Het slagschip Yamato en Operatie Ten-gō

In 1937 begon men met de bouw van de Yamato (大和), het grootste slagschip dat tot nu toegemaakt werd. Het werd in1941 in het grootste geheim te water gelaten in de dokken van Kure. Het schip werd door de Japanners gezien als een van de laatste hopen voor Japan tijdens de tweede wereldoorlog en kreeg daarom een grote symbolische betekenis. Nadat het had deelgenomen aan de slag in de Filipijnenzee en de golf van Leyte, kreeg het schip de opdracht om een zelfmoordmissie uit te voeren bij Okinawa tegen de geallieerden. Deze missie, genaamd Operatie Ten-gō (天号作戦) mislukte echter nog voor het de kusten van Okinawa kon bereiken. Het schip zonk op 7 april 1945.

Bouw

Aanzet

Bestand:Yamato battleship under construction.jpg

De Yamato onder constructie

De eerste keer dat er gesproken werd over het Yamato-type slagschip was rond 1934, toen de Japanse Keizerlijke Marine overwoog om te breken met het Verdrag van Washington en Londen. Deze verdragen waren ondertekend door de VS, Italië, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Japan. Er kwam een limiet op de totale oorlogsvloot. Op deze manier probeerde men een nieuwe wapenwedloop tegen te gaan.

De Japanse Marine was echter van mening dat Japan, zowel op economisch als militair vlak, beter af was zonder dit verdrag. De sleutel naar succes zou een soort van superslagschip zijn. Het zou het grootste, sterkste en snelste slagschip ooit worden, waartegen de Amerikaanse vloot geen schijn van kans zou hebben. In 1937 waren de plannen klaar en kon men aan de bouw beginnen. Dit gebeurde in het grootste geheim in de scheepswerf van Kure. De werf werd speciaal omringd door hoge gebouwen en hekken, die het zicht van de buitenstaanders belemmerden. De werklieden werden in groepen opgedeeld, en mochten enkel aan bepaalde onderdelen werken, zodat geen van hen het schip in zijn geheel zag.

Replenishment Programs

Nadat Japan met de Verdragen van Washington en Londen had gebroken, wou het haar zeemacht verder uitbreiden door een grootschalig plan op te stellen. Japan had dit al twee keer gedaan, waardoor dit plan het "Third Replenishment Program" werd genoemd. Er zouden 66 schepen gebouwd worden, waaronder twee Yamato-type slagschepen en twee vliegdekschepen. In 1935 voorspelde prins Fushimi Hiroyasu dat wanneer Japan met de Verdragen zou breken, zijn zeemacht zeker zeventig tot tachtig procent zou bedragen van die van Amerika. Weliswaar dacht de Japanse Marine toen dat Amerika zich wel aan het verdrag zou houden, maar in realiteit was dit het begin van een nieuwe wapenwedloop.In 1938 besloot Amerika om zijn vloot verder uit te bouwen. Hierdoor besloeg de Japanse zeemacht nog maar de helft van de Amerikaanse. Omdat Japan zijn positie in China niet wou verliezen, besloot men om nog een Replenishment Program uit te werken. Het "Fourt Replenishment Program" zou bestaan uit tachtig schepen waarvan nog eens twee Yamato-types en dubbel zoveel vliegdekschepen. In 1940 reageerde Amerika hierop met nogmaals een uitbereiding van hun vloot. Toen de Japanse Marine hiervan hoorde, kwamen ze tot de conclusie dat ze in termen van hoeveelheid nooit zouden kunnen winnen van Amerika, en zich daarom beter zouden concentreren op de kwaliteit van hun schepen en met name de Yamato-types. Het "Fifth Replenishment Program" van 1941 hield dan buiten de verdubbeling van het aantal schepen, ook nog eens drie extra superslagschepen. Statistisch gezien zou de Japanse zeemacht in 1941 het best stand kunnen houden tegen Amerika. Op hun toppunt beschikten ze over een capaciteit die 70 procent van de Amerikaanse vloot bedroeg Uiteindelijk werden er van de vijf Yamato-type slagschepen slechts twee volledig afgewerkt namelijk, de Yamato en de Musashi. De derde, Shinano, werd omgebouwd tot een vliegdekschip nadat men inzag dat deze efficiënter waren en er een tekort aan grondstoffen zou zijn.

Karakteristieken

De Yamato, een 64.000 ton slagschip, zag er niet alleen indrukwekkend uit, maar vormde ook een uiterst gevaarlijke bedreiging voor de Amerikaanse schepen. Omdat de Yamato over meer dan 150 geweren beschikte, waarvan negen 18.1-inch kannonen , had het een nog nooit geziene vuurkracht. Daarnaast zorgde een solide laag staal voor een bijna volledige bescherming tegen de artillerie van de tegenpartij. Ondanks zijn gewicht was het schip ook zeer manoeuvreerbaar en kon het een snelheid van 27 knopen bereiken. De inzet van de Yamato werd dan ook als doorslaggevend gezien voor alle komende zeeslagen.

Operatie Ten-gō

Het Plan

Eind maart 1945 riep Keizer Hirohito zijn militaire adviseurs bij zich in Tokio. Nadat de Japanners zware nederlagen hadden geleden, waaronder de slag om de Filippijnen en Iwo Jima, wilden de Amerikanen nu ook Okinawa binnenvallen. De bijeenkomst had dus als doel een tegenoffensief te vormen bij Okinawa. De missie, genaamd operatie Ten-gō, zou bestaan uit een collectieve aanval van de marine, kamikazepiloten en grondtroepen. De marine was echter gereduceerd tot slechts enkele schepen en zou tien oorlogsschepen omvatten, met als vlaggenschip de Yamato. Daarenboven was de luchtmacht ook uitgedund, wat ervoor zorgde dat er geen luchtsteun mogelijk was voor de schepen. Deze missie zou echter een zelfmoord missie zijn, want eenmaal aangekomen zou de Yamato zich op de kust van Okinawa opstellen om als beschutting te dienen tot hij vernietigd zou zijn. Onder de bemanning ontstond er dan ook onenigheden omdat het voor sommige totaal zinloos leek. Uiteindelijk besloot men toch aan de wensen van de keizer te gehoorzamen, en de operatie aan te vatten. Onder leiding van Viceadmiraal Seiichi Itō en Kapitein-ter-zee Kōsaku Aruga vertrok het schip op 7 april 1945.

Confrontatie

Op de dag na zijn afvaart, kreeg de Yamato zijn eerste confrontatie. Twee duikboten, de USS Threadfin en USS Hackleback, zagen de Japanse vloot nabij het Kanaal van Bungo. Geen van beiden kon echter aanvallen vanwege de snelheid van de Japanse Schepen. Ze konden enkel de coördinaten doorgeven aan hun meerdere. Het was Viceadmiraal Marc Mitscher, die uiteindelijk als eerste de Yamato opspoorde. Hij had het bevel over Task Force 58, een vloot die voornamelijk bestond uit vliegdekschepen. Deze stelde zich op in het noordenoosten van Okinawa, en liet verschillende divisies van vliegtuigen de omgeving afzoeken.

Op 7 april 1945 rond 12:30 PM begon het laatste gevecht van de Yamato. De aanval van de Amerikanen bestond uit drie vlagen van meer dan 250 vliegtuigen, voornamelijk bommen- en torpedowerpers. Ondanks de uitzonderlijke behendigheid van de Japanse schepen, raakte de Yamato al in de eerste fase van het gevecht beschadigd in de radarruimte, met als gevolg dat men met veel minder precisie moest schieten. Eerst gingen er enkele Japanse destroyers, zoals de Hamakaze ten onder. De schade aan de Yamato bleef redelijk beperkt tot buiten enkele brandhaarden op het dek en een aantal lichte overstromingen. De tweede vlaag, rond 13:00 PM, zorgde al voor meer ravage. Het reduceerde de snelheid van de Yamato tot 18 knopen, en het schip begon al 16° te kantelen. Bij de derde en laatste vlaag verslechterde de situatie nog meer. Om te voorkomen dat het schip zou kapseizen, gaf Viceadmiraal Seiichi Itō het bevel om een ander deel van het schip ten koste van de bemanning die er nog vastzat te laten onderlopen.

Bestand:Yamato explosion.jpg

De ontploffing die volgde nadat het schip kapseisde

Deze actie had jammer genoeg nauwelijks effect en doordat het afzuigsysteem vernield was bleef het schip kantelen. Op verschillende plaatsen waren er brandhaarden die men niet meer onder controle kreeg. Uiteindelijk gaf Viceadmiraal Seiichi Itō om 14:00 PM het bevel tot evacuatie. Hij en Kapitein-ter-zee Kōsaku Aruga besloten om samen met hun schip ten onder te gaan. Enkele minuten later kapseisde het schip helemaal, gevolgd door een enorm explosie.

De explosie zorgde voor een enorme paddenstoelwolk. Van de 10 schepen bleven er uiteindelijk nog maar 4 over. Slechts 269 bemanningsleden van de Yamato hadden het overleefd. Het bedroevende nieuws werd in eerste instantie voor het publiek verzwegen. Het was de Minister van de Marine, Mitsumasa Yonai, die de keizer moest informeren.

Etymologie

Vooraleer je de oorsprong van de naam gaat onderzoeken, moet je weten dat er naast de gebruikelijke on'yomi en kun'yomi ook aan andere manier is om kanji samen te stellen. De jukujikun legt de nadruk niet zozeer op de leeswijze, maar eerder op de betekenis van de individuele kanji. Wanneer je gaat kijken naar de naam van het schip, bestaat deze uit 2 kanji: 大和. De on- en kun’yomi van 大 zijn respectievelijk dai en oo, als voor 和 zijn het wa en nago/yawa/a. Waar men oorspronkelijk zou denken dat 大和 gelezen zou kunnen worden als bv, daiwa, komt men tot de vaststelling dat dit niet kan, en het enkel gelezen kan worden als yamato. Dit komt omdat yamato een jukujikun is zoals eerder vermeld, en men zich dus niets moet aantrekken van de on- en kun’yomi. De betekenis van beide kanji zijn voor de eerste “groot” en voor het tweede “Japans” of “harmonie/eenheid”. Als men deze gaat samenvoegen krijgt men dus “het grote Japan” of “de grote harmonie/eenheid”. Daarnaast wordt het woord “yamato” vaak gebruikt voor typische Japanse dingen zoals: “Yamato-damashii”, wat de Japanse geest betekent, of de “Yamato-e”, die terugslaat op de Japanse tekeningen, etc...

Het feit dat de naam van het schip letterlijk “groot/verenigd Japan” betekende, laat zien dat het schip gezien werd als een cultureel symbool, die de hoop van Japan voorstelde tijdens de tweede wereldoorlog.

Trivia

• Enkele bekende boeken over de Yamato zijn “Battleship Yamato” van Janusz Skulski, en “A Glorious Way to Die: The Kamikaze Mission of the Battleship Yamato, April 1945” van Russell Spurr
• In Kure heeft men een museum opgericht als eerbetoon aan de Yamato en de scheepsbouw:
• Rond 1970 is men begonnen aan een anime met als hoofdthema een moderne Yamato: Space Battleship Yamato (宇宙戦艦ヤマト/Uchū Senkan Yamato). Deze werd na enkele aanpassingen ook uitgezonden in Amerika onder de naam Star Blazers
• Naast de anime zijn er ook enkel live-action films uitgebracht waaronder: Yamato (男たちの大和/Otoko-tachi no Yamato) en de verfilming van Space Battleship Yamato (SPACE BATTLESHIP ヤマト/Supēsu Batorushippu Yamato)

Bronnen

Boeken

• Asada, Sadao. From Mahan to Pearl Harbor: The Imperial Japanese Navy and the United States. Annapolis : Naval institute press, 2006
• Kodansha International Ltd. Kodansha's Essential Kanji Dictionary. Londen: Kodansha Europe Ltd. 2002
• Taylor, Insup, Martin M. Taylor. Writing and literacy in Chinese, Korean and Japanese Amsterdam : Benjamins, 1995

Artikels

• Gandt, Robert. "Killing the Yamato" - World War II, nr. 26 (2011): 52-60
• Motora, Seizo. "A hundred years of shipbuilding in Japan" - Journal of marine science and technology, nr. 2 (1997): 197-212

Websites

• Hickman, Kennedy. "World War II: Battleship Yamato" http://militaryhistory.about.com/od/shipprofiles/p/yamato.htm (19-05-2012)
• Hickman, Kennedy. "World War II: Operation Ten-gō" http://militaryhistory.about.com/od/worldwari1/p/tengo.htm (19-05-2012)
• "Yamato" 5 Januari 2011 http://www.pacificwrecks.com/ships/ijn/yamato.html (17-05-2012)
• "Yamato-class Battleship" http://www.combinedfleet.com/ships/yamato (17-05-2012)
• Japanse studies aan de K.U.Leuven