Hans Kuiper

Hans Kuiper (rechts) tijdens het congres in 1968 van Unitas Malacologica Europaea (nu Unitas Malacologica) in Wenen, Oostenrijk

Johannes Gijsbertus Jacobus (Hans) Kuiper (Vries, 3 september 1914 – Baarn, 7 juli 2011) was een Nederlands malacoloog.

Levensloop

Kuiper bracht zijn jeugd tot zijn zevende jaar door in Nederlands-Indië en volgde na een periode in een internaat een middelbareschoolopleiding aan het Stedelijk Gymnasium te Utrecht. Na de Tweede Wereldoorlog werkte hij als diplomaat in Bern, Bonn en Parijs. Hij verbleef 56 jaar in Parijs en werkte als adjunct-directeur bij het Institut Néerlandais en daarna bij de Nederlandse ambassade als directeur van de voorlichtingsdienst. Hij publiceerde veel over malacologie en daarnaast een kinderboek. Kuiper was Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

Malacologie

Vanaf zijn jeugd was Kuiper geboeid door de malacologie. Hij had zich als amateur en autodidact gespecialiseerd in de pisidiums, kleine zoetwatermosselen, en heeft die meer dan zestig jaar bestudeerd. Hij werd uiteindelijk een wereldbekend deskundige op het gebied van deze groep van weekdieren. Omdat pisidiumsoorten als moeilijk op naam te brengen bekend staan, kreeg hij vanuit de hele wereld materiaal toegestuurd met het verzoek dit te determineren. Naast de opbrengst van verzamelreizen vormde dit toegestuurde materiaal de basis voor zijn publicaties.

Pisidium subtruncatum, Lijntekening van Hans Kuiper

Er verschenen ruim 300 publicaties van zijn hand. Meestal over Pisidium, echter ook over andere zoetwater- en landmollusken. Zijn pisidiumpublicaties gingen vergezeld van uiterst secure minitekeningetjes die in veel literatuur over dit onderwerp terugkeren. Naast taxonomische, ecologische en biogeografische onderwerpen schreef hij ook veel over de historie van het malacologisch onderzoek in Nederland en andere Europese landen. Bijzonder is dat hij meer dan zeventig jaar handgeschreven wetenschappelijke dagboeken bijhield. Hij schonk zijn grote collectie schelpdieren aan het Zoölogisch Museum te Amsterdam. De collectie werd later overgebracht naar het Natuur Historisch Museum (Naturalis) te Leiden. De bedoeling is de dagboeken hieraan toe te voegen.

In 1984 ontving hij als 'gedreven amateuronderzoeker' in verband met zijn wetenschappelijke benadering van pisidiums een eredoctoraat in de natuurwetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. Hij was - als een van de oudste leden - erelid van de Nederlandse Malacologische Vereniging en stond aan de wieg van Unitas Malacologica. In 1988 werd in Frankrijk een postzegel uitgegeven met zijn beeltenis en de tekst '50 ans de pisidiologie' (50 jaar pisidiologie).

Beschreven soorten en eponiemen

Kuiper beschreef de volgende nieuwe soorten en andere taxa:

Jaar Taxon 1942 Pisidium milium Held var. pulchelloides 1947 Pisidium favrei [= Pisidium pseudosphaerium Schlesch] 1952 Pisidium georgeanum [= Pisidium ovampicum Ancey] 1953 Pisidium edouardi 1953 Pisidium paulianum [= Pisidium johnsoni Smith] 1953 Pisidium betafoense 1954 Byssanodonta degorteri 1956 Pisidium viridarium 1957 Pisidium lepus [= Pisidium pirothi Jickeli] 1960 Pisidium artifex 1962 Pisidium dancei 1962 Afropisidium n. subgen. 1962 Odhneripisidium n. subgen. 1964 Pisidium harrisoni 1965 Micranodonta n. gen. 1965 Micranodonta regii 1966 Pisidium armillatum

Jaar Taxon 1966 Pisidium incomitatum [= Sphaerium incomitatum (Kuiper)] 1966 Parapisidium n. subgen. 1966 Pisidium (Parapisidium) reticulatum 1968 Pisidium (Odhneripisidium) novobritanniae 1972 Pisidium lilljeborgii Clessin forma constricta 1974 Pisidium prasongi Kuiper in Brandt 1975 Pisidium hinzi 1975 Pisidium waldeni 1977 Pisidium supinum Schmidt forma reducta 1983 Pisidium fultoni 1983 Pisidium hallae 1983 Pisidium (Afropisidium) aslini 1983 Sphaerium kendricki 1983 Sphaerium forbesi (Philippi) forma excessiva 1984 Pisidium meierbrooki 1984 Pisidium maasseni

Andere malacologen vernoemden de volgende soorten naar Kuiper (eponiemen):

• Paramastus kuiperi Zilch, 1960
• Kuiperia Schlickum, 1962
• Limnopappia kuiperi Schlickum, 1962
• Oestophora kuiperi Gasull, 1966
• Pisidium kuiperi Dance, 1967
• Dosinia kuiperi E.Fischer, 1967
• Galileja kuiperi Starabogatow & Streletzkaja, 1967
• Paludinella kuiperi Brandt, 1974
• Cingula kuiperi Verduin, 1984
• Pisidium miokuiperi Schütt & Kavusan, 1984.
• Sitala kuiperi Fischer-Piette, C. Blanc, F. Blanc & Salvat, 1994
• Odostomia kuiperi Van Aartsen, Gittenberger & Goud, 1998

Literatuur

Over Kuiper

• Coomans, H.E., 1994. De Pisidium-collectie en malacologische bibliotheek van dr. Hans Kuiper opgenomen in het Zoölogisch Museum Amsterdam. Correspondentieblad van de Nederlandse Malacologische Vereniging, 279:96-98.
• Gorter, S. de, 1984. Chronique (J. G. J. Kuiper). Septentrion, 13(1): 64-69.
• Moolenbeek, R.G., Coomans, H.E., François, M., 2004. Bibliografie van Dr. J.G.J. Kuiper. Spirula, Speciale uitgave, supplement nr. 1: 21-25.
• Zeissler, H., 1984. J. G. J. Kuiper - 70 Jahre. Malakologische Abhandlungen (Dresden), 10: V-XIV.
• Wolthekker, D., 2004. Ambassadeur van de zoetwaterminimossel. -- Folia 06. Weekblad voor de Universiteit van Amsterdam, 58 (08 oktober 2004): 10-11.

Selectie van zijn malacologische publicaties

• Benthem Jutting, W.S.S. van, Kuiper, J.G.J., 1942. De Lamellibranchia van het Naardermeer. Basteria, 7: 53-71.
• Gittenberger, E., Janssen, A.W., Kuijper, W.J., Kuiper, J.G.J., Meijer, T., Velde, G. van der, Vries, J.N. de, 1998. De Nederlandse zoetwatermollusken. Recente en fossiele weekdieren uit zoet en brak water. Nederlandse Fauna 2. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & EIS-Nederland, Leiden, 288 pp. ISBN 90-5011-201-3
• Kuiper, J.G.J., 1942. Beiträge zur Ökologie der niederländischen Pisidien. Basteria, 7: 23-40.
• Kuiper, J.G.J., 1962. Étude critique de Pisidium vincentianum. Bulletin de l'Institut Royale des Sciences naturelles de Belgique, XXXVIII (46): 1-19.
• Kuiper, J.G.J., 1965. Familie Pisidiidae. In: "Zoetwatermollusken van Nederland". Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, Den Haag: 95-111.
• Kuiper, J.G.J., 1968. Die spätpleistozänen Pisidien des ehemaligen Ascherslebener Sees. Archiv für Molluskenkunde, 98: 23-38.
• Kuiper, J.G.J., 1972. Sphaeriidenfunde in den pliozänen Deckschichten der rheinischen Braunkohle. Archiv für Molluskenkunde, 102(1/3): 125-130.
• Kuiper, J.G.J., 1972. Neue Erkenntnisse über die Verbreitung von Pisidium pseudosphaerium. Basteria, 36(1): 7-20.
• Kuiper, J.G.J., 1974. Een pleistocene vondst van Pisidium conventus Clessin in Nederland en de huidige geografische verspreiding van deze soort in Europa. Basteria, 38: 27-40.
• Kuiper, J.G.J., 1976. Gedachten over het soortbegrip in het genus Pisidium en de betekenis van passieve verspreiding. -- Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 169: 496-512.
• Kuiper, J.G.J., 1978. Hoeveel soorten Pisidium leven er op aarde? -- Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 182: 780-785.
• Kuiper, J.G.J., 1981. Sphaeriidae in Mollusca and Insecta: Comments on proposals to remove homonymy. Proposal 3. Bulletin Zoological Nomenclature 38: 159-161.
• Kuiper, J.G.J., 1982. Tot welke hoogte in het gebergte leven Pisidiums? Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 206: 1250-1256.
• Kuiper, J.G.J., 1982. Zur Frage der geographischen Unterarten bei Pisidien, insbesondere P. personatum Malm. Archiv für Molluskenkunde, 112: 9-19.
• Kuiper, J.G.J., 1985. Postglaciale areaalveranderingen van Sphaeriidae. Correspondentie Blad van de Nederlandse Malacologische Vereniging, 224: 47-52.
• Kuiper, J.G.J., 1986. De verspreiding der Sphaeriidae in Nederland. Basteria, 50: 155-176.
• Kuiper, J.G.J., 1986. Pisidium pulchellum, een uitstervende soort? Correspondentie Blad van de Nederlandse Malacologische Vereniging, 230: 156-160.
• Kuiper, J.G.J., 1988. Sphaerium subsolidum Clessin, uit de ondergrond van Nederland, een zelfstandige soort? Correspondentie Blad van de Nederlandse Malacologische Vereniging, 243/4: 445-447.
• Kuiper, J.G.J., 1991. De Atlantische verspreidingsbarrière, een niet-meetbare parameter in de systematiek der Sphaeriidae. Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 263: 917-924.
• Regteren Altena, C.O. van, Kuiper, J.G.J., 1945. Plistocene land- en zoetwatermollusken uit den ondergrond van Velzen. Zoölogische Mededelingen, Leiden 25: 155-199.
• Turner, H., Kuiper, J.G.J., Thew, N., Bernasconi, R., Rüetschi, J., Wütrich, M., Gosteli, M., 1998. Atlas der Mollusken der Schweiz und Lichtensteins. Fauna Helvetica, 2: 1-527.

Selectie van zijn publicaties over historie van de malacologie

• Bruggen, A.C. van, Kuiper, J.G.J., 2009. De Nederlandse Malacologische Vereniging: twee crises in vijfenzeventig jaar. pp. 80-83, In: Cadée, G.C., Van Leeuwen, S., Ter Poorten, J.J. (red.). Schitterende schelpen en slijmerige slakken. 75 jaar NMV: malacologie als hobby en professie. - Uitgave Nederlandse Malacologische Vereniging, Amsterdam, 142 pag.
• Kuiper, J.G.J., 1949. Vijftien jaren Malacologische Vereniging. Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 32: 224-230.
• Kuiper, J.G.J., 1951-3. Een overzicht van de particuliere schelpencollecties in Nederland [I-III]. Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 41: 348-349, 45: 391-408, 48: 436-437.
• Kuiper, J.G.J., 1963. Auguste Baudon, seine Systematik der Pisidien, nebst biographischen Notizen. Archiv für Molluskenkunde, 92: 49-54.
• Kuiper, J.G.J., 1969. Schetsen uit de malacologische geschiedenis van Frankrijk. Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 133: 1427-1474; 135: 1498.
• Kuiper, J.G.J., 1973. Stelfox en de Pisidienkunde. Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 154: 187-198.
• Kuiper, J.G.J., 1975. Jan Theodor Henrard (1881-1974). Basteria, 39: 69-74.
• Kuiper, J.G.J., 1975. Persoonlijke herinneringen aan Dr. Henrard. Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 162: 333-338.
• Kuiper, J.G.J., 1983. De lotgevallen van de drie oudste Franse Pisidium collecties. Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 210: 1325-1331.
• Kuiper, J.G.J., 1984. Een halve eeuw Nederlandse Malacologische Vereniging. Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 220: 1554-1601.
• Kuiper, J.G.J., 1996. Jean-Jacques Puissegur (1917-1994), dorpspastoor en kwattairrnalaeoloog in Bourgondië. -- Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 291: 81-96.
• Kuiper, J.G.J., 2000. Pieter Graaf van Cessae (1821 -1889) pisidioloog. Correspondentieblad Nederlandse Malacologische Vereniging, 315: 87-93.
• Kuiper, J.G.J., 2004. Mijn Pisidium verhaal. Spirula, Speciale uitgave, supplement nr. 1: 2-20.
• Kuiper, J.G.J., 2009. De Nederlandse Malacologische Vereniging, vijfenzeventig jaar. pp. 7, In: Cadée, G.C., Van Leeuwen, S., Ter Poorten, J.J. (red.). Schitterende schelpen en slijmerige slakken. 75 jaar NMV: malacologie als hobby en professie. - Uitgave Nederlandse Malacologische Vereniging, Amsterdam, 142 pag.

• Kuiper, J.G.J., Dance, S.P., 2002. RB. Woodward and the Pisidium affair. Journal of Conchology 37: 635-650.

Kinderboek

• Van de hand van Hans Kuiper verscheen in 2008 het kinderboek, Het mierenverhaal bij Uitgeverij Elikser. ISBN 978-90-8954-011-9

Externe links

• Ambassadeur van de zoetwaterminimossel, interview met Hans Kuiper in Folia, jaargang 58, 10 september 2004, p. 10-11.
• DBNL S. de Gorter, 1984. Chronique