Parthen

De Parthen waren een Indo-Iraans volk in de Oudheid.

Geschiedenis

Voorgeschiedenis

Na de roerige tijden van de brandkatastrofe drong een aantal Indo-Europese volkeren het huidige Iran binnen zoals de Meden en de Perzen. De Iraanse Parthava bleven echter in Centraal-Azië wonen, maar drongen later door in het noordoosten van het huidige Iran.

Rond 585 v.Chr. verklaarde de vorst van Parthië zich tot vazal van Cyaxares van Medië en later waren de vorsten van Parthië vazallen van Cyrus en zijn opvolgers en van Alexander de Grote en zijn opvolger Seleucus.

Ontstaan en opkomst van het Parthische rijk

Rond 250 v.Chr. veroverde Arsaces I het gebied van Parthië en verklaarde het onafhankelijk van de Seleuciden. Arsaces stichtte de dynastie van de Arsaciden, die zolang het Parthische rijk bestond, de koningsdynastie zouden blijven. Volgende koningen, met name Priapitius en Mithridates I de Grote breidden het rijk verder uit en drongen de Seleuciden steeds verder terug. Mithridates' opvolgers waren niet in staat alle veroverde gebieden vast te houden, maar wel werd in 126 Babylonië aan het Parthische rijk toegevoegd. Mithridates II de Grote (124-88) bracht het rijk opnieuw tot grote bloei. Hij veroverde veel gebieden en breidde het Parthische rijk uit tot aan de rivier de Eufraat, waar hij als eerste Parthische vorst in contact kwam met de Romeinen.

Duistere periode

Over de periode na Mithridates II is bij gebrek aan bronnen niet veel bekend. Wel is duidelijk dat er verdeeldheid was in het rijk en dat verschillende troonpretendenten elkaar bestreden. Daarnaast lijdt Parthië onder de dreiging van het in deze periode sterke Koninkrijk Armenië onder Tigranes II. Pas vanaf de regering van Phraates III Theos (70-57) herstelt het Parthische rijk zich.

Strijd met de Romeinen

Tijdens de regering van Orodes II (57-38) trokken de Romeinen, onder aanvoering van Crassus, Parthië binnen. Orodes' generaal Surenas bracht de Romeinen in de Slag bij Carrhae echter een zware nederlaag toe (53), die zo'n effect had dat de Romeinen tot aan het begin van de tweede eeuw na Chr. de Parthische legers vreesden. Orodes' zoon en beoogd opvolger Pacorus I wist rond 40 v.Chr. zelfs grote delen van Syria, Judea en Cilicië te veroveren op de Romeinen. Die slaagden er echter al snel in de Parthen weer over de Eufraat te drijven. Ook onder de volgende koningen bleef er sprake van een sterk Parthië, dat op gespannen voet stond met Rome.

Strijd om Armenië

Onder Artabanus II (10-38 na Chr.) kwam het tot een serieus conflict tussen de Parthen en de Romeinen over het Koninkrijk Armenië, dat door beiden geclaimd werd. Hoewel Artabanus uiteindelijk de Romeinen als zijn meerdere moest erkennen, zou Armenië tot aan de val van het Parthische rijk een twistpunt blijven.

De strijd om Armenië kwam tot een nieuw hoogtepunt onder Vologases I (51-78). Noch de Parthen, noch de Romeinen slaagden erin een duidelijke overwinning te behalen en in 63 kwamen Vologases en de Romeinse keizer Nero tot een akkoord dat voorzag in gedeelde invloed: de Parthische dynastie van de Arsaciden zou voortaan in Armenië regeren, maar als vazallen van Rome.

Het akkoord hield enkele decennia stand, maar Osroes I (109-129) greep toch weer in in de Armeense troonopvolging. Daarop heroverde de Romeinse keizer Trajanus Armenië en trok hij met zijn legers Parthië binnen. Van Mesopotamia maakte hij een Romeinse provincie en hij plaatste Parthamaspates op de Parthische troon als vazal van de Romeinen. Toen Trajanus in 117 echter overleed, verdreef de Parthische bevolking Parthamaspates. Trajanus' opvolger Hadrianus wilde geen oorlog met de Parthen en trok zijn legers uit Mesopotamië terug.

Verval van het Parthische rijk

Reeds ten tijde van Osroes was het rijk verdeeld. Vologases III, die als winnaar uit de machtsstrijd naar voren komt, weet het rijk echter weer te versterken en slaagt erin de opstanden van vazalkoningen neer te slaan. Vanaf zijn opvolger Vologases IV zet het verval van het Parthische rijk echter in. Vologases trekt met zijn legers naar Armenië, verdrijft de Romeinen en bezet het gebied. Daarop trekt de Lucius Verus, die nog maar net medekeizer is geworden, naar het oosten. Hij herovert Armenië en richt in Parthië grote verwoestingen aan, zelfs tot in de hoofdstad Ctesiphon. Een ernstige verzwakking van het Parthische rijk is het gevolg.

Het verval zet zich door onder Vologases V (192-207) en Vologases VI (207-228). Ook zij wekken de woede van de Romeinen, die opnieuw Parthië binnenvallen en daar grote verwoestingen aanrichten. Weliswaar weet Artabanus IV (213-224) de Romeinen nog een nederlaag toe te brengen, maar de strijd tegen de Romeinen heeft zoveel aandacht gevergd, dat Artabanus veel te laat reageert op de opstand van Ardashir I. Deze voormalige vazal van de Parthen verslaat in 224 Artabanus en verovert in 226 de hoofdstad Ctesiphon. Daarmee komt een definitief einde aan het Parthische rijk en ontstond het rijk van de Sassaniden.

Cultuur, economie en oorlogvoering

Overheersing van de Parthen wordt in het algemeen gelijkgesteld als Perzische overheersing. Toch stonden de Parthen, met name in het begin, nog zeer sterk onder invloed van het hellenisme. Pas later (vanaf Vologases I, reg. 51-78) is er sprake van duidelijke pogingen de Griekse cultuur terug te dringen ten gunste van de oude Perzische cultuur. Langzaam maar zeker verschenen er op Parthische munten naast Griekse ook meer uitgebreide Aramese inscripties. Vologases IV was een van de weinige vorsten die Parthische inscripties gebruikte.

De Parthen waren rijk, omdat zij de handelsroute van west naar oost beheersten en ontwikkelden zich tot een grote tegenstander van het in opkomst zijnde Romeinse Rijk.

De Parthen spraken waarschijnlijk een noordwestelijk Iraans dialect, dus verwant aan het moderne Beloetsji en Koerdisch. De latere Sassaniden spraken een zuidwestelijk Iraans dialect dat nauw verwant is met de huidige taal van Iran, het Perzisch.

De Parthen waren zeer gevreesd door de Romeinen, omdat ze vaak met boogschutters te paard vochten en omdat de Romeinse cavalerie deze nooit te pakken kon krijgen. De Parthische ruiters hielden er de tactiek op na dat zij deden alsof zij vluchtten, maar zich dan plotseling, al rijdend, omdraaiden en pijlen afschoten op hun achtervolgers (Parthisch schot). Door de constructie van de bogen hadden de pijlen zo'n kracht dat ze zelfs Romeinse pantsers konden doorboren.

Er is een hypothese die stelt dat de vier ruiters van de Apocalyps eigenlijk Parthen te paard moesten voorstellen.

Koningen van de Parthen

• Arsaces I 247 v.Chr.-211 v.Chr.
  • Tiridates I coregent?
• Arsakes II (in oudere literatuur ook wel Artabanus genoemd) 211 v.Chr.-191 v.Chr.
• Priapitius 191 v.Chr.-176 v.Chr.
• Phraates I 176 v.Chr.-171 v.Chr.
• Mithridates I de Grote 171 v.Chr.-138 v.Chr.
• Phraates II 138 v.Chr.-129 v.Chr.
  • interregnum
• Artabanus I 127 v.Chr.-124 v.Chr.
• Mithridates II de Grote 124 v.Chr.-88 v.Chr.
• Gotarzes I (tegenkoning tegen Mithridates II)
• Orodes I rond 80 v.Chr., in deze zelfde periode nog minstens 2 verder onbekende koningen
• Sinatrukes 77 v.Chr.- ca. 70 v.Chr.
• Phraates III (70 – 57 v.Chr.)
• Mithridates III (57 – 56 v.Chr.)
• Orodes II (57 – 38 v.Chr.)
• Phraates IV (38 – 2 v.Chr.)
  • Tiridates II tegenkoning van 30-25 v.Chr., niet afkomstig uit de dynastie van de Arsaciden
• Phraataces 2 v.Chr.-4 na Chr.
• Orodes III 4-7
• Vonones I 7-12
• Artabanus II 10-38
  • Tiridates III 35-36
• Vardanes I 38-47
• Gotarzes II 38-51
  • Meherdates 49
  • Sanabares ca. 50-65
• Vonones II 51
• Vologases I 51-78
  • Vardanes II 55-58
  • Vologases II 77 - 80
• Pacorus II 78-105
  • Artabanus III 80-81
• Vologases III 105-147
• Osroes I 109-129
• Mithridates IV 129-147
• Vologases IV 148-192
  • Osroes II ca. 190
• Vologases V 192-207
• Vologases VI 207-228
• Artabanus IV 213-226
  • begin van de opstand van de Sassaniden onder Ardashir 224

Externe links

• E.C.D. Hopkins, art. History of Parthia, Parthia.com (2007).
• J. Lendering, Parthia (2), Livius.org, 2005.
• Archeologie van voor-islamitisch Iran, Livius.org, 2005/2007
• (en) WP Parthia
• (en) WP Arsacid Empire
• Parthia op commons (afbeeldingen die bij dit onderwerp horen)