Irene van Athene

Irene van Athene (Grieks: Ειρήνη η Αθηναία; omstreeks 752 – 9 augustus 803) is de naam waarmee de Byzantijnse keizerin Irene Sarantapechaina (Ειρήνη Σαρανταπήχαινα) tijdens haar regeringsperiode van 797 tot 802 bekend stond. Voor zij de keizertitel als alleenheerser droeg, was zij van 775 tot 780 de gemalin van keizer Leo IV en van 780 tot 797 regente voor haar zoon, Constantijn IV.

Dat de keizerlijke macht in de handen van een vrouw lag, stootte in het westen op weinig begrip, en dit gaf een schijnbare legitimatie aan het Heilig Roomse Rijk als een voortzetting van het Romeinse Rijk.

Leven

Irene werd geboren tussen 750 en 755 in Athene in de adellijke familie Sarantapechos, en werd blijkbaar op jonge leeftijd wees. Op 1 november 769 werd Irene door keizer Constantijn V, die haar had uitgekozen als bruid voor zijn zoon, in Constantinopel binnengeleid. Het is niet duidelijk waarom zij werd gekozen, maar historici suggereren dat zij de eerste keizerlijke bruid was die door een schoonheidswedstrijd.

Op 17 december trouwde zij met de keizerlijke troonopvolger, Leo IV. Op 14 januari 771 schonk zij het leven aan een zoon, Contantijn VI. In 776 werd de jonge Constantijn tot medekeizer gekroond.

Dit leidde tot een opstand van zijn vijf oudere halfbroers, die zelf het recht op de troon opeisten. De opstand werd al snel onderdrukt en de samenzweerders werden verbannen naar de Krim.

Toen Leo IV op 8 september 780 overleed, was de troonopvolger Constantijn pas negen jaar oud. Omdat hij minderjarig was, was zijn moeder, Irene, regent, met de ondersteuning van haar hoofdminister, Staurakios.

Irene zette zich in om het gebruik van religieuze iconen terug in te voeren, nadat deze in het jaar 730 verboden waren. Toen de gelijkgezinde Tarasius op 25 december 784 verkozen werd tot patriarch van Constantinopel, zag Irene de mogelijkheid om een nieuw concilie te organiseren. Dit werd gepland op 1 augustus 786, maar moest afgeblazen worden onder druk van soldaten, die trouw waren aan de iconoclasten. Het concilie vond daarom in mei 787 plaats in Nicea. De aanwezige bisschoppen op dit Tweede Concilie van Nicea veroordeelden het iconoclasme en erkenden opnieuw de beeldenverering.

Theodorus de Studiet schreef een brief van lofprijzing aan Irene voor haar inzet voor het erkennen van de beeldenverering. Deze brief geldt als het begin van de vergissing, dat Irene in de Oosters Orthodoxe Kerk heiligverklaard zou zijn. Gebaseerd op de werken van de bollandisten, komt deze voorstelling tot op heden in het Westen voor.

Irene sloot in 787 een verbond met Karel de Grote. Er waren plannen om Karels dochter Rotrud uit te huwelijken aan Constantijn. Irene stuurde de eunuch Elissaios naar het hof van Karel de Grote, waar Rotrud voortaan Grieks leerde. Maar de huwelijksplannen gingen niet door. In de plaats daarvan regelde Irene dat haar zoon in 788 trouwde met Maria van Amnia.

Als zestienjarige vond Constantijn dat het tijd was om zelf te regeren. Een opstand tegen zijn moeder werd in de lente van 790 onderdrukt, waarna Irene erop stond dat zij in de militaire eed van trouw erkend zou worden als de oudere heerser. Deze vereiste stootte op verzet in de administratieve afdelingen in Asia Minor, waardoor Constantijn de kans zag om militaire middelen in te zetten om zelf aan de macht te komen. Hij werd de alleenheerser, en Irene werd van het keizershof verbannen.

In januari 792 mocht zij het hof weer betreden en haar functie als mederegeerder hervatten. De verzoening was oppervlakkig. In de interne conflicten die volgden, liet Constantijn sommigen van zijn vijanden onthoofden, sommige anderen de tong afsnijden en nog anderen de ogen uitsteken.

In 795 stuurde hij zijn echtgenote Maria en de twee dochters Euphrosyne en Irene naar een klooster en trouwde met een maîtresse, Theodate. Het huwelijk werd door velen als onwettig gezien. Theodate kreeg een zoontje, dat in 796 stierf.

Op 19 april 797 werd Constantijn gevangengenomen door ondersteuners van zijn moeder, en werden zijn ogen uitgestoken. Irene was de eerste vrouw die tot heersende keizerin werd gekroond. Waarschijnlijk overleed Constantijn aan zijn verwondingen.

Volgens de Byzantijnse geschiedschrijver Theofanes werd in 802 een huwelijk tussen Irene en Karel de Grote overwogen. Indien dit zo was, werd dit verhinderd door de afzetting van Irene dat jaar, waarna de „minister van financiën”, Niceforus, keizer werd. Irene werd in ballingschap gestuurd, eerst op het eiland Prinkipo, daarna op Lesbos, waar zij op 9 augustus 803 overleed.

Weblinks

• Der Spiegel, juni 2012, Von der Macht geblendet op http://www.spiegel.de/spiegel/spiegelgeschichte/d-89662031.html
• http://www.roman-emperors.org/irene.htm
• http://www.kaiserin.de/biographien/irene-von-athen.htm
• https://www.heiligenlexikon.de/BiographienE/Eirene_Irene.html
• http://www.britannica.com/biography/Irene-Byzantine-empress-752-803