Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Homograaf
Twee woorden zijn elkaars homograaf oftewel homogram wanneer zij op dezelfde manier geschreven worden, maar geheel verschillende betekenissen hebben. Ze worden niet noodzakelijkerwijs hetzelfde uitgesproken.
Homoniem = homograaf
Daarbij gaat het in de eerste plaats om homoniemen. Deze woorden worden vrijwel altijd hetzelfde geschreven. De drie woorden
- els (een soort boom)
- els (kruidenbitter)
- els (gereedschap: priem)
zijn homoniem; ze hebben niets met elkaar te maken, behalve dat ze toevallig tot dezelfde woordsoort behoren, hetzelfde klinken èn ook nog eens op exact dezelfde manier worden geschreven. Er is geen gemeenschappelijke wortel, noch hebben ze iets gemeen qua betekenis.
Suprasegmentale verschillen
Maar homografen kunnen ook verschillend worden uitgesproken, terwijl zij toch dezelfde spelling hebben. Het verschil zit hem dan in kenmerken die in de spelling niet, maar in de uitspraak wel tot uitdrukking komen, met name in een klemtoonverschil. (Deze kenmerken als klemtoon en intonatie worden suprasegmentalen genoemd.) Ter illustratie dienen de volgende woordparen, steeds elkaars homograaf:
- voorkómen (verhinderen)
- vóórkomen (bestaan, aangetroffen worden)
- óverweg (spoorwegovergang)
- overwég (uit de voeten [kunnen], "met iemand, met een instrument, overwég kunnen")
- mísdadiger (crimineel)
- misdádiger (in hogere mate misdadig).
Geen van deze homografen klinkt hetzelfde als zijn "partner". Ze hebben tevens allemaal een andere grammaticale functie dan hun partner, en zijn daarom volgens de gangbare opvatting geen homoniemen maar homofonen.
Spellingskwesties
- plant ([hij] poot, zaait [Nederlandse uitspraak met korte /a/])
- plant ([hij] maakt een plan [imitatie-Engelse uitspraak met Nederlandse /è/]).
Taalgrapjes
Sommige homogrammen zijn eerder grappig dan dat ze tot de categorie in engere zin behoren. Deze sets behoren vooral daardoor tot de meer speelse voorbeelden van het verschijnsel homografie, doordat een van beide elementen ongebruikelijk is in de alledaagse taal. Het zijn eerder grapjes dan serieuze alternatieven.
- massagebed ("massage-bed", een bed waarop een massage gegeven wordt)
- massagebed ("massa-gebed", een gebed dat door een massa wordt uitgevoerd)
- bómmelding ("bom-melding", melding dat er een bom is geplaatst)
- bómmeldíng ("bommel-ding", ding dat bommelt, gonst [ongebruikelijk])
- groepsexpositie ("groeps-expositie", een expositie van een groep)
- groepsexpositie ("groepsex-positie", een positie waarin een groep sex heeft)
- pijpetuitje ("pijp-etuitje", foedraaltje voor een pijp)
- pijpetuitje ("pijpe-tuitje", tuitje van een pijp [ongebruikelijk]).
Bij het laatste paar is niet alleen van suprasegmentale verschillen sprake: er is ook verschil tussen de traditioneel Nederlandse uitspraak van het eerste woord, en de Franse van het tweede. In zulke uitspraakverschillen voorziet onze spelling niet: ook hier betreft het mede een spellingskwestie.
Geen polysemie
Het verschijnsel polysemie is iets heel anders dan homografie. Bij polysemie gaat het om betekenisvarianten van één en hetzelfde woord.