Katholieke hervorming

Het begrip katholieke hervorming verwijst naar een kerkhervorming die, onafhankelijk van de protestantse reformatie, reeds voordien in gang werd gezet in de Rooms-Katholieke Kerk, vooral in Spanje en de Spaanse kloosterorden, vanaf het Spaanse nationale concilie van Sevilla in 1478. De hervormingsbeweging won aan betekenis toen de keizer, die in Spanje woonde (vanaf 1519 Karel V), beschermheer werd van de toen zogenaamde „oude Kerk”. Hij bevorderde de katholieke hervorming en zette deze thuis en in de overzeese gebieden verder. Hij nam de leiding in het bestrijden van de protestantse reformatie, en de hoofdinitiatiefnemer van het concilie van Trente, dat geldt als beginpunt van de contrareformatie.

Reeds lang voor de reformatie werden onder de zogenaamde „katholieke koningen” (Isabella I van Castilië en Ferdinand II van Aragón) en regent-kardinaal Gonzalo Jiménez de Cisneros (1439–1517) vele kerkelijke misstanden opgelost of teruggedrongen, die later in Duitsland tot de protestantse reformatie zouden leiden en die op het Concilie van Trente besproken zouden worden (1545–63). De Spaanse Inquisitie bestond reeds vanaf 1478, was later ook in Zuid-Italië actief; de Romeinse inquisitie bestond vanaf 1532.

Een hoofddoel van de katholieke hervorming was de verbetering van de opleiding voor priesters door het invoeren van het priesterseminarie, en het bestrijden van simonie en het ’verzamelen’ van kerkelijke ambten. Ook de aflatenhandel, die later een belangrijk wrijvingspunt met Luther vormde, werd hier reeds streng gewijzigd.

Term

Deze hervormingsbeweging binnen de Kerk werd voor het eerst beschreven door de protestantse historicus Wilhelm Maurenbrecher in zijn boek: Geschichte der katholischen Reformation, Bd. I, Nördlingen 1880. Carl Ullmann schreef in 1841 een tweedelig werk met de titel Reformatoren vor der Reformation. De term Reformatie was toen in gebruik voor de Lutherse reformatie. Omdat Maurenbrecher dit woord helemaal anders ging gebruiken, kreeg hij kritiek te verwerken vanuit zowel protestantse als katholieke hoek. De katholieke historicus Ludwig von Pastor reageerde door in zijn geschiedenis van het pausdom de term Katholische Restauration (katholieke restauratie of herstelling) te gebruiken.

De kerkhistoricus Hubert Jedin noemde het in het Duits de Katholische Reform, en voegde hiermee een facet toe in de beschrijvingen van de kerkgeschiedenis van de 16e en 17e eeuw. Dit wordt in het Nederlands wel als Katholieke hervorming weergegeven. Hoewel Maurenbrechers woordkeuze niet verder gevolgd wordt, is zijn beschrijving niet omstreden dat de reformatie, de katholieke hervorming (reform) en de contrareformatie gemeenschappelijke wortels hebben in het bestrijden van de wantoestanden in de laatmiddeleeuwse kerk.

Literatuur

• Rolf Decot, Katholische Reform, in: Enzyklopädie der Neuzeit, Bd. 6, hg. Kulturwissenschaftliches Institut, Essen, en Verlag J. B. Metzler, Stuttgart/Weimar 2007
• Harm Klueting, Das Konfessionelle Zeitalter. Europa zwischen Mittelalter und Moderne, Darmstadt 2007
• Hubert Jedin, Katholische Reformation oder Gegenreformation? Ein Versuch zur Klärung der Begriffe nebst einer Jubiläumsbetrachtung über das Trienter Konzil. Stocker, Luzern 1946.
• Wilhelm Maurenbrecher, Geschichte der katholischen Reformation. Band 1. Beck, Nördlingen 1880.
• Damien Tricoire, Mit Gott rechnen. Katholische Reform und politisches Kalkül in Frankreich, Bayern und Polen-Litauen. Verlag Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2013, ISBN 978-3-525-31018-2.
• Dieter J. Weiss, Katholische Reform und Gegenreformation. Ein Überblick. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2005, ISBN 3-534-15121-6.

Weblinks

• [1] Historisches Lexikon der Schweiz