Concept (filosofie)

Een concept (van het Latijn concipere - conceptum: bijeen nemen, vatten, begrijpen), ook een begrip, is een cognitieve eenheid, een mentale voorstelling van een of meer ideeën die worden samengevat in een hogere klasse van gelijkaardige of verwante verschijnselen of abstracte relaties.

Concepten zijn op die manier de denkbeeldige objecten waarmee filosofie wordt bedreven. Het gaat bij iedere filosofische benadering telkens om abstracte voorstellingen van toestanden, verbanden of kwaliteiten, die in de werkelijkheid worden onderscheiden en in een gezamenlijke denkvorm gebracht.

Een concept wordt gekenmerkt door een definitie waarin de eigenschappen ervan worden beschreven en waarmee het van andere begrippen wordt onderscheiden. Deze definitie kan expliciet of impliciet zijn. Sommige begrippen worden niet verder gedefinieerd omdat de inhoud ervan voor iedereen duidelijk en ontegensprekelijk is. Andere begrippen moeten vaak ter wille van het goed verstaan (en voor een goed begrip) duidelijk worden gedefinieerd.

Ieder begrip of concept wordt met een eigen symbool aangeduid dat het hanteren ervan vergemakkelijkt. Deze aanduiding kan een woordterm, een grafisch of ander symbool zijn.

Men onderscheidt meer algemene begrippen en meer specifieke. Naarmate een begrip algemener is, wordt het als meer omvattend beschouwd, heeft het een ruimere geldigheidsbasis. Een specifiek begrip daarentegen heeft een geringere realiteitsinhoud, is dus op minder gegevens uit de werkelijkheid toepasbaar.

Verschillende concepten kunnen in principe niet dezelfde naam hebben. Wel kunnen, andersom, bepaalde begrippen met meerdere termen of namen worden aangeduid. In het laatste geval spreekt men van homonymie. Het bestaan van homoniemen wijst vaak op een nuanceverschil in betekenis, of een verschillende herkomst in plaats of in tijd.

Een concept is niet hetzelfde als een idee, maar kan ermee samenvallen. Waar een idee één enkel denkbeeld is, vat een concept meestal meerdere denkbeelden en ideeën samen.

Een lemma op Wikisage kan men beschouwen als een concept. Het wordt aangeduid met een eigen naam, (de titel), het wordt gedefinieerd in de eerste paragraaf van de beschrijving, en daarna wordt deze beschrijving verder uitgewerkt en desgevallend aangevuld met verbanden. Men kan al deze begrippen vervolgens categoriseren volgens een oppervlakkige terminologische benadering of een of meer inhoudelijke die veeleer naar de eigenschappen ervan verwijzen. Deze benaderingen kunnen mekaar aanvullen om een vollediger werkelijkheidsbeeld op te roepen.

Oorsprong van concepten

Over de oorsprong van concepten of ideeën is veel geschreven. Grofweg zijn er twee standpunten; het rationalisme, dat er van uit gaat dat de ideeën uit de rede voortkomen en het empirisme, dat stelt dat alle kennis uiteindelijk uit de (zintuiglijke) ervaring stamt. Een voorbeeld van een vertegenwoordiger van het eerste standpunt is Plato, van het tweede standpunt Aristoteles. Recent is gepleit voor een verfijning van deze onderscheidingen door de metafysicus Laurence Bonjour in zijn werk In Defense of Pure Reason.

Zie ook

• Concept (doorverwijspagina)
• Empirisme
• Idee
• Rationalisme
• Beelddenken

Noten