Kunstenaarsinitiatief

Met een kunstenaarsinitiatief bedoelt men tegenwoordig in Nederland een door kunstenaars opgezette en beheerde tentoonstellingsruimte (galerie) voor beeldende kunst. Er zijn in Nederland sinds de jaren zeventig vele kunstenaarsinitiatieven ontstaan.

Een kunstenaarsinitiatief is een kunstlocatie zoals een museum en daarom meestal gebonden aan een bepaalde plek, dit in tegenstelling tot losvaste kunstenaarsgroepen die voortkomen uit een gemeenschappelijke stijl van werken, of belangenorganisaties met leden uit het gehele land. In sommige gevallen kan men spreken van een kunstcollectief, dit zijn vaak productie gemeenschappen zoals ateliergebouwen.

Andere vormen

Beroepsvereniging

Beroepsverenigingen die vooral de economische belangen dienen noemt men vakbonden; daarvan zijn de FNV kunstenbond (FNV KIEM) en de Beroepsvereniging van Beeldende Kunstenaars (BBK) de bekendste. De eerste verenigingen van deze soort waren de Sint-Lucasgilden. De Gemeenschap Beeldende Kunstenaars in Gelderland is met driehonderd professioneel werkende kunstenaars als leden een van de grootste van zijn soort.

Broedplaats

In Amsterdam is een beleid ontwikkeld om de vestiging van verschillende soorten kunstenaars in betaalbare ateliers mogelijk te maken; het broedplaatsenbeleid. Broedplaatsen zijn bedrijfsverzamelgebouwen voor kunstenaars. Ook expositieruimtes van beeldend kunstenaars kunnen zo genoemd worden. Het gemeentelijk broedplaatsenbeleid wordt gecoördineerd door Bureau Broedplaatsen en is gericht op huisvesting van twee doelgroepen: professionele kunstenaars en broedplaatsgroepen.

Er zijn vele partijen in Amsterdam actief om meer broedplaatsen te realiseren of te behouden. Het gaat daarbij om organisaties van kunstenaars, subculturele groepen, vrijplaatsen en creatieve of culturele ondernemers. Het is echter niet alleen de doelgroep zelf die meerwaarde ziet in betaalbare ruimte voor de creatieven. Ook corporaties en commerciële ontwikkelaars, makelaars en vastgoedeigenaars zijn bereid mee te werken en te betalen aan broedplaatsen.

Zo zijn er op initiatief van de Stichting Open Ateliers Amsterdam Zuidoost in samenwerking met een woningbouwvereniging meerdere ateliercomplexen ontwikkeld in Amsterdam Zuidoost.

Kunstenaarscollectief

Een kunstenaarscollectief is een hechte gemeenschap van kunstenaars die zich ten doel stelt het werk van deze kunstenaars op diverse plaatsen onder de aandacht te brengen. Soms kan een collectief gericht zijn op de gezamenlijke productie van kunst, zoals het collectief Kukuluku dat in de jaren zeventig muurschilderingen maakte in het oude stadsgebied van Amsterdam.

Kunstenaarskolonie

Aan het einde van de 19e eeuw ontstonden er ook dorpen met veel kunstenaars (kunstenaarskolonies), zoals Walden bij Bussum, Plasmolen in Noord-Limburg en Worpswede bij Bremen. Een hedendaagse variant daarvan is het kunstenaarsdorp Ruigoord bij Amsterdam.

Kunstenaarsvereniging

Er bestaan in Nederland kunstenaarsverenigingen met een respectabele leeftijd zoals de Onafhankelijken of Arti et Amicitiae in Amsterdam, die honderd jaar en langer bestaan. Deze verenigingen dienen ter wederzijdse uitwisseling. Zo organiseerde de Onafhankelijken jarenlang een inloopatelier voor modeltekenen. Arti et Amicitiae heeft een eigen tentoonstellingsruimte en kan als gezelligheidsvereniging beschikken over besloten sociëteit aan het Rokin in Amsterdam.

Kunstopleiding

Soms voelen kunstenaars behoefte aan een nieuw soort kunstopleiding, zoals het Bauhaus, opgericht door Walter Gropius in Weimar in 1919, of Ateliers '63 in Haarlem, opgericht in 1963 door onder anderen Ger Lataster.

Kunststroming

Soms ontstaat een kunstenaarsgroep doordat de kunstenaars allen in dezelfde stijl werken en gezamenlijk tentoonstellen. Dit soort kunstenaarsgroep, dat soms een manifest uitgeeft waarin de nieuwe stijl wordt omschreven, wordt meestal niet gezien als kunstenaarsinitiatief maar beschouwd als een kunststroming of schilderstijl.

Open atelierroute

Vaak is een open atelier-route ook een initiatief van kunstenaars. Deze routes worden door kunstenaars georganiseerd, die op een bepaald weekend hun ateliers openstellen voor het publiek, vaak is er een centrale expositie ingericht waar men zich een overzicht kan verschaffen alvorens een aantal van de afzonderlijke ateliers te bezoeken.

Geschiedenis

Tot heden

• Archipel (kunstlocatie), Apeldoorn, hedendaagse kunstlocatie (stichting)
• Artoll Labor, Bedburg-Hau, Duitsland, kunstlocatie opgericht in 1994
• Kunsthuis 13, Velp, podium voor hedendaags theater, muziek en beeldende kunst
• Kunstvlaai, Amsterdam, alternatief kunstevenement in de Westergasfabriek
• Paraplufabriek, Nijmegen, hedendaags kunstenaarsinitiatief
• Ruigoord, Halfweg, Amsterdam, kunstlocatie, ontstaan circa 1970
• Villa de Bank, Enschede, kunstlocatie, opgericht in 1985
• W139, Amsterdam, kunstlocatie, opgericht in 1979
• De Niewegang, Kunstenaarsinitiatief, Beunigen

Tweede helft 20e eeuw

• After Nature, Amsterdam, kunstenaarsgroep op basis van stijl, 1987 - 1995
• Archipel, Apeldoorn, kunstenaarsinitiatief, 1988 - 2005
• Aorta (kunstlocatie), Amsterdam, kunstlocatie, ca. 1979 - 1985
• Atelier '63, Haarlem, kunstopleiding opgericht in 1963 (nu: De Ateliers, Amsterdam)
• De Enschedese School, Enschede (productie en) verspreiding van kunst per post, 1976 - 1996
• De Posthoorngroep, Den Haag, tentoonstellingslocatie heeft bestaan van 1956 tot 1962
• Fluxus, internationale kunststroming op basis van stijl opgericht in 1962
• Fugare, Den Haag, kunstenaarsgroep ontstaan in 1960, tot 1967
• Gemeenschap Beeldende Kunstenaars, Gelderland, belangenvereniging, opgericht in 1948
• Haags Centrum voor Actuele Kunst, Den Haag, kunstlocatie opgericht in 1978 (tot 1996)
• Mühlheimer Freiheit, Keulen, kunstenaarsgroep opgericht rond 1979
• Nederlandse Informele Groep, Nederland, kunstenaarsgroep op basis van stijl, opgericht in 1958
• Nederlandse Nul-beweging, Nederland, kunstenaarsgroep op basis van stijl opgericht in 1960, tot 1965
• Neorealisme (beweging), Engeland en de Verenigde Staten, beweging op basis van stijl ca. 1958
• Nieuwe figuratie, Nederland, België, beweging op basis van stijl, ontstaan rond 1964
• Nieuwe Haagse School, Nederland, kunstenaarsgroep ontstaan rond 1950
• Nieuwe Realisten, Den Haag, jaren '70
• Nieuwe Wilden, Nederland, tussen 1980 en 1982
• Nouveau Réalisme, Frankrijk, beweging op basis van stijl, ontstaan in 1960
• Verve, Den Haag, kunstenaarsgroep ontstaan rond 1950
• Zero, Duitsland kunstenaarsgroep op basis van stijl, opgericht in 1958, tot 1966

Eerste helft van de 20e eeuw

• Amsterdamse Joffers, Amsterdam, kunstenaarsgroep ontstaan in 1912
• Armory Show, New York, tentoonstelling in 1913 en later
• Bauhaus, Duitsland, opleidingsinstituut door kunstenaars, 1919 - 1933
• CoBrA, beweging/stijlrichting ontstaan in Parijs in 1948
• Dada, Duitsland, beweging vanaf 1916 tot ca. 1920
• De Bergense School, Bergen (Noord-Holland), kunstenaarsgroep ontstaan in 1915
• De Onafhankelijken, Amsterdam, vereniging opgericht in 1912 (tot heden)
• De Ploeg, Nederland, kunstenaarsgroep opgericht in 1917
• De Stijl, Nederland, stijlbeweging opgericht in 1917
• Der Blaue Reiter, Duitsland, vereniging opgericht in 1903
• Deutscher Werkbund, Duitsland, beroepsvereniging opgericht in 1907
• Die Brücke, Duitsland, vereniging opgericht in 1905
• Die Freie Sezession, Duitsland, vereniging opgericht in 1910
• Die Neue Sezession, Duitsland, vereniging opgericht in 1914
• Groep van de figuratieve abstractie, Nederland, stijlrichting vanaf ca. 1930 - heden
• Liga Nieuw Beelden, Nederland, stijlrichting tussen 1955 en 1969
• Limburgse School, Nederland, tussen 1918-1940
• Magisch Realisme, Nederland, stijlrichting ontstaan rond 1925
• Neue Sachlichkeit, Duitsland, Mannheim, tentoonstelling in 1925
• Novembergruppe, Duitsland, vereniging opgericht in 1919
• Society of Independent Artists, New York, vereniging opgericht in 1916
• Surrealisme, Parijs, beweging/stijlrichting ontstaan in 1924
• Wiener Werkstätte, Wenen, productiegemeenschap van 1903 tot 1932

19e eeuw

• Amsterdams Impressionisme, kunststroming op basis van stijl, rond 1890
• Arti et Amicitiae, Amsterdam, kunstenaarsvereniging opgericht in 1839 (tot heden)
• Arts-and-craftsbeweging, Engeland, kunststroming op basis van stijl, 1850 - 1910
• Berlijnse Sezession, Duitsland, vereniging opgericht in 1899
• Haagse School, Den Haag, kunststroming op basis van stijl, tussen 1860 en 1900
• Münchener Sezession, Duitsland, vereniging opgericht in 1882
• Société Nationale des Beaux-Arts, Frankrijk, tentoonstelling sinds 1862
• Société des Artistes Français, Frankrijk, vereniging opgericht in 1881
• Société des Artistes Indépendants, Frankrijk, vereniging opgericht in 1884
• Salon des Refusés, Frankrijk, tentoonstelling sinds 1863
• School van Barbizon, Frankrijk, schildersgroep tussen 1830 en 1870
• Walden (kolonie), Bussum, kunstenaarskolonie opgericht in 1898
• Wiener Secession Wenen, kunstenaarsvereniging opgericht in 1897
• Worpswede, Duitsland, kunstenaarskolonie opgericht in 1889

Zie ook

• Kunstenaarscollectief
• Sezession

Externe link

• Lijst van hedendaagse kunstenaarsinitiatieven (2006)