Brontekst bekijken van Frans

{{Zijbalk officiële taal van UNESCO}}
{{Zie dp}}
{{Infobox taal
| Naam in Nederlands = Frans
| Naam in taal =
| gesproken = {{FR}}<br />{{BE}} ([[Franse Gemeenschap]])<br />{{LU}}<br />{{CH}} (groot deel) <br />{{CA}} ({{CA-vlag|Quebec}})<br />{{HT}} (groot deel)<br />[[Afrika]] (groot deel)<br />[[Unie van Indochina|Zuidoost-Azië]] (groot deel)<br />[[Franse koloniale rijk|Franse koloniën]]
| sprekers = 275 miljoen (moedertaalsprekers)<br />85 miljoen (tweede taal)<ref>[https://web.archive.org/web/20121011123757/http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/actions-france_830/langue-francaise-francophonie-diversite-linguistique_1040/langue-francaise_3094/les-priorites_20237/francais-langue-internationale_83179.html Les priorités: Le français, langue internationale op France Diplomatie]</ref>
| rang = 14 (moedertaal), 5 (totaal){{Bron?||2015|01|04}}
| taalfamilie = [[Indo-Europees]]<br />
* [[Italische talen|Italisch]]
** [[Romaanse talen|Romaans]]
*** [[Italo-Westerse talen|Italo-Westers]]
**** [[Gallo-Iberische talen|Gallo-Iberisch]]
***** [[Gallo-Romaanse talen|Gallo-Romaans]]
****** [[Oïl]]
******* '''Frans'''
| dialecten = [[Zwitsers-Frans]] <br /> [[Québécois]] <br /> [[Dialecten van de wereld - F#Frans|etc.]]
| creolen = [[Kreyòl|Haïti-Creools]] (Kreyòl Ayisyen)
* [[Lanc-Patuá]]
* [[Seychellois]]
* [[Louisiana-Creools]] (Kreyol Lwiziyen)
* [[Franse creoolse talen|etc.]]
| alfabet = [[Latijns alfabet|Latijns]]
| officieelin = {{FR}} <br /> {{BE}} <br /> {{BJ}} <br /> {{BF}} <br /> {{BI}} <br /> {{CA}} <br /> {{CF}} <br /> {{KM}} <br /> {{CG}} <br /> {{CD}} <br /> {{DJ}} <br /> {{GQ}} <br /> {{GA}} <br /> {{GG}} <br /> {{GN}} <br /> {{CI}} <br /> {{HT}} <br /> {{JE}} <br /> {{CM}} <br /> {{LU}} <br /> {{MG}} <br /> {{ML}} <br /> {{MR}} <br /> {{MC}} <br /> {{NE}} <br /> {{SN}} <br /> {{SC}} <br /> {{TD}} <br /> {{TG}} <br /> {{VU}} <br /> {{CH}} <br /> {{GP}} <br /> {{MQ}} <br /> {{GF}} <br /> {{RE}} <br /> {{YT}} <br /> {{PF}} <br /> {{WF}} <br /> {{PM}} <br /> {{MF}} <br /> {{NC}} <br /> {{IT}} ([[Valle d'Aosta]]) <br /> {{Vlag Afrikaanse Unie}} <br /> {{EU}} <br /> {{UN}} <br /> [[Benelux]] {{CA-vlag|Saint-Barthélemy}}
| organisatie = [[Académie française]] (Frankrijk) [[Déléguation générale à la langue française et aux langues de France]] (Frankrijk)[[Office québécois de la langue française]] (Quebec) [[Service de la langue française]] (België)
[[Organisation internationale de la Francophonie]] (Wereld)
| 639-1 = fr
| 639-2 = fre/fra
| 639-3 = fra
| portaal2 = Frans
}}
[[Bestand:Map-Francophone World.png|thumb|300px|Het Frans in de Wereld{{Legenda|#0C5EB1|Moedertaal}}{{Legenda|#0080FF|Bestuurlijke taal}}{{Legenda|#9FCEFF|Cultuurtaal}}{{Legenda|#00FF00|Minderheden}}]]
Het '''Frans''' is veruit de meest gesproken [[Gallo-Romaanse talen|Gallo-Romaanse taal]]. Het behoort daarbuiten tot de grotere groep van de [[Romaanse talen]], die alle uit het [[Latijn]] zijn voortgekomen. Het Frans is van oudsher inheems in [[West-Europa]], maar wordt als [[officiële taal]] tegenwoordig gesproken in tientallen landen wereldwijd. Ook is er een aantal [[creoolse talen]] op basis van het Frans ontstaan.

Het Frans wijkt op een aantal belangrijke punten van de meeste andere Romaanse talen af. Ten eerste kent het Frans een verregaande afslijting van [[morfologie (taalkunde)|morfologische]] uitgangen. Ten tweede heeft het een groot aantal [[breking (taal)|brekingen]] en [[klankverschuiving]]en, die al in het [[Oudfrans]] optraden en in het [[Middelfrans]] nog verder zijn geëvolueerd. Ten derde heeft het een licht [[Gallisch]] [[substraattaal|substraat]] (terug te vinden in een woord als ''quatre-vingts'' ‘tachtig’, letterlijk ‘vier-twintigen’; in de [[Keltische talen]] telt men in [[Vigesimaal|twintigtallen]]) en een vrij ingrijpend [[Frankisch]], vooral [[Nederfrankisch]], [[superstraattaal|superstraat]], dat zich onder meer uit in de tweeledige ontkenningen ''ne ... pas'', ''ne ... rien'', ''ne ... personne'', ''ne ... jamais'' enz.

== Plaatsbepaling en indeling ==
Het Standaardfrans of Nieuwfrans is in feite de gecultiveerde versie van het [[Francien|Francilien]], de [[streektaal]] van de ''[[Île-de-France]]''. Dit behoort tot de ''Oïl''-groep van de Gallo-Romaanse talen. Hoewel het Standaardfrans de streektalen van Frankrijk grotendeels verdrongen heeft, onderscheidt men nog altijd een aantal meer of minder verwante zustertalen van het Frans:

* '''Gallo-Romaanse talen'''
** ''[[Langue d'Oïl|Oïl-talen]]'':
*** [[Bourgondisch (taal)|Bourgondisch]]
*** [[Champenois]]
*** [[Franc-comtois]]
*** [[Gallo (streektaal)|Gallo]]
*** [[Lotharings]]
*** [[Normandisch]]
*** [[Picardisch]]
*** [[Poitevin (taal)|Poitevin]]
*** [[Saintongeais]]
*** [[Waals]]
** [[Francoprovençaals]]
** ''[[Occitaans]]''
*** [[Auvergnat]]
*** [[Gascons]]
*** [[Languedocien]] (''in enge zin'')
*** [[Limousijns]]
*** [[Provençaals]]
*** [[Vivaro-alpin]]

In [[Frankrijk]] worden de meeste van deze talen traditioneel beschouwd als [[dialect]]en, dat wil zeggen als minderwaardig. Het gebruik ervan is lange tijd ontmoedigd. Recenter is de houding tegenover deze talen evenwel duidelijk versoepeld.

== Verbreiding ==
{{Zie ook|Zie ook [[Talen van de wereld]]}}
Het Frans wordt tegenwoordig door ongeveer 75 miljoen mensen gesproken als hun moedertaal.<ref>[http://www.ethnologue.com/language/fra Ethnologue]</ref> Het komt daarmee op de 14e plaats in de lijst van meest gesproken talen wereldwijd.<ref>[http://www.ethnologue.com/statistics/size Ethnologue]</ref> Het wordt gesproken door 63 miljoen mensen in [[Frankrijk]], 7,7 miljoen mensen in [[Canada]] (voornamelijk in [[Quebec (provincie)|Quebec]]), 4,2 miljoen in [[België (hoofdbetekenis)|België]] (voornamelijk in [[Wallonië]] en [[Brussels Hoofdstedelijk Gewest|Brussel]]) en 1,8 miljoen in [[Zwitserland]]. Het [[Cajun-Frans]] in [[Louisiana (staat)|Louisiana]] gaat snel achteruit; het werd in 2000 door minder dan 200.000 mensen gesproken.

=== Historische achtergrond ===
Als taal van de bestuurlijke elite is het Frans vanaf [[1066]] in Engeland eeuwenlang een factor van belang geweest en heeft blijvende sporen nagelaten in het oorspronkelijk Angelsaksische Engels. Pas in 1258 werd er in Engeland voor het eerst weer een officieel document in het Engels opgesteld. Het [[Anglo-Normandisch]] was tot in de [[15e eeuw]] in gebruik voor literaire en bestuurlijke doeleinden. Ook nu wordt het Anglo-Normandisch nog incidenteel gebruikt, de Britse koningin laat met de woorden "La Reyne remercie ses bons sujets, accepte leur benevolence, et ainsi le veult" aan het parlement weten een wet goed te hebben gekeurd.<ref>^ Bennion, Frands. "Modern Royal Assent Procedure at Westminster" (downloadable doc). New Law Journal. Retrieved on 18 November 2007.</ref> In Rusland, Spanje, Duitsland en elders is het Frans in de 17e eeuw in zwang gekomen als taal van de sociale elite, maar sinds de opkomst van het [[nationalisme]] in Europa in de 19e eeuw is het door de landelijke voertalen weer verdrongen.

=== Huidige situatie ===
Het Frans wordt als erfenis van het Franse kolonialisme buiten Frankrijk nog door zeker 50 miljoen mensen als [[tweede taal]] gebruikt. Vooral in [[Afrika]] en in mindere mate in Zuidoost-Azië speelt de taal een grote rol als cultuurtaal, hetzij omdat het Frans onmisbaar is als neutrale factor, die nodig is te midden van een verscheidenheid aan rivaliserende inheemse talen, hetzij dat de inheemse talen nog geen schriftelijke erfenis hadden en daarom te zwak stonden om de rol van het Frans als volwaardig medium voor cultuur en bestuur te kunnen overnemen. De taal speelt daarmee dezelfde rol als het Latijn tijdens en na de Romeinse kolonisatie van Gallië en andere Europese delen van het voormalige Romeinse Rijk. In veel Afrikaanse landen is het Frans de enige officiële taal.

Het Frans wordt in vijfenveertig landen en gebieden gesproken. In minimaal zes hiervan ([[Frankrijk]], [[Frans-Polynesië]], [[Monaco]], [[Nieuw-Caledonië (gebiedsdeel)|Nieuw-Caledonië]], [[Quebec (provincie)|Quebec]] en [[Saint-Pierre en Miquelon]]) is het de meest gesproken taal. Daarnaast is het een belangrijke immigrantentaal in elf andere landen.

Het Frans heeft in [[Maastricht]] eeuwenlang (tot in de [[18e eeuw]]) een belangrijke plaats ingenomen in het bestuurlijke en hoge [[burgerlijk]] leven.<ref>M. C. A. Kessels-van der Heijde: [http://historischhuis.nl/recensiebank/review/show/66 Maastricht, Maestricht, Mestreech]. ''De taalverhouding tussen Nederlands, Frans en Maastrichts in de negentiende eeuw.''</ref><ref>Zie ook [[Frans in Nederland]]</ref> In het lokale [[Maastrichts]]e dialecten zijn nog Franse invloeden te herkennen, onder meer in de [[woordenschat]].

=== Internationaal ===
Ondanks de sterke opkomst van het [[Engels]] vanaf de [[20e eeuw]], is ook het Frans tot op heden een belangrijke taal in het [[diplomatie]]ke verkeer. Tot in de eerste helft van de 20e eeuw was het de belangrijkste internationale taal. Zo schreef de Nederlandse natuurkundige [[Hendrik Lorentz]] nogal wat Franstalige publicaties en gebruikt men nog steeds Franse termen in de [[posterijen]]. De taal is nog altijd een van de officiële talen van de [[Verenigde Naties]]. Ook in de [[Europese Unie]] speelt het een belangrijke rol, al gaat die relatief achteruit door de uitbreiding van de Unie. In 2012 was het Frans de vierde meest gesproken taal binnen de EU.<ref>{{en}}[https://web.archive.org/web/20160106183351/http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_386_en.pdf EUROPEANS AND THEIR LANGUAGES REPORT], juni 2012</ref>Als taal voor wetenschappelijke publicaties van transnationaal belang is het Frans vrijwel geheel verdrongen door het Engels.
[[Bestand:Francophone Africa.svg|thumb|Verbreiding in Afrika]]

== Geschiedenis ==
De oudste Franstalige geschriften dateren uit de [[9e eeuw]]. Het oudste document in het Frans is de ''[[Eed van Straatsburg]]'', die blijkbaar door het gewone volk begrepen moest worden. Vanaf de [[12e eeuw]] kan van een literaire cultuur gesproken worden. De meeste Franse teksten tot aan de [[14e eeuw]] zijn gesteld in zuidelijke dialecten, het [[Occitaans]] ofwel de [[Langue d'Oc]]. In het [[Edict van Villers-Cotterêts]], dat in [[1539]] is opgesteld, werd het Frans als verplichte taal voor het bestuur ingesteld. Dit werkte in het voordeel van de [[Langue d'Oïl]], de noordelijke variant van het Frans, want het noordelijke Parijs was toen al zo'n duizend jaar het nationale bestuurscentrum. In die tijd werd ook een begin gemaakt met het formaliseren van de [[grammatica]] en het samenstellen van woordenboeken.<br />
In 1635 werd de [[Académie française]] opgericht. Daarmee werd het standaardiseren van de Franse taal een staatszaak. De bloeitijd voor het Frans was met name de 17e eeuw, met schrijvers als [[Pierre Corneille|Corneille]], [[Jean Racine|Racine]] en [[Molière (schrijver)|Molière]]. In de [[18e eeuw]] maakte het Latijn in wetenschappelijke publicaties steeds meer plaats voor het Frans, wat de helderheid en precisie van de taal zelf ten goede kwam.

Men deelt de historische ontwikkelingsfasen van het Frans als volgt in:
* ''[[Oudfrans]]'' (ongeveer tot de [[13e eeuw]]);
* ''[[Middelfrans]]'' (tot de [[16e eeuw]])
* Nieuwfrans.

De moderne Franse spelling dateert (net als die van het Engels) grotendeels van het einde van de Middeleeuwen; omdat de uitspraak sindsdien vrij verregaand is veranderd, is de schrijfwijze tegenwoordig verre van fonetisch. Ze vertelt dan ook meer over de situatie in de Middeleeuwen, toen alle eindletters nog werden uitgesproken (''filles'' klonk dus zoals het geschreven werd), de ''ai'' en de ''oi'' nog wijde tweeklanken waren en de ''ou'' meer als ''oow'' klonk (evenals de [[Middelnederlands]]e ''oe'' in ''boec''!).

== Grammatica ==
=== Vervoegingen ===
Het Frans kent, zoals alle Romaanse talen, meer [[werkwoordstijd]]en en [[persoonsvorm]]en dan talen als het Nederlands, terwijl [[hulpwerkwoord]]en een minder belangrijke rol spelen. Er zijn zodoende per werkwoord veel meer individuele vormen. Ook zijn er vier verschillende families regelmatige werkwoorden (eindigend op -''er'', -''ir'' met infix, -''ir'' zonder infix en -''re''). Hieronder staan de vervoegingen van de belangrijke onregelmatige werkwoorden ''être'' ‘zijn’ en ''avoir'' ‘hebben’ voor vier tijden.

{| class="wikitable"
| rowspan="1" | '''Infinitief'''
!1e persoon!!2e persoon!!3e persoon!!1e persoon!!2e persoon!!3e persoon
|-
|
| colspan="6" align="center" | '''tegenwoordige tijd (''présent'')'''
|-
|-
|'''être'''
|je suis||tu es||il/elle/on est||nous sommes||vous êtes||ils/elles sont
|-
|'''avoir'''||j'ai||tu as||il/elle/on a||nous avons||vous avez||ils/elles ont
|-
|
| colspan="6" align="center" | '''[[Imperfectief aspect|imperfectief]] onvoltooid verleden tijd (''imparfait'')'''
|-
|'''être'''
|j'étais||tu étais||il/elle/on était||nous étions||vous étiez||ils/elles étaient
|-
|'''avoir'''
|j'avais||tu avais||il/elle/on avait||nous avions||vous aviez||ils/elles avaient
|-
|
| colspan="6" align="center" | '''toekomende tijd (''futur'')'''
|-
|'''être'''
|je serai||tu seras||il/elle/on sera||nous serons||vous serez||ils/elles seront
|-
|'''avoir'''
|j'aurai||tu auras||il/elle/on aura||nous aurons||vous aurez||ils/elles auront
|-
|
| colspan="6" align="center" | '''[[Perfectief aspect|perfectief]] onvoltooid verleden tijd (''passé composé'')'''
|-
|'''être'''
|j'ai été||tu as été||il/elle/on a été||nous avons été||vous avez été||ils/elles ont été
|-
|'''avoir'''
|j'ai eu||tu as eu||il/elle/on a eu||nous avons eu||vous avez eu||ils/elles ont eu
|}

=== Woordvolgorde ===
De [[SVO-volgorde]] is de meest gebruikelijke volgorde in hoofd- en bijzinnen, maar de [[SOV-volgorde]] is verplicht wanneer de [[Object (taalkunde)|voorwerpsvormen]] van de [[Persoonlijk voornaamwoord|persoonlijke voornaamwoord]]en worden gebruikt. Van begin tot eind van de zin met SOV-volgorde :
* Onderwerp
* Ontkenning deel I (''ne'' ...)
* Voorwerpsvormen van persoonlijke voornaamwoorden
** Algemeen of wederkerend voorwerp: ''me'' ‘mij/me’, ''te'' ‘jou’, ''nous'' ‘ons’, ''vous'' ‘jullie/je, u’ en ''se'' ‘zich’
** [[Lijdend voorwerp]]: ''le'' ‘hem’, ''la'' ‘haar’, ''les'' ‘hen’
** [[Meewerkend voorwerp]]: ''lui'' ‘hem, haar’, ''leur'' ‘hun’
* Bijwoordse voornaamwoorden: ''y'' en ''en''
* Persoonsvorm (hulpwerkwoord)
* Ontkenning deel II (... ''pas'', ''rien'', ''personne'', ''jamais'' enz.)
* Voltooid deelwoord
* Infinitief
* Niet-werkwoordelijke rest
** Bijwoorden
** Onderwerps- en objects[[Complement (taalkunde)|complementen]]

=== Klemtoon ===
De klemtoon in een Frans woord ligt in de regel op de laatste [[lettergreep]], behalve als het woord op een [[sjwa]] eindigt; dan ligt de klemtoon op de voorlaatste lettergreep.

== Als onderwijsvak ==
In het Nederlands [[Middelbare school|middelbaar onderwijs]] is Frans in de [[bovenbouw (onderwijs)|bovenbouw]] een [[keuzevak]]. In de onderbouw van [[havo]] en [[vwo]] wordt het op de meeste scholen echter wel verplicht gesteld. Afhankelijk van de school en het opleidingsniveau is er soms, naast het verplichte Engels, een tweede moderne vreemde taal verplicht. Dit kan, afhankelijk van de keuze van de school, Frans zijn. Van de [[zestiende eeuw|zestiende]] tot de [[negentiende eeuw]] kende het Nederlandse onderwijs de [[Franse school]], waar het Frans centraal stond.

In [[Vlaanderen]] is Frans op de lagere school altijd een verplicht vak in het vijfde en zesde [[leerjaar]]. Het staat de scholen vrij om al eerder met (initiatie)Frans te beginnen. Voor scholen in [[taalgrens]]gemeenten, [[faciliteitengemeenten]] en Vlaamse scholen in het Brussels [[gewest (België)|gewest]] start de studie van het Frans minstens in het derde leerjaar. In het secundair onderwijs is het een verplicht vak, behalve in sommige richtingen van het [[beroepssecundair onderwijs]].

== Zie ook ==
* [[Alliance française]]
* [[Belgisch-Frans]]
* [[Cajun-Frans]]
* [[Franse taal in Nederland]]
* [[Frans met haar op]]
* [[Frans braille]]
* [[Lijst van Franse spreekwoorden]]
* [[Lijst van Franse woorden en uitdrukkingen in de Nederlandse taal]]
* [[Lijst van landen waar Frans een officiële taal is]]

{{Appendix||2=
== Noten ==
{{References}}
== Externe links ==
* {{en}}[http://www.languagetrav.com/french Frans voor reizigers] - Uitspraak, woorden en zinnen, en links gerelateerd aan de Franse taal
* [http://statbel.fgov.be/studies/thesis_nl.asp?n=426 Kennis van het Frans in België, Nederland en de rest van de Europese Unie]
* [http://www.academie-francaise.fr/ Académie française] onder meer woordenboek (8e druk geheel, 9e druk nog incompleet)
}}
{{Navigatie Italische en Romaanse talen}}
{{Navigatie Talen in Italië}}
{{InterWiki|code=fr}}
{{Zusterproject
| commons     = 
| commonscat  = French language
| wikiatlas   = 
| wikispecies = 
| wiktionary  = Frans
| wikibooks   = Frans
| wikisource  = 
| wikiquote   = 
| wikinews    = 
| wikivoyage  = Taalgids Frans
}}

[[Categorie:Frans| ]]