Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Vergelijking van Esperanto en Interlingua
| Dit artikel is onderdeel van de serie Esperanto |
| Taal |
| Akademio de Esperanto · Grammatica · Woordenboek · Esperantologie · Alfabet · Telwoorden · Fundamento |
| Verenigingen |
| Akademio Internacia de la Sciencoj · UEA · TEJO · BEMI · Esperanto Nederland · NEJ · Vlaamse Esperantobond · FLEJA · OSIEK · Internationale Katholieken |
| Geschiedenis |
| L.L. Zamenhof · Tijdslijn · Verklaring van Boulogne · Ata-ita-crisis · Neutraal Moresnet · Manifest van Praag · Bona Espero · Esperantostad |
| Esperantocultuur |
| Esperanto-bijeenkomst · Ĝangalo · Radio · Internacia Televido · Finvenkismo · Homaranismo · Kabei · Pasporta Servo · Politiek · La Espero · Stelo · Symbolen · Esperantist · UK · IJK · Moedertaalsprekers · Zamenhofdag |
| Esperantoliteratuur |
| PIV · Auteurs · Esperantostrips · Esperantotijdschrift |
| Kritiek |
| Vergelijking met Ido · Vergelijking met Interlingua · Hervormd Esperanto · Esperantido · Eurokloon |
Portaal  Esperanto
|
| Interlingua | |
|---|---|
| Gecreëerd door: | International Auxiliary Language Association |
| Soort taal: | Internationale hulptaal |
| Vooral populair in: | Scandinavië en Noord-Amerika |
| Aantal Sprekers: | Moedertaalsprekers: Geen, voor zover bekend. Als tweede taal: Naar schatting 1500 |
| Bronnen: | Romaanse talen en Neo-latijn |
| ISO-codes | |
| ISO 639-1: | ia |
| ISO 639-2: | ina |
| ISO/DIS 639-3 | ina |
| Andere IALs | |
| Afrihili · Esperanto · Glosa · Ido · Interlingue · Latino sine Flexione · Lingua Franca Nova · Neo · Novial · Ro · Slovianski · Solresol · Volapük | |
| Aanverwante Artikels | |
| Alexander Gode · Interlingua · Kunsttaal · Latino Moderne · Romanica· Vergelijking met Esperanto | |
| Categorieën: | Taal Kunsttaal Internationale hulptaal Interlingua |
| Interlingua Wikimedia | |
| Wiktionary · Wikibooks | |
De opzet van dit artikel is een beeld te scheppen van de belangrijkste verschillen tussen Esperanto en Interlingua, twee kunsttalen die volledig verschillende benadering hebben gekozen met betrekking tot het scheppen van een internationale hulptaal. Zie voor meer informatie over deze beide hulptalen zelf, de desbetreffende artikelen, die hierboven gekoppeld zijn.
Hoewel deze talen beiden geclassificeerd worden als IALs (International Auxiliary Languages, oftewel internationale hulptalen), is er een aanzienlijk verschil in de intellectuele basis van het Esperanto en Interlingua. Er kan gezegd worden dat beide talen een succesvolle toepassing van een bepaald soort IAL zijn. Er is echter in de gebruikersgemeenschap van beide talen een polemische traditie om de ene "concurrerende" hulptaal met de criteria van de andere te beoordelen (dat wil zeggen: Interlingua beoordelen door middel van esperantistische criteria, en 'vice versa'). Toch zijn er, ondanks de verschillende achtergronden, overeenkomsten in het taalgebruik van beide gemeenschappen gevonden.
Intellectuele achtergrond
Zowel onder de Esperantisten als de Interlinguïsten hebben de verschillende visies van L.L.Zamenhof en Alexander Gode nog steeds hun fervente aanhangers. Dokter Zamenhof, de uitvinder van Esperanto, werd bewogen door verschillende idealen uit de 19de eeuw. Esperanto moest een neutraal communicatiemiddel worden en op die manier een hulpmiddel zijn om zijn idealen en zijn wereldbeeld van homaranismo te realiseren. Zamenhofs zogeheten interna ideo (interne idee) berustte op de hoop ooit 'broederschap en gerechtigheid onder de mensen' te verwezenlijken door het aannemen van Esperanto als wereldtaal. Moderne Esperantisten steunen nog steeds op dit universalistische idee om hun voorkeur voor het Esperanto kracht bij te zetten met de volgende argumenten:
- Het Europese karakter van Esperanto is puur toevallig. Voorstanders hebben de neiging om uit ideologische redenen de nadruk op de niet-westerse eigenschappen van de taal te leggen.
- Esperanto is, onder ideale omstandigheden, de internationale tweede taal, en vervangt daarmee alle andere talen in internationale communicatie. Argumenten voor het gebruik van Esperanto gaan over het algemeen uit van een wijdverbreid gebruik van de taal.
- De fina venko (uiteindelijke overwinning) van Esperanto blijft, hoewel het nog ver in de toekomst ligt, een belangrijk ideologisch uitgangspunt.
- Esperanto is een communicatiemiddel voor een specifieke pacifistische, internationalistische en humanistische ideologie.
- Esperantisten hechten een groot belang aan het bevorderen van een interne Esperanto-cultuur.
Halverwege de twintigste eeuw, toen Gode de ontwikkeling van Interlingua leidde, begonnen de achterliggende idealen van Esperanto wat naïef te lijken. Gode, beïnvloed door Herder stelde een romantische, anti-positivistische visie op taal voor. Talen zijn een aspect van een menselijke cultuur, niet een middel om een doel te bereiken. Een ideaal kan alleen kunstmatig aan een taal gekoppeld worden. Naar zijn mening was een internationale taal op basis van het Esperantomodel ofwel onmogelijk, ofwel alleen te bereiken onder totalitaristische dwang. Gode stelde dat een universele, wereldwijde taal een universele menselijke cultuur vooronderstelt, en op dit moment bestaat die cultuur niet en is zij ook niet per se wenselijk. Zij zou alleen door dwang opgelegd kunnen worden.
Leerbaarheid en begrijpelijkheid
Sommige Interlinguïsten beweren dat, hoewel Esperantisten met andere Esperantisten kunnen communiceren, Interlingua geschikt is voor communicatie met veel grotere groepen mensen dan alleen andere Interlinguïsten. En toch heeft dit principe van comprensibilitate a prime vista (begrijpelijkheid op het eerste gezicht) ook zijn nadelen. Hoewel Interlingua voor mensen die Romaanse talen kennen gemakkelijk te begrijpen is , hebben anderen die niet met deze talen vertrouwd zijn het moeilijker om Interlingua te leren spreken en schrijven.
De grammatica van Interlingua is minder regelmatig dan die van Esperanto: sommige werkwoorden behouden bijvoorbeeld de dubbele woordstam uit het Latijn en er bestaan verkorte vormen voor de drie meest gebruikte werkwoorden. De basiswoordenschat die aangeleerd moet worden om in Interlingua een gewone alledaagse conversatie te houden is veel groter dan in Esperanto omdat Interlingua geen gestandaardiseerde affixen kent: het ontleent zijn woordstammen hoofdzakelijk aan bestaande Romaanse talen.
| Esperanto | Interlingua | Nederlands |
| sana | san | gezond |
| sano | sanitate | gezondheid |
| malsana | malade | ziek, ongezond |
| malsano | maladia | ziekte |
| malsanulejo | hospital | ziekenhuis |
| saniĝi | recovrar | herstellen, genezen, gezond worden |
| sanigi | curar | genezen, gezond maken |
| malsaniĝi | cader malade | ziek worden |
Voor de lezer die het Engels of een Romaanse taal beheerst, is alleen de middelste kolom herkenbaar. De middelste kolom is ook internationaler: een woord als 'hospital' bijvoorbeeld, bestaat in vele talen (zelfs in het Esperanto!), maar malsanulejo bestaat alleen in Esperanto.
Maar voor iemand die niet bekend is met Engels of met een Romaanse taal, is de linkerkolom makkelijker te leren, omdat het Esperanto maar één woordstam als uitgangspunt gebruikt, san-, en die dan combineert met een gestandaardiseerde reeks semantische voor- en achtervoegsels die op ieder woord in Esperanto toegepast worden. De aan elkaar gerelateerde concepten van ziekte en gezondheid gebruiken niet alleen dezelfde wortel, maar ze worden op dezelfde manier afgeleid van de woorden 'gezond' en 'ziek': sana → malsana, sana → sano, malsana → malsano. Als de affixen van andere woorden gekend zijn, hoeft alleen nog maar de wortel san- aangeleerd te worden. De Interlingua woorden voor ziek en gezond zijn echter niet aan elkaar gerelateerd. Ze zijn idiosyncratisch afgeleid van de verschillende woordstammen voor 'ziek' en 'gezond':san × malade, san → sanitate, malade → maladia (en niet 'maladitate'). Het gevolg is dat vier woorden geleerd moeten worden. Kortom in Interlingua zijn de woorden herkenbaar vanwege hun wijdverbreid gebruik in diverse Europese talen, terwijl Esperanto-woorden hun herkenbaarheid danken aan de vervoeging van een klein aantal wortels door middel van een reeks betekenisvolle standaard voor- en achtervoegsels en woorduitgangen.
Een neutrale woordenschat
De woordenschat van Esperanto, die voornamelijk afgeleid is van Romaanse, Germaanse en Slavische talen, kan beschouwd worden als neutraler dan die van Interlingua, die in de regel alleen woorden van Latijnse oorsprong gebruikt (er zijn woorden van andere komaf, als er geen pan-Romaans woord beschikbaar is, maar zelfs deze worden Latijnser gemaakt, bijvoorbeeld het Nederlandse blokkade, Duitse Blockade, Russische 'блокада' → Interlingua 'blocada'. Wat niet wegneemt dat de meest gebruikte woorden in Esperanto ook van Latijnse oorsprong zijn.
Alexander Gode (de bedenker van Interlingua) heeft geprobeerd de internationale wetenschappelijke termen te behouden, die voornamelijk van Grieks-Latijnse oorsprong zijn. De noodzaak om comprensibilitate a prime vista te bereiken verbiedt bij Interlingua ook het gemengd gebruik van wortels, aangezien dit niet begrijpelijk zou zijn voor de moedertaalsprekers van een taalfamilie.
Grammaticale neutraliteit
Beide talen worden in het algemeen beschouwd als talen met een grammatica die afstamt van Indo-Europese talen, maar Esperantisten kennen aan het Esperanto een grotere neutraliteit toe vanwege het regelmatige systeem van woordvorming (zie hieronder).
Neutrale woordvorming
Interlingua stelt zijn woordenschat samen op basis van een "consensus" tussen Engels, Frans, Italiaans en Spaans/Portugese woorden voor hetzelfde begrip. Hoewel Esperanto dezelfde wortels gebruikt en ook gebruik maakt van Germaanse en Slavische wortels, worden nieuwe woorden vaak gevormd door agglutinatie, zoals ook in het Duits, in het Hongaars en in vele Aziatische talen gebeurt. Neem bijvoorbeeld het Esperanto woord voor ziekenhuis: mal-san-ul-ej-o Dit woord kan opgesplitst worden in verschillende delen:Mal(affix voor 'het tegenovergestelde van'), san(woordstam 'gezond'), ul (suffix voor 'persoon'), ej (suffix voor 'plek') en o (de uitgang voor het zelfstandig naamwoord): Dus: Een plek voor iemand die het tegenovergestelde van gezond is. Deze methode van woordvorming (die bekend is voor sprekers van veel Aziatische en oost-Europese talen) maakt het mogelijk met een beperkte reeks 'wortels' (woordstammen) een aanzienlijke woordenschat op te bouwen.
Orthografie
De spelling van het Esperanto is gebaseerd op de Slavische talen die gebruikmaken van het Latijnse alfabet, en is volledig fonetisch (één letter vertegenwoordigt één klank). Interlingua daarentegen gebruikt een orthografie die gebaseerd is op de Romaanse talen, en offert daarmee voor een deel de fonetiek op ten bate van een spelling die herkenbaar is voor sprekers van West-Europese talen.
Het Esperanto woord kontakto en het Interlingua woord contacto bijvoorbeeld betekenen hetzelfde, maar worden anders geschreven, omdat de spelling van het Esperanto simpeler is dan die van het Interlingua. De letter "c" kan in het Interlingua de klanken /k/, /ts/ en /s/ voorstellen, afhankelijk van de letters die ernaast staan en van de moedertaal van degene die het uitspreekt. Daarom is Interlingua moeilijker aan te leren voor mensen die geen Romaanse taal spreken. Het lezen daarentegen gaat iets gemakkelijker omdat de schrijfwijze de Romaanse invloed verraadt. Voor de spreker van een Romaanse taal ziet de "k" in het Esperanto-woord er lelijk, onnatuurlijk en barbaars uit, maar voor degene die het moet leren is de "k" betrouwbaarder dan de "c" in het Interlingua.
Expressiviteit
Voorstanders van Interlingua wijzen erop dat hun taal niet alleen het natuurlijke aspect van de Romaanse talen behouden heeft, maar ook de rijke en subtiele verscheidenheid aan betekenissen. Interlingua is een regelmatige afgeleide van de Romaanse talen, en heeft op die manier ook de expressiviteit van deze talen behouden.
Sprekersaantal
Als gesproken taal is Esperanto de enige kunstmatige taal die tijdens de afgelopen eeuw meer dan een paar duizend sprekers heeft gehad. Er is slechts één taal die ook een dergelijk aantal sprekers bereikt heeft: Volapük, dat naar schatting in 1890 ongeveer 300.000 sprekers had. Het aantal Esperantisten wordt momenteel geschat tussen de 100.000 en 3 miljoen, en het aantal Interlinguïsten op 1000 tot 1500. Hoewel, het aantal mensen dat geschreven Interlingua kan begrijpen, zou kunnen oplopen tot enkele miljoenen.
Voorbeeldteksten
- Nederlands
Onze Vader, die in de hemelen zijt, etc...
|
|
Zie ook
Externe links
- Officiële site van de Universala Esperanto-Asocio
- Gratis cursus Esperanto
- Officiële site van de Union Mundial pro Interlingua
Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)
| Kunsttalen (lijst) |
|---|