Davylamp

Davylamp

De Davylamp oftewel Davy oftewel daviaan oftewel mijnlamp is een benzinelamp die in 1815 is uitgevonden door Sir Humphry Davy. Met de lamp kan de aanwezigheid van gevaarlijke gassen als methaan en koolstofdioxide in een ondergrondse kolenmijn worden vastgesteld.

Licht in de mijnen

Hoe dieper in de grond hoe donkerder het wordt. Mensen zijn van nature niet uitgerust om in een ruimte met beperkt licht te functioneren. Bij de prehistorische vuursteenmijnen van Rijckholt - St. Geertruid zien we meerdere schachten naast elkaar. Hoe verder van de schacht verwijderd, hoe minder licht totdat niet meer gewerkt kon worden. Dan werd een nieuwe schacht gemaakt. Uit proeven in Rijckholt is gebleken dat de maximale afstand ca. 12 meter is. Dit heeft natuurlijk ook te maken met de kleur van het gesteente . Nadat de mens met vuur kon omgaan zal dit in de mijnen zijn meegenomen. Er werden kaarsen, vetschaaltjes, olielampen en carbidlampen gebruikt.

Carbidlampen

Calciumcarbide ook wel carbid genoemd, vormt met water acetyleengas (C₂H₂). In de 19e eeuw brandde men het gas in de "acetyleenlampen" (Carbidlampen) voor de verlichting van de huizen en van de tunnels in de mijnen. Het gasvormige hydrocarbonaat is kleurloos, heeft een sterke lookgeur, het is onstabiel, hoog ontvlambaar en het produceert een zeer hete vlam (meer dan 3000°C of 5400°F) in de aanwezigheid van zuurstof. De hete vlam geeft een helder wit licht.

Mijngasexplosies en kolenstofexplosies

In kolenmijnen komt veelvuldig mijngas voor, een gasmengsel dat voor meer dan 93 procent uit methaan bestaat. Methaan (CH₄ ) is ontdekt door Alessandro Volta in 1778. Het is zeer brandbaar, en is in combinatie met zuurstof explosief. (4% - 16%) Open vuur in een kolenmijn kan dan ook grote gasexplosies veroorzaken.

Bij een mijngasexplosie zal door de drukgolf kolenstof worden opgeblazen. Deze stofwolk kan op zijn beurt ontsteken. Dit is dan een kolenstofexplosie. Hierdoor kan een kettingreactie van kolenstofexplosies ontstaan. Deze kunnen zich voortplanten door de gehele mijn.

Preventief werden in galerijen steenstofgrendels aangebracht. Dit waren planken met stof. Door de drukgolf van de explosie moest dit stof verstuiven om zodoende het percentage kolenstof te verlagen. Daarmee werd de kans op ontsteking verkleind en de kettingreactie gestopt.

Davylamp

Heel belangrijk was de uitvinding van de veilige mijnlamp. Hiermee konden gevaarlijke gassen in de mijn worden vastgesteld.

De principiële werking van de mijnlamp berust op het hoge warmtegeleidingvermogen van het koper waaruit het gaaskapje is gemaakt. Het mijngas kan wel door het gaas in de lamp, maar de warmte van de vlam wordt door het koper afgevoerd en komt niet buiten de lamp, zodat het gas buiten de lamp niet ontstoken kan worden. Het gas gaat in de lamp branden. Gaat het gaas gloeien dan is het echt 'foute boel', want dan wordt het gas buiten de lamp wel ontstoken. Voor de veiligheid is de gaaskap daarom dubbel uitgevoerd.

Veel variaties in de uitvoering van lampen

Oorspronkelijk was de Davylamp alleen een brander met een gaaskap. Later werd de Davylamp in vele vormen toegepast. Alle uitvoeringen waren er op gericht om een zo veilig mogelijke lamp te produceren. De lamp zelf mocht niet de oorzaak zijn van een explosie. De opgave was een stabiele brander die zo nodig door de mijnwerker ter plekke ontstoken kon worden zonder de lamp te openen. De carbidbrander is in deze geen optie, omdat acetyleengas zeer ontplofbaar is, van 4% tot 96%).

Een goede optie was een benzinebrander in combinatie met een vuursteenontsteking. Veel later is de vuursteenontsteking vervangen door een elektrische ontsteking die gevoed werd door een batterij.

Ook de gaaskap was een zwak punt. De gaaskap werd beschermd door deze af te dekken met een beschermplaat of een tweede kap in een zwaardere uitvoering.

Al snel werd de brander geplaatst in een ruimte voorzien van een glazen wand, al of niet voorzien van een spiegel. Oorspronkelijk waren de Davylampen lichtbronnen waarmee ook gemeten kon worden. Bij de komst van de elektrische mijnlampen werd de functie als lichtbron minder belangrijk.

In verband met de veiligheid was het wenselijk dat de lamp in de mijn niet geopend kon worden. Hiervoor zijn diverse systemen bedacht, zoals bajonetsluitingen met schroeven met vierkante kop. Een veel toegepaste methode is een sluiting die met behulp van een zware magneet ontgrendeld wordt. Deze methode is later ook toegepast bij de accu's van de elektrische mijnlampen.

De mijnlamp was ook een dankbaar statussymbool. De beambten hadden een koperen of messing lamp, dikwijls iets kleiner uitgevoerd. De arbeiders hadden een massieve ijzeren uitvoering. Hoge beambten gebruikten een vernikkelde messing lamp.

Benzinelamp en mijngasinstructie

Davylamp- en mijngasinstructie.

• De benzinelamp wordt brandend meegenomen. Hij dient dan voor verlichting. De wik staat hoger zodat een gele lichtgevende vlam aanwezig is.
• De werkplek moet opgeruimd zijn om struikelen tijdens de meting te voorkomen
• Voordat men gaat meten wordt de wik omlaag gedraaid zodat een klein vlammetje overblijft in de vorm van een druppel.
• Eventuele elektrische verlichting wordt gedoofd.
• Voor de mijngasmeting plaatst men de lamp in de palm van de hand en tast met de lamp rustig de ruimte aan plafond af. Mijngas is lichter dan lucht.
• De benzinelamp is ook geschikt voor het vaststellen van kooldioxide (koolzuurgas, CO₂).
• Voor de koolzuurgasmeting neemt men de lamp bij de haak vast en tast met de lamp rustig de vloer af. Bij aanwezigheid van koolzuurgas zal de lamp doven.
• Bij gasmetingen moet men abrupte bewegingen vermijden.
• Bij weeromslag, een depressie, bestaat een verhoogde kans op gasuitstroom. Als waarschuwing brandt dan bij de schacht de rode lamp.

De Rein Bettink-collectie

De Rein Bettink-collectie is onder andere een prachtige en zéér unieke collectie authentieke mijnlampen. De collectie bestaat uit meer dan 150 benzinelampen en potlampen, die te bezichtigen zijn in het Nederlands Mijnmuseum in Heerlen.

Zie ook

• Mijnwerkerslamp (ook : mijnlamp), zaklamp, met band op de helm of het hoofd gedragen, voor tijdens het werken.

Externe links

• Nederlands Mijnmuseum - Website van het Nederlands Mijnmuseum te Heerlen
• Mijnlampen - Zéér informatieve website over mijnlampen / davylampen

Lampen