Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Irena Sendler: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (6 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
'''Irena Sendler''' ( | '''Irena Sendler''' (in Polen: '''Irena Sendlerowa'''; geboren als '''Irena Stanisława Krzyżanowska'''; [[Warschau]] (Russische Keizerrijk), [[15 februari]] [[1910]] – [[Warschau]] ([[Polen]]), [[12 mei]] [[2008]]) was een katholiek sociaal werkster, verpleegster en een medewerkster van de Raad voor hulp aan Joden in Warschau door wie 2.500 Joodse kinderen werden gered. | ||
==Onbekendheid== | ==Onbekendheid== | ||
| Regel 6: | Regel 6: | ||
Meer over Irena Sendler kwam pas aan het licht toen vier studenten in 1999 in Kansas een eindwerk maakten over de Shoah-helden. Een leraar ontdekte een kort krantenartikel waarin vermeld stond dat Irena 2.500 kinderen zou hebben gered. Hij gaf dit aan de studenten met de opdracht het na te trekken. De leraar dacht, aangezien hij er nooit over had gehoord, dat het krantenartikel het bij het verkeerde eind had. Toen de studenten het graf van Irena Sendler probeerden op te speuren, ontdekten zij tot hun verrassing dat dit graf niet bestond aangezien Irena nog leefde. | Meer over Irena Sendler kwam pas aan het licht toen vier studenten in 1999 in Kansas een eindwerk maakten over de Shoah-helden. Een leraar ontdekte een kort krantenartikel waarin vermeld stond dat Irena 2.500 kinderen zou hebben gered. Hij gaf dit aan de studenten met de opdracht het na te trekken. De leraar dacht, aangezien hij er nooit over had gehoord, dat het krantenartikel het bij het verkeerde eind had. Toen de studenten het graf van Irena Sendler probeerden op te speuren, ontdekten zij tot hun verrassing dat dit graf niet bestond aangezien Irena nog leefde. | ||
==Activiteiten== | ==Leven== | ||
Irena Krzyżanowska werd geboren als het enige kind van een arts, Stanisław Krzyżanowski (1874–1917) en zijn echtgenote Janina. Hij was lid van de Poolse Socialistische Partij en was sociaal heel actief. Toen de tweejarige Irena kinkhoest had, verhuisde het gezin naar het voorstadje Otwock. | |||
Haar vader leerde haar het volgende: | |||
„Help altijd diegene die bezig is te verdrinken, zonder beschouwing van godsdienst of nationaliteit. Elke dag, om het even wie, helpen is een noodzaak die je hart je dicteert”. | |||
Stanisław Krzyżanowski overleed in 1917 aan tyfus die hij had opgelopen bij het behandelen van zijn patiënten. In Otwock speelde Irena met Joodse kinderen en leerde van hen [[Jiddisch]]. | |||
===Activiteiten tijdens de oorlog=== | |||
Toen Duitsland in 1939 Polen binnendrong, was Irena medewerkster aan de Dienst voor Sociale hulp van Warschau. Zij beheerde de volkskantines van de stad. | Toen Duitsland in 1939 Polen binnendrong, was Irena medewerkster aan de Dienst voor Sociale hulp van Warschau. Zij beheerde de volkskantines van de stad. | ||
In 1942 werd door de nazi’s in Warschau een getto opgezet. De bevolking van het getto nam snel af van 450.000 naar rond de 70.000 personen, door honger, ziekte en de deportatie van tienduizenden naar concentratiekampen. | In 1942 werd door de nazi’s in Warschau een getto opgezet. De bevolking van het getto nam snel af van 450.000 naar rond de 70.000 personen, door honger, ziekte en de deportatie van tienduizenden naar concentratiekampen. Ontdaan door de levensomstandigheden in dit getto, sloot Irena zich aan bij de Raad voor hulp aan Joden. | ||
Ontdaan door de levensomstandigheden in dit getto, sloot Irena zich aan bij de Raad voor hulp aan Joden. | |||
De Duitse bezetters vreesden een mogelijke tyfusepidemie, en lieten toe dat de Polen de instellingen zouden controleren die besmettelijke ziektes moesten bestrijden. | De Duitse bezetters vreesden een mogelijke tyfusepidemie, en lieten toe dat de Polen de instellingen zouden controleren die besmettelijke ziektes moesten bestrijden. | ||
Via deze instellingen kon Irena al gauw contact leggen met de families, bij wie zij aandrong hun kinderen buiten het getto te houden. Het was moeilijk om de ouders ervan te overtuigen hun kinderen aan haar toe te vertrouwen. Irena begreep dit zeer goed aangezien zij zelf moeder was. Wanneer de ouders vroegen of zij kon beloven dat hun kind zou blijven leven, kon zij dit niet garanderen. De enige zekerheid was dat de kinderen zouden sterven als zij in het getto bleven. Soms, wanneer Irena met haar assistentes de families ging bezoeken om hen ervan te overtuigen de kinderen mee te geven, kon zij slechts vaststellen dat ze allen reeds in de doodstreinen waren meegevoerd. Elke keer als haar dit overkwam, ging zij nog meer strijden om kinderen te redden. | Via deze instellingen kon Irena al gauw contact leggen met de families, bij wie zij aandrong hun kinderen buiten het getto te houden. Het was moeilijk om de ouders ervan te overtuigen hun kinderen aan haar toe te vertrouwen. Irena begreep dit zeer goed, aangezien zij zelf moeder was. Wanneer de ouders vroegen of zij kon beloven dat hun kind zou blijven leven, kon zij dit niet garanderen. De enige zekerheid was dat de kinderen zouden sterven als zij in het getto bleven. Soms, wanneer Irena met haar assistentes de families ging bezoeken om hen ervan te overtuigen de kinderen mee te geven, kon zij slechts vaststellen dat ze allen reeds in de doodstreinen waren meegevoerd. Elke keer als haar dit overkwam, ging zij nog meer strijden om kinderen te redden. | ||
Aanvankelijk liet zij kinderen in een ziekenwagen wegvoeren als slachtoffers van tyfus. Maar al gauw gebruikte zij alles waarover ze kon beschikken om hen te verbergen en hen uit het getto te krijgen: vuilniszakken, werktuigdozen, goederenverpakkingen, aardappelzakken, doodskisten | Aanvankelijk liet zij kinderen in een ziekenwagen wegvoeren als slachtoffers van tyfus. Maar al gauw gebruikte zij alles waarover ze kon beschikken om hen te verbergen en hen uit het getto te krijgen: vuilniszakken, werktuigdozen, goederenverpakkingen, aardappelzakken, doodskisten … In haar handen veranderde alles in ontsnappingsmiddelen. Zij bracht de kinderen onder bij bereidwillige pleegfamilies, in weeshuizen en kloosters. | ||
Zij slaagde erin om in elk van de tien centra van de Dienst voor Sociale Hulp minstens een medewerker te rekruteren. Hierdoor konden honderden valse identiteitspapieren worden opgemaakt om de Joodse kinderen in veiligheid te brengen. Om de kinderen niet alleen in leven te houden maar er ook voor te zorgen dat ze ooit hun echte identiteit en hun gegevens over hun familie zouden terugkrijgen, noteerde Irena hun echte naam en adres op stukjes papier die zij bewaarde in inmaakglazen, die vervolgens werden begraven onder een appelboom. | Zij slaagde erin om in elk van de tien centra van de Dienst voor Sociale Hulp minstens een medewerker te rekruteren. Hierdoor konden honderden valse identiteitspapieren worden opgemaakt om de Joodse kinderen in veiligheid te brengen. Om de kinderen niet alleen in leven te houden, maar er ook voor te zorgen dat ze ooit hun echte identiteit en hun gegevens over hun familie zouden terugkrijgen, noteerde Irena hun echte naam en adres op stukjes papier die zij bewaarde in inmaakglazen, die vervolgens werden begraven onder een appelboom. | ||
===Arrestatie=== | |||
Maar de nazi’s kregen lucht van haar activiteiten. Op 20 oktober 1943 werd Irena Sendler door de [[Gestapo]] aangehouden en weggevoerd naar de gevangenis van Pawiak. Ze werd er brutaal gefolterd. | Maar de nazi’s kregen lucht van haar activiteiten. Op 20 oktober 1943 werd Irena Sendler door de [[Gestapo]] aangehouden en weggevoerd naar de gevangenis van Pawiak. Ze werd er brutaal gefolterd. | ||
In een strokussen in haar cel vond ze een prentje van [[Jezus Christus]]. Zij hield dit bij als wonderlijk bewijs gedurende alle moeilijke momenten van haar leven tot ze het in 1979 aan [[paus]] [[Johannes Paulus II]] schonk. | In een strokussen in haar cel vond ze een prentje van [[Jezus Christus]]. Zij hield dit bij als wonderlijk bewijs gedurende alle moeilijke momenten van haar leven tot ze het in 1979 aan [[paus]] [[Johannes Paulus II]] schonk. | ||
Tijdens de folteringen brak men haar voeten en benen. Tenslotte werd zij ter dood veroordeeld. Het verzet wou verhinderen dat Irena het geheim van de identiteit van de kinderen zou meenemen in de dood, en kocht de soldaat om die haar naar de executieplaats moest begeleiden, zodat die haar liet ontsnappen. Aangezien zij officieel op de lijst van geëxecuteerden stond, maakte zij vanaf nu gebruik van een valse identiteit. | Tijdens de folteringen brak men haar voeten en benen. Tenslotte werd zij ter dood veroordeeld. Het verzet wou verhinderen dat Irena het geheim van de identiteit van de kinderen zou meenemen in de dood, en kocht de soldaat om die haar naar de executieplaats moest begeleiden, zodat die haar liet ontsnappen. Aangezien zij officieel op de lijst van geëxecuteerden stond, maakte zij vanaf nu gebruik van een valse identiteit. | ||
Na de oorlog groef zij de conserveglazen op en gebruikte haar aantekeningen om de 2.500 kinderen terug te vinden die zij in adoptie-families had geplaatst. Zij probeerde hen te herenigen met hun verwanten, die over heel Europa verspreid waren, maar de meerderheid had hun familie in de nazi- | ===Na de oorlog=== | ||
Na de oorlog groef zij de conserveglazen op en gebruikte haar aantekeningen om de 2.500 kinderen terug te vinden die zij in adoptie-families had geplaatst. Zij probeerde hen te herenigen met hun verwanten, die over heel Europa verspreid waren, maar de meerderheid had hun familie in de nazi-concentratiekampen verloren. | |||
De kinderen kenden haar slechts onder haar codenaam: Jolanta. | De kinderen kenden haar slechts onder haar codenaam: Jolanta. | ||
===Op latere leeftijd=== | |||
Jaren later, toen haar geschiedenis in een krant werd gepubliceerd, samen met oude foto’s van haar, namen verschillende van de geredde personen contact op met haar. | Jaren later, toen haar geschiedenis in een krant werd gepubliceerd, samen met oude foto’s van haar, namen verschillende van de geredde personen contact op met haar. | ||
In haar kamer in het bejaardentehuis in Warschau had Irena honderden foto’s van de overlevenden of van hun kinderen, en ontbrak het nooit aan bloemen en aan dankbrieven uit de hele wereld. Zij was sinds jaren aangewezen op een rolstoel te wijten aan folterletsels die haar door de Gestapo werden toegebracht. Zij beschouwde zich niet als een heldin en heeft nooit geroemd over haar daden. | In haar kamer in het bejaardentehuis in Warschau had Irena honderden foto’s van de overlevenden of van hun kinderen, en ontbrak het nooit aan bloemen en aan dankbrieven uit de hele wereld. Zij was sinds jaren aangewezen op een rolstoel, te wijten aan folterletsels die haar door de Gestapo werden toegebracht. Zij beschouwde zich niet als een heldin en heeft nooit geroemd over haar daden. | ||
In 1965 onderscheidde het Holocaust-instituut [[Jad Vasjem]] haar met de eretitel ’[[Rechtvaardige onder de Volkeren]]’. Als aandenken werd een boom geplant met daarnaast een gepolijste granietsteen met haar naam erop. De destijds communistische regering van Polen stond haar destijds niet toe om naar [[Tel Aviv]] te reizen om de eretitel in ontvangst te nemen. Uiteindelijk kon zij dit in 1983.<ref name=JA2008>{{ts.|Joods Actueel}}, juni 2008, [http://joodsactueel.be/2010/07/05/waarom-geen-nobelprijs-voor-irena-sendler/ Waarom geen Nobelprijs voor Irena Sendler]</ref> | |||
In 2003 won Irena Sendler de Jan Karski prijs voor Waarde en Moed. De mededeling werd gedaan op 24 juli 2003 en de uitreiking vond plaats op 23 oktober 2003 in Washington, D.C.<ref name=facts>http://www.irenasendler.org/facts-about-irena/</ref> | |||
In oktober 2006, werd Irena Sendler, op de leeftijd van 96 jaar, voorgesteld voor de Nobelprijs van Vrede. | |||
Op 15 maart 2007 riep de Poolse Senaat haar unaniem uit tot ’heldin’. Haar gezondheid liet haar niet meer toe deze gelegenheid bij te wonen.<ref name=JA2008/> | |||
Op 12 mei 2008 overleed zij in een ziekenhuis aan de gevolgen van een longontsteking.<ref name=JA2008/> | |||
In 2017 werd het verhaal van Irena Sendler uitgegeven als een stripverhaal, door Tom Verhofstadt en [[Nick Peeters]]. Deze laatste kwam later in het nieuws wegens lidmaatschap van het extreem-rechtse [[Schild & Vrienden]].<ref name=JA2017>{{ts.|Joods Actueel}}, september 2017, [http://joodsactueel.be/2017/09/26/uniek-stripverhaal-over-poolse-heldin-die-duizenden-kinderen-redde-tijdens-de-oorlog/ Uniek stripverhaal over Poolse heldin die duizenden kinderen redde tijdens de oorlog]</ref> | |||
<!---- | <!---- | ||
Citaat | Citaat | ||
| Regel 46: | Regel 64: | ||
---> | ---> | ||
==Bronnen en weblinks== | ==Bronnen en weblinks== | ||
* [http://www.messiaanshetlevendwater.be/Presentaties/Irena%20Sendler/Irena_Sendler2__.pps PowerPoint-presentatie over Irena Sendler] op messiaanshetlevendwater.be [http://fichiers.ma-planete.com/maaplanete/file/upload/pps_files/pps/39889_bedou747.pps Franstalige versie] | * [http://www.messiaanshetlevendwater.be/Presentaties/Irena%20Sendler/Irena_Sendler2__.pps PowerPoint-presentatie over Irena Sendler] op messiaanshetlevendwater.be [http://fichiers.ma-planete.com/maaplanete/file/upload/pps_files/pps/39889_bedou747.pps Franstalige versie] | ||
* [http://www.truthorfiction.com/rumors/i/irena-sendler.htm truthorfiction.com] Irena Sendler: True | * [http://www.truthorfiction.com/rumors/i/irena-sendler.htm truthorfiction.com] Irena Sendler: True | ||
==Verwijzingen== | |||
<references/> | |||
{{authority control|TYPE=p |Wikidata=Q151932}} | |||
{{DEFAULTSORT:Sendler, Irena}} | {{DEFAULTSORT:Sendler, Irena}} | ||
[[Categorie: Geboren in 1910]] | [[Categorie: Geboren in 1910]] | ||
[[Categorie: | [[Categorie: Overleden in 2008]] | ||
[[Categorie: Geboren in Warschau]] | |||
[[Categorie: Overleden in Warschau]] | |||
[[Categorie: Persoon in de Tweede Wereldoorlog]] | |||
[[Categorie: Rechtvaardige onder de Volkeren]] | |||
{{groei}} | |||
Huidige versie van 23 mrt 2024 om 21:28
Irena Sendler (in Polen: Irena Sendlerowa; geboren als Irena Stanisława Krzyżanowska; Warschau (Russische Keizerrijk), 15 februari 1910 – Warschau (Polen), 12 mei 2008) was een katholiek sociaal werkster, verpleegster en een medewerkster van de Raad voor hulp aan Joden in Warschau door wie 2.500 Joodse kinderen werden gered.
Onbekendheid
De activiteiten van Irena Sendler bleven lang onbekend. Zelfs in haar eigen land wisten slechts enkele historici iets over haar. In de periode van het communistische regime werden haar prestaties niet opgenomen in de officiële geschiedenisboeken. Zij zelf sprak nooit over deze gebeurtenissen.
Meer over Irena Sendler kwam pas aan het licht toen vier studenten in 1999 in Kansas een eindwerk maakten over de Shoah-helden. Een leraar ontdekte een kort krantenartikel waarin vermeld stond dat Irena 2.500 kinderen zou hebben gered. Hij gaf dit aan de studenten met de opdracht het na te trekken. De leraar dacht, aangezien hij er nooit over had gehoord, dat het krantenartikel het bij het verkeerde eind had. Toen de studenten het graf van Irena Sendler probeerden op te speuren, ontdekten zij tot hun verrassing dat dit graf niet bestond aangezien Irena nog leefde.
Leven
Irena Krzyżanowska werd geboren als het enige kind van een arts, Stanisław Krzyżanowski (1874–1917) en zijn echtgenote Janina. Hij was lid van de Poolse Socialistische Partij en was sociaal heel actief. Toen de tweejarige Irena kinkhoest had, verhuisde het gezin naar het voorstadje Otwock.
Haar vader leerde haar het volgende:
„Help altijd diegene die bezig is te verdrinken, zonder beschouwing van godsdienst of nationaliteit. Elke dag, om het even wie, helpen is een noodzaak die je hart je dicteert”.
Stanisław Krzyżanowski overleed in 1917 aan tyfus die hij had opgelopen bij het behandelen van zijn patiënten. In Otwock speelde Irena met Joodse kinderen en leerde van hen Jiddisch.
Activiteiten tijdens de oorlog
Toen Duitsland in 1939 Polen binnendrong, was Irena medewerkster aan de Dienst voor Sociale hulp van Warschau. Zij beheerde de volkskantines van de stad.
In 1942 werd door de nazi’s in Warschau een getto opgezet. De bevolking van het getto nam snel af van 450.000 naar rond de 70.000 personen, door honger, ziekte en de deportatie van tienduizenden naar concentratiekampen. Ontdaan door de levensomstandigheden in dit getto, sloot Irena zich aan bij de Raad voor hulp aan Joden.
De Duitse bezetters vreesden een mogelijke tyfusepidemie, en lieten toe dat de Polen de instellingen zouden controleren die besmettelijke ziektes moesten bestrijden.
Via deze instellingen kon Irena al gauw contact leggen met de families, bij wie zij aandrong hun kinderen buiten het getto te houden. Het was moeilijk om de ouders ervan te overtuigen hun kinderen aan haar toe te vertrouwen. Irena begreep dit zeer goed, aangezien zij zelf moeder was. Wanneer de ouders vroegen of zij kon beloven dat hun kind zou blijven leven, kon zij dit niet garanderen. De enige zekerheid was dat de kinderen zouden sterven als zij in het getto bleven. Soms, wanneer Irena met haar assistentes de families ging bezoeken om hen ervan te overtuigen de kinderen mee te geven, kon zij slechts vaststellen dat ze allen reeds in de doodstreinen waren meegevoerd. Elke keer als haar dit overkwam, ging zij nog meer strijden om kinderen te redden.
Aanvankelijk liet zij kinderen in een ziekenwagen wegvoeren als slachtoffers van tyfus. Maar al gauw gebruikte zij alles waarover ze kon beschikken om hen te verbergen en hen uit het getto te krijgen: vuilniszakken, werktuigdozen, goederenverpakkingen, aardappelzakken, doodskisten … In haar handen veranderde alles in ontsnappingsmiddelen. Zij bracht de kinderen onder bij bereidwillige pleegfamilies, in weeshuizen en kloosters.
Zij slaagde erin om in elk van de tien centra van de Dienst voor Sociale Hulp minstens een medewerker te rekruteren. Hierdoor konden honderden valse identiteitspapieren worden opgemaakt om de Joodse kinderen in veiligheid te brengen. Om de kinderen niet alleen in leven te houden, maar er ook voor te zorgen dat ze ooit hun echte identiteit en hun gegevens over hun familie zouden terugkrijgen, noteerde Irena hun echte naam en adres op stukjes papier die zij bewaarde in inmaakglazen, die vervolgens werden begraven onder een appelboom.
Arrestatie
Maar de nazi’s kregen lucht van haar activiteiten. Op 20 oktober 1943 werd Irena Sendler door de Gestapo aangehouden en weggevoerd naar de gevangenis van Pawiak. Ze werd er brutaal gefolterd.
In een strokussen in haar cel vond ze een prentje van Jezus Christus. Zij hield dit bij als wonderlijk bewijs gedurende alle moeilijke momenten van haar leven tot ze het in 1979 aan paus Johannes Paulus II schonk.
Tijdens de folteringen brak men haar voeten en benen. Tenslotte werd zij ter dood veroordeeld. Het verzet wou verhinderen dat Irena het geheim van de identiteit van de kinderen zou meenemen in de dood, en kocht de soldaat om die haar naar de executieplaats moest begeleiden, zodat die haar liet ontsnappen. Aangezien zij officieel op de lijst van geëxecuteerden stond, maakte zij vanaf nu gebruik van een valse identiteit.
Na de oorlog
Na de oorlog groef zij de conserveglazen op en gebruikte haar aantekeningen om de 2.500 kinderen terug te vinden die zij in adoptie-families had geplaatst. Zij probeerde hen te herenigen met hun verwanten, die over heel Europa verspreid waren, maar de meerderheid had hun familie in de nazi-concentratiekampen verloren.
De kinderen kenden haar slechts onder haar codenaam: Jolanta.
Op latere leeftijd
Jaren later, toen haar geschiedenis in een krant werd gepubliceerd, samen met oude foto’s van haar, namen verschillende van de geredde personen contact op met haar.
In haar kamer in het bejaardentehuis in Warschau had Irena honderden foto’s van de overlevenden of van hun kinderen, en ontbrak het nooit aan bloemen en aan dankbrieven uit de hele wereld. Zij was sinds jaren aangewezen op een rolstoel, te wijten aan folterletsels die haar door de Gestapo werden toegebracht. Zij beschouwde zich niet als een heldin en heeft nooit geroemd over haar daden.
In 1965 onderscheidde het Holocaust-instituut Jad Vasjem haar met de eretitel ’Rechtvaardige onder de Volkeren’. Als aandenken werd een boom geplant met daarnaast een gepolijste granietsteen met haar naam erop. De destijds communistische regering van Polen stond haar destijds niet toe om naar Tel Aviv te reizen om de eretitel in ontvangst te nemen. Uiteindelijk kon zij dit in 1983.[1]
In 2003 won Irena Sendler de Jan Karski prijs voor Waarde en Moed. De mededeling werd gedaan op 24 juli 2003 en de uitreiking vond plaats op 23 oktober 2003 in Washington, D.C.[2]
In oktober 2006, werd Irena Sendler, op de leeftijd van 96 jaar, voorgesteld voor de Nobelprijs van Vrede.
Op 15 maart 2007 riep de Poolse Senaat haar unaniem uit tot ’heldin’. Haar gezondheid liet haar niet meer toe deze gelegenheid bij te wonen.[1]
Op 12 mei 2008 overleed zij in een ziekenhuis aan de gevolgen van een longontsteking.[1]
In 2017 werd het verhaal van Irena Sendler uitgegeven als een stripverhaal, door Tom Verhofstadt en Nick Peeters. Deze laatste kwam later in het nieuws wegens lidmaatschap van het extreem-rechtse Schild & Vrienden.[3]
Bronnen en weblinks
- PowerPoint-presentatie over Irena Sendler op messiaanshetlevendwater.be Franstalige versie
- truthorfiction.com Irena Sendler: True
Verwijzingen
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Joods Actueel, juni 2008, Waarom geen Nobelprijs voor Irena Sendler
- º http://www.irenasendler.org/facts-about-irena/
- º Joods Actueel, september 2017, Uniek stripverhaal over Poolse heldin die duizenden kinderen redde tijdens de oorlog
Hulp genealogie en geschiedenis (Nederland) • Deepl vertaler • Schrijfassistent VRT • ChatGPT (Opgepast! Altijd verifiëren!) • Claude.ai (Opgepast! Altijd verifiëren!) • Copilot (Opgepast! Altijd verifiëren!) • tekst herschrijven met scribbr.io •