Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Cultuurkritiek
Cultuurkritiek is kritiek op cultuur. Dit kan holistische cultuurkritiek zijn, men vat dan de cultuur als eenduidig en eenvormig op. Deze benadering is sterk positivistisch. Cultuurkritiek kan daarentegen ook commentaar leveren op een aspect van een cultuur. Aan de persoonlijke invulling die men aan de cultuurkritiek geeft ligt een wetenschapsfilosofie, levensovertuiging of visie op kunst ten grondslag. De criticus opereert vanuit een subjectief kader. Positivistische, relativistische, egalitaire, elitaire, religieuze, anarchistische of darwinistische overtuigingen kunnen daarin een rol spelen. Behalve dit onderscheid in uitwisselbare denkkaders, die in allerlei combinaties voor kunnen komen, is er het meer fundamentele onderscheid te maken tussen actieve en reactieve cultuurkritiek.
Positieve versus negatieve cultuurkritiek
De actieve cultuurkritiek is positieve of opbouwende cultuurkritiek. De actieve criticus zegt "ja" tegen alle vormen van leven, maar maakt onderscheid tussen hogere en lagere vormen daarvan en spreekt een waardeoordeel uit. De actieve criticus maakt zijn publiek bekend met zijn analyse en evaluatie van de cultuur met als doel het goede voorbeeld te geven. Slechts datgene wat het vitale in de weg staat, wordt verworpen.
De reactieve cultuurkritiek breekt af wat de criticus persoonlijk tegenstaat. De reactieve criticus is een moralist, die wordt gedreven door angst. De reactieve criticus ervaart geen positief gevoel dat wordt gefnuikt, maar begint bij een innerlijke frustratie. De culturele confrontatie met de eigen negativiteit leidt zo tot een negatief oordeel.[bron?]
Historische cultuurkritiek
Het evalueren van de menselijke maatschappij, met daarbij behorende tradities, normen en waarden, ideologieën, heeft een ontwikkeling doorgemaakt, parallel aan de filosofie. Humanisme, Renaissance, Verlichting, Romantiek en Modernisme vloeiden in elkaar over als stromingen in het denken en de kunst. Steeds leek daarbij de emancipatie van de mens het doel. Hoewel we met Nietzsche en Foucault de geschiedenis hebben leren zien als een rijke achtergrond voor cultuurkritiek in het heden, rechtvaardigt dit niet een vorm van vooruitgangsdenken. De pluriformiteit in de visie op cultuur en de differentiatie in ons denken laat zien dat we niet op weg zijn naar een einddoel. Verschillende methodes en doelstellingen blijven naast elkaar bestaan. Sommige critici gaan dialectisch te werk en reageren op hun (directe) voorgangers. Anderen gaan psychologisch te werk en analyseren zichzelf en anderen. Weer anderen gaan historisch te werk en vergelijken verschillende periodes uit de cultuurgeschiedenis om de eigen tijd te analyseren.
Vormen van cultuurkritiek
Er zijn verscheidene vormen van cultuurkritiek mogelijk. Naast expliciete literaire vormen zoals het manifest, essay of pamflet, behoort ook de satire tot de cultuurkritiek. De kritiek kan ook andere vormen aannemen, waarbij vaak niet wordt verduidelijkt dat het om cultuurkritiek gaat. Zo kan kritiek geleverd worden via literatuur, film of theater. Ook wetenschap kan de drager zijn van cultuurkritiek, vooral sociologie, antropologie en geschiedfilosofie worden daarvoor aangewend. Cultuurkritiek hoeft niet enkel een idee te zijn, maar komt soms ook tot uiting in acties en praktijken.
Literatuur
- Aerts, Remieg / Van Berkel, Klaas (ed.): De pijn van Prometheus. Essays over cultuurkritiek en cultuurpessimisme, Groningen: Historische Uitgeverij 1996, ISBN 90-6554-052-0.
- Bollenbeck, Georg: Eine Geschichte der Kulturkritik. Von Rousseau bis Günther Anders, München: Beck 2007, ISBN 978-3-406-54796-6.
- Heumakers, Arnold: De schaduw van de vooruitgang. Essays, Amsterdam: Querido 2003, ISBN 978-9-021-46713-9.
- Jung, Theo: Zeichen des Verfalls. Semantische Studien zur Entstehung der Kulturkritik im 18. und frühen 19. Jahrhundert (= Historische Semantik 18), Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2012, ISBN 978-3-525-36717-9.
- Konersmann, Ralf (ed.): Kulturkritik. Reflexionen in der veränderten Welt, Leipzig: Reclam 2001, ISBN 3-379-01741-8.
- Konersmann, Ralf: Kulturkritik, Frankfurt a. M.: Suhrkamp 2008, ISBN 978-3-518-58499-6.