Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Samuel Prideaux Tregelles: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
|||
| (7 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) | |||
| Regel 17: | Regel 17: | ||
| portaal = | | portaal = | ||
}} | }} | ||
'''Samuel | '''Samuel Prideaux Tregelles''' (Wodehouse Place in Falmouth (Cornwall), [[30 januari]] [[1813]] – [[Plymouth]], [[24 april]] [[1875]]) was een Engels Bijbelgeleerde, [[tekstkritiek|tekstcriticus]] en [[theologie|theoloog]]. | ||
==Vroege leven== | ==Vroege leven== | ||
Tregelles werd geboren in Wodehouse Place in Falmouth (Cornwall) als zoon van Samuel Tregelles (1789–1828) en diens echtgenote Dorothy (1790–1873) | Tregelles werd geboren in Wodehouse Place in Falmouth (Cornwall) als zoon van Samuel Tregelles (1789–1828) en diens echtgenote Dorothy (1790–1873). De jonge Samuel Tregelles werd opgevoed als [[Genootschap der Vrienden|Quaker]]. | ||
Hij ging naar de Falmouth Grammar School. Toen hij vijftien was, overleed zijn vader. Vervolgens werkte Tregelles een tijdje in de metaalindustrie in Neath Abbey, Glamorgan. In zijn vrije tijd bestudeerde hij op eigen houtje [[Grieks]], [[Hebreeuws]], [[Aramees]] en [[Welsh]]. | Hij ging naar de Falmouth Grammar School. Toen hij vijftien was, overleed zijn vader. Vervolgens werkte Tregelles een tijdje in de metaalindustrie in Neath Abbey, Glamorgan. In zijn vrije tijd bestudeerde hij op eigen houtje [[Grieks]], [[Hebreeuws]], [[Aramees]] en [[Welsh]]. | ||
| Regel 42: | Regel 42: | ||
In 1845 verbleef hij vijf maanden in [[Rome]], in de hoop de [[Codex B]] uit de [[Vaticaan]]se bibliotheek grondig te kunnen onderzoeken, maar deze mogelijkheid kreeg hij niet. | In 1845 verbleef hij vijf maanden in [[Rome]], in de hoop de [[Codex B]] uit de [[Vaticaan]]se bibliotheek grondig te kunnen onderzoeken, maar deze mogelijkheid kreeg hij niet. | ||
In 1862 bracht hij een bezoek aan [[Constantin von Tischendorf]] in [[Leipzig]] om de [[Codex | In 1862 bracht hij een bezoek aan [[Constantin von Tischendorf]] in [[Leipzig]] om de [[Codex Sinaïticus]] te onderzoeken die Tischendorf nog bij zich had voor hij deze in [[Sint-Petersburg]] in bewaring gaf. Hij bezocht ook de tekstcriticus [[Karl Lachmann|Lachmann]] in [[Berlijn]]. | ||
Hij bezocht vrijwel elke Europese stad waar unciale of cursieve Bijbelhandschriften bewaard worden, zoals [[Firenze]], [[Modena]], [[Venetië]], [[München]], [[Basel]], [[Parijs]], [[Hamburg]], [[Dresden]], [[Wolfenbüttel]], en [[Utrecht (stad)|Utrecht]] om de aanwezige codices nauwkeurig te onderzoeken.<ref>{{en}}{{Aut|Maas, Anthony}}, ''Editions of the Bible'', in: [[The Catholic Encyclopedia]]. Vol. 5. New York: Robert Appleton Company, 1909, onderkopje ''The critical text'' (5)</ref> | Hij bezocht vrijwel elke Europese stad waar unciale of cursieve Bijbelhandschriften bewaard worden, zoals [[Firenze]], [[Modena]], [[Venetië]], [[München]], [[Basel]], [[Parijs]], [[Hamburg]], [[Dresden]], [[Wolfenbüttel]], en [[Utrecht (stad)|Utrecht]] om de aanwezige codices nauwkeurig te onderzoeken.<ref>{{en}}{{Aut|Maas, Anthony}}, ''Editions of the Bible'', in: [[The Catholic Encyclopedia]]. Vol. 5. New York: Robert Appleton Company, 1909, onderkopje ''The critical text'' (5)</ref> | ||
| Regel 48: | Regel 48: | ||
Hij ontwikkelde principes voor de tekstkritiek die, hoewel ze volledig onafhankelijk waren ontwikkeld, leken op de principes van [[Karl Lachmann|Lachmann]]. | Hij ontwikkelde principes voor de tekstkritiek die, hoewel ze volledig onafhankelijk waren ontwikkeld, leken op de principes van [[Karl Lachmann|Lachmann]]. | ||
Zijn Grieks [[Nieuwe Testament|Nieuw Testament]] werd tussen [[1857]] en [[1872]] in zes delen uitgegeven.<ref>{{en}}{{Aut|Douglas, J. D.}}, ''The New International Dictionary of the Christian Church'', Exeter, 1974. p. 984.</ref> | Zijn Grieks [[Nieuwe Testament|Nieuw Testament]] werd tussen [[1857]] en [[1872]] in zes delen uitgegeven.<ref>{{en}}{{Aut|Douglas, J. D.}}, ''The New International Dictionary of the Christian Church'', Exeter, 1974. p. 984.</ref> In zijn definitieve uitgave gaf Tregelles aan over welke tekstdelen hij nog niet helemaal kon beslissen. Hij werkte uiterst trouw en nauwgezet, en zijn tekstuitgave geeft er blijk van dat een intelligent wetenschapper erachter zat.<ref name=Bios>{{en}}[http://web.archive.org/web/20120128122611/http://www.skypoint.com/members/waltzmn/Bios.html Biographies of Textual Critics] via archive.org</ref> Men noemt hem wel eens de Britse [[Constantin von Tischendorf|Tischendorf]].<ref name=Bios/> [[Eberhard Nestle|Nestle]] zette beiden op één lijn. [[Kurt Aland|Aland]] vindt dat Tregelles’ werk ’in het algemene bewustzijn te ver achter dat van Tischendorf’ is gebleven.<ref>{{de}}{{Aut|Aland, Kurt}} en {{Aut|Barbara}}, ''Der Text des Neuen Testaments'', Stuttgart, [[Deutsche Bibelgesellschaft]], 2. 1989. p. 29.</ref> | ||
Tregelles ontdekte niet zovele manuscripten als Tischendorf en publiceerde maar één Griekse tekstuitgave, maar ook hij gebruikte een groot deel van zijn leven om gegevens te verzamelen. Hij en Tischendorf vergeleken af en toe ook hun [[collatie]]s. Zijn tekst is gelijkaardig aan die van Tischendorf, maar wegens het beperktere kritisch apparaat krijgt zijn uitgave tegenwoordig weinig aandacht. Tot de [[Codex Vaticanus]] had hij geen toegang en de [[Codex Sinaïticus]] werd pas door Tischendorf ontdekt. Wegens deze omstandigheden kan men zeggen dat Tregelles’ grootste bijdrage aan de [[tekstkritiek van het Nieuwe Testament]] was, dat hij het werk van [[Brooke Foss Westcott]] en [[Fenton John Anthony Hort|Fenton J. A. Hort]] aanmoedigde.<ref name=Bios/> | |||
Tregelles was een lid van de commissie die toezag op de herziene Bijbeluitgave die bekend staat als de [[Revised Version]] (of [[English Revised Version]]). Het Nieuwe Testament ervan werd uitgegeven in 1881, zes jaar na Tregelles’ overlijden. | |||
Tregelles was een lid van de | |||
Nadat hij in 1870 een tweede keer door een beroerte werd getroffen, leefde dr. Tregelles nog vijf jaar. Hij werkte ook in bed aan de teksten. Hij overleed in Plymouth in 1875. | Nadat hij in 1870 een tweede keer door een beroerte werd getroffen, leefde dr. Tregelles nog vijf jaar. Hij werkte ook in bed aan de teksten. Hij overleed in Plymouth in 1875. | ||
| Regel 66: | Regel 64: | ||
* ''Collation of the Text of Griesbach and Others'' | * ''Collation of the Text of Griesbach and Others'' | ||
* ''Fragments of St. Luke'' ([[Codex Zacynthius]]) | * ''Fragments of St. Luke'' ([[Codex Zacynthius]]) | ||
* 1844: ''Book of Revelation in Greek Edited from Ancient Authorities'' | * ''Passages of Dogmatic Importance'', [[http://www.bible-researcher.com/dogma.html (artikel), op bible-researcher.com] | ||
http://archive.org/details/bookofrevelation00treg | * 1844: ''Book of Revelation in Greek Edited from Ancient Authorities'' [http://archive.org/details/bookofrevelation00treg op archive.org] | ||
* 1850: ''The Original Language of [[Evangelie volgens Matteüs|St. Matthew’s Gospel]]''. London, Samuel Bagster and Sons, 1850. | * 1850: ''The Original Language of [[Evangelie volgens Matteüs|St. Matthew’s Gospel]]''. London, Samuel Bagster and Sons, 1850. | ||
* 1851: ''The [[jansenisme|Jansenists]]'' | * 1851: ''The [[jansenisme|Jansenists]]'' | ||
* 1852: ''Heads of Hebrew Grammar, Containing All the Principles Needed by a Learner'', London, S. Bagster | * 1852: ''Heads of Hebrew Grammar, Containing All the Principles Needed by a Learner'', London, S. Bagster | ||
* 1852: ''Defence of the Authenticity of the Book of Daniel'', London, Samuel Bagster & Sons, 1852. | * 1852: ''Defence of the Authenticity of the Book of Daniel'', London, Samuel Bagster & Sons, 1852. [http://archive.org/details/defenceofauthent00treg op archive.org] | ||
* 1852: ''Remarks on the Prophetic Visions in the [[Daniël (boek)|Book of Daniel]]'' | * 1852: ''Remarks on the Prophetic Visions in the [[Daniël (boek)|Book of Daniel]]'' | ||
* 1854: ''An Account of the Printed Text of the Greek New Testament, with Remarks on its Revision upon Critical Principles, together with a collation of the critical texts of Griesbach, Scholz, Lachmann and Tischendorf with that in common use''. London: Samuel Bagster & Sons, 1854. | * 1854: ''An Account of the Printed Text of the Greek New Testament, with Remarks on its Revision upon Critical Principles, together with a collation of the critical texts of Griesbach, Scholz, Lachmann and Tischendorf with that in common use''. London: Samuel Bagster & Sons, 1854. | ||
* 1865: ''An Introduction to the [[Tekstkritiek van het Nieuwe Testament|Textual Criticism of the New Testament]]''. London, 1856. Ook uitgegeven als deel 4 van de 10e editie van T. H. Horne’s ''An Introduction to the Critical Study and Knowledge of the Holy Scriptures.'' Als supplement in de 11e editie van Horne’s ''Introduction'' (1860), met 32 paginas ''Additions and Postscript'' (toevoegingen en postscriptums), gedateerd 1 november 1860. | * 1865: ''An Introduction to the [[Tekstkritiek van het Nieuwe Testament|Textual Criticism of the New Testament]]''. London, 1856. Ook uitgegeven als deel 4 van de 10e editie van T. H. Horne’s ''An Introduction to the Critical Study and Knowledge of the Holy Scriptures.'' Als supplement in de 11e editie van Horne’s ''Introduction'' (1860), met 32 paginas ''Additions and Postscript'' (toevoegingen en postscriptums), gedateerd 1 november 1860. | ||
* 1857: ''Gesenius Hebrew Chaldee Lexicon of the Old Testament Scriptures'' (Vertaling van het Duitse origineel door [[Wilhelm Gesenius]]) | * 1857: ''Gesenius Hebrew Chaldee Lexicon of the Old Testament Scriptures'' (Vertaling van het Duitse origineel door [[Wilhelm Gesenius]]) [http://archive.org/details/GeseniusHebrewChaldeeLexiconOldTestamentScriptures.tregelles.1857.24 op archive.org] | ||
http://archive.org/details/GeseniusHebrewChaldeeLexiconOldTestamentScriptures.tregelles.1857.24 | |||
* 1857-1872: ''The Greek New Testament, edited from ancient authorities; with the various readings of all the ancient MSS., the ancient versions, and earlier ecclesiastical writers (to Eusebius inclusive); together with the Latin version of Jerome, from the Codex Amiatinus of the sixth century''. London, Samuel Bagster & Sons, 1857-1872. | * 1857-1872: ''The Greek New Testament, edited from ancient authorities; with the various readings of all the ancient MSS., the ancient versions, and earlier ecclesiastical writers (to Eusebius inclusive); together with the Latin version of Jerome, from the Codex Amiatinus of the sixth century''. London, Samuel Bagster & Sons, 1857-1872. | ||
* 1864: ''Hope of Christ’s Second Coming'' | * 1864: ''Hope of Christ’s Second Coming'' | ||
| Regel 86: | Regel 83: | ||
* {{en}}[http://archiveshub.ac.uk/data/gb133fry The Fry Collection relating to B. W. Newton, S. P. Tregelles, F. W. Wyatt and A. C. Fry] The University of Manchester, The John Rylands University Library | * {{en}}[http://archiveshub.ac.uk/data/gb133fry The Fry Collection relating to B. W. Newton, S. P. Tregelles, F. W. Wyatt and A. C. Fry] The University of Manchester, The John Rylands University Library | ||
* {{en}}[http://www.stempublishing.com/hymns/biographies/tregelles.html Biografie Tregelles] op STEMpublishing.com | * {{en}}[http://www.stempublishing.com/hymns/biographies/tregelles.html Biografie Tregelles] op STEMpublishing.com | ||
* {{en}}[http://en.wikisource.org/wiki/Tregelles,_Samuel_Prideaux_%28DNB00%29 Tregelles, Samuel Prideaux] in de ''Dictionary of National Biography'' op [http://en.wikisource.org Wikisource] | |||
{{ | |||
{{CathEn|05286a|Editions of the Bible}} | {{CathEn|05286a|Editions of the Bible}} | ||
==Verwijzingen== | ==Verwijzingen== | ||
<references/> | <references/> | ||
{{ | {{authority control|TYPE=p|VIAF=44732128|PND=104071915|LCCN=no/93/004359|Wikidata=Q546298}} | ||
{{DEFAULTSORT:Tregelles, Samuel Prideaux}} | {{DEFAULTSORT:Tregelles, Samuel Prideaux}} | ||
[[Categorie: | [[Categorie: Tekstcriticus van het Nieuwe Testament]] | ||
[[Categorie: | [[Categorie: Protestants theoloog]] | ||
[[Categorie: Hebraïcus]] | [[Categorie: Hebraïcus]] | ||
[[Categorie: Bijbelgeleerde]] | [[Categorie: Bijbelgeleerde]] | ||
[[Categorie: Geboren in 1813]] | [[Categorie: Geboren in 1813]] | ||
[[Categorie: Overleden in 1875]] | [[Categorie: Overleden in 1875]] | ||
{{🄜}} | |||
Huidige versie van 12 okt 2024 om 12:01
| Samuel P. Tregelles | ||
| ||
| Algemene informatie | ||
| Volledige naam | Samuel Prideaux Tregelles | |
| Geboren | 30 januari 1813, Wodehouse Place in Falmouth (Cornwall) | |
| Overleden | 24 april 1875, Plymouth | |
| Nationaliteit | Brit | |
| Bekend van | Uitgave van het Grieks Nieuw Testament | |
| Beroep | Bijbelgeleerde | |
| Overige informatie | ||
| Religie | protestants | |
Samuel Prideaux Tregelles (Wodehouse Place in Falmouth (Cornwall), 30 januari 1813 – Plymouth, 24 april 1875) was een Engels Bijbelgeleerde, tekstcriticus en theoloog.
Vroege leven
Tregelles werd geboren in Wodehouse Place in Falmouth (Cornwall) als zoon van Samuel Tregelles (1789–1828) en diens echtgenote Dorothy (1790–1873). De jonge Samuel Tregelles werd opgevoed als Quaker.
Hij ging naar de Falmouth Grammar School. Toen hij vijftien was, overleed zijn vader. Vervolgens werkte Tregelles een tijdje in de metaalindustrie in Neath Abbey, Glamorgan. In zijn vrije tijd bestudeerde hij op eigen houtje Grieks, Hebreeuws, Aramees en Welsh.
In april 1839 trouwde Samuel met zijn nicht Sarah Anna Prideaux[1] (geboren op 22 september 1807), de oudste dochter van de bankier Walter Prideaux uit Plymouth. Het paar had geen kinderen.
Een nicht van Tregelles werd de eerste echtgenote van Benjamin Wills Newton.[2]
Carrière
Tregelles verzamelde helemaal zelfstandig een hoeveelheid kennis die hem tot een leidende tekstcriticus in het midden van de 19e eeuw maakte. Hij sloot zich een tijdje aan bij de ’Plymouth Brethren’. Zo kwam hij in contact met George Wigram, die hem aan het werk zette aan zijn Hebreeuwse en Griekse concordantie.
Tregelles vertaalde het Hebreeuwse woordenboek van Gesenius naar het Engels.
De afwijking tussen de tekst in de editie van Scholz (Leipzig, 1830-36) en de tekst van de vroege documenten stimuleerden Tregelles als 25-jarige om de kwesties in verband met tekstvarianten dieper te gaan bestuderen om de onzekerheid erover uit de weg te ruimen.
Zijn eerste bekende uitgave was het boek Book of Revelation in Greek Edited from Ancient Authorities uit 1844, waarin hij vermeldde dat hij van plan was om een editie van het Griekse Nieuw Testament voor te bereiden.
Internationaal onderzoek
Nadat hij een collatie had gemaakt van alle belangrijkere manuscripten die in Engeland te vinden waren, ging hij op bezoek in andere Europese bibliotheken.
In 1845 verbleef hij vijf maanden in Rome, in de hoop de Codex B uit de Vaticaanse bibliotheek grondig te kunnen onderzoeken, maar deze mogelijkheid kreeg hij niet.
In 1862 bracht hij een bezoek aan Constantin von Tischendorf in Leipzig om de Codex Sinaïticus te onderzoeken die Tischendorf nog bij zich had voor hij deze in Sint-Petersburg in bewaring gaf. Hij bezocht ook de tekstcriticus Lachmann in Berlijn.
Hij bezocht vrijwel elke Europese stad waar unciale of cursieve Bijbelhandschriften bewaard worden, zoals Firenze, Modena, Venetië, München, Basel, Parijs, Hamburg, Dresden, Wolfenbüttel, en Utrecht om de aanwezige codices nauwkeurig te onderzoeken.[3]
Hij ontwikkelde principes voor de tekstkritiek die, hoewel ze volledig onafhankelijk waren ontwikkeld, leken op de principes van Lachmann.
Zijn Grieks Nieuw Testament werd tussen 1857 en 1872 in zes delen uitgegeven.[4] In zijn definitieve uitgave gaf Tregelles aan over welke tekstdelen hij nog niet helemaal kon beslissen. Hij werkte uiterst trouw en nauwgezet, en zijn tekstuitgave geeft er blijk van dat een intelligent wetenschapper erachter zat.[5] Men noemt hem wel eens de Britse Tischendorf.[5] Nestle zette beiden op één lijn. Aland vindt dat Tregelles’ werk ’in het algemene bewustzijn te ver achter dat van Tischendorf’ is gebleven.[6]
Tregelles ontdekte niet zovele manuscripten als Tischendorf en publiceerde maar één Griekse tekstuitgave, maar ook hij gebruikte een groot deel van zijn leven om gegevens te verzamelen. Hij en Tischendorf vergeleken af en toe ook hun collaties. Zijn tekst is gelijkaardig aan die van Tischendorf, maar wegens het beperktere kritisch apparaat krijgt zijn uitgave tegenwoordig weinig aandacht. Tot de Codex Vaticanus had hij geen toegang en de Codex Sinaïticus werd pas door Tischendorf ontdekt. Wegens deze omstandigheden kan men zeggen dat Tregelles’ grootste bijdrage aan de tekstkritiek van het Nieuwe Testament was, dat hij het werk van Brooke Foss Westcott en Fenton J. A. Hort aanmoedigde.[5]
Tregelles was een lid van de commissie die toezag op de herziene Bijbeluitgave die bekend staat als de Revised Version (of English Revised Version). Het Nieuwe Testament ervan werd uitgegeven in 1881, zes jaar na Tregelles’ overlijden.
Nadat hij in 1870 een tweede keer door een beroerte werd getroffen, leefde dr. Tregelles nog vijf jaar. Hij werkte ook in bed aan de teksten. Hij overleed in Plymouth in 1875.
Kerkliederen
Hoewel hij over het algemeen meer als tekstcriticus in herinnering is gebleven, schreef Tregelles ook heel wat kerkliederen, die nu meestal vergeten zijn. De vroegste ervan werden gepubliceerd in een liederenbundel van de Plymouth Brethren: Hymns for the Poor of the Flock (1838).[7]
Werken
- Hebrew Reading Lessons
- Hebrew Psalter
- Collation of the Text of Griesbach and Others
- Fragments of St. Luke (Codex Zacynthius)
- Passages of Dogmatic Importance, [(artikel), op bible-researcher.com
- 1844: Book of Revelation in Greek Edited from Ancient Authorities op archive.org
- 1850: The Original Language of St. Matthew’s Gospel. London, Samuel Bagster and Sons, 1850.
- 1851: The Jansenists
- 1852: Heads of Hebrew Grammar, Containing All the Principles Needed by a Learner, London, S. Bagster
- 1852: Defence of the Authenticity of the Book of Daniel, London, Samuel Bagster & Sons, 1852. op archive.org
- 1852: Remarks on the Prophetic Visions in the Book of Daniel
- 1854: An Account of the Printed Text of the Greek New Testament, with Remarks on its Revision upon Critical Principles, together with a collation of the critical texts of Griesbach, Scholz, Lachmann and Tischendorf with that in common use. London: Samuel Bagster & Sons, 1854.
- 1865: An Introduction to the Textual Criticism of the New Testament. London, 1856. Ook uitgegeven als deel 4 van de 10e editie van T. H. Horne’s An Introduction to the Critical Study and Knowledge of the Holy Scriptures. Als supplement in de 11e editie van Horne’s Introduction (1860), met 32 paginas Additions and Postscript (toevoegingen en postscriptums), gedateerd 1 november 1860.
- 1857: Gesenius Hebrew Chaldee Lexicon of the Old Testament Scriptures (Vertaling van het Duitse origineel door Wilhelm Gesenius) op archive.org
- 1857-1872: The Greek New Testament, edited from ancient authorities; with the various readings of all the ancient MSS., the ancient versions, and earlier ecclesiastical writers (to Eusebius inclusive); together with the Latin version of Jerome, from the Codex Amiatinus of the sixth century. London, Samuel Bagster & Sons, 1857-1872.
- 1864: Hope of Christ’s Second Coming
Erkenningen
In 1850 kreeg Tregelles een LL.D. graad van de University of St. Andrews, (Schotland).
Bronvermelding
- (en) The Fry Collection relating to B. W. Newton, S. P. Tregelles, F. W. Wyatt and A. C. Fry The University of Manchester, The John Rylands University Library
- (en) Biografie Tregelles op STEMpublishing.com
- (en) Tregelles, Samuel Prideaux in de Dictionary of National Biography op Wikisource
(en) Editions of the Bible, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: 
)
Verwijzingen
- º (en) Descendants of Henry Tregelles
- º (en) The Fry Collection relating to B. W. Newton, S. P. Tregelles, F. W. Wyatt and A. C. Fry The University of Manchester, The John Rylands University Library
- º (en) Maas, Anthony, Editions of the Bible, in: The Catholic Encyclopedia. Vol. 5. New York: Robert Appleton Company, 1909, onderkopje The critical text (5)
- º (en) Douglas, J. D., The New International Dictionary of the Christian Church, Exeter, 1974. p. 984.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 (en) Biographies of Textual Critics via archive.org
- º (de) Aland, Kurt en Barbara, Der Text des Neuen Testaments, Stuttgart, Deutsche Bibelgesellschaft, 2. 1989. p. 29.
- º (en) Hymns by Samuel Prideaux Tregelles – Liederen door Tregelles op Cyberhymnal, Hymnary/org, STEMpubishing
Q546298 (reasonator)