere [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|keizer Karel V]], amper zes jaar oud, wordt bij het plotselinge overlijden van zijn vader, [[Filips van Oostenrijk|Filips de Schone]], vorst van de gewesten der [[Habsburgse Nederlanden]] onder regentschap van zijn grootvader, [[Maximiliaan I van Oostenrijk]]. Het regentschap wordt echter uitgeoefend door diens dochter, [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]].
| |
|
| |
| ===1507===
| |
| * [[18 maart]] - [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]] wordt [[landvoogd]]es van de Nederlanden.
| |
| * [[5 juli]] - [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]] doet haar Blijde Intrede te [[Mechelen (stad)|Mechelen]]<ref>D. Eichberger (red.) ''Dames met Klasse. Margareta van York - Margareta van Oostenrijk''. p. 52</ref>
| |
|
| |
| ===1509===
| |
| * [[26 september]] - De tweede [[Cosmas- en Damianusvloed (1509)|Cosmas- en Damianusvloed]] treft vooral [[Walcheren]] en [[Tholen (stad)|Tholen]], maar ook het gebied tussen [[IJ (water)|IJ]] en [[Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)|Oude Rijn]] komt blank te staan.
| |
|
| |
| ===1511===
| |
| [[Bestand:HolbeinErasmusFollymarginalia.jpg|thumb| ''[[Lof der zotheid]]'']]
| |
| * [[Desiderius Erasmus|Erasmus]] publiceert [[Lof der zotheid]], dat hij opdraagt aan [[Thomas More]].
| |
|
| |
| ===1512===
| |
| * De Habsburgse bezittingen in de Lage Landen worden samen ingedeeld in de [[Bourgondische Kreits]], een verband van verschillende staatjes binnen het [[Heilige Roomse Rijk]].
| |
| * Huurtroepen van [[Karel van Gelre]] vallen Amsterdam aan. Ze plunderen de [[Lastage]], de winterhaven en scheepshelling van de stad. Er wordt grote schade aangericht.
| |
|
| |
| ===1514===
| |
| [[Bestand:Albrecht Dürer 080.jpg|thumb| [[Jakob Fugger de Rijke]]. Schilderij door [[Albrecht Dürer]] van rond 1519.]]
| |
| [[Bestand:Quentin Massys 001.jpg|thumb|''De goudweger en zijn vrouw'' (1514) [[Quinten Matsijs]], [[Musée du Louvre]], Parijs]]
| |
| * Nadat hij van [[Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk|Maximiliaan I]] in [[1507]] al [[Kirchberg an der Iller|Kirchberg]] en [[Weißenhorn]] ontvangen heeft, verkrijgt de bankier [[Jakob Fugger de Rijke]] nu de titel van [[rijksgraaf]]. Met enorme sommen geld steunt hij de verkiezing van Karel V tot keizer.
| |
| * [[30 september]] - De [[Sint-Jeronimusvloed]] treft Holland en Zeeland.
| |
|
| |
| ===1515===
| |
| * [[5 januari]] - [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]], zoon van [[Filips I van Castilië|Filips de Schone]] en [[Johanna van Castilië|Johanna de Waanzinnige]] wordt in Brussel meerderjarig verklaard door Maximiliaan, en daarmee graaf van [[Vlaanderen]] en [[Holland]], op verzoek van de Nederlandse adel. Zij hebben immers bezwaar tegen de invloed van [[Gattinara]] en [[Nicolas Perrenot de Granvelle|Granvelle]], de Bourgondische raadsheren van Margaretha.
| |
| * [[25 januari]] - [[Frans I van Frankrijk]] wordt te [[Reims]] tot [[Lijst van koningen van Frankrijk|koning van Frankrijk]] gekroond.
| |
| * [[24 februari]] - [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] treedt in [[Gent]] aan als nieuwe [[landsheer]]. Dit betekent een tijdelijk einde van het regentschap van [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]], die dan enige tijd teruggetrokken leeft.
| |
| * [[11 april]] - Karel V vaardigt het [[Kalfsvelverdrag]] uit, een formele bevestiging van de [[vrede van Cadzand]]. Hierdoor mogen de [[gilde (beroepsgroep)|gilde]]n niet meer zelf hun [[Deken (gilde)|gildedeken]] kiezen. Dit wekt vooral in [[Gent]], Eerste Lid van de [[Vier Leden van Vlaanderen]]<ref>'' [[Gent]], [[Brugge]], [[Ieper]] en het plattelandsdistrict het [[Brugse Vrije]]''</ref> en centrum voor handel en industrie, grote wrevel. Tussen 1515 en 1540 zal Gent heel wat vorstelijke beden demonstratief verwerpen. Dit is slechts één aspect van de [[Gentse Opstand (1540)|Gentse Opstand]] tegen de weinig diplomatische Karel V.
| |
| * [[19 mei]] - De Saksische hertog [[George van Saksen (1471-1539)|Joris met de Baard]] doet zijn aanspraken op [[Heerlijkheid Groningen|Groningen]] en [[Friesland]] voor het geringe bedrag van ƒ100.000 over aan Karel V.
| |
| * [[19 november]] - Aftreden van [[Jan III van Egmont]] als stadhouder van Holland, Zeeland en West-Friesland.
| |
| * In de eerste helft van de 15de eeuw alleen al kwamen in Gent maar liefst 9 opstanden voor. Niet alleen vorsers uit de vroegere Nederlanden detecteerden in de [[Lage Landen]] een sterke drang tot opstand, ook Tilly bestempelt ze in ''European Revolutions'' als de bakermat van de ‘''bourgeoisrevolte''’<ref>Ch. Tilly, ''European Revolutions'', 1492-1992. Oxford, Blackwell, 1993, (The making of Europe) pp.52-78, pp.100-03</ref>.
| |
| * In de zestiende eeuw groeit de territoriale bevoegdheid van de [[Grote Raad van Mechelen]]. Door de vestiging van het gezag van keizer [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] over [[Doornik en het Doornikse]], [[heerlijkheid Utrecht|Utrecht]], [[Friesland]], [[heerlijkheid Overijssel|Overijssel]] en [[Hertogdom Gelre|Gelre]] omvat het gebied tenslotte het geheel van de [[Zeventien Provinciën]].
| |
|
| |
| ===1516===
| |
| * Nadat Karel V naar [[Spanje (personele unie)|Spanje]] is vertrokken om er na het overlijden van [[Ferdinand II van Aragon|Ferdinand II van Aragón]] de troonopvolging waar te nemen, wordt [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]],"''la bonne tante''", voor een tweede maal belast met de regering over de Nederlanden.
| |
| * In 's-Hertogenbosch breekt de [[Pest (ziekte)|pest]] uit.
| |
|
| |
| ===1517===
| |
| [[Bestand:Kasteel Radboud 2010 Nr. 2 SteDi.jpg|thumb|Kasteel Radboud te [[Medemblik (stad)|Medemblik]]]]
| |
| * [[24 juni]] - [[Grutte Pier]] landt met een groot leger voor het [[Beleg van Medemblik (1517)|beleg van Medemblik]].
| |
| * [[31 oktober]] - [[Maarten Luther]], [[Augustijnen (kloosterorde)|Augustijner]] monnik, [[Theologie|moraaltheoloog]] en [[Reformatie|kerkhervormer]], spijkert zijn 95 stellingen tegen de deur van de kerk in het Duitse [[Wittenberg (stad)|Wittenberg]]. Hiermee begint de [[Reformatie]].
| |
| * [[Pier Gerlofs Donia|Grote Pier]] werkt aanvankelijk samen met [[Karel van Gelre]] en is met zijn kaapvaart zeer schadelijk voor de Hollandse Sontvaart, maar als blijkt dat Karel zelf een machtspositie in Friesland probeert te verwerven, is hij zo teleurgesteld, dat hij zich in 1518 uit de strijd terugtrekt.
| |
|
| |
| ===1519===
| |
| * Karel, zoon van Filips de Schone van Bourgondië en Johanna de Waanzinnige van Spanje, volgt zijn grootvader Maximiliaan I van Oostenrijk op en wordt [[Keizer Karel V]].
| |
|
| |
| ===1520===
| |
| * Na 1520 is de wereldlijke rechtspraak grotendeels [[Inquisitie|inquisitoir]] geworden. De vorsten hadden professionele rechters aangesteld.
| |
| * [[15 juni]] - Banbul van [[Paus Leo X]] tegen [[Maarten Luther|Luther]]. (Dit betekent excommunicatie, Luther behoort niet meer tot de [[rooms-katholieke Kerk]]).
| |
| * In [[Castilië]] breekt de [[Opstand van de comunidades]] uit tegen de uit de [[Habsburgse Nederlanden|Nederlanden]] afkomstige jonge vorst [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel]], en men roept zijn moeder [[Johanna de Waanzinnige|Juana]] uit tot koningin. Karel bezweert het oproer door te beloven zich voorgoed in Spanje te vestigen.
| |
| * [[10 december]] - Studenten verbranden de [[paus]]elijke banbul tegen [[Maarten Luther|Luther]].
| |
| * [[Londen]] heeft 50.000 inwoners.
| |
|
| |
| ===1521===
| |
| * De Nederlanden raken betrokken bij de [[Deense Successieoorlogen]] als [[Christiaan II van Denemarken]] steun komt zoeken bij zijn zwager Karel V. Een jaar later wordt de [[Sont]] afgesloten voor Holland, reden waarom [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]] steun weigert aan Christiaan. De beperkte centrale macht van de Habsburgers blijkt als admiraal [[Adolf van Bourgondië]] Margaretha negeert en Christiaan een schip laat uitrusten.
| |
| * [[Paus Adrianus VI]], de enige paus uit de Lage Landen en voormalig mentor van Karel V, wordt benoemd.
| |
| [[Bestand:Junker-Jörg-ML.jpg|thumb|left|Maarten Luther rond 1522]]
| |
| * [[8 mei]] - In de [[Habsburgse Nederlanden]] wordt een verbod uitgevaardigd van het uitgeven, het verkopen en het kopen van boeken van [[Maarten Luther]], en van boeken waarin kerk, paus of vorst worden beledigd.
| |
| * [[25 mei]] - [[Edict van Worms]]: [[Maarten Luther]], door de [[rooms-katholieke Kerk]] in de ban gedaan, wordt tevens in de rijksban geslagen.
| |
| * [[Juli]] - In [[Gent]] vindt een openbare boekverbranding plaats van Lutherse geschriften.
| |
| * Ook in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] worden Lutherse geschriften verbrand.
| |
| * De [[Geschiedenis van de Nederlandse gulden|Gouden Carolus]] (munt) wordt in omloop gebracht.
| |
| * Een Overijssels legertje plundert de oostzoom van de Veluwe tot aan [[Harderwijk (Gelderland)|Harderwijk]]. Op de terugtocht worden de mannen achterhaald door een Gelders leger en bij [[Aperloo]] verslagen.
| |
| * [[Desiderius Erasmus]] vestigt zich in [[Bazel (Zwitserland)|Bazel]].
| |
| * Hertog [[Karel van Gelre]] laat een [[Blokhuis (verdedigingswerk)|blokhuis]] bouwen in [[Lemmer]] als versterkt onderkomen van een [[garnizoen]]. Hij legt daarmee een claim op de Friese [[Zuidwesthoek]].
| |
|
| |
| ===1522===
| |
| * In [[Brugge]] en, tot tweemaal toe, in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] vinden er openbare boekverbrandingen plaats van Lutherse geschriften.
| |
| * [[Beeldenstorm]] in [[Wittenberg (stad)|Wittenberg]].
| |
|
| |
| ===1523===
| |
| * [[1 juli]] - De eerste ketterse [[Protestantisme|protestanten]], de [[Antwerpen (stad)|Antwerpse]] monniken [[Jan van Essen]] en [[Hendrik Voes]], volgelingen van Luther worden levend verbrand op de [[Grote Markt (Brussel)|Grote Markt]] van Brussel.
| |
| * [[7 juli]] - Executie te [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]]: de [[Friezen|Fries]] [[Wijerd Jelckama]] wordt onthoofd. Jelckama was de laatste overgebleven Friese rebel, piraat en opstandeling, opvolger van [[Pier Gerlofs Donia|Grote Pier]].
| |
|
| |
| ===1524===
| |
| [[Bestand:Medieval crane - Brugge.jpg|thumb|Reconstructie van de historische kraan van [[Brugge]].]]
| |
| * Zowel Oost-Friesland als Bremen gaan tot het [[Nederlandse Hervormde Kerk|hervormde]] [[Religie|geloof]] over. Deze ontwikkeling bij de buren baart het hof van [[Keizer Karel V|Karel V]] grote zorg, omdat het het instromen van ketterse geschriften des te gemakkelijker maakt.
| |
| * Friesland erkent Karel V als landsheer.
| |
|
| |
| ===1525===
| |
| * [[13 juni]] - Huwelijk van [[Maarten Luther]] en de voormalige non [[Katharina von Bora]] in Wittenberg.
| |
| * In de Noordelijke Nederlanden wordt [[Jan de Bakker]] uit [[Woerden]] de eerste protestantse martelaar. In Den Haag wordt hij, in aanwezigheid van [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]], op de brandstapel ter dood gebracht.
| |
| * De [[Gete]] wordt tot in [[Tienen]] bevaarbaar gemaakt.
| |
|
| |
| ===1526===
| |
| * De [[Antwerpen (stad)|Antwerpse]] boekdrukker [[Jacob van Liesvelt]] verzorgt de eerste uitgave van zijn [[Liesveldtbijbel|Van Liesveltvertaling]] op basis van de Lutherse vertaling van het Nieuwe Testament; het Oude Testament is nog geheel op de [[Vulgaat]] gebaseerd.
| |
|
| |
| ===1527===
| |
| * [[1 juli]] - Landgraaf [[Filips I van Hessen]] sticht de eerste protestantse universiteit: de [[Philipps-Universiteit Marburg]].
| |
| * [[20 november]] - De Monnikendamse weduwe [[Wendelmoet Claesdochter]] wordt in Den Haag wegens [[ketterij]] levend verbrand.
| |
|
| |
| ===1528===
| |
| * [[Januari]] - De Staten van het [[Oversticht]] (Overijssel en Drenthe) huldigen [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] als landsheer.
| |
| * [[21 oktober]] - Het Bisdom Utrecht wordt geseculariseerd. Elect [[Hendrik van Beieren (bisschop)|Hendrik van de Palts]] moet de wereldlijke macht afstaan aan [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]], die leenheer wordt van [[Utrecht (provincie)|Utrecht]] en het Oversticht.
| |
| * Karel V benoemt [[Antoon I van Lalaing|Antoon van Lalaing]] tot stadhouder van Utrecht.
| |
| * Met geldelijke steun van Holland wordt in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] aan de bouw van [[Kasteel Vredenburg]] begonnen. Het is de bedoeling dat daardoor de roerige gilden eindelijk het zwijgen wordt opgelegd en de stad voorgoed in het Bourgondische gareel gebracht wordt.
| |
| * Troepen van de [[Hertogdom Gelre|Gelderse]] veldheer [[Maarten van Rossum]] plunderen en brandschatten [[Den Haag]].
| |
|
| |
| ===1529===
| |
| [[Bestand:Margaretha van Oostenrijk.jpg|thumb|Standbeeld van Margaretha van Oostenrijk in Mechelen, met de rol van de Damesvrede in de hand.]]
| |
| * Met de [[Damesvrede van Kamerijk]] dwingt [[Keizer Karel V]] de [[Frankrijk|Franse]] koning [[Frans I van Frankrijk|Frans I]] formeel afstand te doen van [[Vlaanderen]] en [[Graafschap Artesië|Artesië]] en wordt hij zelf formeel leenheer van die gebieden (in de praktijk was hij het al). De heren worden vertegenwoordigd door twee gezaghebbende dames, [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]] (de tante van Karel V) en [[Louise van Savoye (1476-1531)|Louise van Savoye]] (de moeder van Frans I).
| |
|
| |
| ===1530===
| |
| [[Bestand:Kaiser Karl V. 1519.jpg|thumb|Afdruk [[grootzegel]] van Karel V, dat bij grootkanselier Gattinara in bewaring was.]]
| |
| * [[24 februari]] - [[Keizer Karel V]] wordt te [[Bologna (stad)|Bologna]], op zijn verjaardag, tot keizer gekroond door [[paus Clemens VII]]. Dit is de laatste keizerskroning ooit uitgevoerd door een paus.
| |
| * Karel V is een jaar lang in de [[Habsburgse Nederlanden]] en wil er het bestuur van centraliseren.
| |
| * [[5 juni]] - De [[Kanselier (historisch)|grootkanselier]] van de Nederlanden, [[Mercurino di Gattinara|kardinaal Gattinara]], overlijdt en wordt niet vervangen. Zijn taken worden feitelijk overgenomen door de grootzegelbewaarder.
| |
| * [[25 juni]] - Op de [[Rijksdag (Duitsland)|Rijksdag]] te [[Augsburg (stad)|Augsburg]] wordt de [[Confessie van Augsburg]], opgesteld o.l.v. [[Philipp Melanchthon]] voorgelezen aan [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk]]. Het eerste deel bestaat uit 21 artikelen en bevat de hoofdstellingen van de lutherse leer; Het tweede deel bestaat uit een opsomming van wat de lutheranen beschouwen als de belangrijkste misbruiken binnen de Rooms-Katholieke Kerk.
| |
| * [[5 november]] - [[Sint-Felixvloed (1530)|Sint-Felixvloed]]. Onder andere de stad [[Reimerswaal (historische stad)|Reimerswaal]] gaat verloren en er zijn 100.000 doden.
| |
| * [[30 november]] - De landvoogdes van de [[Habsburgse Nederlanden|Nederlanden]], [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]], schrijft haar afscheidsbrief aan landsheer [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]], waarbij zij hem op het hart drukt de vrede te bewaren, ook met de koning van Frankrijk en Engeland. Zij sluit haar testament in en overlijdt de volgende dag.
| |
|
| |
| ===1531===
| |
| [[Bestand:HabsburgMaria.jpg|thumb|Maria van Hongarije landvoogdes der [[Habsburgse Nederlanden|Nederlanden]] .]]
| |
| * [[14 maart]] - Aankomst van [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]] in de [[Lage Landen (staatkunde)|Nederlanden]] - zij zal [[Margaretha van Oostenrijk (1480-1530)|Margaretha van Oostenrijk]] opvolgen als landvoogdes.
| |
| * [[1 oktober]] - [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] voert bij zijn bezoek aan de [[Habsburgse Nederlanden|Nederlanden]] een aantal hervormingen door. Daarbij stelt hij de [[Collaterale Raden]] te [[Brussel (stad)|Brussel]] in. Deze bestaan uit: de [[Raad van State (historisch)|Raad van State]], de [[Geheime Raad]] en de [[Raad van Financiën]]. Tot het jaar [[1788]] zijn dit de 3 voornaamste bestuursorganen van de Nederlanden.
| |
| * [[7 oktober]] - Officiële aanstelling van [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]] als landvoogdes van de [[Habsburgse Nederlanden]] in de Staten-Generaal (gezamenlijke vergadering van alle Collaterale Raden samen). Maria van Hongarije maakt slechts zelden gebruik van het advies van de hoge edelen.
| |
|
| |
| ===1532===
| |
| * [[2 november]] - Opnieuw treft een [[Allerheiligenvloed (1532)|Allerheiligenvloed]] [[Zeeland (provincie)|Zeeland]] en [[Holland]].
| |
| * [[Reimerswaal (historische stad)|Reimerswaal]] wordt voorgoed afgesneden van Zuid-Beveland en komt op een eiland te liggen. De stad, in [[1530]] al zwaar beschadigd, krijgt opnieuw veel te lijden.
| |
|
| |
| ===1535===
| |
| * [[11 februari]] - [[Anabaptisme|Wederdopers]] rennen naakt door de straten van Amsterdam en trachten vergeefs de stad in te nemen. Het [[rijk van de Wederdopers]] in [[Prinsbisdom Münster|Münster]] onder leiding van [[Jan van Leiden]] komt ten val. Een golf van vervolging van Doopsgezinden leidt tot terechtstellingen in vele steden. De [[Batenburgers]], een groep extremistische Doopsgezinden onder [[Jan van Batenburg]] maken het platteland van de noordelijke Nederlanden en [[Westfalen (streek)|Westfalen]] onveilig. Zij beweren de goddelijke wraak op de goddelozen te belichamen.
| |
| * [[Maart]] - Een groep van circa 300 [[Doopsgezinden]] onder leiding van [[Menno Simons]]' oudere broer Pieter neemt de Cisterciënser abdij van Oldeclooster nabij [[Bolsward]] in en richt versterkingen op. Zij vernielen de altaren en beelden en stichten er hun "Nieuw Jeruzalem". Stadhouder [[Georg Schenck van Toutenburg]] neemt de abdij in. De overlevenden worden gehangen, onthoofd of indien vrouwelijk, verdronken.
| |
|
| |
| ===1536===
| |
| * [[Karel van Gelre]] sluit zich tijdens de [[Gravenvete]] aan bij [[Christiaan III van Denemarken]] om zo steun te verkrijgen in zijn [[Gelderse Oorlogen]]. In mei [[1536]] bezet [[Meindert van Ham]] [[Appingedam]] en trekt met zijn troepen naar [[Groningen (stad)|Groningen]] en dreigt Holland binnen te vallen. Groningen, dat tot dan toe Gelderse stadhouders heeft gehad, laat onder de Deense druk de Friese stadhouder [[Georg Schenck van Toutenburg]] binnen zijn muren, waarmee deze stad ook in [[Habsburgse Nederlanden|Habsburgse]] handen komt. Meindert wordt verdreven in de [[Slag bij Heiligerlee (1536)|Slag bij Heiligerlee]].
| |
| * [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] wordt leenheer en graaf van de gewesten [[Groningen (provincie)|Groningen]] en [[Drenthe]].
| |
| * [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] begint een oorlog met Koning [[Frans I van Frankrijk]] voor de verovering van Noord-Italië ([[Italiaanse Oorlog (1535-1538)]]). Hij vraagt landvoogdes [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria]] om middels een [[Bede (belasting)|bedeaanvraag]] in de Nederlanden geld daarvoor op te halen.
| |
|
| |
| ===1537===
| |
| * [[Maart]] - Koning [[Frans I van Frankrijk]] valt het Vlaamse [[graafschap Artesië]] binnen met een leger van 30 000 man.
| |
| * [[24 maart|24]] en [[27 maart]] - Bijeenroeping van de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] door [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]] rond de [[bedeaanvraag]], een belasting die Karel haar vraagt op te leggen van 1.200.000 Carolusgulden en die zij voor een gelijkaardig leger wil bestemmen, vormt de directe aanleiding van de [[Gentse Opstand (1540)|opstand in Gent]].<ref>J. Dambruyne, ''Stedelijke identiteit en politieke cultuur te Gent'', p. 116</ref> Alle Nederlandse gewesten stemmen zonder morren in, maar Gent niet. Het zit al met een schuldenberg (boetes wegens opstandigheid), geërfd uit de Bourgondische periode. Kasselrij [[Kortrijk]], het [[Waasland|Land van Waas]], en [[Ninove]] sluiten zich bij Gent aan. Het ''Eerste Lid van Vlaanderen'' beroept zich voor de bedeweigering op het unanimiteits– en het minderheidsbeginsel uit het Vlaamse Privilegie van 1477. Dat houdt in dat aan het graafschap geen belasting kan worden opgelegd als er geen unanieme toestemming van de Vier Leden is.
| |
| * Landvoogdes Maria van Hongarije poogt vruchteloos om met de Gentse opstandige raadsleden tot een akkoord te komen. Zij beveelt iedere Gentse burger die in Antwerpen of Brussel komt te arresteren.
| |
|
| |
| ===1538===
| |
| * [[30 juni]] - De Gelderse hertog [[Karel van Egmond]] sterft, waarop de [[Gelderse Oorlogen|Gelderse successieoorlog]] uitbreekt.
| |
|
| |
| ===1540===
| |
| [[Bestand:Ghent, map 1534.jpg|thumb|[[Gent]] in 1534]]
| |
| [[Bestand:Stroppendragers.jpg|thumb|Stroppendragers gedurende het jaarlijks [[Festival van Gent]].]]
| |
| * De [[Gentse Opstand (1540)|Gentse Opstand]] is tot een hoogtepunt gekomen als de Grote Raad het [[Kalfsvelverdrag]] uit 1515 verscheurt.
| |
| * [[Januari]] - Karel V is met toelating voor vrije doorgang van Frans I, die op betere betrekkingen hoopt, met een klein leger vanuit Spanje door Frankrijk noordwaarts getrokken naar [[Valenciennes]] waar hij eerst zijn zuster Maria samen met een delegatie uit [[Gent]] ontmoet.
| |
| * [[14 februari]] - Karel V komt bij Gent aan met een leger van 5000 soldaten. De Gentenaren zijn verrast dat hij persoonlijk en met een leger komt en bieden geen weerstand als hij de stad binnenkomt. De leiders van de opstand worden gearresteerd en 25 van hen worden geëxecuteerd. De overigen wacht een publieke vernedering om hun macht te breken. De officiële gezagsdragers moeten van het stadhuis naar het [[Prinsenhof (Gent)|Prinsenhof]], Karels verblijf, stappen, blootvoets, in een donker kleed gehuld en met een strop rond de hals. Ook 318 gildeleden en 50 wevers . Aan het Prinsenhof moeten ze Karel om vergiffenis smeken. Na de onderdrukking van de [[Gentse Opstand (1540)|Gentse Opstand]] komt aan de zelfstandigheid van de stad [[Gent]] nu definitief een einde.
| |
| * De [[zomer]] van 1540, ook wel "het grote Zonnejaar" genoemd, is uitzonderlijk lang, warm en droog en duurt zeven maanden. Naar aanleiding hiervan besluiten veel boeren [[wijn]] aan te planten.
| |
|
| |
| ===1543===
| |
| [[Bestand:Vesalius Fabrica portrait.jpg|thumb|Andreas Vesalius]]
| |
| * [[7 september]] - het [[Tractaat van Venlo]] bezegelt het einde van de [[Gelderse Oorlogen]] en de overdracht van het hertogdom [[Hertogdom Gelre|Gelre]] aan de Habsburgse landsheer [[Keizer Karel V|Karel V]].
| |
| * Het kloostercomplex van de [[Augustinessen]] in [[Helmond]] wordt verwoest door een gecontroleerde brand die moet verhinderen dat, wanneer [[Maarten van Rossum]] binnenvalt, de hele stad in vlammen opgaat. De zusters trekken naar het klooster [[De Annenborch]] bij [[Rosmalen (plaats)|Rosmalen]].
| |
| * De Vlaamse arts [[Andreas Vesalius]] schrijft zijn boek over het menselijk lichaam.
| |
|
| |
| ===1544===
| |
| * [[24 januari]] - In Leuven ontwikkelt [[Gemma Frisius|Reinerus Gemma Frisius]] de [[camera obscura (optica)|camera obscura]].
| |
| * De [[Vrede van Spiers (1544)|Vrede van Spiers]] zorgt ervoor dat de scheepvaart van de Lage Landen weer vrije toegang krijgt tot de [[Oostzee]] na de [[Deense Successieoorlogen]].
| |
| * [[18 september]] - [[Vrede van Crépy]] tussen keizer Karel V en Frans I van Frankrijk. De laatste erkent de onafhankelijkheid van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] inclusief [[Romaans-Vlaanderen]] en [[Graafschap Artesië|Artesië]].
| |
| * [[13 november]] - [[Ursula van Beckum|Ursula van Werdum]], de vrouw van Jan van Beckum, Heer van Kevelham, en haar schoonzuster Maria van Beckum, beiden doopsgezind c.q. Mennonieten, worden wegens [[ketterij]] op de brandstapel ter dood gebracht op het Galgenveld bij [[Delden (Overijssel)|Delden]].
| |
| * [[17 december]] - [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Keizer Karel V]] bepaalt bij [[octrooi]] dat de zeegaten bij [[Edam]] en de Nieuwendam (bij [[Krommenie]]) moeten worden gesloten. Dit is feitelijk het begin van het [[Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland]].
| |
| * [[Cornelis Anthonisz.]] vervaardigt zijn vogelvluchtkaart van Amsterdam.
| |
| * [[Willem van Oranje|Willem van Nassau]] erft het prinsdom [[Oranje (land)|Orange]] van zijn neef [[René van Chalon|René van Châlon]].
| |
| * Het [[Antwerps liedboek]] verschijnt bij Jan Roulans te Antwerpen.
| |
|
| |
| ===1545===
| |
| * [[28 november]] - De Antwerpse drukker [[Jacob van Liesveldt]] wordt wegens [[ketterij]] onthoofd. Hij had een bijbelvertaling uitgegeven met annotaties van [[Maarten Luther]].
| |
|
| |
| ===1547===
| |
| * [[26 mei]] - De [[Landsheer]] [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] geeft de Vlamingen vergunning voor het graven van de [[Sassevaart]], de voorloper van het [[kanaal Gent-Terneuzen]].
| |
| * [[31 juli]] - Na het overlijden van zijn vader [[Frans I van Frankrijk|Frans I]] wordt [[Hendrik II van Frankrijk|Hendrik II]] koning van Frankrijk. Koningin-weduwe Eleonora wordt verbannen van het hof: zij trekt naar Brussel bij haar zuster [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]], en Hendrik II schenkt [[Eleonora van Habsburg|Eleonora]]'s [[kasteel van Chenonceau]] aan zijn [[maîtresse]] [[Diane de Poitiers]].
| |
|
| |
| ===1549===
| |
| [[Bestand:Locator Burgundian Circle.svg|thumb|De Bourgondische Kreits binnen het Heilige Roomse Rijk. Na de Transactie van Augsburg in 1555.]]
| |
| * [[1 april]] - Kroonprins [[Filips II van Spanje|Filips]] arriveert vanuit Spanje in [[Brussel (stad)|Brussel]].
| |
| * [[22 augustus]] - In [[Binche]], Henegouwen, beginnen feestelijkheden die tien dagen zullen duren ter gelegenheid van het bezoek van keizer [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] en zijn zoon [[Filips II van Spanje|Filips]]. Gastvrouw is landvoogdes [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]], die hier een paleisje heeft laten bouwen.
| |
| * [[4 november]] - [[Keizer Karel V]] bepaalt in de [[Pragmatieke Sanctie (1549)|Pragmatieke Sanctie]] dat de [[Bourgondische Kreits]], waaronder de [[Habsburgse Nederlanden]]<ref>Karel V introduceert voor het eerst de term "[[Nederlanden]]"</ref>, voortaan ondeelbaar zal zijn en bij overerving binnen de mannelijke en vrouwelijke lijn van zijn familie over zal gaan. Daarmee wordt de opvolging van ''alle'' Nederlandse [[Gewest (Lage Landen)|gewesten]] op identieke wijze beregeld, om een nieuwe scheiding van de [[Nederlanden]] te voorkomen. Hij besluit voorts dat het [[Nederlands]] de officiële taal van de nieuwe [[Lage Landen (staatkunde)|Nederlanden]] zal zijn.
| |
| * Het einde van de Burcht van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] wordt door keizer [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] bekrachtigd.
| |
| * De boekdrukker [[Christoffel Plantijn]] vestigt zich in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]].
| |
| * Halverwege de [[16e eeuw]] begint het [[calvinisme]] grote aanhang te krijgen in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]].
| |
| <span id=1550 />
| |
|
| |
| ===1550===
| |
| * Karel V vaardigt in de Nederlanden het [[Bloedplakkaat]] uit. Hiermee wordt het drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen, het bijwonen van ketterse bijeenkomsten, het prediken van een tegendraadse [[religie]] en het huisvesten van [[ketter]]s, met de [[doodstraf]] en inbeslagname van alle goederen beantwoord. Een derde van de vervolgden bestaat uit [[Anabaptisme|anabaptisten]]. Omdat ze zo sterk aan hun geloof vasthouden, wacht hen de brandstapel.
| |
| * Bij de [[Heksenprocessen te Bredevoort]] moeten tussen 1550 en 1675 een hele reeks wegens hekserij verdachte personen in het [[Gelderland|Gelderse]] [[Bredevoort]] terechtstaan.
| |
|
| |
| ===1554===
| |
| * De Franse koning [[Hendrik II van Frankrijk|Hendrik II]] valt de Habsburgse Nederlanden binnen. Een Frans leger neemt het uitstekend versterkte vestingstadje [[Mariembourg]] in en dringt door tot in [[Dinant]], waar het tot staan kan worden gebracht. Tijdens deze campagne in Henegouwen verwoesten Franse troepen ook de kastelen van landvoogdes [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]] in [[Binche]] en [[Morlanwelz|Mariemont]]. Een tegenaanval verjaagt de Fransen uit Henegouwen. Het is de laatste veldtocht van de zieke [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]].
| |
|
| |
| ===1555===
| |
| [[Bestand:Frans Francken II - Troonsafstand Karel V.jpg|thumb|''[[Allegorie (beeldende kunst)|Allegorie]] op de troonsafstand van [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|keizer Karel V]] op 25 oktober 1555 te Brussel'', ~1620, [[Frans Francken II]].]]
| |
| * De [[Godsdienstvrede van Augsburg]] beëindigt de 40 jaar van religieuze twisten met protestantse Duitse vorsten met als hoogtepunt de [[Schmalkaldische Oorlog]]. De vrede gaat uit van het principe ''[[cuius regio, eius religio]]'' (''van wie het land is, is ook de godsdienst''). Dit houdt in dat iedere [[rijksvorst]] beslist welke godsdienst in zijn gebied opgelegd wordt. Hoewel de Lage Landen katholiek blijven en de vrede niet direct te maken heeft met de Nederlanden, wordt wel duidelijk dat het mogelijk is af te wijken van het [[Rooms-katholieke Kerk|rooms-katholieke geloof]].
| |
| * Karel V doet afstand van de regering over de Lage Landen ten gunste van zijn zoon [[Filips II van Spanje]] die [[Heer der Nederlanden]] wordt. Karel blijft zelf nog koning van Spanje en Rooms Keizer.
| |
| * [[Christoffel Plantijn]] sticht in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] een uitgeverij.
| |
| * De laatste dijk rond het eiland van [[Reimerswaal (historische stad)|Reimerswaal]] begeeft het en het water staat nu rond de stadswallen.
| |
|
| |
| ===1556===
| |
| [[Bestand:The Low Countries.png|thumb|De [[Spaanse Nederlanden]] in de zestiende en [[Zuidelijke Nederlanden]] met in het noorden de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Zeven provinciën]] eind zestiende en zeventiende eeuw (vanaf 1581).]]
| |
| * [[Karel V van het Heilige Roomse Rijk|Karel V]] trekt zich terug en verdeelt zijn rijk tussen zijn zoon [[Filips II van Spanje|Filips II]] en zijn broer [[Ferdinand I van het Heilige Roomse Rijk|Ferdinand I]], waarmee het [[Habsburg]]se geslacht een Spaanse en een Oostenrijkse tak krijgt. De [[Zeventien Provinciën|Nederlanden]] worden vanaf nu de [[Spaanse Nederlanden]].
| |
| * De eerst volgende tien jaar (1556-1566) heerst er relatieve rust in deze Spaanse Nederlanden. Wel laat de koning, [[Filips II van Spanje]], de [[Protestantisme|protestanten]] hard aanpakken.
| |
|
| |
| ===1557===
| |
| * Spaanse troepen brengen Frankrijk een verpletterende nederlaag toe bij [[Saint-Quentin (Aisne)|Saint-Quentin]], net ten zuiden van de [[Spaanse Nederlanden]], waarmee de weg naar Parijs open ligt.
| |
| * Filips II schort de rentebetalingen op. Dit eerste van een serie Spaanse staatsbankroeten heeft als gevolg dat de Zuid-Duitse bankiers en Antwerpse kleine spaarders geruïneerd raken.
| |
|
| |
| ===1558===
| |
| * De Staten-Generaal in Brussel besluiten aan [[Filips II van Spanje|Filips II]] de Negenjarige Hulp toe te kennen, een financieel plan waarbij zij de komende negen jaar gelden beheren, innen en aan de koning afstaan. De koning is bijzonder ontevreden over deze parlementaire inmenging, maar stemt toe. Dit is de laatste keer dat de Staten en de koning tot overeenkomst komen.
| |
| * In de oorlog halen de Fransen een beperkt aantal successen, maar worden door graaf [[Lamoraal van Egmont|Lamoraal van Egmond]] in de [[Spaanse Armada#De Slag bij Grevelingen|slag bij Grevelingen]] in [[Frans-Vlaanderen]] verslagen.
| |
|
| |
| ===1559===
| |
| [[Bestand:Netherlands 1559-1608.jpg|thumb|Kaart van de [[Spaanse Nederlanden]] 1559-1609]]
| |
| * [[12 mei]] - ''[[Super Universas]]'', [[Bul (document)|bul]] waarin [[paus Paulus IV]] een nieuwe bisschoppelijke indeling van de Lage Landen beschrijft. Het bisdom Utrecht wordt verdeeld in de bisdommen Middelburg, Haarlem, Deventer, Leeuwarden, Utrecht en Groningen in het noorden, met [[Aartsbisdom Utrecht (Rooms-katholieke Kerk)|Utrecht]] als aartsbisdom.`De eveneens nieuwe bisdommen Roermond en 's Hertogenbosch komen onder de jurisdictie van het [[Aartsbisdom Mechelen-Brussel|aartsbisdom Mechelen]].
| |
| * [[9 augustus]] - [[Willem van Oranje| Willem van Oranje (de Zwijger)]] wordt stadhouder van Holland en Zeeland, West Friesland en Utrecht. De Landsheer [[Filips II van Spanje|Filips II]] geeft de autoriteit over de [[Spaanse Nederlanden]] over aan zijn halfzuster [[Margaretha van Parma]], maar ook kardinaal [[Antoine Perrenot de Granvelle|Granvelle]] vergroot geleidelijk zijn macht.
| |
| * [[Lamoraal van Egmont|Lamoraal graaf van Egmond]] wordt door Filips II benoemd tot stadhouder van Vlaanderen en Artois, evenals lid van de Raad van State en bevelhebber over het Spaanse krijgsvolk.
| |
| [[Bestand:Cateau-Cambresis.jpg|thumb|''[[Vrede van Cateau-Cambrésis]]''.]]
| |
| * De [[Vrede van Cateau-Cambrésis]] beëindigt de [[Italiaanse Oorlog (1551-1559)|oorlog]] tussen Frankrijk en [[Habsburg]].
| |
| * Eerste Protestantse [[Synode]] ([[Synode van Parijs]]).
| |
| * De [[Index librorum prohibitorum]] (lijst van verboden boeken) wordt ingesteld door de [[Congregatie voor de Geloofsleer|Heilige Congregatie van de Inquisitie]] van de RK kerk.
| |
|
| |
| ===1560===
| |
| [[Bestand:Scan10014.JPG|thumb|Pijnlijke ondervraging]]
| |
| * Omdat de [[Heks (persoon)|heksen]] er na 1560 ook van beschuldigd worden meegedaan te hebben aan [[heksensabbat]]s, kunnen zij er nu door marteling toe gedwongen worden de namen van andere deelnemers aan die bijeenkomsten te noemen, wat tot een proliferatie van vervolgingen leidt.
| |
| * Vanaf 1560 maken vrouwen 80-90% van de beschuldigden uit in de [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]].
| |
|
| |
| ===1561===
| |
| * [[Willem van Oranje]] (Willem de Zwijger) en [[Lamoraal van Egmont|graaf Egmont]] schrijven hun eerste protestbrief over het optreden van heer [[Antoine Perrenot de Granvelle]] aan Filips II. Deze zendt een verzoenend antwoord, en stemt in met het tweede huwelijk van Willem van Oranje.
| |
| * [[25 augustus]] - [[Willem van Oranje|Willem de Zwijger]] hertrouwt met de Duitse en Lutherse prinses [[Anna van Saksen (1544-1577)|Anna van Saksen]]. In Doornik en andere [[Frans-Vlaanderen|Zuid-Vlaamse steden]] worden op straat protestantse liederen ("''chanteries''") gezongen.
| |
| * [[21 december]] - Installatie van Granvelle als bisschop van Mechelen en primaat van de Belgische kerk. Oranje, Egmont en Hoorne hebben zich vergeefs tegen de benoeming verzet.
| |
| * [[Franciscus Sonnius]] maakt een nieuwe indeling van de bisdommen, en wordt bij de invoering zelf benoemd tot bisschop van Den Bosch.
| |
| * De ''[[Nederlandse Geloofsbelijdenis]]'' wordt opgesteld door [[Guido de Brès]]. Hierop zal in [[#1571|1571]] de [[Nederduits Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk)]] in de Nederlanden steunen.
| |
|
| |
| ===1562===
| |
| * [[Lente]] - [[Jan IV van Glymes van Bergen#De Liga van de Hoge Adel|Liga van de Hoge Adel]]: Oranje, Egmond, Hoorne, Montigny, Mansfeld (gouverneur van Luxemburg) en nog anderen uit de hoge adel in de Spaanse Nederlanden verenigen zich. Ze hebben bezwaar tegen de invloed die [[Antoine Perrenot de Granvelle|Granvelle]] als kardinaal en abt van Affligem heeft in de [[Staten van Brabant]]. Ze vrezen ook de invoering van de [[Spaanse Inquisitie]].
| |
| * De Nederlanden vragen de Spaanse koning, met steun van [[Margaretha van Parma]], met succes om terugtrekking van [[Antoine Perrenot de Granvelle|Kardinaal Granvelle]]. Hij vertrekt in 1564 onder het mom van familiebezoek.
| |
| * Koning [[Filips II van Spanje|Filips II]] sticht in [[Dowaai]] een universiteit, de tweede in de Zuidelijke Nederlanden na [[Leuven]], zodat ook franstaligen de opleiding kunnen volgen die vrij is van de protestantse leer.
| |
| * In [[Valenciennes]] vindt een eerste [[beeldenstorm]] plaats.
| |
|
| |
| ===1563===
| |
| * [[11 maart]] - Het vertrek van [[Antoine Perrenot de Granvelle|kardinaal Granvelle]] wordt geëist door de drie belangrijkste leden van de Raad van State: [[Willem van Oranje]], [[Lamoraal van Egmont]] en [[Filips van Montmorency]]. Ze weigeren zitting te nemen in de Raad van State, zolang de kardinaal er deel van uitmaakt. Oranje en Egmont schrijven hun tweede protestbrief aan Filips II.
| |
|
| |
| ===1564===
| |
| * [[Elizabeth I van Engeland]] beveelt een uitvoerverbod voor wol naar Holland. Het is het begin van de Engels-Spaanse handelsoorlog.
| |
| * [[Antoine Perrenot de Granvelle|Granvelle]] verlaat zijn bisdom Mechelen en keert terug naar [[Franche-Comté]].
| |
| * Door het vertrek van Granvelle, krijgt de [[Jan IV van Glymes van Bergen#De_Liga_van_de_Hoge_Adel|Liga van de Hoge Adel]] grote invloed in de [[Raad van State (historisch)|Raad van State]] en het bestuur van het land.
| |
| * [[31 december]] - Willem van Oranje neemt zijn zetel in de Raad opnieuw in, en spreekt zich uit over godsdienstvrijheid.
| |
|
| |
| ===1565===
| |
| [[Bestand:Nieuwe werck.png|thumb|Het onafgewerkte grotere koor van de [[Kathedraal van Antwerpen]] op de kaart van Vergilius Bononiensis uit 1565.]]
| |
| * Door de [[Zevenjarige Oorlog (1563-1570)|Zevenjarige Oorlog]] tussen Denemarken en Zweden wordt eind april de [[Sont]] gesloten. Hoewel deze na twee maanden weer geopend wordt onder druk van Polen - die op dat moment bondgenoot van Denemarken is en de handel op Danzig verstoord ziet - zorgt de mede door speculaties gestegen graanprijs voor een hongersnood.
| |
| * [[Willem van Oranje|Willem de Zwijger]] en Graaf [[Lamoraal van Egmont]] protesteren bij [[Filips II van Spanje|Filips II]] tegen de Spaanse onverzettelijkheid op religieus gebied. Filips eist echter in zijn [[brieven uit het bos van Segovia]] strenge vervolging van de [[ketter]]s. Daarop verbindt de lagere adel zich in het [[Eedverbond der Edelen]].
| |
| * In Holland worden de [[Plakkaat|ketterplakkaten]] verscherpt.
| |
|
| |
| ===1566 ===
| |
| [[Bestand:Dirck van Delen - Beeldenstorm in een kerk.jpg|thumb|''[[Beeldenstorm]] in een kerk'', 1630, [[Dirck van Delen]].]]
| |
| * Er heerst hongersnood in de Nederlanden, nadat door een strenge winter de oogsten zijn mislukt en omdat er geen graan kan worden geïmporteerd.
| |
| * [[19 februari]] - De kerk van [[Baasrode]] valt ten prooi aan [[Beeldenstorm te Baasrode (1566)|beeldenstormers]], calvinistische bannelingen en vluchtelingen uit [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]].
| |
| * [[5 april]] - 200 lage Nederlandse edelen bieden landvoogdes [[Margaretha van Parma]] een petitie aan, het ''[[Smeekschrift der Edelen|Smeekschrift]]'', een verzoek om verzachting van de [[Plakkaat|geloofsplakkaten]] en beperking van de [[Inquisitie]]. Zij stemt toe, maar de [[Landsheer|Heer der Nederlanden]], [[Filips II van Spanje|Filips II]], uiteindelijk niet.
| |
| * Terwijl een delegatie naar Spanje trekt om het verzoekschrift bij de koning in te dienen, is de Inquisitie door Margaretha opgeschort en komt er een opleving van de protestantse activiteiten.
| |
| * [[3 augustus]] - Verbod op de [[Hagenpreek|hagenpreken]].
| |
| * [[10 augustus]] - Het klooster van Sint-Laurentius bij het Vlaamse [[Steenvoorde]] wordt door calvinisten bestormd en van binnen geheel vernield. De [[Beeldenstorm]] door aanhangers van predikers die de rooms-katholieke leer willen zuiveren breidt zich van de [[Westhoek (Frans-Belgische regio)|Westhoek]] (eerste fase) uit langs de [[Schelde (rivier)|Schelde]] (tweede fase) en wordt door de [[Calvinisme|calvinistische]] noordelijke gewesten overgenomen. De interieurs van veel kerken en kloosters worden daarbij vernield.
| |
| * [[20 augustus]] De furie bereikt [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. De stad wordt na de [[beeldenstorm]] het brandpunt van antikatholieke woelingen: de "Antwerpse beroerten". Duizenden Roomsen ontvluchten de stad, totdat prins [[Willem van Oranje]] er de rust komt herstellen.
| |
| * [[22 augustus]] - Beeldenstorm breekt nu los in [[Mechelen (stad)|Mechelen]].
| |
| * [[23 augustus]] - Tijdens de [[Vespers]] in de [[Oude Kerk (Amsterdam)|Oude Kerk van Amsterdam]] breekt de beeldenstorm los. Een meisje wordt in de massa doodgedrukt.
| |
| * [[September]]-[[oktober]] - De beeldenstorm breidt zich uit in Noord- en Oost-Nederland (derde fase).
| |
| * [[27 december]] - Vlaamse [[Calvinisme|calvinisten]] en [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|geuzen]] uitgemoord te [[Wattrelos]].
| |
| * De vroegere voorhaven en thans vestingstad [[Sluis (stad)|Sluis]] in [[Zeeuws-Vlaanderen]] wordt door [[Filips II van Spanje|Filips II]], de zoon van keizer Karel V, verkocht aan [[Brugge]].
| |
|
| |
| ===1567===
| |
| * [[19 januari]] - [[Hasselt (België)|Hasselt]] krijgt te maken met de [[Beeldenstorm]].
| |
| * [[21 februari]] - De calvinistische Antwerpenaar [[Anton van Bombergen]] grijpt de macht in [['s-Hertogenbosch]] en verbiedt er de uitoefening van de katholieke godsdienst.
| |
| * [[13 maart]] - [[Slag bij Oosterweel]]: generaal [[Filips van Lannoy|Beauvoir]] verslaat het legertje van [[Hendrik van Brederode (1531-1568)|Hendrik van Brederode]].
| |
| * [[April]] - [[Willem van Oranje]] neemt ontslag uit al zijn functies.
| |
| * [[Mei]] - Oranje verlaat Breda en reist over Grave en Kleef naar [[Dillenburg (stad)|Dillenburg]].
| |
| * [[31 mei]] - De Waalse protestantse theoloog [[Guido de Brès|Guy de Brès]] wordt in [[Valenciennes]] opgehangen.
| |
| * [[22 augustus]] - Komst van de [[Fernando Álvarez de Toledo|hertog van Alva]] met 16.000 soldaten, om de Nederlanden in opdracht van [[Filips II van Spanje|Filips II]] te straffen voor de [[Beeldenstorm]] in [[1566]] en de opstandigheid in het algemeen. Begin van een schrikbewind. Landvoogdes [[Margaretha van Parma]] neemt ontslag en vertrekt naar [[Italië]].
| |
| * [[8 september]] - De gezagsgetrouwe [[Lamoraal van Egmont|graaf Egmont]] en [[Filips van Montmorency|graaf Horne]] worden met een list gevangengenomen.
| |
| * [[September]] - Alva stelt onmiddellijk een rechtbank in, de [[Raad van Beroerten|Bloedraad]].
| |
| * Uittocht van vele [[Calvinisme|calvinistische]] leiders en edelen; velen sluiten zich aan bij de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|watergeuzen]]. [[Willem van Oranje]] wordt voor de [[Raad van Beroerten|Bloedraad]] gedaagd, maar hij weigert.
| |
|
| |
| ===1568===
| |
| [[Bestand:Antonio Moro - Willem I van Nassau.jpg|thumb|[[Willem van Oranje]], de invloedrijkste edelman in de Nederlanden.]]
| |
| * [[Heusden (vestingstad)|Heusden]] op de strategische grens tussen [[Hertogdom Brabant]], [[Graafschap Holland]] en [[Hertogdom Gelre]] aan de [[Bergsche Maas]] wordt door de [[Staats]]e hopman Waardenburg ingenomen.
| |
| * [[14 februari]] - Prins [[Filips Willem van Oranje|Philips Willem]] (zoon van Willem van Oranje) studeert in Leuven, en wordt door Alva met schending van de universiteitsprivileges opgepakt en via [[Brussel (stad)|Brussel]] naar Spanje gevoerd.
| |
| * [[23 april]] - [[Willem van Oranje]] zet de aanval in met een bevrijdingsleger van huurlingen.
| |
| * [[25 april]] - [[Slag bij Dalheim]]: De aanval op de Spaanse legers in het centrum van het land mislukt; de heer van Villers wordt bij [[Rheindahlen|Daelhem]] verslagen, hetgeen door sommigen beschouwd wordt als de aanzet tot de [[Tachtigjarige Oorlog]].
| |
| * [[Mei]] - Een andere groep valt onder leiding van Willems broers [[Lodewijk van Nassau|Lodewijk]] en [[Adolf van Nassau (1540-1568)|Adolf van Nassau]] in het noorden binnen ([[Groningen (provincie)|Groningen]]).
| |
| * [[23 mei]] - [[Slag bij Heiligerlee (1568)|Slag bij Heiligerlee]] - Levert een overwinning voor de Nassaugezinden. [[Adolf van Nassau (1540-1568)|Adolf van Nassau]] sneuvelt. Na deze slag probeert Lodewijk [[Beleg van Groningen (1568)|Groningen te belegeren]].
| |
| * [[28 mei]] - [[Fernando Álvarez de Toledo|Alva]] verbant [[Willem van Oranje]].
| |
| * [[1 juni]]- Alva laat achttien Nederlandse edelen in Brussel onthoofden.
| |
| * [[5 juni]] - De in [[#1567|1567]] al gevangen genomen graven [[Lamoraal van Egmont|Egmont]] en [[Filips van Montmorency|Horne]] worden op last van Alva te [[Brussel (stad)|Brussel]] onthoofd op beschuldiging van [[majesteitsschennis]].
| |
| * [[24 juni]] - [[Willem van Oranje]] stuurt twee andere vluchtelingen, [[Pieter Adriaansz. van der Werff]] en [[Adriaen van Swieten|Adriaan van Swieten]], naar Holland om een opstand voor te bereiden.
| |
| * [[10 juli]] - [[Zeeslag op de Eems]]: de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|Watergeuzen]] verslaan de Hollands-Spaanse vloot onder [[François van Boshuizen]].
| |
| * [[21 juli]] - Alva komt naar het noorden en in de [[Slag bij Jemmingen]] aan de [[Eems]] wordt [[Lodewijk van Nassau]] verslagen door [[Caspar de Robles]] en Alva.
| |
| * [[23 juli]] - Alva rukt Groningen binnen.
| |
| * [[Oktober]] - Willem van Oranje zelf marcheert met zijn leger naar [[Hertogdom Limburg|Limburg]]. Bij [[Stokkem]] steekt hij de [[Maas]] over, waarmee hij de stad [[Maastricht]] bedreigt. Alva ziet dit gevaar en stelt zich op een heuvel op, waarna Oranje afziet van een aanval (zie [[Slag op het Lanakerveld]]). Hierna stoot Oranje verder door naar het westen, in de hoop daar een slag te kunnen leveren. In [[Hertogdom Brabant|Brabant]] komt het tot de [[Slag bij Geldenaken]], die Oranje verliest. Daarna moet hij zich terugtrekken naar [[Heilige Roomse Rijk|Duitsland]].
| |
| * De [[Tachtigjarige Oorlog]] betekent het einde van de bloei van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]].
| |
|
| |
| ===1569===
| |
| [[Bestand:Mercator 1569.png|thumb|[[Gerardus Mercator|Mercator]] introduceert de [[Mercatorprojectie]], van groot belang voor de scheepvaart, omdat een [[loxodroom]] op de kaart een rechte lijn is.]]
| |
| * [[Heusden (vestingstad)|Heusden]] wordt door de Spaanse troepen ingenomen en verwoest.
| |
| * Alva voert als eenmalige belasting de [[Tiende Penning|Honderdste, Twintigste en Tiende Penning]] in. Enkel de 100e wordt geheven, en brengt ruim 3,5 miljoen gulden op.
| |
| * De hertog van Anjou verslaat als opperbevelhebber van het Franse leger de [[hugenoten]] bij [[Jarnac]] en [[Moncontour (Vienne)|Moncontour]]. [[Lodewijk van Nassau]], die een contingent Hugenoten heeft aangevoerd, moet terugvluchten naar de Nederlanden.
| |
| * [[Filips van Marnix van Sint-Aldegonde|Marnix van St Aldegonde]] schrijft ''De Byencorf der H. Roomsche Kercke''.
| |
| * [[Gerardus Mercator|Mercator]], geboortig uit [[Rupelmonde]], geeft een wereldkaart voor zeevaarders uit waarbij de [[mercatorprojectie]] toegepast wordt.
| |
|
| |
| ===1570===
| |
| * [[Jan van der Noot]] is door toedoen van de [[Fernando Álvarez de Toledo|hertog van Alva]] wegens zijn calvinistische sympathieën veroordeeld tot levenslange verbanning uit de Nederlanden.
| |
| * [[Johan van Oldenbarnevelt]] wordt advocaat bij het Hof van Holland, waar hij zich specialiseert in zaken die met dijken en drainage te maken hebben.
| |
| [[Bestand:OrteliusWorldMap.jpeg|thumb|Het ''[[Theatrum Orbis Terrarum]]''.]]
| |
| * In [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] wordt de eerste [[Atlas (naslagwerk)|wereldatlas]], samengesteld door [[Abraham Ortelius]], uitgegeven door [[Gilles Coppens van Diest]] (''Aegidius Coppenius Diesth'').
| |
| * Invoering van de Criminele Ordonnantiën en de Ordonnantiën op de Stijl van Procederen in criminele zaken, de eerste geüniformeerde geschreven strafwetgeving in de Nederlanden. (De wet werd (gedeeltelijk) buiten werking gesteld bij de [[pacificatie van Gent]] in 1576, en nooit meer hersteld.)
| |
| * In de [[Spaanse Nederlanden]] moet volgens een [[Decreet (staatsrecht)|decreet]] van [[Filips II van Spanje|Filips II]] van dit jaar af permissie voor de marteling gevraagd worden aan een hogere rechtbank met beroepsjuristen. Een bekentenis onder marteling verkregen, kan daags erna herroepen worden. En dan kan alleen de hogere rechtbank een hernieuwde marteling toestaan. Daarna is marteling alleen nog toegestaan als er nieuw bewijs komt..
| |
| * De derde ''[[Allerheiligenvloed (1570)|Allerheiligenvloed]]'' teistert de Nederlandse kusten en vernielt vele dijken en andere waterkeringen. Hierbij vallen honderden doden en raken tienduizenden dakloos. Veestapels en wintervoorraden worden verzwolgen. Het is het begin van de ondergang van [[Bergen op Zoom]] als welvarende handelsstad. Er treedt een algemene verarming op van de Noord-Nederlandse bevolking, waardoor ook [[Fernando Álvarez de Toledo|Alva's]] belastinghervormingen mislukken. Zijn resulterende geldnood zorgt voor muitende Spaanse troepen.
| |
| * [[Caspar de Robles]], een Spaans krijgsoverste, zorgt dat de dijken in Friesland hersteld worden. Later wordt hij stadhouder van Friesland.
| |
| * [[Hiëronymus Duquesnoy de Oudere|Jeroen Duquesnoy de Oudere]] maakt het originele "''[[Manneken Pis van Brussel]]''".
| |
|
| |
| ===1571===
| |
| [[Bestand:Witch-scene4.JPG|thumb|Anna Hendricks wordt terechtgesteld in [[Amsterdam]], 1571]]
| |
| * [[31 juli]] - De landvoogd [[Fernando Álvarez de Toledo|Alva]] vaardigt het decreet van de [[Tiende Penning]] uit en wil deze in verzachte vorm doorvoeren: 3,3% belastingen van de laatste verkoop van roerende goederen. De leden van de [[Raad van State (historisch)|Raad van State]] en de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten Generaal]] waarschuwen tegen de invoering ervan. Alva dient bij koning Filips II zijn ontslag in, en deze wijst de hertog van Madina-Celi als opvolger aan. Die zal pas een jaar later in de Nederlanden aankomen.
| |
| * [[Oktober]] - De eerste [[Synode van Emden]] (Oost-Friesland) wordt gehouden met deelname van Nederlandse, Duitse en Franse protestanten. De [[Heidelbergse Catechismus]] en de [[Nederlandse Geloofsbelijdenis]] worden erkend. Deze bijeenkomst geldt als eerste officiële vergadering van de Nederlandse Gereformeerde Kerk, de [[Nederduits Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk)]].
| |
| * Anna Hendricks wordt beschuldigd van [[Heks (persoon)|Hekserij]] terechtgesteld in [[Amsterdam]].
| |
|
| |
| ===1572===
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1572a.png|thumb|De in de eerste helft 1572 door Geuzen en Oranjes huurlingen ingenomen steden.]]
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1572b.png|thumb|De Opstand tweede helft 1572]]
| |
| * [[Maart]] - De geuzenvloot moet, na dreiging door koning [[Filips II van Spanje|Filips II]], van [[Elizabeth I van Engeland]] de Engelse havens verlaten, omdat ze de relatie met [[Filips II van Spanje|Filips II]] wil verbeteren. Eén van de gevolgen is de [[Inname van Den Briel]] door de watergeuzen onder aanvoering van [[Willem II van der Marck Lumey|Lumey]] en [[Willem Bloys van Treslong|Bloys van Treslong]]. Dit wordt wel gezien als het begin van de opstand in de Nederlanden, maar voor Alva is het verlies van [[Vlissingen]] aan de geuzen op [[6 april]] schokkender.
| |
| * Negentien katholieke geestelijken afkomstig uit [[Gorinchem|Gorcum]] worden tegen de zin van [[Willem van Oranje|Prins Willem I van Oranje-Nassau]] door de geuzen in [[Brielle]] gemarteld en vermoord en raken bekend als de [[martelaren van Gorcum]]. Het daarop volgend [[Beleg van Middelburg (1572-1574)]] duurt tot 23 februari 1574.
| |
| * [[23 mei]] - De familie Oranje laat opnieuw van zich horen als Lodewijk van Nassau [[Valenciennes|Valencijn]] verovert, waarmee [[Oranjes tweede invasie]] begint.
| |
| * [[24 mei]] - [[Bezetting van Bergen]]: Lodewijk van Nassau, gesteund door de [[Hugenoten]], valt vanuit Frankrijk de Nederlanden binnen en bezet de stad [[Bergen (België)|Bergen]].
| |
| * [[Juni]] - [[Juan Luis de la Cerda]], hertog van Medina Celi<ref>[www.dbnl.org/tekst/molh003nieu02_01/molh003nieu02_01_1592.php P.C. Molhuysen en P.J. Blok (red.), Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 2. A.W. Sijthoff, Leiden 1912] </ref> doet als nieuwe landvoogd zijn intrede in de Nederlanden. Echter vooraleer het bewind in handen te nemen en Alva te laten vertrekken, geeft hij hem opdracht eerst de rust in het land te herstellen. Willem van Oranje begint intussen zijn invasie vanuit het oosten, zijn legers rukken naar Brussel op.
| |
| * [[10 juni]] - De watergeuzen onder de Zeeuwse admiraal [[Ewoud Pietersz. Worst]], brengen bij [[Blankenberge|Blankenberghe]] een aantal schepen van de Spaanse vloot onder [[Juan Luis de la Cerda]], hertog van Medina Celi tot zinken.
| |
| * [[10 juni]] - [[Zutphen]] wordt bij verrassing [[Inname van Zutphen (1572)|ingenomen]] door het geuzenleger van [[Willem IV van den Bergh|Willem van den Bergh]], kerken en kloosters worden geplunderd en vernield, geestelijken worden gemarteld, verkracht of gedood.
| |
| * [[20 juni]] - [[Bredevoort]] gaat bij verdrag over in Staatse handen na de [[Inname van Bredevoort (1572)]].
| |
| * [[25 juni]] - Vijf katholieke geestelijken uit [[Alkmaar]] worden onder [[Diederik Sonoy]] door de geuzen naar Enkhuizen gebracht en aldaar gemarteld en ter dood gebracht. Ze worden bekend als de [[martelaren van Alkmaar]].
| |
| * [[19 juli]] - [[Eerste Vrije Statenvergadering]] in [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]]. 12 opstandige Hollandse steden nemen hieraan deel en erkennen Willem van Oranje als stadhouder van Holland en Zeeland, waarbij de basis wordt gelegd voor de Staat der Nederlanden onder 'leiding' van het Huis van Oranje. [[Paulus Buys]], advocaat "van de lande", wordt raadspensionaris van Holland.
| |
| * [[23 juli]] - [[Inname van Roermond]]: in [[Roermond (stad)|Roermond]] worden 23 priesters, onder wie de secretaris van de bisschop, vermoord door troepen van Willem van Oranje. Ze worden bekend als de [[Martelaren van Roermond]].
| |
| * [[11 augustus]] - [[Beleg van Kampen (1572)|Inname van Kampen]]: De stad [[Kampen (Overijssel)|Kampen]] wordt ingenomen door [[Willem IV van den Bergh|Willem van den Bergh]].
| |
| [[Bestand:Giorgio Vasari San Bartolomeo.jpg|thumb|De Bartholomeusnacht door [[Giorgio Vasari]].]]
| |
| * [[23 augustus|23]] - [[24 augustus]] - Tijdens de [[Bartholomeusnacht]] in Parijs, beraamd door [[Catharina de' Medici]] (''Parijse bloedbruiloft'') worden duizenden [[hugenoten]] afgeslacht. Hierna kan Willem niet langer rekenen op de steun van de Fransen en moet wegtrekken. Hij vlucht naar het noorden. Ook [[Lodewijk van Nassau]] capituleert en moet [[Bergen (België)|Bergen]] afstaan. Hij vlucht naar Duitsland.
| |
| * [[31 augustus]] - Onder leiding van [[Bernard van Merode (1510-1591)|Bernard van Merode]] veroveren Oranje's troepen de stad [[Mechelen (stad)|Mechelen]].
| |
| * [[6 september]] - [[Inname van Dendermonde]]: Willem van Oranje verovert [[Dendermonde]].
| |
| * [[7 september]] - [[Inname van Oudenaarde]]: [[Jacob Blommaert]] verovert [[Oudenaarde]].
| |
| * [[21 september]] - Bergen valt weer in Spaanse handen.
| |
| * [[Oktober]]-[[December]] - [[Don Frederiks veldtocht]]: [[Fadrique Álvarez de Toledo|Don Frederik]], de zoon van Alva, start een Spaanse strafcampagne tegen de opstandige steden in de Nederlanden. Er wordt geplunderd en gemoord. [[Caspar de Robles]] herstelt in het noorden het gezag van Alva, [[Cristóbal de Mondragón|Mondragon]] ontzet Goes en Middelburg.
| |
| * [[2 oktober]] - [[Spaanse Furie (Mechelen)|Bloedbad van Mechelen]]: Spaanse troepen van Don Frederik moorden de stad [[Mechelen (stad)|Mechelen]] uit.
| |
| * [[15 november]] - [[Bloedbad van Zutphen]]: Spaanse troepen van Don Frederik moorden de stad [[Zutphen]] uit.
| |
| * [[1 december]] - [[Bloedbad van Naarden]]: Na vrijwillige overgave van de stad worden 490 naar een kerk gelokte burgers van [[Naarden]] in koelen bloede vermoord op bevel van legeraanvoerder Romero. Wie niet is gekomen wordt opgehangen aan de bomen. Slechts zestig inwoners van Naarden ontspringen de dans.
| |
| * [[10 december]] - [[Cornelis Musius|Pater Muys]], prior van het Delftse [[Prinsenhof (Delft)|Agathaklooster]], wordt door [[Willem II van der Marck Lumey|Lumey]] en zijn [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|Geuzen]] zwaar gemarteld en opgehangen.
| |
| * [[11 december]] - Don Frederik begint het [[Beleg van Haarlem (1572-1573)|beleg van Haarlem]]. Hij neemt zijn intrek in [[Huis ter Kleef]] in [[Haarlem]] en vestigt hier het hoofdkwartier van de Spanjaarden.
| |
| * [[Amersfoort]] wordt door Staatse troepen bezet.
| |
| * [[Dendermonde]] wordt door Spaanse troepen verwoest.
| |
| * [[Veere (stad)|Veere]] in [[Zeeland (provincie)|Zeeland]] kiest de kant van de Prins van Oranje en de Grote Kerk komt in handen van de Hervormden.
| |
| * Graaf [[Lodewijk van Nassau]] wordt benoemd tot commandant van de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|watergeuzen]], naast [[Willem II van der Marck Lumey|Lumey]].
| |
| * Het [[Hof van Holland]] blijft achter de landsheer staan, en moet uitwijken naar Utrecht.
| |
| * Aan de [[Eerste Vrije Statenvergadering]] in [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]] nemen twaalf steden deel. Willem van Oranje wordt bevestigd als stadhouder.
| |
|
| |
| ===1573===
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1573.png|thumb|[[De Nederlandse Opstand]] in 1573]]
| |
| * Het Spaanse leger onder [[Hertog van Alva|Alva's]] zoon Don Frederik herovert bijna alle steden in [[Overijssel]] en [[Gelderland]].
| |
| * [[Amersfoort]] wordt door [[Spanje (personele unie)|Spaanse]] troepen ingenomen.
| |
| * Het [[Beleg van Haarlem (1572-1573)|Beleg van Haarlem]] door de Spanjaarden onder Don Frederik met daarin een heldinnenrol van [[Kenau Simonsdochter Hasselaer]]. Tal van burgers worden onthoofd of verdronken. Haarlem geeft zich na zeven maanden ontberingen en geweld over aan de Spanjaarden.
| |
| * Don Frederik blaast [[Huis ter Kleef]] (Haarlem) op, om te voorkomen dat de Geuzen dit kasteel gebruiken als uitvalsbasis om Haarlem weer te veroveren.
| |
| * [[17 april]] - [[slag bij Vlissingen]], een zeeslag tussen een Spaanse vloot onder Sancho d'Avila en een geuzenvloot onder Lieven Keersmaker.
| |
| * [[22 april]] - [[Slag bij Borsele]], een zeeslag tussen een Spaanse vloot onder [[Sancho d'Avila]] en een geuzenvloot onder admiraal Worst. De meeste Spaanse schepen moeten terugkeren.
| |
| * [[26 mei]] - [[slag op het Haarlemmermeer]], een zeeslag tussen Spaanse schepen onder [[Maximilien de Hénin-Liétard|Bossu]] en een geuzenvloot onder leiding van admiraal Brandt. De geuzen worden verslagen, Haarlem houdt nog stand tot juli.
| |
| * [[12 juli]] - Haarlem geeft zich over aan de Spanjaarden. Kapitein Ripperda en 700 manschappen worden door de Spanjolen terechtgesteld.
| |
| * [[15 augustus]] - Willem van Oranje benoemt [[Lodewijk van Boisot]] tot luitenant-admiraal van Zeeland.
| |
| * [[8 oktober]] - Het Spaans beleg van [[Alkmaar]] wordt afgeslagen ('bij Alkmaar begint de victorie'). Als dank geeft Willem van Oranje de stad het eeuwigdurend recht tot het houden van de Kaaswaag.
| |
| * [[11 oktober]] - De [[Slag op de Zuiderzee]] tussen de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|watergeuzen]] en een Spaanse vloot, die eindigt in een overwinning voor de watergeuzen.
| |
| * Hertog Alva wil zelf het verzet in de [[Spaanse Nederlanden|Nederlanden]] breken. Hij stuurt [[Juan Luis de la Cerda]], hertog van Medina Celi, die [[Filips II van Spanje|Filips]] op advies van [[Antoine Perrenot de Granvelle|Granvelle]] als opvolger van Alva naar de Nederlanden gezonden had, terug; maar het succes blijft uit en Alva legt zijn ambt neer.
| |
| * [[1 december]] - Alva wordt op eigen verzoek vervangen door [[Luis de Zúñiga y Requesens|Requesens]], omdat de hertog van Medina Celi uiteindelijk voor de opdracht bedankt. Requesens begint het [[Beleg van Leiden (1573-1574)|Beleg van Leiden]]. [[Willem van Oranje]] sluit zich openlijk aan bij de calvinisten. De [[Staten van Holland en West-Friesland|Staten van Holland]] verbieden het uitoefenen van de katholieke godsdienst.
| |
| * [[18 december]] - Alva verlaat de Nederlanden. Hij vertrekt naar Spanje waar hij in ongenade blijft tot [[1578]].
| |
| * De [[Alkmaar]]se provinciale synode schrijft voor, dat in de middagdienst uit de [[Heidelbergse Catechismus]] gelezen zal worden.
| |
| * [[Reimerswaal (historische stad)|Reimerswaal]] dat al danig door alle watersnoden aan belang heeft ingeboet wordt ingenomen door de watergeuzen omdat de stad de Spaanse kant gekozen had. De stad wordt in brand gestoken en staat drie jaar leeg.
| |
| * De abdij en het kasteel van [[Egmond]] worden verwoest door de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|Geuzen]] onder leiding van [[Diederik Sonoy]] en op bevel van [[Willem van Oranje|Prins Willem I van Oranje-Nassau]]. Met de bezittingen van de abdij wordt de oprichting van de universiteit van [[Leiden]] gefinancierd.
| |
|
| |
| ===1574===
| |
| [[Bestand:Veen01.jpg|thumb|''[[Leidens ontzet]]'', 1574, [[Otto van Veen]].]]
| |
| * [[29 januari]] - [[Slag bij Reimerswaal]] tussen de Spaanse hoofdvloot onder Glimes en Romero en de geuzenvloot onder [[Lodewijk van Boisot]] en [[Joost de Moor]]. De Spaanse vloot wordt verslagen.
| |
| * [[8 februari]] - De Mondragon capituleert en geeft [[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]] over aan de [[Willem van Oranje|Prins]].
| |
| * [[23 februari]] - In Frankrijk begint de 5e Hugenotenoorlog. [[Hendrik de Guise]] stelt zich aan het hoofd van de radicale katholieken.
| |
| * [[4 maart]] [[Lodewijk van Boisot]] wordt benoemd tot luitenant-admiraal van Holland (en West-Friesland) en Zeeland samen.
| |
| * [[14 april]] - In de [[Slag op de Mookerheide]] leiden de Staatse troepen zware verliezen, waaronder [[Lodewijk van Nassau]] (36) en [[Hendrik van Nassau]] (23), broers van Willem van Oranje.
| |
| * [[3 oktober]] - De Spanjaarden geven het [[Beleg van Leiden (1573-1574)|beleg van Leiden]] op, nadat het gebied rond de stad op bevel van [[Willem van Oranje]] onder water is gezet ([[Beleg van Leiden (1573-1574)|Leidens ontzet]]). Maanden tevoren waren de dijken van de Nieuwe Maas en de IJssel doorgestoken. Door hongersnood is haast een derde van de bevolking gestorven.
| |
| * [[Vlaardingen]] wordt door de [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|Geuzen]] platgebrand om te voorkomen dat de stad in handen valt van de Spanjaarden.
| |
|
| |
| ===1575===
| |
| * [[8 februari]] - De [[Universiteit Leiden]], de eerste van het huidige Nederland, wordt opgericht, waar ook de opleiding van predikanten voor de gereformeerde kerk wordt gedoceerd. [[Willem van Oranje]] betuigt hiermee zijn erkentelijkheid aan de Leidenaren, die het beleg door de Spanjaarden hebben weerstaan ([[Beleg van Leiden (1573-1574)|Leids Ontzet]], 1574).
| |
| * [[12 juni]] - [[Willem van Oranje]] trouwt met [[Charlotte de Bourbon]], waardoor de band met de Franse hugenoten wordt versterkt.
| |
| * [[8 september]] - Aanvang van het [[Beleg van Woerden]] door het Spaanse leger.
| |
| * Het Spaanse leger verovert Schouwen-Duiveland; het [[Beleg van Bommenede]] vangt aan, gevolgd door het [[Beleg van Zierikzee (1575-1576)|Beleg van Zierikzee]]. Vanuit Utrecht plunderen Spaanse troepen enkele steden ([[Beleg van Oudewater (1575)|Oudewater]], Schoonhoven); [[Beleg van Buren (1575)|Buren]], lid van de [[Unie van Dordrecht]], wordt ingenomen.
| |
| * Koning Filips II van Spanje kondigt aan dat de rentebetalingen zullen worden gestaakt. Het gevolg is een financiële crisis. Door de hoge kosten van de militaire campagnes in de Lage Landen en tegen de Ottomanen wordt Spanje op 1 september voor de tweede keer bankroet verklaard, waardoor bezuinigd moet worden op de soldij van de troepen.
| |
| * Na circa 1575 verspilt men op het continent geen tijd meer aan de lastig te bewijzen [[Europese heksenvervolging|maleficiën]]. Elke vermoedelijke omgang van een [[Heks (persoon)|heks]] met de duivel is voldoende om haar op de brandstapel te brengen. De wet is gewijzigd. Aanklachten uit het volk zijn niet langer nodig.
| |
|
| |
| ===1576===
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576a.png|thumb|[[De Nederlandse Opstand]] in 1576 (tot november)]]
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576-1577.png|thumb|[[De Nederlandse Opstand]] vanaf november 1576 tot en met 1577]]
| |
| * [[5 maart]] - De Spaanse landvoogd over de Nederlanden, [[Luis de Zúñiga y Requesens|Requesens]] overlijdt onverwacht zonder een opvolger te hebben aangewezen. Door de achterstallige soldij en het ontbreken van een leider, beginnen Spaanse troepen te muiten. Zierikzee en [[Aalst (Oost-Vlaanderen)|Aalst]] worden door plunderende soldaten leeggeroofd; Mechelen en Brussel zijn bedreigd. Bij gebrek aan een opvolger neemt de [[Raad van State (historisch)|Raad van State]] het bestuur in handen. Om het eigen land tegen de plunderaars te beschermen nemen ze soldaten in dienst.
| |
| * [[29 juni]] - [[Beleg van Zierikzee (1575-1576)|Val van Zierikzee]] na Spaans beleg olv. [[Cristóbal de Mondragón|Mondragón]].
| |
| * [[September]] - De Staten van Henegouwen en Brabant roepen begin deze maand tegen de zin van Filips II de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] bijeen en knopen onderhandelingen aan met de opstandige gewesten Holland en Zeeland.
| |
| * [[Oktober]] - In [[Gent]] worden eind van deze maand afspraken gemaakt tussen de opstandige en de koningsgetrouwe gewesten over het verdrijven van de muitende Spaanse troepen. De godsdienstige meningsverschillen hoopt men later op te lossen. Uiteindelijk wijst Filips II [[Juan van Oostenrijk|Don Juan van Oostenrijk]] aan als landvoogd.
| |
| * De [[Westerschelde]] wordt afgesloten door de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Noordelijke Provinciën]].
| |
| * [[10 september]] - Na een belegering van ruim een jaar breken de Spanjaarden het [[Beleg van Woerden]] af.
| |
| * [[23 oktober]] - Door onvoorzichtigheid van ingekwartierde soldaten breekt in de nacht van 22 op 23 oktober in [[Haarlem]] een grote [[stadsbrand van Haarlem (1576)|stadsbrand]] uit. De brand ontstaat in een brouwerij op het Slepershoofd. Aangewakkerd door een noordoostenwind breidt het vuur zich uit in westelijke richting door de stad en worden 449 huizen verwoest.
| |
| * [[3 november]] - Don [[Juan van Oostenrijk]] wordt landvoogd van de Spaanse Nederlanden. Aanvankelijk krijgt hij weinig macht toegewezen.
| |
| [[Bestand:Spaansefurie.jpg|right|thumb|De [[Spaanse Furie (Antwerpen)|Spaanse Furie]], de plundering van Antwerpen door muitende Spaanse troepen vanwege het uitblijven van soldij.]]
| |
| * [[4 november]] - Gewelddadige plundering van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] door muitende Spaanse troepen, die 8000 burgers vermoorden; duizenden gebouwen gaan in vlammen op tijdens deze "[[Spaanse Furie (Antwerpen)|Spaanse Furie]]".
| |
| * [[8 november]] - [[Willem van Oranje]] weet direct munt te slaan uit de intussen algemene anti-Spaanse stemming in noord en zuid bij protestanten en katholieken, hetgeen leidt tot de [[Pacificatie van Gent]], op basis van een aanzienlijke mate van religieuze tolerantie. Hierdoor gaan Brabant, Vlaanderen, Holland en Zeeland nauwer samenwerken. De [[Zeventien Provinciën|zeventien gewesten]] lijken zich weer verenigd te hebben in hun verzet, alhoewel de oostelijke gewesten voorbehoud maken.
| |
| * De stad Antwerpen is na zich bij de [[Pacificatie van Gent]] te hebben aangesloten gedurende de komende 9 jaar min of meer de hoofdstad van de anti-Spaanse opstand. Dit tijdperk staat bekend als de [[Antwerpse Republiek|Antwerpse (Calvinistische) Republiek]]. De troebelen van de opstand tegen Spanje hebben de [[Haven van Antwerpen|Antwerpse haven]]stad grote schade berokkend.
| |
| * [[9 november]] - De Spanjaarden worden verdreven uit Gent.
| |
| * [[15 december]] - [[Zwolle]] sluit zich aan bij de [[Pacificatie van Gent]].
| |
| * Muiterij in [[Aalst (Oost-Vlaanderen)|Aalst]].
| |
| * Na drie jaar leegstand vestigt een aantal bewoners zich weer in [[Reimerswaal (historische stad)|Reimerswaal]] maar zij slagen er niet in de stad weer tot bloei te brengen.
| |
| [[Bestand:Visboek van Adriaen Coenen - Walvis van Saaftinge.jpg|thumb|''Walvis van Saaftinge'' uit het ''[[Visboeck]]'' van [[Adriaen Coenen]].]]
| |
|
| |
| ===1577===
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1576-1577.png|thumb|[[De Nederlandse Opstand]] in 1577]]
| |
| * [[7 januari]] - [[Unie van Brussel]]: De onderlinge vrede tussen de noordelijke en zuidelijke [[Gewest (Lage Landen)|gewesten van de Nederlanden]], ook bekend als de zg. '''''Eerste Unie''''', wordt geratificeerd door de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] te [[Brussel (stad)|Brussel]]. [[Juan van Oostenrijk|Don Juan]] erkent de Pacificatie van Gent, en de opstandige gewesten erkennen hem als landvoogd, en Filips II als koning, en zullen zich sterk maken voor het behoud van het [[Rooms-katholieke Kerk|katholieke]] geloof. De Unie van Brussel wordt echter door de gewesten [[Graafschap Holland|Holland]] en [[Graafschap Zeeland|Zeeland]] en door Filips II zelf onder protest getekend. Het zal dan ook geen haalbare Unie blijken te zijn.
| |
| * [[12 februari]] - [[Juan van Oostenrijk|Don Juan]] vaardigt het [[Eeuwig Edict (1577)|Eeuwig Edict]] uit (ook wel de "vrede van de hertog van Aarschot" genoemd). De Spaanse en Duitse troepen zullen worden teruggeroepen en de [[Staten]] zullen zelf het [[katholicisme]] handhaven. De prins van Oranje zal schadeloosstelling bekomen, en zijn zoon Filips Willem uit de Spaanse gevangenis worden vrijgelaten. Hoe langer hoe meer gewesten steunen Willem, en de macht van het huis van Oranje neemt toe.
| |
| * [[6 april]] - [[Filips II van Spanje|Filips II]] ondertekent de [[Unie van Brussel]], het vredesverdrag van alle gewesten van de Lage Landen, na onderhandelingen tussen [[Willem van Oranje]] en aartshertog [[Matthias van het Heilige Roomse Rijk|Matthias van Oostenrijk]], die door de [[Staten-Generaal van de Nederlanden]] voor een benoeming als landvoogd is aangezocht.
| |
| * [[24 juli]] - [[Juan van Oostenrijk|Don Juan]] verenigt zich met de Duitse troepen, verovert met geweld de stad [[Namen (stad)|Namen]] en valt [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] aan, waarmee aan de [[Unie van Brussel]] een einde komt. In alle citadels worden zijn troepen aan de deur gezet, behalve in Namen en Luxemburg. Na deze aanval erkennen de gewesten niet langer Don Juan als hun landvoogd en vragen ze [[Matthias van het Heilige Roomse Rijk|Matthias van Oostenrijk]] zijn plaats in te nemen (wat door Filips II echter wordt afgewezen). Hierna besluiten de Staten-Generaal tot de voor de protestanten tolerantere [[Unie van Brussel#tweede Unie|tweede Unie van Brussel]].
| |
| * [[20 september]] - [[Filips III van Croÿ|Filips, hertog van Aarschot]] wordt door de Staten benoemd tot stadhouder van Vlaanderen. Dit is echter een doorn in het oog van o.a. de calvinistische Gentse bourgeoisie.
| |
| * [[23 september]] - Willem van Oranje doet triomfantelijk zijn intocht in Brussel. De maand daarop wordt hij tot ruwaard van Brabant aangesteld. De [[Filips III van Croÿ|hertog van Aarschot]] heeft aartshertog [[Matthias van het Heilige Roomse Rijk|Matthias (broer van de Duitse keizer Rudolf II)]], als mede-tegenstander van de Oranjes uitgenodigd. De Staten Generaal benoemen prins Matthias van Duitsland tot landvoogd. Don Juan wordt afgezet verklaard. De eigenlijke macht blijft intussen bij Oranje.
| |
| * [[28 oktober|28]]/[[29 oktober]] - In [[Gent]] grijpen radicale calvinisten de macht en stichten opstandige ambachtsgilden de [[Gentse Republiek|Gentse Calvinistische Republiek]]. Tijdens de schermutselingen in de stad kunnen de calvinisten de hertog van Aarschot gevangennemen. Hij wordt enkel vrijgelaten op voorwaarde dat hij zijn mandaat neerlegt. Gent krijgt van Willem van Oranje alle privileges terug die men in 1540 na de [[Gentse Opstand (1540)|Gentse Opstand]] had moeten inleveren. In de korte periode tot Parma Gent weet te veroveren in 1584 groeit deze stad uit tot een belangrijk intellectueel centrum, onder andere door het internationaal befaamde [[Theologisch Athenaeum]].
| |
| * [[23 november]] - De [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|Watergeuzen]] proberen met een legertje van veertig man onder leiding van [[Herman Helling]] en [[Nicolaas Ruychaver]] Amsterdam te veroveren. De aanslag mislukt omdat ze de weg niet kunnen vinden naar de [[Dam (Amsterdam)|Dam]].
| |
| * [[George van Lalaing|Graaf van Rennenberg]] wordt op voordracht van [[Willem van Oranje]] benoemd als [[stadhouder]] van de Noordelijke gewesten [[Friesland]], [[Groningen (provincie)|Groningen]], [[Drenthe]] en [[Overijssel]].
| |
|
| |
| ===1578===
| |
| * [[Januari]] - Prins [[Matthias van het Heilige Roomse Rijk|Mathias]] doet zijn [[blijde intrede]] in Brussel, met Oranje als zijn luitenant. De nieuwe Raad van State wordt aangesteld, en vestigt zich in Antwerpen. Er worden vooruitstrevende instellingen in het leven geroepen.
| |
| * [[Alexander Farnese]] wordt door landsheer Filips II tot landvoogd van de Lage Landen aangesteld. De Staten-Generaal weigeren hem te erkennen.
| |
| * [[31 januari]] - [[Juan van Oostenrijk|Don Juan]] behaalt een grote overwinning op de Staatse troepen in de [[Slag bij Gembloers]]. De kleinere legermacht van [[Alexander Farnese]] zaait paniek en verslaat het leger van de opstandelingen. Legeraanvoerder [[Maarten Schenk van Nydeggen|Maarten Schenk]] verlaat de [[Staatsen]] en loopt over naar het Spaanse kamp.
| |
| * Calvinisten plunderen in Vlaanderen de kerken en richten in enkele steden calvinistische republieken in, zodat een aantal katholieken wegtrekt.
| |
| * [[26 mei]] - [[Alteratie (Amsterdam)|Alternatie van Amsterdam]]: [[Amsterdam]] gaat naar de prins over. Het Katholieke stadsbestuur wordt afgezet. Protestanten nemen het over. Vrijheid van geloof wordt gewaarborgd. De roomsen worden echter algauw de stad uitgedreven. Dit voorbeeld krijgt navolging in andere noord-Nederlandse steden.
| |
| * [[25 juni]] - Om de gewesten Holland en Utrecht beter te beschermen tegen plunderingen van buitenaf wordt [[George van Lalaing|Graaf van Rennenberg]] naar Overijssel gestuurd, waarna hij het [[Beleg van Kampen (1578)|Beleg van Kampen]] en [[Beleg van Deventer (1578)|Beleg van Deventer]] opzet en beide steden tot overgave dwingt.
| |
| * [[1 augustus]] - Te [[Rijmenam]] heeft een gewapend treffen plaats tussen de Spaanse landvoogd [[Juan van Oostenrijk|Don Juan van Oostenrijk]] en de versterkte Staatse legers die zich met 17.000 manschappen hebben verschanst in de [[Dijle]]vallei aan de grens met [[Muizen (Mechelen)|Muizen]]. Alexander Farnese voert het bevel over de Spaanse troepen. De Spanjaarden delven op 2 augustus het onderspit.
| |
| * [[23 september]] - Intocht van [[Willem van Oranje]] in [[Brussel (stad)|Brussel]], dat nu ook een calvinistische republiek is. De prins benoemt [[Olivier van den Tympel]] tot burggraaf van de stad.
| |
| * [[1 oktober]] - Don Juan overlijdt en wordt onmiddellijk opgevolgd door Alexander Farnese.
| |
| * [[4 oktober]] - [[Jacob Hessels]], lid van de [[Raad van Beroerten|Bloedraad]], wordt in [[Gent]] opgehangen.
| |
| * [[Oktober]] - In de zuidelijke gewesten Henegouwen en Artois ontstaat rond [[Emanuel Filibert van Lalaing|Emanuel de Lalaing]], heer van Montigny, een partij van [[malcontenten]]. Zij willen dat niet verder aan de calvinisten wordt toegegeven.
| |
| * Omdat Brussel weer in handen van de koning dreigt te vallen, verplaatsen de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] zich naar [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. De stad groeit als [[Antwerpse Republiek|Calvinistische Republiek]] uit tot een internationaal trefpunt van protestanten.
| |
| * Er wordt een eerste complete [[kerkorde]] gemaakt, op de" ''Nationalen Synodi der Nederlandischen Duytschen ende Walschen Kerkcken''", gehouden in [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]].
| |
| * [[Jan VI van Nassau-Dillenburg]], stadhouder van Gelre, onderneemt pogingen tot de "[[Unie van Utrecht (1579)#Eerdere verbonden|Nadere Unie]]", vereniging van Brabant, Vlaanderen en de Noordelijke Gewesten om een tweede verdedigingslinie tegen de Spanjaarden op te bouwen.
| |
|
| |
| ===1579===
| |
| [[Bestand:Zeventien provincien.png|thumb|De XVII provinciën (Antwerpen, 1579)]]
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1579.png|thumb|De [[Unie van Utrecht (1579)|Unies van Utrecht]] en [[Unie van Atrecht|Atrecht]].]]
| |
| * [[Parma's negen jaren]]: Herovering van de [[Nederlanden]] door [[Alexander Farnese]].
| |
| * Bij de [[Nederlandse Opstand]] is het noorden voor een groot deel protestants en blijft het zuiden, gesteund door de adel en de patriciërs, voornamelijk katholiek. Toch probeert Willem religievrede te bewerkstelligen in de Nederlanden, waarbij zowel protestanten als katholieken vrij hun geloof kunnen belijden. De Staten-Generaal in Brabant proberen hun macht boven de grote rivieren te vergroten, maar slagen daar niet meer in, terwijl de noordelijke gewesten de Hollandse invloedssfeer binnendrijven.
| |
| * [[6 januari]] - Verklaring van de [[Unie van Atrecht]] door de Waalse gewesten, waarin zij hun trouw aan de Spaanse koning en het [[Rooms-katholieke Kerk|rooms-katholicisme]] bevestigen. Samengaan van de staten van Arras en de gedeputeerden van Henegouwen - de confederatie van Arras verenigt de katholieke zuidelijke (Waalse) provincies.
| |
| * [[23 januari]] - Na de verklaring van de ''[[Unie van Utrecht (1579)#Eerdere_verbonden|Nadere Unie]]'' in het noorden volgt op initiatief van [[Gent]] de [[Unie van Utrecht (1579)|Unie van Utrecht]] (doorgaand verzet tegen de Spaanse overheersing) door de noord-Nederlandse [[Calvinisme|calvinistische]] gewesten onder leiding van [[Jan VI van Nassau-Dillenburg|Jan van Nassau]] . De Unie wordt eerst door de afgevaardigden van Gelre, Holland, Zeeland, Utrecht en de Ommelanden ondertekend. Spoedig sluiten zich ook Vlaamse en Brabantse steden aan, evenals Oranje en Friesland.
| |
| * [[12 maart]] - [[1 juli]]: [[Beleg van Maastricht (1579)|Beleg van Maastricht]] door de hertog van Parma.
| |
| * [[17 mei]] - Henegouwen, Artois en Frans-Vlaanderen sluiten definitief vrede met hertog [[Alexander Farnese]] van Parma die ze als [[landvoogd]] erkennen.
| |
| * [[Juni]]-[[juli]] - [[Alexander Farnese]] van Parma belegert [[Maastricht]] al vier maanden, en neemt de stad uiteindelijk in.
| |
| * [[1 september]] - [[Willem van Oranje]] benoemt [[François van Ryhove]] tot Grootbaljuw van Gent, nadat ze samen de radicale [[Jan van Hembyze]] uit het bestuur van de [[Gentse Republiek]] hebben verdreven.
| |
| * Onder bemiddeling van keizer [[Rudolf II van het Heilige Roomse Rijk]] hebben van mei tot december vredesonderhandelingen plaats tussen [[Spanje (personele unie)|Spanje]] en de opstandelingen in de Lage Landen. Echter zonder succes, Filips II wil op gebied van geloofsbelijdenis geen toegevingen doen.
| |
|
| |
| ===1580===
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1580.png| thumb|Oorlogstoestand van de [[Tachtigjarige Oorlog]] in 1580.]]
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1581.png|thumb|De [[Nederlandse Opstand]] in 1581.]]
| |
| * Bij een omstreeks [[1580]] door stadhouder [[Willem van Oranje]] georganiseerde godsdiensttelling blijkt in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] de helft van de bevolking van de [[Rooms-katholieke Kerk|katholieke Kerk]] aanhanger te zijn gebleven, 33% is [[Calvinisme|calvinist]], en 17% [[Lutheranisme|lutheraan]].
| |
| * [[1 februari]] - De [[George van Lalaing|graaf van Rennenberg]] tekent de capitulatie van het [[Blokhuis (verdedigingswerk)|Blokhuis]]. De [[Staten van Friesland]] en de Stad Leeuwarden nemen het kasteel in bezit.
| |
| * [[3 maart]] - De [[George van Lalaing|graaf van Rennenberg]] loopt over naar de Spanjaarden (het [[George van Lalaing#Het Verraad van Rennenberg|verraad van Rennenberg]]). De graaf van Rennenberg, [[stadhouder]] van [[Friesland]], [[Stad en Lande|Groningen]], [[Drenthe]] en Overijssel, kiest voor het katholicisme en Filips, en krijgt, ondanks diplomatie van [[Willem van Oranje]] Groningen mee. Er begint een guerrillaoorlog. Friesland kiest definitief voor het Calvinisme.
| |
| * [[9 april]] - De protestanten veroveren onder leiding van [[Olivier van den Tympel]] de stad [[Mechelen (stad)|Mechelen]].
| |
| * [[18 april]] - In Amsterdam wordt de katholieke eredienst officieel verboden.
| |
| * [[15 juni]] - [[Willem van Oranje]] wordt door [[Antoine Perrenot de Granvelle|kardinaal Granvelle]] op last van de Spaanse [[Filips II van Spanje|Filips II]] in de ban gedaan en er wordt een geldprijs op zijn hoofd gezet. De prins antwoordt met de ''[[Apologie van Willem van Oranje|Apologie ofte verantwoordinghe van den Prince van Orangien]]'' aan de Staten-Generaal. Deze durven het antwoord niet openbaar maken.
| |
| * [[17 juni]] - Het [[Staatse leger|Staatse]] leger verliest de [[Slag op de Hardenbergerheide]] onder aanvoerder [[Filips van Hohenlohe-Neuenstein]] tegen een Spaans leger onder de in [[#1578|1578]] overgelopen [[Maarten Schenk van Nydeggen|Maarten Schenk]]. Deze trekt vervolgens aan het hoofd van de Spaansgezinde [[malcontenten]] naar [[Groningen (stad)|Groningen]], waar hij [[George van Lalaing|Rennenberg]] te hulp komt en [[Beleg van Groningen (1580)|Groningen ontzet]].
| |
| * [[18 juni]] - De staatse troepen moeten het [[Beleg van Groningen (1580)|beleg van Groningen]] staken. Honderden protestanten vluchten naar het oosten.
| |
| * [[15 augustus]] - [[Slag om Baasrode]]: De belangrijke achterhaven van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] Baasrode wordt na een twee uur durende strijd veroverd door Spaanse troepen, waarna de [[Malcontenten]] de hele dorpskern in brand steken. [[Willem van Oranje]] weet tijdig te vluchten naar zijn maritieme escorte, die aan de haven voor anker ligt.
| |
| * [[Alexander Farnese]] neemt [[Kortrijk]] in en verslaat het Staatse Leger (onder leiding van [[La Noue]]).
| |
| * [[19 september]] - Aangezien de Staten-Generaal ontevreden zijn over Filips II, bieden zij, met uitzondering van Holland en Zeeland, in het [[Verdrag van Plessis-lès-Tours]] de soevereiniteit over de [[Spaanse Nederlanden]] aan de [[Frans van Anjou|hertog van Anjou]] aan. Met deze jongere broer van [[Hendrik III van Frankrijk]] hoopt men op steun van de Fransen tegen de Spaanse koning.
| |
| * Filips II eist de Portugese troon op. Dit stuit op Portugese weerstand en het komt tot de [[Slag bij Alcântara (1580)|Slag bij Alcântara]]. Hiermee wordt de aandacht afgeleid van de [[Nederlandse Opstand]]. Doordat Portugal vanaf nu in een [[personele unie]] is verenigd met Spanje is de aanvoer van specerijen via Lissabon problematisch.
| |
| * Het overlijden van de aartsbisschop van Utrecht, [[Frederik Schenck van Toutenburg]], betekent het einde van de katholieke hiërarchie in de Noordelijke Nederlanden.
| |
| * Willem van Oranje is door Filips II [[vogelvrij]] verklaard.
| |
| |-
| |
| |style="background-color:orange; width:3px;"|
| |
| |style="width:12px;"|
| |
| |
| |
|
| |
| ===1581===
| |
| [[Bestand:Intocht hertog van Anjou in Antwerpen.jpg|thumb|''Blijde inkomst van [[Frans van Anjou|François, hertog van Anjou]] (1556-1584) in Antwerpen, met de erepoort op de St. Jansbrug, 19 februari 1582''.]]
| |
| * Hertog [[Frans van Anjou]] wordt (tot 1584) de nieuwe landvoogd. Deze zoon van koning Hendrik II van Frankrijk wordt, eenmaal in Antwerpen aangekomen, uitgeroepen tot vorst en heer der Nederlanden. Aangezien hij aangesteld wordt als soeverein vorst, eist hij ook dat deze zich onafhankelijk verklaren van Filips II van Spanje.
| |
| * [[28 juni]] - De stad [[Breda]] wordt, zonder dat men erop voorbereid is, door Spaanse troepen ingenomen.
| |
| * [[5 juli]] - De [[Staten-Generaal van de Nederlanden]] benoemen Willem van Oranje tot [[stadhouder]] van alle zeven de noordelijke provinciën.
| |
| * [[22 juli]] - Verklaring van de onafhankelijkheid van Nederland. Op een vergadering van de [[Staten-Generaal van de Nederlanden]] in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] wordt door een aantal noordeijke provincieën (inclusief Vlaanderen en belangrijke delen van Brabant) de gehoorzaamheid aan koning Filips II opgezegd.
| |
| * De [[Lage Landen (staatkunde)|Nederlanden]] worden in het Latijn ''Belgica Confoederata'' genoemd, een verwijzing naar de vroegere Romeinse aanduiding van het gebied.
| |
| * De [[Staten-Generaal van de Nederlanden]] worden naar Den Haag verplaatst.
| |
| * [[23 juli]] - De Spaansgezinde stadhouder [[George van Lalaing|Rennenberg]] overlijdt te Groningen op ruim 40-jarige leeftijd.
| |
| * 23 juli - [[Slag om Goor]], een mislukte aanval op [[Goor]] door de [[Staatsen]].
| |
| [[Bestand:Espagnols.PNG|thumb|left|Kaart van de [[Habsburgse Nederlanden]] van 1543 tot 1585 (Zeventien Provinciën) met in rood de afscheidingslijn van de Noordelijke Nederlanden van de Zuidelijke.]]
| |
| * [[26 juli]] - [[Plakkaat van Verlatinghe]] ("''het volk is er niet voor een vorst, maar een vorst voor het volk''"). Daarin wordt [[Filips II van Spanje|Filips II]] vervallen van de troon van de [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Landen]] verklaard, waarbij de noordelijke provinciën zich afscheiden.
| |
| * [[29 november]] - [[Alexander Farnese|Parma]] dwingt na een langdurig beleg [[Doornik]] tot overgave, de enige Waalse stad die trouw was gebleven aan de [[Staten-Generaal van de Nederlanden]].
| |
| * Leidse studenten vragen toestemming aan de [[Senaat (universiteit)|academische senaat]] om een ''collegia singularum nationem'' te mogen oprichten, maar deze vergunning wordt nadrukkelijk geweigerd, omdat dergelijke verenigingen tot ordeverstoring zouden kunnen leiden. Hoewel de goedkeuring niet wordt verkregen worden de [[natio]]nes toch opgericht: de Friese natio en de Hollandse.
| |
|
| |
| ===1582===
| |
| * In de Noordelijke Nederlanden wordt in de zich losmakende [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Verenigde Provinciën]] de rechterlijke macht van de [[Grote Raad van Mechelen]] overgenomen door de [[Staten|provinciale raden]] en door de [[Hoge Raad van Holland, Zeeland en West-Friesland]].
| |
| * De [[Grote Raad van Mechelen]] behoudt alleen een rol in de overblijvende [[Zuidelijke Nederlanden]], waarvan Frankrijk dan weer de meest zuidelijke provincie [[Graafschap Artesië|Artesië]] en delen van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]], [[Graafschap Henegouwen|Henegouwen]] en [[Hertogdom Luxemburg|Luxemburg]] zal annexeren.
| |
| * [[19 januari]] - Na (mislukte) huwelijksonderhandelingen met [[Elizabeth I van Engeland|koningin Elizabeth I]], komt [[Frans van Anjou]] met in zijn gevolg ook de [[Robert Dudley|Graaf van Leicester]], uit Engeland in Vlissingen aan, en doet zijn intocht in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. Hij slaagt er niet zijn macht in de Nederlanden te laten gelden. De dreigende anarchie speelt in het voordeel van de Spanjaarden.
| |
| * Willem van Oranje slaagt erin om in Dendermonde een verdrag van verzoening tussen Anjou en de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten Generaal]] te laten afsluiten.
| |
| * [[18 maart]] - Eerste aanslag op [[Willem van Oranje]] door de twintigjarige [[Jean Jaureguy]]. Willem van Oranje is gewond geraakt, maar overleeft de aanslag.
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1582.png|thumb|De [[Nederlandse Opstand]] in 1582.]]
| |
| * De ''zilveren carolus'' komt in omloop. Deze munt zal tot [[1680]] als (eerste) eenheidsmunt voor de [[Zeventien Provinciën]] fungeren. Deze munt was de eerste met een 'kop' (van de keizer).
| |
| * [[5 mei]] - [[Charlotte de Bourbon]], sinds 12 juli 1575 gehuwd met Prins [[Willem van Oranje]], overlijdt te Antwerpen op ongeveer 35-jarige leeftijd, door uitputting als gevolg van de zware verzorging van Oranje, die herstellende is van de aanslag.
| |
| * [[5 juli]] - [[Oudenaarde]] capituleert voor de troepen van [[Alexander Farnese|Parma]] na een beleg van bijna drie maanden.
| |
| * [[27 augustus]] - [[Lier (België)|Lier]] gaat door verraad in Spaanse handen over.
| |
| * [[24 september]] - Bij het [[Ontzet van Lochem]] wordt de stad [[Lochem]] na een Spaans beleg van bijna twee maanden bevrijd. Meteen daarna wordt ook het [[Belegering van het Kasteel Keppel|Kasteel Keppel ingenomen]].
| |
| * [[17 november]] - [[Inname van Steenwijk (1582)|Inname van Steenwijk]] door [[Johan Baptiste van Taxis]].
| |
| * Parma is er in geslaagd ook de Zuid-Nederlandse steden Duinkerke, Nieuwpoort, Menen, Veurne en Diksmuide te heroveren, maar tegen Anjou kan hij nog niet optreden. Intussen geraken Brugge, Gent en Ieper ingesloten.
| |
|
| |
| ===1583===
| |
| * [[Januari]] - De door de opstandelingen aangestelde Landsheer van de Nederlanden, [[Frans van Anjou]] dringt met zijn Franse troepen Duinkerke, Menen, Diksmuide, Aalst, Dendermonde en Vilvoorde binnen en poogt aldus zijn macht in het zuiden van de Nederlanden te verstevigen.
| |
| * [[17 januari]] - [[Frans van Anjou]], ontketent de [[Franse Furie]] in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. De stedelingen slaan zijn aanval af en zijn positie in de [[Lage Landen (staatkunde)|Lage Landen]] is verloren.
| |
| * [[12 april]] - [[Willem van Oranje]] heeft na de dood van [[Charlotte de Bourbon|Charlotte van Bourbon]] Antwerpen verlaten en huwt zijn vierde echtgenote, [[Louise de Coligny]], dochter van de [[Hugenoten|Franse Hugenotenleider]].
| |
| * [[23 april]] - Eervolle overgave van de stad Eindhoven na 3 maanden van [[Beleg van Eindhoven (1583)|beleg]].
| |
| * [[Juli]] - De [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] worden van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] verplaatst naar [[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]], als de Spaanse troepen in het zuiden naderen.
| |
| * [[22 juli]] - Ook [[Willem van Oranje|Willem de Zwijger]] verruilt nu voorgoed de Scheldestad, waar hij langere tijd in de Citadel heeft gewoond. Hij verhuist, zijn bezittingen op acht schepen meenemend samen met Louise de Coligny naar Middelburg. De prins van Oranje heeft zowat zijn hele leven in de zuidelijke Nederlanden gewoond en verbleef daarnaast, als graaf van Zeeland, van 1574 tot 1583 al regelmatig in Middelburg. Vanaf eind 1583 verhuist Willem van Oranje naar [[Delft]], waar hij een half jaar later wordt vermoord.
| |
| * De Spaanse [[Alexander Farnese|Hertog van Parma]] herovert tot in [[#1585|1585]] alle steden in de [[Zuidelijke Nederlanden]]; de Zeven Provinciën van de noordelijke Nederlanden ondernemen geen actie.
| |
|
| |
| ===1584===
| |
| * [[31 maart]] - In [[Terborg]] vindt de [[Slag bij Terborg (1584)|slag bij Terborg]] plaats door [[Spanje (personele unie)|Spaanse]] en [[Hertogdom Beieren (-1255)|Beierse]] legereenheden tegen het verzamelde leger van de [[Keulen|Keulse]] bisschop [[Gebhard I van Waldburg]]. Een deel van het Keulse leger wordt hierbij vernietigend verslagen.
| |
| * [[13 juni]] - [[Willem Bloys van Treslong|Admiraal Treslong]] wordt militair gouverneur van [[Oostende]].
| |
| * [[3 juli]] - [[Beleg van Antwerpen (1584-1585)]]: [[Alexander Farnese]] belegert met succes de [[Antwerpse Republiek]], waar het katholicisme tijdelijk verboden was.
| |
| * [[Berchem (Antwerpen)|Berchem]] wordt door de staatse troepen met de grond gelijk gemaakt, met uitzondering van het kasteel.
| |
| * [[10 juli]] - [[Willem van Oranje|Prins Willem van Oranje]] (bijgenaamd 'Willem de Zwijger') wordt op zijn eenenvijftigste in de hal van het [[Prinsenhof (Delft)|Prinsenhof]] in [[Delft]] door de katholiek [[Balthasar Gerards]] met een pistoolschot vermoord, nadat hij in 1580 door Filips II vogelvrij was verklaard.
| |
| * [[17 augustus]] - Gent valt in handen van de [[Leger van Vlaanderen|Spaanse troepen]] en er komt een einde aan de [[Gentse Republiek]]. Zo'n 4.000 meest protestantse Gentenaren wijken uit naar het noorden.
| |
| * [[18 augustus]] - Formering van een [[Raad van State (historisch)|Raad van State]] in de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Noordelijke Nederlanden]], bestaande uit vier leden van Holland, drie uit Brabant, Zeeland en Friesland, twee uit Vlaanderen en Utrecht, en één lid uit Mechelen, die samen besluiten om de strijd verder te zetten opdat de noordelijke en zuidelijke Nederlanden bijeen blijven. De raad neemt het bestuur waar met de zeventienjarige [[Maurits van Oranje]] als voorzitter. Maurits wordt ook [[stadhouder]] in Nederland.
| |
| * [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg]], een zoon van [[Jan VI van Nassau-Dillenburg|Jan de Oude]], wordt stadhouder van Friesland.
| |
| * Bij een overstroming in [[Oostende]] ontstaat een inham die later als havengeul gebruikt wordt.
| |
|
| |
| ===1585===
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1585.png|thumb|De [[Nederlandse Opstand]] in 1585.]]
| |
| * De belegerende troepen voor [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] sluiten met tientallen schepen de [[Schelde (rivier)|Schelde]] af, waardoor de bevoorrading van de stad onmogelijk wordt.
| |
| * [[23 juni]] - [[Slag bij Amerongen]]. Na verraad van de Graven van [[Land van den Bergh|Bergh]] worden de Staatse troepen onder aanvoering van Villers, Graaf van Meurs (stadhouder van [[Utrecht (stad)|Utrecht]]), door de Spaanse troepen onder bevel van Gouverneur Taxis van [[Zutphen]], vernietigend verslagen.
| |
| * [[29 juli]] - De [[Friesland|Friese]] stadhouder [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg|Willem Lodewijk]] sticht te [[Franeker]] een ''universiteit'', in feite een theologische hogeschool.
| |
| * [[17 augustus]] - De onderhandelingen met Parma die de katholieken in Antwerpen hebben geëist worden door [[Filips van Marnix van Sint-Aldegonde|Marnix van Sint-Aldegonde]] gevoerd in het Spaanse hoofdkwartier in [[Beveren (Oost-Vlaanderen)|Beveren]] waar hij de overgave van de stad tekent. De ''Peis'' (vrede) wordt uitgeroepen op de Grote Markt. Veel protestantse kooplieden en intellectuelen vertrekken daarop naar het noorden. Tien dagen later neemt het [[Leger van Vlaanderen]] de stad in.
| |
| * [[27 augustus]] - De [[Alexander Farnese|hertog van Parma]] heeft in de voorgaande jaren reeds alle steden in de zuidelijke Nederlanden veroverd; de noordelijke Nederlanden ondernamen geen actie. In augustus boekt Parma zijn grootste succes met de [[Beleg van Antwerpen (1584-1585)|Val van Antwerpen]], de grootste en rijkste stad van de Lage Landen. De katholieke godsdienst wordt verplicht. Hij forceert hiermee een definitieve scheiding van de noordelijke en zuidelijke Nederlanden.
| |
| * Pas na de val van Antwerpen wordt het onderscheid gemaakt tussen de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Noordelijke Nederlanden]] en de [[Zuidelijke Nederlanden]]. Het prinsbisdom Luik blijft onafhankelijk.
| |
| * Na de herovering is ongeveer de helft van de Antwerpse bevolking van meer dan 100.000 inwonders naar [[Holland]] vertrokken. Het bevolkingscijfer daalt tot 45.000. Hollandse en Zeeuwse schepen versperren daarop de Scheldemonding en sluiten op hun beurt de thans in Spaans bezit zijnde stad af van de overzeese handel. De Antwerpse bloeiende handel, kunsten en wetenschappen worden echter verder ontwikkeld in de Hollandse "gouden eeuw".
| |
| * [[Den Haag]] wordt de vergaderplaats van de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] van de zeven noordelijke provincies (de latere Republiek), vanaf het jaar dat de belangrijke Brabantse steden Brussel en Antwerpen voorgoed aan de Spanjaarden komen. Vooral de [[Beleg van Antwerpen (1584-1585)|Val van Antwerpen]] is een grote klap voor de rebellen, die vrezen dat zonder die stad de Opstand verloren is.
| |
| * [[15 oktober]] - Na het [[Beleg van IJsseloord]] moet [[Francisco Verdugo]] capituleren voor de [[Staatsen|Staatse]] belegeraars.
| |
| * [[1 november]] - [[Maurits]], graaf van Nassau, wordt [[stadhouder]] van Holland en Zeeland. Daarnaast krijgt hij o.a. door bemiddeling van [[Johan van Oldenbarnevelt|Oldenbarneveldt]] de titels van gouverneur, kapitein-generaal en admiraal.
| |
| * [[December]]- Na de moord op [[Willem van Oranje]] zoeken de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten Generaal]] steun bij de koningin van Engeland. Zij weigert een koningstitel, maar zegt wel haar protectie toe aan de Lage Landen. Als reactie op de Spaanse opmars stuurt Elizabeth I de [[Robert Dudley|graaf van Leicester]] in het geheim met 5000 man de Noordzee over. Twee jaar later worden de manschappen teruggeroepen.
| |
| * Spanje stelt op vraag van Granvelle in de Spaanse en Portugese havens het eerste embargo in tegen de Noordelijke Nederlanden, dat zal duren tot 1589. Dit heeft gedurende een aantal maanden een impact op de handel.
| |
| * [[Pieter Brueghel de Jonge]] wordt als meester van de [[Sint-Lucasgilde]] in Antwerpen ingeschreven. Tot dan is hij in het atelier van [[Gillis van Coninxloo]] geweest. Hij krijgt de bijnaam ''de Helse Breughel''.
| |
|
| |
| ===1586===
| |
| [[Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1586-1587.png|200px|thumb|De [[Nederlandse Opstand]] in 1586-'87.]]
| |
| * [[Januari]] - Graaf [[Robert Dudley]] van Leicester laat zich, tegen de uitdrukkelijke voorschriften van koningin Elisabeth van Engeland in (zij wil een oorlog met Spanje vermijden), tot landvoogd van de Nederlanden uitroepen..
| |
| * [[8 maart]]- [[Johan van Oldenbarnevelt]] wordt [[landsadvocaat]] van de [[Staten van Holland en West-Friesland|Staten van Holland]].
| |
| * [[April]]- Robert Dudley verbiedt alle handel met "de vijand". De handel tussen de Zuidelijke Nederlanden en Spanje is voor de Nederlandse kooplieden echter, mede door licenties die ze hierop hebben verworven, een noodzaak.
| |
| * [[Juni]] - De graaf van Leicester beslist een [[Kamer van Financiën]] op te richten, waar de koopmansboeken kunnen gecontroleerd worden.
| |
| * Juni-[[juli]]: [[Alexander Farnese]] van Parma verovert [[Venlo (stad)|Venlo]], [[Grave (plaats)|Grave]] en [[Neuss|Neuß]](26 juli), een blaam die hem niet in dank wordt afgenomen door graaf Dudley. Farnese heeft grote moeite om zijn manschappen te blijven betalen en, wegens de gebrekkige aanvoer uit Spanje, de bevoorrading te blijven voorzien.
| |
| * [[17 juli]] - [[Maurits van Oranje|Prins Maurits van Nassau]], de latere Prins van Oranje [[Inname van Axel|verovert]] de stad [[Axel (plaats)|Axel]] op de Spaanse troepen.
| |
| * [[26 juli]] - De [[Duitsland|Duitse]] stad [[Neuss]] wordt volledig vernietigd tijdens de [[Keulse Oorlog]] door een aanval op de stad door de [[Alexander Farnese|Hertog van Parma]] tijdens het [[Bloedbad van Neuss]]. Daarbij worden in totaal ongeveer 3000 burgers gedood, op een bevolking van ongeveer 4500, en het complete garnizoen bestaande uit 1600 soldaten wordt vermoord. Nadat de stad in brand wordt gestoken blijven slechts acht huizen gespaard.
| |
| * [[22 september]] - [[Slag bij Warnsveld]] tussen een Staats leger onder leiding van [[Robert Dudley|Leicester]] met daarin veel Britse eenheden, en troepen die namens Spanje vechten. Het Staatse leger van de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Noordelijke Nederlanden]] heeft als doel de bevoorrading van Zutphen door de Spanjaarden te beletten, maar slaagt daar niet in.
| |
| * [[18 november]] - [[William Stanley (1548-1630)]] krijgt het gezag over [[Deventer]], waar 1200 Ierse soldaten gelegerd zijn.
| |
| * [[December]] - Graaf Dudley van Leicester keert naar Engeland terug voor verslag over zijn manier van besturen. Gedurende zijn afwezigheid neemt de [[Raad van State (Nederland)|Raad van State]] het bestuur waar, met duidelijke instructies van de graaf om inzake gouvernementen en bevelhebbers geen wijzigingen door te voeren.
| |
| * [[Simon Stevin]] schrijft zijn belangrijkste werk ''De Thiende'', waarin hij decimale breuken introduceert. Het Nederlands kreeg dankzij Stevin eigen wetenschappelijke woorden zoals "[[wiskunde]]" en "[[Filosofie|wijsbegeerte]]".
| |
| * Protestantse [[synode van Den Haag]].
| |
| * Vanaf nu heten de noordelijke provincies officieel de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Verenigde Provinciën]], terwijl de zuidelijke de Spaanse of [[Katholieke Nederlanden]] worden genoemd.
| |
|
| |
| ===1587===
| |
| * [[Januari]] - De (katholieke) Engelse aanvoerders Stanley en York geven [[Deventer]] en [[De Schans (Kollumerland en Nieuwkruisland)|De Schans]] in Spaanse handen over. De Staten-Generaal verwittigen graaf Leicester in een schrijven, opgesteld door Johan van Oldenbarneveldt. Na antwoord van [[Thomas Wilkes]] wordt een onderzoek ingesteld, dat onder leiding van [[François Vranck]] gebeurt. Hij betoogt dat de soevereniteit in Holland altijd bij de Provinciale Staten heeft berust.
| |
| * [[26 januari]] - [[Maarten Schenk van Nydeggen]] neemt in naam van de [[Unie van Utrecht (1579)|Unie van Utrecht]] de stad [[Ruhrort]] in.
| |
| * [[Juni]] - [[Geldern]] wordt door Claudius van Berlaymont, de Spaansgezinde stadhouder van Gelre, veroverd.
| |
| * [[Juli]] - Graaf Leicester komt weer in Vlissingen aan met een nieuw leger. Koningin Elisabeth heeft hem opdracht gegeven met de Spanjaarden vrede te sluiten. Onder impuls van Johan van Oldenbarneveldt wordt dit request gepubliceerd, wat onvrede bij de calvinisten oproept, waardoor Leicester hun steun verliest.
| |
| * [[5 augustus]] - Leicester kan niet verhinderen dat landvoogd [[Alexander Farnese]], de hertog van Parma, [[Sluis (stad)|Sluis]] verovert, ter voorbereiding van de komst van de Spaanse Armada.
| |
| * [[September]] - Leicester wil [[Johan van Oldenbarnevelt]] en [[Maurits van Oranje]] gevangennemen. Deze weten in Delft te ontsnappen. Leicester valt Amsterdam, Leiden en West-Friesland aan, wat telkens op een mislukking uitloopt.
| |
| * [[31 oktober]] - De [[Universiteitsbibliotheek Leiden]] opent haar deuren na oprichting van de universiteit in [[#1575|1575]].
| |
| * Stadsbrand in [[Helmond]].
| |
| * [[Eindhoven]] wordt eerst door [[Staatsen]], daarna weer door Spanjaarden ingenomen.
| |
| * De komst van de [[Robert Dudley|graaf van Leicester]] is geen succes. De graaf blijkt geen goede militaire leider te zijn en verschillende steden gaan voor de opstandelingen verloren. Ook probeert hij in Utrecht een landsbestuur op basis van een sterke centrale macht op te bouwen, maar dit wordt door de gewesten, die gewend zijn aan hun autonomie, niet geaccepteerd. De graaf van Leicester wordt gedwongen de Lage Landen te verlaten. In de Nederlanden wordt hij door [[Peregrine Bertie, 13th Baron Willoughby de Eresby|Willoughby]] als hoofd van de Engelse troepen opgevolgd.
| |
| * [[Justificatie of Deductie]] - De Staten-Generaal besluiten voortaan de Verenigde Nederlanden zelf te besturen; hiermee scheiden de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Noordelijke Nederlanden]] zich definitief af.
| |
|
| |
| ===1588===
| |
| [[Bestand:Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.svg|thumb|De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]]
| |
| * [[April]] - prins [[Maurits van Oranje]], graaf van Nassau wordt stadhouder van Utrecht en Overijssel na het vertrek van admiraal-generaal Leicester uit de Verenigde Provinciën en vestigt zijn gezag in Zeeland.
| |
| * In het afgescheiden noorden wordt de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]] (ook wel 'De Verenigde Provinciën', [[Latijn]]: ''Belgica Foederata'') uitgeroepen. Nederland is als natie geboren. [[Johan van Oldenbarnevelt]] heeft hier op de achtergrond toe bijgedragen door de buitenlandse invloeden in de Nederlandse politiek geleidelijk aan terug te brengen.
| |
| * [[Zuidelijke Nederlanden|Het zuiden]] komt onder het bestuur van aartshertogen [[Albrecht van Oostenrijk|Albrecht]] en [[Isabella van Spanje|Isabella]]. In het noorden zoekt men niet verder naar een landsheer en met de ''Justificatie of Deductie'' van [[François Vranck]], de pensionaris van Gouda, wordt bepaald dat de [[soevereiniteit]] bij de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] ligt. Daarmee is zonder formeel besluit de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]] een feit. Het is een nieuw fenomeen dat een land bestuurd wordt zonder vorst.
| |
| [[Bestand:Oudewater heksenwaag.JPG|thumb|[[Waag (Oudewater)|De heksenwaag van Oudewater]].]]
| |
| * [[Juli]]-[[augustus (maand)|augustus]] - In [[Duinkerke]] heeft Alexander Farnese 40.000 soldaten verzameld om Engeland te veroveren. Hij wacht op de Armada om ze te verschepen.
| |
| * De [[Spaanse Armada]] wordt verslagen door een Engelse vloot onder admiraal [[Francis Drake]], terwijl Hollandse [[Geuzen (Tachtigjarige Oorlog)|watergeuzen]] de [[Alexander Farnese|hertog van Parma]] verhinderden zich vanuit Vlaanderen bij de Armada aan te sluiten.
| |
| * Alexander Farnese van Parma belegert de stad [[Bergen op Zoom]] zonder succes. Zijn bevelhebbers [[Filips III van Croÿ|Chimay]] en [[Francisco Verdugo|Verdugo]] boeken in het Rijngebied wel enig succes in de noordelijke Nederlanden.
| |
| * Na de nodige tegenslagen volgt een periode waarin de situatie voor de Republiek sterk verbetert, door [[Robert Fruin (historicus)|Fruin]] de ''Tien jaren'' genoemd. De [[Nederlandse Opstand]] ontwikkelt van vrijwel hopeloos in [[1588]] tot vrijwel gewonnen in [[#1598|1598]]. Deels is deze ontwikkeling toe te schrijven aan internationale factoren zoals de hernieuwde oorlog tussen [[Koninkrijk Frankrijk (1328-1589)|Frankrijk]] en [[Spanje (personele unie)|Spanje]], deels echter ook aan de politieke bekwaamheid van [[Johan van Oldenbarnevelt]] en de militaire bekwaamheid van [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]].
| |
| * De personele unie van Portugal met Spanje maakt de [[Portugees-Nederlandse oorlog]] mogelijk, waarbij de Republiek zijn koloniën uitbreidt.
| |
|
| |
| ===1589===
| |
| * [[10 april]] - de stad [[Geertruidenberg (plaats)|Geertruidenberg]] wordt door Engelse muiters tegen betaling aan [[Alexander Farnese]] van Parma en de [[Katholieke Nederlanden]] overgeleverd.
| |
| * Alexander Farnese trekt zich een hele tijd terug in [[Spa (stad)|Spa]] om van een ziekte te herstellen. Bij zijn afwezigheid ontstaat muiterij in ''Tercio Viejo'', zijn meest toegewijde regiment.
| |
| * [[2 augustus]] - Koning [[Hendrik III van Frankrijk]] overlijdt. [[Filips II van Spanje]] geeft Alexander Farnese van Parma opdracht de rechten van zijn dochter Isabella op de Franse troon te gaan verdedigen. Daardoor ziet Parma af van de verovering van een heel gebied in de Nederlanden, waar hij zich op voorbereidde.
| |
|
| |
| ===1590===
| |
| [[Bestand:Inquisitie-Hendrick Goltzius.jpg||thumb|''Salomo's Oordeel''. ~1590, [[Hendrick Goltzius]]<br />
| |
| Deze prent lijkt slechts [[Salomo]]'s [[Salomonsoordeel|oordeel]] voor te stellen, maar is een [[Allegorie (beeldende kunst)|allegorische]] aanklacht tegen de [[inquisitie]]. [[Filips II van Spanje|Filips II]] is afgebeeld als de ''Crudelis princeps'', de wrede vorst, die omgeven wordt door slechte raadgevers (die de inquisitie voorstellen, ''Dr. Gladius'' (zwaard), ''Dr. Laqueus'' (touw), ''Dr. Aqua'' (it dilutes) en ''Dr. Ignis'' (vuur)) en een ware moeder, ''Vera Ecclesia'', en een valse moeder, ''Falsa Ecclesia''. Het dode kind op de trap stelt ''[[Barabbas]]'' voor.]]
| |
| * [[4 maart]] - De verovering van [[Breda]] door [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]] met behulp van het [[turfschip van Breda]] van Adriaan van Bergen, waarin 68 jonge mannen onder leiding van commandant Charles Héraugière zich hebben verscholen.
| |
| * Bij de eerste veldtocht van Alexander Farnese naar Frankrijk verslaat de protestantse koning [[Hendrik IV van Frankrijk|Hendrik IV van Bourbon]] in de buurt van [[Ivry-la-Bataille|Ivry]] het leger van de Ligue Catholique.
| |
| * [[September]] - Maurits van Oranje herovert Crèvecoeur, Hemert, Hedel en [[Steenbergen (stad)|Steenbergen]].
| |
| * De eerste massa-heksenprocessen beginnen rond deze tijd. De [[Waag (Oudewater)|Heksenwaag]] in [[Oudewater]] in de Republiek wordt bekend. Daarna komen er complete "[[epidemie]]ën" van processen. In gebieden waar de [[contrareformatie]] heerst, vinden de meeste massaprocessen plaats. De [[jezuïeten]] zijn grote voorstanders van deze processen. Altijd blijven zich echter mensen tegen de [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]] keren, waaronder de [[humanisme|humanisten]].
| |
|
| |
| ===1591===
| |
| [[Bestand:Nederlanden 1590-1592.PNG|right|thumb|Situatie in de Nederlanden rond 1591]]
| |
| * Filips II laat de [[Alexander Farnese|hertog van Parma]] voort tegen [[Hendrik IV van Frankrijk]] optrekken, waardoor de Lage Landen worden ontzien.
| |
| * Maurits begint aan [[Maurits' veldtocht van 1591|zijn eerste veldtocht]], waarbij hij vele successen oogst, mede doordat de hertog van Parma met zijn hoofdleger in Frankrijk is. Maurits verovert de steden [[Beleg van Zutphen (1591)|Zutphen]] (30 mei), [[Beleg van Deventer (1591)|Deventer]] (10 juni), [[Delfzijl]] (2 juli), [[Beleg van Hulst (1591)|Hulst]] (24 september) en [[Beleg van Nijmegen (1591)|Nijmegen]] (21 oktober). De prins wordt benoemd tot [[stadhouder]] van [[Hertogdom Gelre|Gelre]].
| |
| * [[John Norreys]], de Engelse legeroverste in dienst van de noordelijke Nederlanden, neemt [[Blankenberge]] in.
| |
| * [[Edzard II van Oost-Friesland|Edzard II]], een fanatieke [[Lutheranisme|Lutheraan]], wordt graaf van het Graafschap [[Oost-Friesland]]. Vooral in [[Emden (Nedersaksen)|Emden]] loopt het geschil tussen [[Calvinisme|Calvinisten]] en Lutheranen hoog op.
| |
| * De [[Heksenprocessen te Amersfoort en Utrecht]] tussen 1591 en 1595 starten in [[Amersfoort]] maar de beschuldigden staan in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] voor een [[Hof van Utrecht|hogere rechtbank]] terecht. De verdachten worden gefolterd en gedwongen om de namen van anderen te noemen.
| |
| * De zeventigjarige [[Marigje Arriens]], een kruidenvrouwtje uit [[Schoonhoven]], sterft na betichting van [[heks (persoon)|hekserij]] op de brandstapel.
| |
|
| |
| ===1592===
| |
| * [[Beleg van Coevorden (1592)|Coevorden]] en [[Beleg van Steenwijk (1592)|Steenwijk]] worden door Maurits tot voldoening van Friesland en ongenoegen van de Zeeuwse Staten veroverd op de Spanjaarden.
| |
| * [[Jan Huygen van Linschoten]] keert na jaren van reizen voor Portugal terug in de Lage Landen en zijn publicaties van de "geheime" zeevaartroutes naar Oost-Indië openen de deur van de [[Gouden Eeuw (Nederland)|Gouden Eeuw]].
| |
| * [[Cornelis de Houtman]] wordt door de [[Compagnie van Verre]] naar Lissabon gestuurd om nieuwe handelsmogelijkheden voor [[peper]] te onderzoeken.
| |
| * Cornelis Cornelisz. van Uitgeest verkrijgt het octrooi voor de [[paltrokmolen]]. Dit type houtzaagmolen is van groot belang voor de bouw van de schepen van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]] en de [[West-Indische Compagnie|WIC]]. De uitvinding draagt in belangrijke mate bij aan de economische opbloei van de Republiek. De mechanisatie van het houtzagen levert namelijk aanzienlijke besparingen op personeelskosten op. Aanvankelijk stuit dit dan ook op bezwaren bij het Amsterdamse houtzagersgilde. Dat probleem bestaat niet in de [[Zaanstreek]], waar de gilden geen politieke invloed hebben. Dit gebied groeit uit tot het grootste scheepsbouwcentrum ter wereld.
| |
| * In de loop van dit jaar komt [[Filips II van Spanje|Filips II]] met een nieuw decreet waarin die veiligheidsmaatregelen uit het decreet van 1570 voor beschuldigden niet meer voorkomen. Er wordt alleen maar gemaand dat de sterk toegenomen [[Heks (persoon)|Hekserij]] harder aangepakt moet worden. In de [[Zuidelijke Nederlanden]] is er zodoende na 1592 een opleving van de [[Europese heksenvervolging|heksenvervolging]].
| |
| * [[3 december]] - [[Alexander Farnese]] van Parma overlijdt in Atrecht, nog voor graaf [[Pedro Henriquez de Acevedo]] van Fuentes, die opdracht heeft hem naar Spanje terug te brengen - indien nodig met geweld, of als gevangene -, hem bereikt. Farnese wordt als landvoogd van de Nederlanden in naam opgevolgd door graaf [[Peter Ernst von Mansfeld]] (tot 1594), maar het feitelijk bestuur wordt door koning Filips II van Spanje in handen van Fuentes gegeven.
| |
|
| |
| ===1593===
| |
| * [[24 juni]] - Verovering van [[Beleg van Geertruidenberg (1593)|Geertruidenberg]] en [[Westerwolde]] op de Spanjaarden door de [[Staatsen]] onder Maurits van Oranje op verzoek van Zeeland. Friesland is hierover misnoegd en had liever Groningen teruggekregen. Daarom verbieden de Friezen [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg|Willem Lodewijk van Nassau]] om te helpen.
| |
| * [[Carolus Clusius]] plant in de [[Hortus botanicus Leiden]] de eerste [[tulp]].
| |
| * [[Justus Lipsius]] is teleurgesteld van de [[Universiteit Leiden|Rijksuniversiteit Leiden]] teruggekeerd naar Leuven. De classicus [[Josephus Justus Scaliger]] volgt hem op.
| |
|
| |
| ===1594===
| |
| * [[4 januari]] - [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernst van Oostenrijk]] wordt als toekomstige nieuwe landvoogd naar de Nederlanden gestuurd. Het is de bedoeling dat hij later de dochter van Filips II, [[Isabella van Spanje]], zal trouwen en de Nederlanden als bruidsschat in bezit krijgen. Maar zijn onderhandelingen met de noordelijke Nederlanden draaien op niets uit.
| |
| * [[12 februari]] - [[Delfzijl]] slaat succesvol een aanval af vanuit de Spaans overheerste stad Groningen tijdens de [[Aanval op Delfzijl (1594)]].
| |
| * [[7 mei]] - [[Maurits van Oranje|Maurits]] [[Beleg van Coevorden (1593-1594)|ontzet]] voor de tweede keer het belegerde [[Coevorden]], waarvan echter weinig over is.
| |
| * [[22 mei]] - De prinsen [[Maurits van Oranje|Maurits]] en [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg|Willem Lodewijk]] slaan het beleg voor de stad Groningen.
| |
| * Als militair adviseur van [[Maurits van Oranje|prins Maurits]] schrijft [[Simon Stevin]] ''De Stercktenbouwing'', waarin hij militaire versterkingen opnieuw ontwerpt om aangepast te zijn aan de projectielbanen van de nieuwe [[vuurwapen]]s in plaats van de oude [[kruisboog]].
| |
| * Op basis van een vage passage in ''[[Naturalis historia]]'' van [[Plinius de Oudere|Plinius]] meent men dat er ook een [[Noordoostelijke Doorvaart]] bestaat. Op 3 juni zeilen twee vaartuigen van [[Texel]] uit, met [[Jan Huygen van Linschoten]], zeevaarder en reisbeschrijver, ter verkenning van de noordelijke zeeweg naar China en Indië.
| |
| * [[22 juli]] - Groningen wordt veroverd door [[Maurits van Oranje]] en [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg|Lodewijk Willem van Nassau]], die tevens als stadhouder wordt aangesteld, en bij de Unie van de Republiek aangesloten door het Traktaat bekend als de [[Reductie van Groningen]]. De stad Groningen wordt samengevoegd met [[de Ommelanden]]. Alle katholieke kerken worden gesloten. De reductie vormt de feitelijke [[alteratie (Nederlandse opstand)|alteratie]] van stad en Ommelanden, vergelijkbaar met de [[alteratie (Amsterdam)|alteratie van Amsterdam]]; op de overgang naar het nieuwe [[Protestantisme|protestantse]] bewind volgt [[onteigening]] van alle bezittingen van de [[Rooms-katholieke Kerk|rooms-katholieken]]. Het stadsbestuur wordt van katholieken "gezuiverd" en de katholieke eredienst officieel verboden. Na de capitulatie vertrekken alle [[monnik]]en en [[priester]]s, van wie velen al vanuit de Ommelanden naar de stad gevlucht waren, tezamen met de overlevenden van het bezettingsleger naar de [[Zuidelijke Nederlanden]].
| |
| * Gezanten van de [[Zuidelijke Nederlanden]], Hartius en Coomans, worden naar Holland gestuurd om na te gaan of de opstandige gewesten bij de Nederlanden kunnen worden gevoegd op basis van de [[Pacificatie van Gent]].
| |
| * Wegens geldgebrek zien de Staten Generaal zich gedwongen een deel van het leger af te danken. Gevolg is dat voor Maurits van Oranje de gouden tijd achter de rug is.
| |
| * [[25 december]] - De Staten-Generaal worden in [[Brussel (stad)|Brussel]] bijeengeroepen, waar op last van [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernst van Oostenrijk]] de prins van [[Chimay (stad)|Chimay]] wordt afgevaardigd om beklag te doen over de gevolgen van de muiterij van de Spaanse troepen in onze gewesten.
| |
| * [[Franciscus Gomarus]] uit [[Brugge]] wordt tot hoogleraar in [[Leiden]] benoemd.
| |
| * [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernst van Oostenrijk]] volgt [[Peter Ernst von Mansfeld]] op als [[landvoogd]] van de [[Zuidelijke Nederlanden]], maar zal het jaar daarop overlijden.
| |
| * Samen met ds. Plancius richten 9 [[Amsterdam]]mers de [[Compagnie van Verre]] op, een voorloper van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie]], om een reis naar Indië te financieren. Ze brengen daarvoor een kapitaal van 300.000 florijnen bijeen.
| |
|
| |
| ===1595===
| |
| [[Bestand:Jan Huygen van Linschoten Itinerario.jpg|thumb|''Itinerario, voyage ofte schipvaert, naer Oost ofte Portugaels Indien inhoudende een corte beschryvinghe der selver landen ende zee-custen'' van [[Jan Huygen van Linschoten]] met daarin ook de ''Beschryvinghe van de gantsche custe van Guinea'' en het ''Reys-gheschrift vande navigatien der Portugaloysers in Oriënten''.]]
| |
| * [[20 februari]] - Aartshertog [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernst van Oostenrijk]] overlijdt. Graaf [[Pedro Henriquez de Acevedo]] van Fuentes neemt, als gevolg van een geheime opdracht van koning [[Filips II van Spanje]], het ambt van landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden waar.
| |
| * [[2 april]] - De eerste expeditie van de [[Compagnie van Verre]] onder leiding van [[Frederik de Houtman]] en De Keyzer vertrekt met het ''[[Duyfken]]'' naar Oost-Indië. Ze komen een jaar later aan in Bantam, op [[26 juni]] en voelen de concurrentie van de Portugezen.
| |
| * [[20 juni]] - De gecombineerde Nederlandse-Engelse vloot doet een verrassingsaanval op de Spaanse marinehaven [[Cádiz (stad)|Cádiz]] om een Spaanse invasie in Engeland te verhinderen.
| |
| * Aan de Botermarkt van [[Gent]], wordt tot 1620 gebouwd aan de [[Schepenbank]] van Gedhele.
| |
| * De [[tafelsuiker|suikerraffinage]], die in [[1585]] is uitgeweken uit [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]], begint zich te verplaatsen van [[Hamburg]] naar [[Amsterdam]].
| |
| * Een strenge winter wordt gevolgd door overstromingen en een rattenplaag.
| |
| * De [[Heksenprocessen te Asten]] die rond 1595 gevoerd worden, vormen een onderdeel van een grotere reeks processen in de [[Peel (Nederland)|Peel]] en de [[Meierij van 's-Hertogenbosch]].
| |
|
| |
| ===1596===
| |
| * [[Februari]] - [[Albrecht van Oostenrijk]] neemt de taken van zijn overleden broer Ernst over en doet als nieuwe [[landvoogd]] van de [[Zuidelijke Nederlanden]] zijn [[Blijde intrede|intrede]] in [[Brussel (stad)|Brussel]]. Hij is tot dan kardinaal en aartsbisschop van Toledo geweest.
| |
| * [[Filips II van Spanje]] schenkt zijn dochter [[Isabella van Spanje|Isabella]], die later met Albrecht van Oostenrijk zal huwen, de Nederlanden. Voorwaarde is wel dat zij kinderen krijgen, zoniet worden al de gewesten weer met Spanje herenigd.
| |
| * [[April]] - Albrecht van Oostenrijk verovert [[Calais]], maar koningin [[Elizabeth I van Engeland]] wenst de stad in bevriende handen te laten, en herovert ze met hulp van de Fransen en de Rebupliek der Nederlanden.
| |
| * [[Juni]] - In de haven van Cadiz verbrandt een Nederlands-Engelse vloot handelsschepen. Jammer genoeg blijken tal van deze schepen eigendom van eigenaars in de Nederlanden.
| |
| * [[31 oktober]] - [[Johan van Oldenbarnevelt]] sluit de [[Triple Alliantie (1596)|Triple Alliantie]] met [[Engeland]] en [[Koninkrijk Frankrijk (1589-1792)|Frankrijk]] tegen [[Spanje (personele unie)|Spanje]]. Deze laatsten erkennen hiermee voor het eerst de onafhankelijkheid van de zeven [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Verenigde Provinciën]].
| |
| * Het [[Vierde staatsbankroet]]: Filips II moet de betalingen van de schatkist opschorten.
| |
| * [[Willem Barentsz]] en [[Jacob van Heemskerck]] vertrekken om de [[Noordoostelijke Doorvaart]] te vinden en ontdekken [[Spitsbergen]]. Ze komen daarna vast te zitten in het ijs. Van aangespoeld drijfhout wordt een huis gebouwd, dat bekend staat als [[Het Behouden Huys]], waarin vervolgens de winter wordt doorgebracht. De volgende lente wordt een extra sloep gebouwd, zodat de zestien opvarenden naar de bewoonde wereld kunnen terugkeren. Barentsz sterft echter een week na het vertrek.
| |
| * Prins [[Filips Willem van Oranje]] keert terug naar de Nederlanden, maar mag de Republiek niet in, omdat hij als vrome katholiek beschouwd wordt als aanhanger of spion van Spanje. Op verzoek van de Noordelijke Staten-Generaal houdt hij zich niet bezig met politieke zaken.
| |
|
| |
| ===1597===
| |
| * [[24 januari]] - [[Slag bij Turnhout (1597)|Slag bij Turnhout]]: [[Maurits van Oranje|prins Maurits]] verslaat met Staatse troepen onder [[Filips van Hohenlohe-Neuenstein]] de Spanjaarden.
| |
| * [[Maurits van Oranje|Prins Maurits]] onderneemt van augustus tot en met november [[Maurits' veldtocht van 1597|een veldtocht]] in het oosten van de republiek en verovert meerdere vestingen, onder welke [[Beleg van Groenlo (1597)|Grol]] en [[Beleg van Oldenzaal (1597)|Oldenzaal]].
| |
| * [[9 oktober]] - In [[Bredevoort]] breekt er een grote stadsbrand uit na het 8 daagse [[Beleg van Bredevoort (1597)|beleg van de stad]] door [[Maurits van Oranje|Prins Maurits]] van 1 tot en met 9 oktober. Daarbij brandt ook de St. Joriskerk volledig af. Slechts 20 woningen blijven gespaard.
| |
| * [[18 oktober]] - Prins Maurits neemt de stad [[Enschede]] zonder slag of stoot in waarna de vesting ontmanteld wordt.
| |
| * [[21 oktober]] - In [[Ootmarsum]] worden 3 kogels afgeschoten door Van Duivenvoorde, waarna de stad zich overgeeft en de vesting ontmanteld wordt.
| |
| * [[13 november]] - Met de verovering van [[Graafschap Lingen|Lingen]] door prins Maurits eindigt de [[Twentse oorlog]].
| |
| * De expeditie onder [[Cornelis de Houtman|De Houtman]] naar Oost-Indië keert in Amsterdam terug. Hoewel de tocht commercieel geen succes is en slechts 87 overlevenden van de 240 zijn, blijkt dat men Portugal niet nodig heeft voor specerijen en worden al gauw een groot aantal expedities vanuit de Noordelijke Nederlanden naar Indië gestuurd. In een tijdsbestek van 7 jaar worden 12 verschillende compagnieën opgericht.
| |
| * Het beheer van het zeewezen wordt in een [[Instructie voor de Admiraliteiten]] door de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] op vijf plaatsen gevestigd. Vanaf nu ligt de maritieme verdediging van de Republiek in handen van de vijf Colleges ter admiraliteit: de [[Admiraliteit van Zeeland]] ([[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]]), de [[Admiraliteit van Friesland|Friese Admiraliteit]] ([[Harlingen (stad)|Harlingen]], voor [[1645]] [[Dokkum]]), de [[Admiraliteit van het Noorderkwartier]] ([[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]] en [[Enkhuizen]]), de [[Admiraliteit van Amsterdam]] en de [[Admiraliteit van Rotterdam|Admiraliteit van de Maze]] ([[Rotterdam]]).
| |
| * In [[Brussel (stad)|Brussel]] wordt voor het laatst in de [[Zuidelijke Nederlanden]] een [[Ketterij|ketter]] terechtgesteld.
| |
|
| |
| ===1598===
| |
| * [[2 mei]] - [[Koninkrijk Frankrijk (1589-1792)|Frankrijk]] sluit met [[Spanje (personele unie)|Spanje]] de [[Vrede van Vervins]].
| |
| * [[6 mei]] - [[Isabella van Spanje]], de dochter van [[Filips II van Spanje|Filips II]], huwt [[Albrecht van Oostenrijk]], waarbij Filips de gehele [[Nederlanden]] als bruidsschat schenkt mits inachtame van de [[Akte van Afstand]] die ze aan haar vader doen. Daarmee treedt Isabella feiitelijk als vorstin aan het bewind in de [[Zuidelijke Nederlanden]].
| |
| * [[Augustus (maand)|Augustus]] - Bijeenkomst van de Staten Generaal in [[Brussel (stad)|Brussel]], waarbij verhoopte hereniging met de Noordelijke Nederlanden in de Unie uitblijft.
| |
| * [[13 september]] - Koning [[Filips II van Spanje|Filips II]] overlijdt in [[San Lorenzo de El Escorial|El Escorial de Arriba]] in Spanje.
| |
| * Vrijwel direct na zijn troonsbestijging breekt [[Filips III van Spanje|Filips III]] met de praktijk dat de opstandelingen in de Noordelijke Nederlanden handel drijven met de Spanjaarden om de oorlog te betalen. Hij stelt opnieuw een embargo in, laat alle in Spaanse en Portugese havens aanwezige Nederlandse schepen met hun lading in beslag nemen en de bemanning gevangennemen. Deze politiek brengt minstens evenveel schade toe aan de Spaanse economie als aan de Hollandse. Het embargo is van kracht tot 1608, maar de Nederlandse scheepvaart heeft zich ondertussen gestort op het Verre Oosten, waar grote winsten gehaald worden.
| |
| * Door het grote succes van de tochten naar Indië, worden nog meer "Compagnieën van Verre" opgericht. De Staten-Generaal roepen op tot samenwerking van de vertegenwoordigers van elke compagnie.
| |
| * [[5 november]] - [[Albrecht van Oostenrijk|Albrecht]] en [[Isabella van Spanje|Isabella]] doen hun Blijde Intrede in [[Mechelen (stad)|Mechelen]].
| |
| * In Amsterdam wordt de "Kamer van Assurantie" opgericht ter [[verzekering]] van de risico's met name van de zeevaart.
| |
|
| |
| [[Bestand:VROOM Hendrick Cornelisz Arrival of a Dutch Three master at Schloss Kronberg.jpg|thumb|''Hollandse driemaster in de [[Sont]]'', 1614, [[Hendrick Cornelisz. Vroom]]. De graanhandel op de Oostzee is in deze periode de belangrijkste pijler van de scheepvaart en wordt wel de ''[[moedernegotie]]'' genoemd.]]
| |
| [[Bestand:VOC Octrooigebied 2.jpg|thumb|Het feitelijke octrooi- of handelsgebied van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]]. Officieel lag het aan de [[s:Octrooi van de VOC|VOC verleende octrooi]] tussen [[Kaap de Goede Hoop]] en [[Straat Magellaan]] (''dat niemant, (-)uit deze vereenigde Landen zal mogen vaaren, (-) Beoosten de kaap de Bonne Esperance, ofte door de straat van Magellanes, op de verbeurte van de schepen en goederen'').]]
| |
