Hubertus Elffers

Hubertus Elffers (Haarlem, 8 maart 1858 – Wynberg (bij Kaapstad), 1 juli 1931) was een Nederlandse onderwijzer die zich in de negentiende eeuw in Zuid-Afrika vestigde. Hij raakte bekend als auteur van schoolboeken over taal. Hij schreef ook gedichten en toneelstukken.

Leven

Hubertus Elffers werd geboren als zoon van de koopman Pieter Elffers en Geertruida Elisabeth van der Hulst. Zijn eerste opleiding kreeg hij aan de doopsgezinde gemeenteschool van Haarlem. Hij ging tegelijkertijd ook naar de avondschool, waar hij op zijn zevende jaar begon met Frans en op zijn tiende met Duits. Op jonge leeftijd was hij vaak ziek en moest maandenlang thuisblijven. Hij bracht dan de tijd door met muziek, lezen en tekenen, en vooral met het leren van gedichten. Zo werd zijn kunstzin al op jonge leeftijd gestimuleerd. Hij kreeg twee jaar privéles en ging vanaf zijn twaalfde de handelsschool. De zaken van zijn vader gingen blijkbaar niet erg lucratief, zodat de doopsgezinde gemeenschap de kosten betaalde van de privéles en de verdere studies. Toen Pieter Elffers zich niet kon vinden in de modernistische opvattingen van de nieuwe doopsgezinde dominee en het gezin overging naar de Nederduits Gereformeerde Kerk (de latere Hervormde Kerk), was er geen financiële steun meer voor universitaire studies van Hubertus Elffers. Aanvankelijk was het zijn bedoeling om als zendeling opgeleid te worden en naar Nederlands-Indië te vertrekken, maar later besloot hij zich aan het onderwijs te wijden. Hij volgde vanaf zijn zestien jaar de tweejarige opleiding aan de Christelijke Normaalschool in Nijmegen. Vervolgens gaf hij enkele maanden les in Haarlem en ontmoette dan in Utrecht de Zuid-Afrikaanse predikant Andrew Murray. Dat bracht hem met twintig jaar tot het besluit om naar Wellington in de Kaap te gaan om daar vanaf 13 april 1878 Nederlandse taalles te geven aan het pas gestichte ’Normal College’. Hij gaf ook les aan het Good Hope Seminary, een meisjesschool die in 1873 werd begonnen door de Nederduits Gereformeerde Kerk. Hij werd al gauw benoemd tot waarnemend hoogleraar Nederlands aan het South African College (voorheen het Atheneum en later de Universiteit van Kaapstad).

Vanaf 1880, het jaar dat hij trouwde met Theresa Jeanne van Pelt, oorspronkelijk afkomstig uit Sint-Joost-ten-Noode (Brussel, België), gaf hij les aan het Gymnasium in Stellenbosch. In het gezin zouden vijf kinderen geboren worden: een zoon en vier dochters. Hij begon met het schrijven van schoolboeken. Door voorbeelden uit de plaatselijke omgeving en cultuur in de plaats van uit het verre Europa, slaagde hij erin de kloof tussen het Nederlands en de gesproken taal van het volk te overbruggen. In Stellenbosch bekroop hem weer het verlangen om zendingswerk te gaan verrichten. Hij meldde zich voor het toelatingsexamen en vroeg vrijstelling van de vereiste om ook examen af te leggen over de Nederlandse taal- en letterkunde. Een meerderheid van de synodale commissie onder leiding van Andrew Murray was er tegen dat hij zou worden vrijgesteld van het Nederlandse taalexamen. Aangezien Elffers als mennoniet in Kaapstad was aangekomen en pas na aankomst gedoopt werd, was men ook niet bereid om hem tot gereformeerd predikant te benoemen.

Werken

Hij is vooral bekend als auteur van taalboeken, speciaal voor de school. Al in 1884 schreef hij in Stellenbosch zijn Praktical Dutch Grammar and Analysis, de voorloper van een hele reeks school- en studieboeken van zijn hand, waaronder Leesboek voor Zuid-Afrika (in zes delen), An Elementary Grammar of the Dutch Language: For the use of lower classes in schools en Praktische Hollandsche Spraakkunst. Voor Engelssprekende volwassenen schreef hij de Englishman’s guide to the speedy and easy acquisition of Cape Dutch, for the use of travellers, settlers and military men (1900) en The Commercial Dutch Grammar. Hij schreef ook The South African Letter-writer (Nederlandse versie: De Zuid-Afrikaans briefsteller) waarin de geijkte briefvorm wordt uitgelegd, Nieuwe Hollandse Spraakkunst voor die volksscholen van Zuid-Afrika en The Standard Dutch Grammar for South Africa. Met de introductie van de vereenvoudigde Nederlandse spelling in 1905 paste hij het grootste deel van zijn eerdere werk aan. Samen met dr. Willem Jacobus Viljoen stelde hij een woordenboek Nederlands-Engels in vereenvoudigde spelling samen, dat in 1908 verscheen onder de titel Beknopt Nederlands woordenboek voor Zuid-Afrika. Nadat hij onder de indruk is gekomen van de levensvatbaarheid van het Afrikaans, publiceert hij vanaf 1921 samen met F. Handel Thompson de serie Ons nasie, Afrikaanse leesboekies. Waarschijnlijk waren deze publicaties eerder een gevolg van commerciële overwegingen dan een indicatie van zijn bekering tot het Afrikaans in plaats van het Nederlands.

Bronnen

• WAL, M. J. van der. (2008). Nederlands leren in Zuid-Afrika: de aanpak van schoolmeester Hubertus Elffers (1858-1931). in: J. T. Driel L. van (Ed.), Ontheven aan de tijd. Linguïstischhistoriografische ideeën. Voor Jan Noordegraaf bij zijn zestigste verjaardag (pp. 223-232). Amsterdam/Münster: Stichting Neerlandistiek VU & Nodus. https://hdl.handle.net/1887/16304 Scholarly publications, Universiteit Leiden.

 

artikelkiem