Essay:Nederlands citaatrecht

Dit is een gebruikersessay geschreven door Gebruiker:Hold The Line

Dit is een samenvatting van wat in de loop der tijd zoal is nagevraagd door de heer Whaledad en mij bij media-juristen over het Nederlandse citaatrecht.

• Het citaatrecht

Alle citaten, uitgezonderd als deze tot het publiek domein behoren, vallen onder het citaatrecht. Dit is een uitzondering in de auteurswet zoals beschreven is in 15a van de auteurswet, waarbij geen voorafgaande toestemming van de auteur vereist is, of een vergoeding betaalt hoeft te worden. Verder gelden er voor een citatenverzameling als bij voorbeeld Wikiquote verschillend aanvullend eisen, wat voortkomend uit het gestelde doel. (Citaten verzamelen.)
Voor de citaten zelf blijft onverminderd het auteursrecht gelden, uitgezonderd het auteursrecht over de hele citatenverzameling, want dit valt onder het databankrecht. Verder stelt de auteurswet in artikel 15a dat het citaatrecht expliciet ook van toepassing is op anderstalige citaten.

• Bronnen

Bij auteursrechtelijk beschermde citaten dient, voor zo ver mogelijk, een duidelijke en verifieerbare primaire bron vermeld te worden. Ook dient altijd de oorspronkelijke auteur vermeld te worden. Verder dient een citaat zo getrouw mogelijk (bij voorkeur zelfs letterlijk) weer gegeven te worden.

• Het doel

Het citaatrecht is zoals gezegd een uitzondering binnen het auteursrecht, en bij het citaatrecht is een duidelijk, afgebakend doel vereist. (.....hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is en aantal en omvang der geciteerde gedeelten door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd.) Maar hier zitten enkele haken en ogen aan, het is namelijk niet toegestaan om zich te beroepen op het citaatrecht om zomaar een stukje tekst te plaatsen en als dit als citaat te presenteren zonder dat daar een valide reden voor aan te voeren is. Verder is het mogelijk, doordat het doel bij verschillende toepassingen van het citaatrecht kan verschillen, dat een citaat ergens wel een schending van het auteursrecht is, en elders niet, en omgekeerd.

• De context en het markant zijn van een citaat

Tekstfragmenten die slechts dienen om een publicatie aan te vullen of aantrekkelijker te maken vallen niet onder het citaatrecht. Daarom moet uit het citaat zelf, of door een kleine toelichting, de context blijken, en om dezelfde reden dient een citaat ook markant te zijn. Immers, een citaat wat niet markant is of waarvan de context onduidelijk is, is geen citaat in de zin van de auteurswet maar slechts een tekstfragment en dus een auteursrechtenschending.

• De lengte van een citaat

Gezien bovenstaande zal het duidelijk zijn dat een citaat zo kort en bondig als mogelijk moet zijn om de gewenste boodschap over te brengen, dit ondanks het feit dat de wetgever geen maximale lengte aan een citaat stelt.

• Aanhalingen

Aanhalingen zijn soms verplicht, bijvoorbeeld bij het schrijven van een citatenverzameling zoals bijvoorbeeld Wikiquote. Een citaat moet dan een al bestaand citaat zijn, en er moet naar verwezen worden.

• Conclusie

Eigenlijk is het citaatrecht veel simpeler dan het lijkt, maar tegelijkertijd ook o zo ingewikkeld. Als u gebruik van wilt maken van het citaatrecht zijn er feitelijk maar twee woorden belangrijk, namelijk waarom en omdat. Denk hierbij aan een hypothetische rechter. Waarom wilt u gebruik maken op Wikiquote van het citaatrecht? Omdat wij een citatencollectie willen opbouwen. Waarom zijn de citaten die u verzameld dan zo bijzonder? Omdat het markante citaten zijn waar de context van duidelijk is. Ander voorbeeld: Waarom wilt u dit muziekfragment gebruiken? Omdat ik CD's van dit werk verkoop en deze wil aanprijzen. Dat is een goede reden. Of: Waarom gebruikt u een gedeelte van dat gedicht in uw artikel? Omdat ik een artikel over de dichter wil schrijven en omdat ik zijn stijl wil verduidelijken met behulp van een citaat. En zo zijn er voorbeelden te over te geven van juist citaatrechtgebruik.
Duidelijk hieruit zal zijn dat het wel en niet terecht een beroep doen op het citaatrecht per toepassing kan schelen. Bij de recensie van een dichter zijn werk in een artikel kan dit dus totaal anders liggen dan b.v. hier. Wat hier wel aan toegevoegd dient te worden is dat de reden (het omdat) valide moet zijn, en geen flutreden mag zijn als: Ik wilde mijn Facebookpagina wat aankleden en dergelijke. De toetsing vind in ons rechtssysteem echter achteraf plaats, waarbij de zogeheten Code Napoleon, de basis van ons rechtstelsel, een belangrijke rol speelt. De rechter is immer vrij te bepalen wat hij of zij al dan niet toelaatbaar vind. Harde regels zijn dus simpelweg niet te geven wat wel en niet mag.

*Disclaimer: Aan deze pagina kunt u geen rechten ontlenen, deze is slechts als richtsnoer bedoeld, 
en is geschreven door een niet-afgestudeerde hobbyjurist.