Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Bön
Bön (Tibetaans: པོན , ook getranscribeerd als bon) is een traditionele religie uit Tibet. Zowel godsdienstwetenschappers als bön-aanhangers maken een onderscheid tussen de oude en de nieuwe bön-religie. De oude sjamanistische bön was de meest voorkomende religie in Tibet voor het boeddhisme in de achtste eeuw n.Chr. opkwam; de nieuwe bön nam elementen over van het boeddhisme en is nauwelijks nog te onderscheiden van het lamaïsme.
Woord
Het woord bön kan worden vertaald als „aanroeping”. Aanhangere van deze religie heten bönpo.
Geschiedenis
Oude bön
De enige informatie over de oude bön is te vinden in boeddhistische bronnen, die vaak een vertekend beeld gaven van de rivaliserende bön-religie.
De oude, nog ongeorganiseerde bön-religie werd lang gezien als een vorm van sjamanisme en animisme, zoals ook elders voorkwam. Het bestond voornamelijk uit rituelen om de keizercultus te ondersteunen, zoals uitgebreide offerregelingen bij keizerlijke begrafenissen en voor het sluiten van verdragen. De religieuze traditie omvatte ook systemen van waarzeggerij en astrologie, rituelen om schadelijke geesten uit te drijven, en kruidengeneeskunde.[1]
Aangezien de oude bön zich sterk onderscheidt van de hedendaagse bön-religie, werd deze eerste fase door Rolf Stein ook „the nameless religion” genoemd. Giuseppe Tucci noemde het „Tibetaanse volksreligie”,[2] Charles Ramble gaf er de voorkeur aan om het „heidendom” (paganism) te noemen.[3]
Volgens een vroeger omstreden theorie nam het Himalaya-sjamanisme ook elementen in zich op uit het mithraïsme via de Zijderoute uit het 5e-eeuwse Perzië kwamen.[4]
Yungdrung Bön
Volgens de hedendaagse bönpo volgde hierop een tweede fase, genaamd yungdrung bön, d.w.z. „eeuwige bön”. Deze zou zijn oorsprong hebben bij Tönpa (meester) Shenrab Miwoche uit het land Olmo-Lungring aan de oostkant van Tagzig. Naar verluidt zou hij de vroeger gebruikelijke dieroffers vervangen hebben door symbolische offers.
Hiermee wordt gesteld dat de bön bepaalde boeddhistische leren ontwikkelde, nog voor het boeddhisme zich verspreidde. Deze zienswijze wordt door de meeste godsdienstwetenschappers niet gevolgd.
Later zou de bön zich naar het westen hebben verspreid en werd de staatsreligie in Zhang-Zhung, een land in het westen van Tibet, rond de berg Kailash.
Sommige Russissche geleerden identificeren het land Olmo-Lungring aan de hand van linguïstische kenmerken als Elam in het westen van het oude Perzië of Iran, en Tagzig als Tajik, dat overeenkomt met Bactrië uit de oudheid.[1]
Nadat Tibet in de zevende eeuw in aanraking kwam met het boeddhisme, werd de bön-religie vervolgd door boeddhistische heersers. Het boeddhisme werd in Tibet pas algemeen populair toen het tantra-boeddhisme elementen van de bön-religie in zich opnam, zoals het gebruik van gebedswimpels en gebedsmolens.[5] Deze Tibetaanse vorm van het boeddhisme staat ook bekend als het lamaïsme.
Tijdens de dynastie van keizer Songtsen Gampo (620–649 v.Chr.) werd het boeddhisme de staatsreligie, maar dit werd tegengestaan door regionale heersers, die de bön-religie aanhingen. Bönpo stellen dat bepaalde boeddhistisch lijkende kenmerken reeds in de bön bestonden vóór de regering van Songtsen Gampo. Sommige Russische geleerden gaan ervan uit dat deze kenmerken werden ingevoerd door een boeddhistisch leraar uit Bactrië, die in Zhang-Zhung boeddhistische elementen combineerde met plaatselijke rituele gebruiken.[1]
In de negende eeuw viel het Tibetaanse rijk uiteen in kleinere, elkaar bestrijdende prinsdommen. Het boeddhisme verdween bijna volledig uit het land. Inmiddels kon de bön zich herstellen en beter organiseren dan vroeger. Vanaf de tiende tot de dertiende eeuw zetten de regionale heersers zich in voor de verspreiding en versterking van het boeddhisme, dat grotendeels de positie van de bön-religie overnam.
Nieuwe bön
De bön-religie zoals die vandaag nog in Tibet bestaat, onderscheidt zich sterk van de oude bön. In de bön-geschiedschrijving werd het boeddhisme voorgesteld werd als een buitenlandse religie die een collectief slecht karma voor de Tibetanen als gevolg had. Toen de bön-religie in de veertiende eeuw werd vervolgd door de Tibetaanse boeddhistische koningen, groeide de nieuwe bön uit wat er na de vervolging overbleef van de oude leer. Bön-leraren namen elementen van het Tibetaans boeddhisme over, zoals de zienswijzen over karma en reïncarnatie. Beide religies gingen meer op elkaar lijken; de nieuwe bön heeft zich in zo sterke mate aangepast aan het boeddhisme, dat de huidige bön ook als een richting in het Tibetaans boeddhisme kan worden gesorteerd. De hedendaagse bön-aanhangers vinden dat zij de oude tradities voortzetten waarvan de oude bön een vorige fase was. Anderzijds verschilt de nieuwe bön zo sterk van de oude bön, dat dit ook als een andere religie zou kunnen worden beschouwd.
Volgens een Chinese volkstelling waren ongeveer 10% van de Tibetanen aanhangers van de bön-religie. Vóör de Chinese invasie waren er meer dan driehonderd bön-kloosters in Tibet.
In 1977 erkende de dalai lama de bön-religie naast de vier hoofdstromingen van het Tibetaans boeddhisme als een vijfde spirituele stroming in Tibet. Net zoals in het geval van de vier boeddhistische stromingen, werden er ook twee bön-vertegenwoordigers benoemd in de Tibetaanse regering in ballingschap.
Sinds de late jaren 1980 reisden bön-leraren als sprekers en bezoekende lama’s door Europa en de Verenigde Staten.
Weblinks
- http://www.bonfoundation.org/aboutbon.html
- http://www.religionfacts.com/a-z-religion-index/bon.htm
- http://eileenkernaghan.ca/shaman.htm
Noten
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Alexander Berzin, The History of the Early Period of Buddhism and Bon in Tibet Part 1, 1996.
- º Geoffrey Samuel, Tantric Revisionings: New Understandings of Tibetan Buddhism and Indian Religion
- º Sam van Schaik, The naming of Tibetan religion: Bon and Chos in the Tibetan imperial period. Journal of the International Association for Bon Research 1: 227–257. http://earlytibet.files.wordpress.com/2007/06/jiabr_01_12.pdf
- º http://yoniversum.nl/dakini/bon.html
- º Volgens een minder gebruikelijke zienswijze was dit reeds een onderdeel van het oorspronkelijke boeddhisme en werden deze gebruiken door de bön-religie overgenomen.