Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Tijdlijn van de Lage Landen (van 1700 tot 1800)

Uit Wikisage
Versie door Rodejong (overleg | bijdragen) op 5 apr 2012 om 01:15 ({{TOC Tijdlijn van de Lage Landen}})
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

De tijdlijn van de geschiedenis der Lage Landen geeft een chronologie van feiten, gebeurtenissen en randevenementen die hebben bijgedragen tot de ontwikkelingen in de Lage Landen. Deze vormen een wisselend historisch en staatkundig conglomeraat van gewesten gelegen in het lager gebied rond de grote rivieren van Noordwest-Europa die in de Noordzee en het Nauw van Kales uitmonden. Reeds in de bronstijd en de ijzertijd (van het 3e tot het 1e millennium v.Chr.) zou het "Noordwestblok" zich cultureel hebben onderscheiden in deze gebieden. Daarna vormen zich variërende eenheden onder resp. Keltisch-Germaanse, en Romeinse invloeden. Vervolgens evolueren zij onder impuls van de kerstening mee in grotere imperiums met een toenemend feodale structuur. Uiteindelijk zorgt de opkomst van de steden voor toenemende rijkdom, maar ook verschuiving van de macht en versplintering. Pogingen tot centralisatie wisselen af in een evenwichtsspel met lokale tendensen tot autonomie.

Klik op een jaartal hieronder om het scrollen te beperken

-2000 -1000 -500 0 250 500 750
1000 1100 1200 1300 1350 1400 1450
1500 1520 1550 1575
1600 1625 1650 1675
1700 1725 1750 1775
1800 1825
Geschiedenis van Nederland

Tijdlijn
Bibliografie

..Naar overzeese gebiedsdelen
..Naar voormalige koloniën

Geschiedenis van België

Tijdlijn - Bibliografie



Winterlandschap met schaatsers en vogelknip, Pieter Bruegel de Oude, 1565

..Naar voormalige koloniën


1700

Bestand:Low Countries 1700.png
De Nederlanden in 1700, met de Zuidelijke Nederlanden ongeveer zoals ze waren tijdens de Negenjarige Oorlog (1688-1697). Bergen, Charleroi, Aat en Kortrijk keren pas na deze oorlog naar de Zuidelijke Nederlanden terug.

1701

1702

  • Willem III overlijdt. De Staten van Holland en Zeeland hebben stadhouderschap erfelijk verklaard voor de nakomelingen van Willem III, maar aangezien deze geen nageslacht heeft, wordt besloten af te zien van benoeming van een opvolger, wat het begin is van het Tweede Stadhouderloze Tijdperk, hoewel in Friesland en Groningen Johan Willem Friso stadhouder is. Deze erft de titel Prins van Oranje. Echter, direct na het openvallen van het testament maken ook de Fransman Frans Lodewijk van Conti en Frederik I van Pruisen aanspraak op de titel.
  • In mei voegt de Republiek zich bij de Grote Alliantie die Frankrijk en Spanje de oorlog verklaart in de Spaanse Successieoorlog.
  • Koning Filips V van Spanje en van de Nederlanden organiseert een loting om soldaten te werven. Vlaanderen alleen al moet 3.250 manschappen leveren, voor een diensttijd van 3 jaar. Vooral het platteland wordt hierdoor getroffen, omdat boerenzonen van het erf worden gerukt.
  • In Brussel wordt een compagnie musketiers opgericht, onder leiding van graaf Coenraad Albrecht Karel van Ursel (heer van Hingene).
  • In de Gelderse Plooierijen proberen de ambachtsgilden en de regentenfamilies die onder Willem III van de macht waren uitgesloten meer politieke invloed te krijgen. Zij worden Nieuwe Plooi genoemd, de zittende regenten Oude Plooi. Dit leidt in de periode 1702-1708 niet alleen in de steden Arnhem, Nijmegen en Zutphen, maar ook in kleinere steden tot grote ongeregeldheden.

1703

1704

Bestand:Alverna (Wijchen) Rijksmonument 39638 Graafseweg 370.JPG
Boerderij uit 1704 in Gelderland.

1705

1706

Bestand:1706-05-23-Slag bij Ramillies.jpg
Slag bij Ramillies in Waals-Brabant.
Bestand:Dendermonde, stadhuis foto5 2010-10-09 14.58.jpg
Stadhuis van Dendermonde.

1707

  • Augustus - Johan Willem Friso wordt als dienstdoend generaal van de infanterie benoemd. Een aantal vooraanstaanden van de noordelijke Republiek, zoals Heinsius, François Fagel, Hop en Simon van Slingelandt, overwegen hem toch tot stadhouder te benoemen op zijn 20ste verjaardag. Hij kan in die functie dan in de geschillen tussen de verschillende gewesten bemiddelen.

1708

Bestand:Blenheim Wynendael 1708.jpg
Slag bij Wijnendale.
  • 13 juni - Sebastian Artois verwerft de titel Meester-Brouwer in de brouwerij Den Hoorn te Leuven. Sindsdien is de naam Artois een bekend biermerk, tegenwoordig als Stella Artois.
  • 11 juli - Slag bij Oudenaarde: De hertog van Marlborough en prins Eugène van Savoye verslaan de Fransen. Er is aan Franse kant een verlies van meer dan 10.000 soldaten. In eigen kamp zijn er in de strijd al meer dan 20.000 gesneuveld. Maar ze overwegen toch de strijd verder te zetten en Parijs in te nemen. Lodewijk XIV is bereid om vrede te sluiten. Maar door strenge eisen te stellen komt het niet tot een vrede. De geallieerden belegeren Rijsel.
  • 28 september - Slag bij Wijnendale op 20 km van Brugge en van Oostende: een konvooi is op weg naar het belegerde Rijsel en wordt beschermd door geallieerde troepen onder het bevel van de Engelse generaal-majoor Webb. Die slaan succesvol een aanval af door de Franse troepen onder leiding van graaf de la Motte. Er vallen die dag wel duizenden doden. De slag, die een nederlaag voor de Fransen oplevert, is een belangrijke factor in de succesvolle belegering van stad Rijsel door de Grote Alliantie.
  • Engeland weigert een voor de Republiek gunstige vrede met Frankrijk.
  • Johann Sebastian Bach wordt organist van de Stadskerk van Weimar.

1709

1710

  • Op grond van de hopeloze verarming van de kolonie geeft de VOC Mauritius op, ditmaal voorgoed. Gouverneur van der Velde geeft opdracht het eiland te ontruimen.

1711

1712

1713

Bestand:OostenrijkseNederlanden.png
De Oostenrijkse Nederlanden
  • Op 11 april wordt de Vrede van Utrecht getekend. Met de Vrede van Utrecht komt er een einde aan de Spaanse Successieoorlog. Koning Filips V wordt algemeen als koning van Spanje erkend bij de Vrede van Utrecht, maar verliest de Zuidelijke Nederlanden aan de Oostenrijkse Habsburger Karel VI, erfgenaam van de Spaanse Habsburgers na het uitsterven van de Spaanse tak van de Habsburgers en het aantreden van de Bourbons. Dit blijft zo tot 1795. Hoewel de onderhandelingen een jaar lang in de Nederlanden plaatsvinden, komt de Republiek er nauwelijks aan te pas. In de woorden van de Franse onderhandelaar Melchior de Polignac: Nous traiterons sur vous, chez vous, sans vous, We onderhandelen over u, bij u, zonder u. Duidelijk is dat de Republiek vanaf nu als een tweederangsgrootmacht wordt beschouwd. Hoewel aan de kant van de overwinnaars, verliest de Republiek zijn overwicht op zee en de Zuidelijke Nederlanden komen aan Oostenrijk. Wel mogen Staatse garnizoenen worden gelegerd in acht steden van de thans Oostenrijkse Nederlanden als bescherming tegen de Fransen. Ook bekrachtigt de Vrede van Utrecht de soevereiniteit van Frankrijk over het prinsdom Oranje en wijst wapen en titel van Oranje toe aan Pruisen. De enige territoriale winst voor de Republiek bestaat uit de inlijving van Venlo.
  • Keizer Karel VI bepaalt via de Pragmatieke Sanctie dat zijn dochter Maria Theresia hem zal opvolgen. Dit wordt erkend door alle grote Europese staten, maar bij zijn dood zal desondanks de Oostenrijkse Successieoorlog uitbreken (1740-1748).
Bestand:Prinz-Eugen-von-Savoyen1.jpg
Eerste landvoogd van de Oostenrijkse Nederlanden prins Eugenius van Savoye.
  • De eerste landvoogd voor de Oostenrijkse Nederlanden wordt prins Eugenius van Savoye, die echter nooit ter plaatse is gekomen. Savoye liet zich vertegenwoordigen door markgraaf de Prié. Maar het is in die tijd moeilijk regeren in de Zuidelijke Nederlanden. Als gevolg van de langdurige oorlogen en de bezetting van het land is er geen algemeen en regelmatig bestuur meer. Elke stad en elke gemeente, regeert zichzelf - het centraliserend absolutisme zoals Frankrijk dat kende was aan België voorbijgegaan en elk deelgebiedje was in particularisme achtergebleven. Macht, luister en rijkdom is de bevolking door de achtereenvolgende bezettingen van Spanjaarden, Fransen, Engelsen, Nederlanders en Oostenrijkers ontnomen. Het land moet vanwege het Barrièretractaat ook de permanente Nederlandse bezettingsmacht financieren. Er heerst grote armoede. Talrijke steden komen geleidelijk in verzet. Te Brussel woedt weldra de opstand (1717).
  • Bij de Vrede van Utrecht wordt Opper-Gelre gesplitst: het komt met de hoofdstad Geldern in handen van Pruisen, met uitzondering van Venlo, dat aan de Republiek toekomt, en Roermond met enkele omliggende gemeenten, die Oostenrijks worden.
  • Vanaf 1672 is de Republiek veertig jaar bijna onafgebroken in oorlog geweest met Frankrijk. De schuldenlast van Holland, dat het grootste deel van de last draagt, is dusdanig hoog dat 70 procent van het inkomen opgaat aan de betaling van rente.
  • De Zuidelijke Nederlanden blijven onder Staats-Brits condominium tot een definitieve barrièreregeling met Karel VI van Oostenrijk in voege is. Bijgevolg wordt ook geen voedsel of materiaal meer aan de voorbijtrekkende soldaten geleverd.

1714

1715

  • 1 september - Lodewijk XV volgt zijn overgrootvader op en wordt koning van Frankrijk. Hij regeert 59 jaar (tot 1774).
  • 15 november - Barrièreverdrag: De Republiek en Oostenrijk tekenen te Antwerpen de voorwaarden waaronder de Republiek het recht krijgt soldaten te legeren in acht steden in de Oostenrijkse Nederlanden. Zo betaalt de Oostenrijkse keizer het onderhoud van de Staatse garnizoenen (jaarlijks 1.125.000 gulden). Zij worden dus in feite een huurleger en de Zuidelijke Nederlanden die militair gezien in zekere zin een condominium tussen de keizer en de Republiek vormen. De Schelde blijft gesloten voor de Haven van Antwerpen, en handel met Indië blijft voor de Oostenrijkse Nederlanden verboden. Verder blijft het gunstige tarief dat door de zeemogendheden werd vastgelegd van kracht.

1716

1717

Bestand:Anneessens 01.JPG
Het Anneessensplein, de vroegere Oude Markt, in Brussel met het standbeeld van Anneessens
  • Teneinde het aanwerven van bemanningen in Nederland te beletten - de Vlamingen en Brabanders kunnen namelijk voor hun Indische vaart de hulp van Engelse en Nederlandse matrozen niet ontberen - vernieuwen de Staten-Generaal het vanouds geldende verbod, dat geen onderdanen van de Republiek in vreemde dienst op Oost-Indië mogen varen. Overtreders die hier of in Indië aan boord van vreemde Oost-Indiëvaarders aangetroffen worden, zouden dit met de dood moeten bekopen.
  • Voorjaar - Rellen in Gent, Antwerpen, Mechelen en Brussel met een opstand die ontaardt in plunderingen. De Naties van Brussel, weigeren de belastingen, ingediend bij de Staten van Brabant door het Oostenrijks regime. De dekens, aangevoerd door Frans Anneessens, doen daarbij een beroep op de oude stedelijke privileges. Het keizerlijke leger bezet de stad en organiseert een harde repressie, waarbij Anneessens ter dood zal worden veroordeeld.
  • Juli - Bij de brug van Laken bij Brussel legt het schip van tsaar Peter de Grote aan. Hij komt er de gebruikte kanaaltechnieken bestuderen.
  • 14 september - In Den Haag eindigt de Grote Vergadering zonder dat men tot een versterking van de Unie is gekomen.
  • 24 december - Kerstvloed: Tijdens een zware noordwesterstorm ontstaan 's avonds overstromingen in onder andere Noord-Nederland. Heel Noord-Groningen loopt onder en zelfs in de stad Groningen staan tientallen centimeters water. In Delfzijl breekt het westelijk deel van de wal door en lopen huizen, het fort en de kerk onder water. Er zijn 2.276 slachtoffers. Ook duizenden koeien, paarden, varkens en schapen verdrinken.
  • De zusters Clarissen worden gedwongen de Noord-Nederlands geworden plaats Boxtel te verlaten, waar de katholieke godsdienst reeds in 1648 werd verboden en de kerken genaast, en verhuizen naar het Zuid-Nederlandse Hoogstraten.

1718

1719

  • 14 maart - De vijf dekens van de ambachtsgilden die zich tijdens het volksoproer het meest lieten gelden worden op last van markies de Prié aangehouden.
  • 19 september - Te Brussel wordt vrijheidsheld en gildedeken Frans Anneessens onder het Oostenrijks bewind aansprakelijk gesteld voor de rellen in de Zuidelijke Nederlanden die "de veiligheid van de staat in gevaar brachten", en onthoofd. Zijn vier collega's worden verbannen. De bevolking zag hem als een held, en een plein (en later ook een Brussels metrostation) is naar Anneessens vernoemd.

1720

Bestand:Het Groote Tafereel der Dwaasheid, Wie redeneeren wil is mis, men vind de Lapis by de gis.jpg
Het Groote Tafereel der Dwaasheid, 1720.
Bestand:Loterijkantoor - Isaak Ouwater.jpg
De boekhandel en het loterijkantoor van Jan de Groot in de Kalverstraat in Amsterdam, Isaak Ouwater, 1779.

1722

  • 19 december - Geïnspireerd door het succes van onder andere de VOC wordt de Oostendse Compagnie opgericht. De handelsactiviteiten richten zich op twee gebieden: China en Bengalen, waarbij de Chinahandel de belangrijkste is. De zetel van de Oostendse Compagnie is gevestigd in de Beurs te Antwerpen, waaruit tweederde van de inschrijvingen afkomstig is. De veilingen van de aangevoerde goederen worden te Oostende zelf en in Brugge gehouden. De vergaderingen van de directeuren moeten de eerste drie jaar worden gehouden te Antwerpen, de volgende jaren te Brugge of te Gent.
  • Een expeditie onder leiding van Jacob Roggeveen ontdekt Paaseiland.

1723

1724

1725

Bestand:Belgium map 1725 legend.jpg
Legende van een episcopale kaart
Bestand:Maria Elisabeth von Habsburg Statthalterin.JPG
Onder Maria Elisabeth van Oostenrijk beleven de Oostenrijkse Nederlanden een periode van rust en relatieve voorspoed.
  • De naam België ("Primatus Belgy") is als aanduiding voor de Zuidelijke Nederlanden inclusief Kamerijk in gebruik op episcopale landkaarten van het Aartsbisdom Mechelen.
  • Met betrekking tot de theehandel heeft de Oostendse Compagnie de VOC ver achter zich gelaten. Zij koopt te Kanton de betere soorten op, de tweede keus wordt naar Batavia verscheept, waarbij bovendien door slechtere verpakkingen en extra overladen de kwaliteit nog verder daalt. De aanvoer van thee naar Oostende is dan ook zeer belangrijk: tussen 1725-28 wordt in Oostende 58% van de aanvoer van thee van West-Europa geveild.
  • 30 april - 1 mei - Verdrag van Wenen: tussen Oostenrijk en Spanje wordt een verbond gesloten om de opvolging van Maria Theresia in de Oostenrijkse Nederlanden mogelijk te maken. Het komt tot stand dankzij inspanningen van jonker Johan Willem van Ripperda (van 1714 tot 1718 ambassadeur in Madrid van de Staten Generaal, waarna hij in Spaanse dienst trad). Maria Theresia zal trouwen met een Spaanse prins, en Karel VI erkent de Spaanse aanspraken op Italiaans gebied. Hij verleent de Oostendse Compagnie dezelfde rechten in de Spaanse koloniën, als die van de Engelsen.
  • 15 mei - Op basis van de Pragmatieke sanctie erkennen de Provinciale Staten aartshertogin Maria Elisabeth van Oostenrijk, de enige dochter van Karel VI, als landvoogdes der Zuidelijke Nederlanden (tot 1741). Sinds lang is zij de eerste die ook werkelijk in onze streken verblijft. Ze neemt autonoom beslissingen, en is in staat om de streek voor langere tijd rust te geven. Ze wordt ook de "Prinses van den bloede" genoemd, en durft in te gaan tegen beslissingen van het Weense hof.
  • 3 september - Verbond van Herrenhausen: Engeland, Frankrijk en Pruisen verenigen zich in Herrenhausen tegen Oostenrijk. De noordelijke Republiek onthoudt zich nog, al argumenteert Simon van Slingelandt (secretaris van de Raad van State), dat door toetreding tot de nieuwe alliantie de vrede beter gehandhaafd zou blijven.

1726

1727

1728

  • In maart 1728 wordt de Jointe secrète samengesteld. Het doel van deze geheime organisatie is de Oostendse Compagnie te laten voortbestaan onder de naam van particulieren. De keizer zou zorgen voor de nodige paspoorten en op die manier wordt het schrovingsverdrag ontdoken. De Jointe secrète organiseert smokkelvaarten onder vreemde vlaggen vanuit Cádiz, zonder dat de concurrerende grote zeemogendheden er weet van hebben. De rest van het kapitaal wordt geïnvesteerd in de Deense Compagnie, als vorm van belegging.

1729

1730

1731

Hout met paalwormgangen
  • De paalworm komt oorspronkelijk voor in Oost-Azië, maar wordt met houten schepen onopzettelijk meegebracht naar Europa. In Nederland worden de houten dijkbeschoeiingen ernstig aangetast. Om overstromingsrampen te voorkomen, moet men ze door zware stenen gaan vervangen. De paalworm vormt ook een ernstige bedreiging voor houten schepen. Deze worden wel met teer geïmpregneerd of met koperen platen bedekt om de romp tegen de paalworm te beschermen.
  • 16 maart - De Oostendse Compagnie wordt definitief verboden door het Verdrag van Wenen. De terugstorting van het kapitaal is al grotendeels in 1737 voltooid. Niettemin duurt haar activiteit voort tot in 1777. Maar dit is de genadeslag voor de Oostendse Compagnie.

1732

1733

1734

1735

1740

Bestand:Maria theresia van Oostenrijk II.jpg
Keizerin Maria-Theresia.
  • Samen met 1709 is deze winter één van de koudste van deze eeuw. Het begint al op 26 oktober te vriezen en de kou zal voortduren tot juni. Bovendien is de zomer de koudste van deze eeuw.
  • De Oostenrijkse Successieoorlog breekt uit. Keizerin Maria-Theresia verdedigt met steun van Engeland en Nederland haar rechten op de troon. Het is de laatste keer dat de Republiek een zelfstandige rol speelt in de strijd om de macht in Europa.
  • In de Zuidelijke Nederlanden brengt Leopold Filips van Arenberg als gevolg van de Oostenrijkse Successieoorlog bijna 40.000 man op de been, maar het komt niet tot echte oorlog.

1741

1743

  • 22 juni - na lang aarzelen, stuurt de Republiek toch een leger van 20.000 soldaten uit naar Oostenrijk overeenkomstig de Pragmatieke Sanctie. De troepen komen op last van koning George II van Engeland. Het leger komt echter te laat om in de slag van Dettingen mee te vechten.

1744

1745

  • Omdat zij de erfopvolging van Maria-Theresia uit 1740 betwisten, bezetten de Fransen de stad Brussel en voeren een veroveringsoorlog in de Oostenrijkse Nederlanden, waarbij ze succesvol tegen de aanwezige alliantie van Nederlandse, Britse en Oostenrijkse troepen strijden. De vestingwerken van de barrièresteden zijn jarenlang sterk verwaarloosd door het geldgebrek van de Republiek en houden geen stand. Ook Gent wordt ingenomen door de Franse troepen o.a. onder leiding van Maurits van Saksen. De Zuidelijke Nederlanden kunnen zich niet terdege verzetten, omdat de plaatselijke legers door Maria-Theresia voor de strijd in Silezië zijn opgeroepen.

1746

  • 11 oktober de Fransen onder leiding van Maurits van Saksen veroveren Brussel en Namen, en bezetten zo goed als volledig de Oostenrijkse Nederlanden. Deze komen daardoor onder Frans bestuur, georganiseerd door Moreau de Séchelles, lid van de Franse Raad van State. De Fransen beseffen dat ze de Zuidelijke Nederlanden niet zullen kunnen behouden, maar het gebied vormt bij komende vredesonderhandelingen een kostbare inzet.

1747

Bestand:Battle of Lauffeldt.jpg
Maarschalk Maurits van Saksen bij de slag om Lafelt ook bekend als de Slag om Maastricht door tijdgenoot Pierre Lenfant.
  • 17 april - De Republiek kiest de kant van Oostenrijk, waarop Franse troepen het gebied van de Noordelijke Nederlanden binnenvallen. De reeds aangevatte vredesonderhandelingen in Breda worden afgebroken. In enkele weken tijds veroveren de troepen van Lodewijk XV van Frankrijk de belangrijkste plaatsen in Zeeuws-Vlaanderen. In de Noordelijke Nederlanden ziet men al een herhaling van het rampjaar en er vinden Orangistische oproeren plaats.
  • 24 april - Inname van Sluis door Franse troepen.
  • 24 april - In Veere is er een volksbeweging ten gunste van Oranje.
  • 30 april - Inname van Sas van Gent door Franse troepen.
  • 2 mei - In paniek wordt Willem IV van Oranje-Nassau, stadhouder van Friesland, tot stadhouder van alle gewesten van de Republiek benoemd, nadat rellen zijn uitgebroken in Zeeland. De Prins en de Staten-Generaal kunnen het echter niet eens worden over de positie en de bevoegdheden van de stadhouder. Zij leggen hem een instructie voor die overeenkomt met de Unie van Utrecht. Willem Karel wil alleen de eed afleggen op de instructie van zijn voorganger Willem III.
  • 10 mei - Inname van Hulst door Franse troepen. Heel Staats-Vlaanderen is nu in Franse handen.
  • 11 mei - De prins doet zijn intrede in Amsterdam. Ter begroeting zijn niet alleen de burgemeesters, maar ook alle predikanten aanwezig. Wie geen oranje draagt loopt kans in de gracht gegooid te worden. Willem IV is de eerste die stadhouder is van alle gewesten. Ook is het ambt nu erfelijk in mannelijke en vrouwelijke lijn, zodat de Republiek de facto een monarchie is geworden, terwijl Willem IV meer macht heeft gekregen dan zelfs Willem III had.
  • 20 mei - De afgebroken vredesonderhandelingen van Breda worden in Aken voortgezet.
  • 2 juli - Slag bij Lafelt (Riemst) tussen Frankrijk en de Oostenrijkse Nederlanden. Langs de Romeinse heirbaan tussen Tongeren en Maastricht, rond het gehucht Lafelt (tegenwoordig een gehucht van Riemst), treffen de legers (in totaal 150.000 man) elkaar. De legers o.l.v. Cumberland en Waldeck lijden een nederlaag. De tol die deze bloedigste veldslag uit de geschiedenis van Belgisch-Limburg eist, is bijzonder zwaar: 10.971 gesneuvelden aan Franse zijde, 6707 slachtoffers bij de geallieerden en 3112 afgeslachte paarden. Andere bronnen spreken over ongeveer 5000 gesneuvelden en 10.000 gewonden.
  • 16 september - Franse troepen nemen de onneembaar geachte Staats-Brabantse vesting Bergen op Zoom in. De stad wordt zwaar geplunderd en capituleert. De extra geheven taks van 2% op grote vermogens moest bijdragen aan de onkosten die met de oorlog gepaard gingen, maar blijken niet voldoende. Men kijkt uit naar vrede als oplossing.
  • November - Verheffing van Willem IV van Oranje-Nassau tot erfstadhouder van de Republiek der Verenigde Nederlanden.
  • December - De Windesheimer molen in Zwolle brandt af.
  • December - De Leidse uitgever Elie Luzac brengt onder eigen naam het boek van de gevluchte Franse arts Julien Offray de La Mettrie: "L'homme machine". Hij wordt prompt zelf in rechte vervolgd.

1748

Bestand:Pachtersoproer.jpg
Pachtersoproer Het plunderen van het huis van A.M. van Arssen, op de Cingel bij de Huiszittensteeg te Amsterdam, op Dingsdag den 24en Junij A° 1748.
  • 8 maart - De Prinses van Oranje schenkt het leven aan een erfprins: Willem Batavus.
  • 17 maart - Een oproer in Groningen is de opmaat naar het Pachtersoproer.
  • 17 juni - Op de Botermarkt in Amsterdam breekt het Pachtersoproer uit na rellen in Friesland en Groningen. Dit richt zich tegen de gehate belastingpachters.
  • 25 juni - Het Pachtersoproer breidt zich uit. Tientallen woningen van belastingpachters en andere rijken worden geplunderd. De Doelisten treden in overleg met stadhouder Willem IV. Terwijl de bestuurders voorheen aan konden op de trouw van de schutterij, zijn de schuttersdoelen nu een plek waar de manschappen spreken over herstel van de oude privileges van de gilden en deelname aan het bestuur. Men hoopt op steun van Willem IV tegen de regenten, maar deze laat alles bij het oude zodra hij aan de macht is gekomen.
  • Augustus - Willem IV krijgt protest tegen belastingverpachting en ambtenverkoop. De Doelisten willen terug naar het vorige systeem mét herstel van de privileges van de gilden.
  • September - Willem IV benoemt in Amsterdam een aantal andere regenten, en stemt toe in de verkiezing van een vrije krijgsraad.
  • 18 oktober - Met de Tweede Vrede van Aken komt een eind aan de Oostenrijkse Successieoorlog. Onder de bepaling van het vredesakkoord behoudt de Habsburgse keizerin Maria Theresia het bewind over de Zuidelijke Nederlanden die zullen worden bestuurd door een raad. De Republiek van de Noordelijke Nederlanden mag opnieuw garnizoenen legeren in de bevrijde barrièresteden, alhoewel de militaire betekenis van deze steden gering is geworden. Door deze nieuwe vrede van Aken wordt de macht van de Republiek sterk aangetast.
  • 13 november - In Aalst wordt Jan De Lichte, berucht bendeleider, ter dood gebracht.
  • December - Naast het stadhouderschap krijgt Willem IV nu ook de benoeming van erfelijk kapitein-admiraal uit handen van de Staten-Generaal.

1749

  • 23 april - Karel van Lotharingen, die de Oostenrijkse Nederlanden in naam bestuurt, laat het eigenlijke bestuur over aan een gevolmachtigd minister.

~1750

Bestand:Brugge - Braamberg - België.jpg
De Braamberg in 1750 met de toen nog niet overdekte Vismarkt in Brugge. Centraal achteraan staat de Sint-Donaaskathedraal.
  • De vestiging van nieuwe nijverheden in de tweede helft van de 18e eeuw brengt economische heropleving en Gent wordt een eeuw lang weer de grootste stad van België tot de hongersnood van 1845-1848.
  • Tijdens het Oostenrijkse bewind kent ook de stad Brugge een economische heropbloei. Een aantal belangrijke infrastructuurwerken die invloed hebben op het middeleeuwse handelscentrum binnen de eerste omwalling worden in deze periode uitgevoerd.
  • Keizerin Maria Theresia stelt zich harder op tegen de Noordelijke Nederlanden, en eist opheffing van de handelsbelemmeringen op de Schelde. Ze verlangt tevens dat de tariefbegunstiging van de Hollandse Republiek wordt afgeschaft, en weigert verdere onderhoudskosten voor de barrièresteden af te dragen, indien aan deze voorwaarden niet voldaan wordt.

1751

Bestand:Brugge (Belgium) - Coupure - kanaal.jpg
De Coupure in Brugge.
Bestand:Koenig v preussen.jpg
„König von Preußen“, schip van de KPAC.
  • Het graven van de Coupure in 1751-1753 maakt een verbinding mogelijk met het kanaal naar Gent.
  • 13 juni - De koning van Pruisen verleent een octrooi aan een groep van zes financiers om de Pruisische Aziatische Compagnie op te richten. De zes komen uit Frankrijk, Vlaanderen en Holland.
  • 22 oktober - Willem IV overlijdt, wat in de Noordelijke Nederlanden dan door nog maar weinig mensen wordt betreurd; hij blijkt niet de hervormingen te hebben kunnen brengen waarop men hoopte. Voor politieke vernieuwing zoekt men hierna geen aansluiting meer bij het Orangisme. De regenten nemen bestuur over tot de meerderjarigheid van Stadhouder Willem V in 1766. Zijn moeder Anna is gouvernante (tot 1759).

1752

1753

1754

  • Door een hervorming van de Staten van Vlaanderen hebben de kleine kasselrijen inspraak in het bestuur. Ze betalen hiervoor wel een fikse belasting aan de keizerin.

1756

Bestand:Paulus Constantijn la Fargue - De kom in de trekvaart tussen Den Haag en Leiden in Leidschendam.jpg
De kom in de trekvaart tussen Den Haag en Leiden in Leidschendam, 1756, Paulus Constantijn la Fargue.
  • 1 mei - Maria Theresia sluit een vriendschapsverdrag met de Franse Bourbons, het "Renversement des Alliances".
  • De Zevenjarige Oorlog stelt de republiek voor een dilemma. Het Europese strijdtoneel heeft een verschuiving laten zien nu Frankrijk en Oostenrijk een bondgenootschap vormen tegenover Engeland en de opkomende macht Pruisen. Men kiest neutraal te blijven, maar de handel lijdt wel onder deze oorlog.

1757

1758

1759

  • P.F. De Nény wordt tot hoofdvoorzitter van de Geheime Raad (± vice-eerste minister) benoemd en werkt in dien verstande nauw samen met eerste minister Cobenzl. Hij staat open voor de Verlichting en is zelfs anti-klerikaal.
  • Als Anna van Hannover overlijdt, neemt Lodewijk Ernst van Brunswijk de voogdij over Willem V op zich volgens het reglement van Tutele: de magistraatsbenoemingen komen toe aan de vroedschappen, met uitzondering van Friesland. Daar is grootmoeder Maria Louise (Marijken Meu) de regentes. Hij mag zich niet in politieke zaken mengen, maar houdt zich daar niet aan. Meteen begint de hertog met het opzetten van het stadhouderlijk stelsel: het benoemen van gekwalificeerde personen in de gewesten, beloond voor hun loyaliteit

1760

  • Eind januari - Door enkele dijkdoorbraken komt een groot deel van het Nederlandse rivierenland blank te staan. In het Rijk van Nijmegen, het Land van Maas en Waal, de Krimpenerwaard en vele andere laaggelegen gebieden moeten boerengezinnen met hun vee vluchten naar hogergelegen streken, waar ze wekenlang in rieten hutjes bivakkeren.
  • 11 februari - Schandaal van de Van Harens: In Den Haag wordt de protestantse voorzitter van de Raad van State Onno Zwier van Haren samen met zijn broer Willem door twee van zijn dochters aangeklaagd wegens seksueel misbruik. Onno Zwier liep in de Haagse hofkringen toch al wat in de weg. Hij stond ervoor bekend om als Fries nogal veel kabaal te maken.

1763

Bestand:Treaty of Paris by Benjamin West 1783.jpg
Vrede van Parijs (1763).

1765

Bestand:Mozart painted by Greuze 1763-64.jpg
Wonderkind Mozart in 1763-64.

1766

  • 29 januari - Eerste concert van Mozart te Amsterdam.
  • Willem V wordt meerderjarig.. Het is de leiders van de Republiek duidelijk, dat de jonge prins niet gereed is om de leiding van de legers en van de gewesten op zich te nemen. Daarom stelt de advocaat Pieter van Bleiswijk in het geheim de Akte van Consulentschap op, waarin de Hertog van Brunswijk wordt benoemd tot 'consulent' van de prins: eerste en hoogste raadgever. In deze hoedanigheid zal de Hertog feitelijk de bevoegdheden van de stadhouder uitoefenen, maar kan niet verantwoordelijk worden gehouden. Als later deze regeling bekend wordt, ontstaat algemene verontwaardiging.
  • De eerste overblijfselen van een Mosasaurus worden gevonden in de ondergrondse mergelgroeven van de Sint-Pietersberg ten zuiden van Maastricht.

1767

1768

  • De historicus Jan Wagenaar publiceert zijn opus magnum: "Amsterdam, in zyne opkomst, aanwas, geschiedenissen, voorregten, koophandel, gebouwen, kerkenstaat, schoolen, schutterye, gilden en regeeringe enz.", (13 delen).

1770

1771

1772

1773

  • Er worden in de Zuidelijke Nederlanden door paus Clemens tijdelijk een aantal kloosters afgeschaft, zoals het jezuïetenklooster in 1773 en het kartuizerinnenklooster in 1783. En 14 Theresiacolleges worden opgericht.

1774

1775

  • Begin van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. In de Nederlandse Republiek tonen de democraten sympathie voor de rebellen en heerst afgunst richting de Engelsen en hun Amerikaanse kolonies. Men biedt steun door het verkopen van wapens aan Amerikaanse patriotten via Sint Eustatius, de gouden rots. Amsterdam en stadhouder Willem V gaan de discussie aan over de keuze tussen de modernisering van de vloot of het uitbreiden van het budget voor het leger.
  • Het eerste jeugdverbeteringsgesticht van Europa wordt geopend in Geel.

1777

  • 1 maart - Oprichting van de Economische Tak van de Hollandse Maatschappij der Wetenschappen. Ze geeft uiting aan het economisch streven van de patriotten, en de wil om het verval van de Hollandse welvaart om te keren.
  • De Oostendse Compagnie, de gebruikelijke benaming voor de Generale Keizerlijke Indische Compagnie soms afgekort tot GIC, wordt ontbonden. De eindafrekening levert 7.500.000 gulden zuivere winst op of 166% van het beginkapitaal.

1778

  • De Staten-Generaal leggen zich bij de voorschriften van de Engelsen neer voor wat betreft de contrabande. Amsterdam en Haarlem vinden echter dat de handelskonvooien volledig vrij moeten zijn. Daarop trekt Frankrijk alle handelsvoordelen voor de Republiek in, met uitzondering van Amsterdam en Haarlem.
  • 4 september - In Aken zijn er onderhandelingen aan de gang tussen de Amsterdammers en de Amerikanen, over een mogelijk handelsakkoord.
  • Jozef II van Oostenrijk wil de Oostenrijkse Nederlanden liever kwijt door ze te ruilen tegen delen van Beieren. Maar Frederik de Grote van Pruisen weigert dit.

1780

Bestand:Johann Zoffany 004.jpg
Maria Christina van Oostenrijk, Landvoogdes van de Oostenrijkse Nederlanden.
  • 8 maart - Tsarina Catharina de Grote richt het Verbond van Gewapende Neutraliteit op met als voornaamste doel de handelsvloot te beschermen tegen aanvallen door Britse marineschepen. Ze plaatst haar handelsvloot onder marinebescherming en stuurt oorlogsbodems naar de Noordzee, de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee. Denemarken en Zweden sluiten zich bij Rusland aan. De Republiek wil zich hier ook bij aansluiten, wat één van de voornaamste redenen is voor de Britten om Nederland de oorlog te verklaren.
  • 17 april - Engeland verklaart dat het handelsverdrag van 1674 komt te vervallen, omdat de Republiek zich niet aan het defensief verdrag van 1678 houdt. Met meer dan 120 schepen overheersen de Engelsen de vloot van 17 schepen van de Republiek, waardoor de Nederlandse handel grote schade wordt toegebracht. In de Republiek worden Willem V en zijn Oranjepartij als schuldigen aangewezen.
  • 11 mei - Ook in de Noordelijke Nederlanden wordt nu de eerste dodenakker buiten een stad aangelegd .In de Scheveningse duinen wordt de begraafplaats Ter Navolging in gebruik genomen.
  • 4 juli - Karel van Lorreinen, landvoogd van de Oostenrijkse Nederlanden overlijdt in Tervuren. Jozef II, een zoon van Maria Theresia, regeert en hij stelt zijn zuster aartshertogin Maria Christina van Oostenrijk met haar man hertog Albert Casimir van Saksen-Teschen als landvoogden aan (tot 1793). Jozef II laat echter zijn zuster inzake het bewind in de Zuidelijke Nederlanden weinig vrijheid.
  • 10 september - De Britse marine entert bij Newfoundland het Amerikaanse schip de Mercury en arresteert Henry Lawrence. Deze is met een diplomatieke en zakelijke opdracht op weg naar de Republiek. In zijn uit het water geviste papieren vinden de Britten het concept-verdrag van Aken en het bewijs van geheime onderhandelingen met de Amerikaanse rebellen en Nederlandse wapenhulp aan de opstandelingen. Dit wordt de casus belli van de Vierde Engelse Oorlog, die in december uitbreekt. Het gevolg is dat er voor het eerst sprake is van een absolute achteruitgang.
  • De voor Nederland dramatisch verlopende oorlog zorgt ook voor een toenemende politisering. In de jaren 60 en 70 is al een vaderlandcultus ontstaan, waarbij men denkt het verval te kunnen stoppen. Hierin speelt ook de Nederlandse Verlichting mee, waar men uitgaat van een maakbare samenleving. De vaderlandcultus slaat nu echter om in een fel nationalisme, waarvan de aanhangers zich patriotten noemen.
  • 10 december - de Republiek ondertekent een verbond van gewapende neutraliteit met Katharina van Rusland (en nog een aantal andere mogendheden).
  • 20 december - De Vierde Engels-Nederlandse Oorlog als gevolg van de smokkelhandel van de Nederlanders met de Noord-Amerikaanse opstandelingen, zal duren tot 1784.

1781

Bestand:Aan het volk van Nederland.jpg
Aan het Volk van Nederland.
  • Juli - Keizer Jozef II reist incognito als Graaf Von Frankenstein door de Oostenrijkse Nederlanden.
  • Oostende wordt tot vrijhaven verklaard en kent grote bloei als gevolg van de 4de Engelse oorlog tussen Groot Brittannië en Noord Nederland.
  • 5 augustus - Slag bij de Doggersbank. De Engelse vloot valt een Nederlands konvooi aan bij de Doggersbank. De slag eindigt feitelijk onbeslist, maar wordt in Nederland als een grootse overwinning gevierd en wordt daarna jaarlijks door de patriotten herdacht met toespraken en banketten.
  • 26 september - In de Republiek wordt het pamflet Aan het Volk van Nederland opgehangen waarin wordt opgeroepen tot het indienen van petities en tot burgerbewapening om de vrijheid te verdedigen. Ten eerste om misstanden aan de kaak te kunnen stellen zoals regenten die onderling baantjes verdelen of verkopen. Ten tweede om de incapabele en weifelachtige stadhouder Willem V, beschuldigd van willekeur, te controleren en in zijn naar absolutisme neigende macht te beperken. Vooral in de gewesten Utrecht en Gelderland heeft de stadhouder in 1748 veel rechten verkregen. Pas honderd jaar later kan men met zekerheid zeggen dat Joan Derk van der Capellen tot den Pol de auteur is.
  • 12 november - Edict van Religieuze Tolerantie: Jozef II vaardigt een decreet over de tolerantie uit. "Niet-katholieken", dat wil zeggen joden maar in de Oostenrijkse Nederlanden nu ook protestanten krijgen vrijheid van godsdienst, de cultusvrijheid blijft tot de privésfeer beperkt.

1782

Bestand:Allegorie op het 'Tractaat van Vriendschap en Commercie tusschen hun Hoog Mogenden de Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden en de Vereenigde Staaten van America', 1782.jpg
Allegorie op het 'Tractaat van Vriendschap en Commercie tusschen hun Hoog Mogenden de Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden en de Vereenigde Staaten van America', 1782.

1783

Bestand:Genootschap De Vrijheid.jpg
Leden van het eerste exercitiegenootschap De Vrijheid, opgericht in Dordrecht in 1783

1784

Bestand:OoNL1786.png
De Oostenrijkse Nederlanden in 1784
  • 14 januari - Nederland tekent ook de Vrede van Parijs, waarmee een einde komt aan de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog.
  • Zaterdag 3 april - Hevige rellen in Rotterdam tussen prinsgezinden en patriotten. Kaat Mossel wordt gearresteerd, vrijgesproken en een jaar later - in afwachting van hoger beroep - naar Den Haag overgebracht.
  • 16 juni - De Staten van Holland en West-Friesland verbieden het dragen van oranje.
  • 8 oktober - Keteloorlog: Twee Oostenrijkse schepen varen op bevel van Jozef II de Schelde op en af. In de buurt van Saeftinghe reageren Hollandse soldaten. Het enige schot dat in dit treffen wordt gelost treft een soepketel. Hiermee is de Keteloorlog uitgevochten tussen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en Oostenrijk. De Schelde blijft gesloten. Men vermoedt echter een expansionistische politiek van Josef II, wat aanleiding is voor de patriotten tot het oprichten van nog meer exercitiegenootschappen. De eis tot heropening zal een jaar later worden afgekocht in Fontainebleau.
  • 14 oktober - De hertog van Brunswijk wordt gedwongen het land te verlaten, nadat bekend wordt dat hij nog steeds en heimelijk de raadgever van de besluiteloze Willem V is.
  • Een aantal nationaal georganiseerde vrijkorpsen tekent in Utrecht de Acte van Verbintenis, waarin ze elkaar beloven te hulp te komen als de patriotse zaak in het geding is. Quint Ondaatje ijvert voor een nieuwe provinciale grondwet.
  • De Maatschappij tot Nut van 't Algemeen wordt gesticht en houdt zich bezig met zaken die het algemeen belang dienen, zoals onderwijs en ontwikkeling, maatschappelijke discussie. Het motto van 't Nut is: "Kennis is de weg naar persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling".

1785

1786

  • Zowat alle regeringscolleges in de Oostenrijkse Nederlanden worden opgeheven en vervangen door een "conseil royal du gouvernement", die zetelt in Brussel.
  • 11 februari - Er volgen in de Oostenrijkse Nederlanden ingrijpende verordeningen inzake bestuur, priesteropleiding en volksfeesten. Alle kermissen vallen bijvoorbeeld in het hele land op één en dezelfde zondag.
  • 17 maart - Orangistische relletjes in Den Haag, als de patriottische gedeputeerden van Dordrecht, Cornelis de Gijselaar en burgemeester Paulus Gevaerts door de stadhouderspoort van Den Haag rijden. Gemeenten met patriottische sympathieën worden aangevallen door de prinselijke troepen. Als gevolg van deze actie wordt Willem V door de Staten van Holland, Groningen, Overijssel en Zeeland als kapitein-generaal geschorst. De staat van Holland plaatst een kordon van vrijkorporisten om over de troepen van ex-stadhouder Willem te waken.
  • 2 augustus - In Utrecht is de vierde nationale vergadering van vrijkorpsen georganiseerd. Besloten wordt de invloed van het volk en de controle op de regenten te vergroten. Het bestuur van Utrecht wordt democratisch. Er worden 16 democratisch gekozen patriotten in de raad beëdigd. Destijds een voor Europa unieke gebeurtenis. De prinsgezinde leden van de Provinciale Staten verhuizen naar Amersfoort, dat door de prinselijke troepen wordt bezet.
  • H.W. Daendels en Cornelis van den Burg, burgemeester van Bolsward zijn geïnspireerd door de gebeurtenissen in Utrecht. Daendels verzet zich tegen de benoeming van twee prinsgezinde kandidaten in de raad van Hattem, maar op 31 augustus komen de stadhouderlijke troepen om de orde te herstellen. In Bolsward verzoekt het exercitiegenootschap om meer munitie om een eventuele herhaling in Friesland te voorkomen.
  • 22 september - Als vergelding voor de bezetting van de stadjes Elburg en Hattem door de stadhouderlijke troepen, beslissen de Staten van Holland Willem V als kapitein-generaal te ontslaan en de door hen betaalde troepen naar eigen gewest terug te trekken.
  • September - De vrijheid van drukpers en vergadering wordt in de gewesten Gelderland en Friesland beperkt. De stad Utrecht verandert in een legerkamp om de patriottische vroedschap te verdedigen.
  • Frederik Willem II, de broer van Wilhelmina van Pruisen, wordt koning van Pruisen.
  • 16 oktober - In de Oostenrijkse Nederlanden worden priesteropleidingen door de staat georganiseerd, waarvoor acht pro-seminaries en vier generaal-seminaries zullen worden ingesteld. Dat van Leuven opent op 1 december, maar er ontstaat onmiddellijk een studentenrevolte, en het seminarie sluit gelijk zijn deuren.

1787

Bestand:Goejanverwellesluis.jpg
De aankomst van prinses Wilhelmina bij Goejanverwellesluis, Dirk Johannes van Vreumingen.
  • 1 januari - De gerechtelijke indeling van de Zuidelijke Nederlanden wordt grondig hervormd, en de juridische voorrechten van de geestelijkheid ingetrokken.
  • 12 maart - Vervanging van de oude gewestelijke besturen door intendanties van de 9 kreitsen. De Gewestelijke Staten weigeren echter belastingen toe te staan, en er begint een algemene volksbeweging.
  • 3 en 20 april: Jozef II vervangt de bestaande justitieraden door 2 soevereine justitieraden in resp. Brussel en Luxemburg met 63 rechtbanken van eerste aanleg.
  • 21 april - Burgemeester Hendrik Hooft van Amsterdam laat de tien prinsgezinde leden uit de vroedschap zetten.
  • 1 mei - Vanuit Amersfoort wordt een aanval gedaan op het patriottische bolwerk Utrecht.
  • 9 mei - legers van de Utrechtse vrijkorpsen slaan de troepen van stadhouder Willem V in de buurt van Vreeswijk terug. Er komen tegenstellingen aan het licht tussen burgerlijke democraten en aristocratisch, staatsgezinde regenten. Er volgt een Orangistische Akte van Verbintenis in de Noordelijke Nederlanden waar de patriotten de macht grijpen en Willem V afzetten.
  • 30 mei - de Staten van Brabant weigeren aan Oostenrijk belastingen te betalen. Graaf Ferdinand von Trautmansdorff wordt gevolmachtigd minister en mag van keizer Jozef II (niet al te vergaande) concessies doen.
  • 3 juli - Jozef II roept de gouverneurs naar Wenen voor overleg. Ook een afvaardiging van de Staten van Brabant wordt uitgenodigd. Graaf Jozef van Murray wordt tijdelijk tot gouverneur benoemd.
  • 28 juni - Prinses Wilhelmina probeert vanuit Nijmegen Den Haag te bereiken om steun te verwerven. Zij wordt bij de Vlist aangehouden en naar Goejanverwellesluis geleid door patriottische vrijheidskorpsen. Ze roept de hulp van haar broer koning Frederik Willem II van Pruisen in.
  • Holland verzoekt om steun uit de andere gewesten, omdat Frederik Willem II van Pruisen dreigt met interventie, als Holland niet haar verontschuldigingen aanbiedt.
  • 21 augustus - Wijbo Fijnje houdt een rede voor de vroedschap van Delft waarin hij veranderingen en de vervanging van de Oranjegezinde leden eist. In Delft wordt alsnog een patriottisch stadsbestuur ingesteld. Eind augustus weigert een tiental patriottische Statenleden in Friesland zich neer te leggen bij de reactionaire besluiten en trekt zich terug in Franeker. De spanning stijgt. In diverse steden worden defensieve maatregelen getroffen.
  • 10 september - Er volgt een Pruisisch ultimatum van drie dagen.
  • 15 september - Een Pruisisch leger trekt de stad Utrecht, verdedigd door Frederik III, binnen. De patriotten uit Utrecht vluchten naar Amsterdam. In Friesland houden de patriotten het nog een week langer uit. Als de stemming onder de bevolking is omgeslagen worden ook Franeker en Bolsward opgegeven.
  • 18 september - De Staten van Holland herroepen alle besluiten tegen de stadhouder.
  • 20 september - Prinses Wilhelmina keert terug naar 's-Gravenhage. Stadhouder Willem V van Oranje-Nassau arriveert drie dagen later waarmee de Oranjerestauratie een feit is. Door interventie van Pruisen is de burgeroorlog tussen de patriotten en prinsgezinden neergeslagen. Veel patriotten worden gevangengenomen of wijken uit naar Noord-Frankrijk.
  • 10 oktober Amsterdam geeft zich over, als laatste stad in Holland. De hertog van Brunswijk neemt zijn intrek in een oude katoenfabriek aan de Amstelveenseweg en zegt toe dat hij zorg zal dragen dat de wraakacties en plunderingen zoveel mogelijk worden onderdrukt. Veel patriotten zijn inmiddels uitgeweken naar Antwerpen, Brussel en sommige Frankrijk. Een enkeling vlucht richting Duitsland.
  • 7 november De raadspensionaris Pieter van Bleiswijk treedt af.
  • In de nacht van 9 op 10 november worden in 's-Hertogenbosch bij meer dan 850 huizen de ramen ingeslagen, 250 huizen worden geplunderd. Ook in andere steden vinden plunderingen plaats.
  • Alle vroedschappen worden gezuiverd van patriotten, waarbij vooral Amsterdam en Alkmaar worden getroffen. Iedereen die actief was als officier van een exercitiegenootschap of in een defensiecommissie wordt in staat van beschuldiging gesteld.
Bestand:Reinier Vinkeles - Verwoesting van de begraafplaats der Capellen.jpg
Verwoesting van de begraafplaats der Capellen, 7 augustus 1788, Reinier Vinkeles.

1789

Bestand:Prise de la Bastille.jpg
De bestorming van de Bastille.
Bestand:Paul-Jacob Laminit (inc.) Jahann Voeltz (dis.) Combat dans les rues de Gand, novémbre 1789.JPG
Veldslag in de straten van Gent, november 1789.

1790

Bestand:Grondgebied Verenigde Nederlandse Staten (1790).jpg
Grondgebied van de Verenigde Nederlandse Staten (1790). In het grijs de gebieden van het toenmalige Limburg (rond het stadje Limbourg), dat slechts tijdelijk deel uitmaakte van de statenbond
Bestand:Verenigde Nederlandse Staten 1790.jpg
Staatkundige toestand in het jaar 1790

1791

1792

Bestand:Rouillard - Dumouriez.png
Generaal Dumouriez.

1793

Bestand:Archdukecharles1.jpg
Aartshertog Karel, nieuwe landvoogd van de Oostenrijkse Nederlanden.

1794

Bestand:Schimmelpenninck.jpg
Rutger Jan Schimmelpenninck, raadpensionaris van de Bataafse Republiek.

1795

  • 16 januari - Utrecht wordt met Franse steun bevrijd. De Fransen nemen de stad in.
  • 18 januari - Vanuit Scheveningen verlaat stadhouder Willem V met zijn zoons het land, en zoekt asiel in Engeland. Er vindt in de Noordelijke Nederlanden een omwenteling plaats. De patriotten keren terug en met de Bataafse Revolutie wordt de Bataafse Republiek gesticht. (Gelre, Holland en Zeeland, Friesland, Groningen, Overijssel, Utrecht, Drenthe) tot 1806.
Bestand:Texel 1.jpg
Schilderij door Charles Louis Mozin (1806-1862), waarop de ingevroren vloot bij Den Helder wordt afbeeld.
  • 24 januari - Overgave van de Nederlandse vloot aan de Franse cavalerie in Den Helder.
  • 7 april - In het revolutionaire Frankrijk wordt de decimale indeling van de dag na een half jaar weer afgeschaft. Tegelijk worden echter wel decimaal verdeelde maten en gewichten ingevoerd.
  • 16 mei - Het Verdrag van Den Haag met Frankrijk maakt de jonge Bataafse Republiek tot een vazalstaat. Frankrijk en de Republiek sluiten een offensief en defensief verbond, waarbij de Republiek Frankrijk met de helft van zijn leger en vloot moet steunen en bovendien 25.000 Franse troepen van kledij en voeding voorzien. Staats-Vlaanderen, Maastricht en Venlo worden ingelijfd bij Frankrijk, dat een schadeloosstelling van 100 miljoen gulden ontvangt. De aanvankelijk zwaardere voorwaarden worden afgezwakt dankzij de inspanningen van Pieter Paulus, de voorzitter van de Staten-Generaal.
  • Als gevolg van de Haagse Vrede verklaart Engeland de Bataafse Republiek de oorlog, en begint met een stelselmatige bezetting van de koloniën. De gevluchte Willem V juichte dit initiatief al toe in zijn Brieven van Kew.
  • In de Bataafse Republiek worden de provincies vervangen door departementen. Het grootste deel van Friesland gaat samen met Groningen op in het departement van de Eems terwijl Zevenwouden bij het departement van de Oude IJssel komt.
  • Tijdens de Bataafse Revolutie wordt de standenmaatschappij officieel afgeschaft, en daarmee de Staten. Na de uitroeping van de Bataafse Republiek wordt de Staten-Generaal opgeheven en vervangen door de Nationale Vergadering.
  • In tegenstelling tot in Frankrijk, waar in de beginfase van de Franse Revolutie deze snel radicaliseert, worden de revolutionaire veranderingen in de Bataafse Republiek relatief vreedzaam doorgevoerd. Het land is al tweehonderd jaar een republiek, en heeft dan ook maar weinig tegenstribbelende edelen. Ook is in Frankrijk, na de val van Robespierre, de revolutie inmiddels een veel gematigder fase ingegaan. De omwenteling is in feite een herhaling van de omwenteling van de patriotten, die in 1787 met behulp van een Pruisisch interventieleger is onderdrukt. Veel leiders van de Bataafse Republiek zijn patriottische politici die in 1787 naar Frankrijk waren uitgeweken. Nu krijgen zij, met Franse steun, de kans om alsnog hun idealen te verwezenlijken. De oude Republiek was altijd al tamelijk ineffectief geweest, en haar tekortkomingen zijn met het verstrijken van de tijd steeds ernstiger geworden. De afzonderlijke provincies zijn soeverein, ieders instemming is dus nodig voor een besluit, waardoor de gezamenlijke besluitvorming soms jaren duurt. Daarnaast is veel macht geconcentreerd in handen van de regenten, die in feite plaatselijke oligarchieën vormen. De Bataafse Republiek maakt dan ook de overgang naar een meer gecentraliseerde regering, met uniforme rechtspraak, munteenheid, maten en gewichten, belastingheffing. Voorts krijgen de katholieken, die al meer dan 200 jaar als tweederangsinwoners een derde deel van de bevolking uitmaken, voortaan gelijke burgerrechten.
  • 16 augustus - In de Leeuwarder Jacobijnerkerk worden de graven van de Friese stadhouderlijke familie geschonden door Patriotten.
  • 1 oktober - De Oostenrijkse Nederlanden, het prinsbisdom Luik, Maastricht en omgeving en het Pruisische Kleef worden officieel als "Départements belgiques" door de Franse Republiek geannexeerd. Het gebied wordt in negen Franse departementen ingedeeld. Antwerpen is de hoofdplaats van het Departement der Twee Neten, en omvat 23 kantons. De Fransen schaffen de heerlijkheden af, en stellen gemeentelijke agenten aan.
  • In de loop van het jaar richten de Fransen een administratieve postdienst op. In de stempel op de omslag staan naam van het departement en kanton, vanwaar de zending vertrekt.
  • 26 oktober - Frankrijk lijft het hertogdom Bouillon in.
  • Ook Luxemburg komt onder Frans bewind tot 1815.
  • Graaf Jourdan steekt de Rijn over, maar wordt het daaropvolgende jaar door aartshertog Karel teruggedrongen.
  • 24 december - De Staten-generaal besluiten dat de Vereenigde Oostindische Compagnie zal worden opgeheven.
  • Zweden erkent als eerste monarchie de Franse Republiek.

1796

  • 1 januari - Drenthe en Staats-Brabant worden tot de Staten-Generaal toegelaten.
  • 16 januari - In de Bataafse Republiek worden verkiezingen georganiseerd voor een Nationale Vergadering., die het hoogstgeplaatste regeringslichaam zal worden en een grondwet gaat maken. Deze moet o.a. voorzien in een algemeen getrapt kiesrecht voor mannen ouder dan 20, die een eed zweren tegen het stadhouderschap en de idee van volkssoevereniteit steunen. De kiezers moeten een vaste woonplaats hebben en niet van een uitkering leven. 126 kiesdistricten worden vastgelegd.
  • 1 maart - In Den Haag komt de eerste democratisch gekozen Nederlandse volksvertegenwoordiging bijeen, de Nationale Vergadering. Het comité bestaat vooral uit federalisten en unitaristen. Een derde groep wordt gevormd door de gematigden. Er wordt nog voordat ze de grondwet vastlegt een scheiding van kerk en staat ingevoerd en de Joodse natie krijgt een gelijkwaardig statuut als de Bataafse burgers.
  • 2 maart - Napoleon Bonaparte wordt benoemd tot opperbevelhebber van het Franse leger.

1797

1798

Bestand:1798bataafscherepubliek.svg
Departementen van de Bataafse Republiek
  • In de nacht van 21 op 22 januari bezetten radicale unitariërs onder wie Herman Willem Daendels de Nationale Vergadering in de Bataafse Republiek en er vindt met steun van de Franse generaal Joubert een staatsgreep plaats. De federalisten worden opgesloten in de voorzitterskamer, en de anderen moeten de eed afleggen op de 'Afkeer tegen het Stadhouderschap, de Aristocratie, het Federalisme en de Regeeringloosheid". Alleen de leden van de Tweede Nationale Vergadering die een eed tegen het federalisme en de aristocratie afleggen, mogen lid blijven van de volksvertegenwoordiging. De overblijvende leden vormen een Constituerende Vergadering, een parlement dat een grondwet moet ontwerpen. Deze vergadering stelt ook een voorlopig Uitvoerend Bewind in. De ontwerpgrondwet wordt op 23 april door het volk goedgekeurd, waarbij overigens alleen tegenstanders van het federalisme mogen meestemmen.
  • 11 februari - Er vindt een gesprek plaats tussen secretaris Van Langen en secretaris Paul Barras, lid van het Directoire. Hierbij wordt de goedkeuring van de staatsgreep door Barras verkregen tegen betaling van f300.000,-. Tevens moet de Bataafse Republiek lakens en linnen voor de Franse troepen leveren. Van deze leveranties trekken Pieter Vreede en Van Langen als lakenfabrikanten groot voordeel.
  • 17 maart - De Vereenigde Oostindische Compagnie wordt ontbonden. De VOC leunt in de 18e eeuw op de winsten die in Amsterdam met de verkoop van goederen worden gemaakt. Als echter door de Vierde Engelse Oorlog de retourschepen de Republiek niet meer kunnen bereiken, gaat het snel bergafwaarts. In 1781 besluit de compagnie het uitbetalen van dividenden te staken. Maar ook dit, en steun van de Staten-Generaal, kan het tij niet keren. De invasie van de Fransen en de oprichting van de Bataafse Republiek zijn de genadestoot. Haar schulden en bezittingen gaan over op de Republiek.
  • 23 april - Een nieuwe Nederlandse Grondwet wordt in de nieuwe "gezuiverde" Vergadering aangenomen, gebaseerd op unitarisme. Het land wordt verdeeld in 8 departementen met zoveel mogelijk gelijke bevolkingsaantallen, waarvan de grenzen afwijken van de historisch gegroeide provincies. Het grootste deel van Friesland gaat samen met Groningen op in het departement van de Eems, terwijl Holland wordt gesplitst in het departement van Texel, het departement van de Amstel en het departement van de Delf. Er komt een Vertegenwoordigend Lichaam, gekozen volgens algemeen getrapt kiesrecht. Dit heeft wetgevende macht, stelt jaarlijks de begroting op en benoemt de leden van het Uitvoerend Bewind, dat uit 5 directeuren en 8 assistenten bestaat. Departementale en plaatselijke besturen worden verkozen door stemgerechtigde burgers, en de gilden worden opgeheven.
  • Op 12 juni vindt in de Bataafse Republiek met goedvinden van de Franse ambassadeur Charles Delacroix een nieuwe staatsgreep plaats door gematigde unitariërs onder leiding van generaal Daendels. De radicale leden van het Uitvoerend Bewind worden afgezet en vluchten. De staatsgreep leidt ertoe dat de nieuwe Grondwet wordt ingevoerd, de eerste grondwet in Nederland, de Staatsregeling voor het Bataafsche Volk. Er komt een Intermediair Uitvoerend bewind. Voor de diverse onderdelen van het bestuur stelt een vijf leden tellende Uitvoerend Bewind, dat op 14 augustus 1798 aantreedt, acht agenten aan. Zij zijn te beschouwen als de eerste ministers. Dit bewind bereikt binnen kortste keren meer dan de vorige in drie jaar tijd. Er komt een nieuw parlement, het Vertegenwoordigend Lichaam. Dat parlement splitst zich na de verkiezingen in twee kamers. De eerste kamer mag wetsvoorstellen indienen, de tweede kamer kan die voorstellen alleen goed- of afkeuren. Aan het het kiesrecht zijn allerlei beperkingen gesteld, zo moeten kiezers kunnen lezen en schrijven, en via een eed het federalisme afwijzen.
  • 5 september - De Franse bezettingsmacht voert in de Zuidelijke Nederlanden en in het voorheen Nederlandse Limburg de verplichte Conscriptie in. Jongemannen in de geschikte leeftijd nemen verplicht deel aan een loting die uitmaakt wie van hen moet opkomen voor zijn nummer.
  • 12 oktober - Uitbraak van de Boerenkrijg: in Vlaanderen komen op het platteland de Brigands in opstand tegen de Franse overheersing. Het verzet wordt ingegeven door de conscriptie, het antiklerikalisme en de onderdrukking van de Vlaamse taal.
  • 29 oktober - Ook in Luxemburg breekt de Boerenkrijg (Klüppelkrieg) kort maar heftig uit. Een legertje van 2000 man trekt op de hoofdstad aan. De Franse bezetter breekt het verzet bij Arzfeld.
  • 12 november - Op het nippertje kan de Gentenaar Lieven Bauwens van Londen wegzeilen met aan boord een versie van de Mule Jenny in onderdelen, en Engels personeel dat met de spinmachine kan omgaan.
  • 5 december - De ruggengraat van de opstand breekt als het Brabantse katholieke leger na een achtervolging over Herentals, Geel en Diest op Ter Hilst bij Hasselt wordt verslagen. Men schat het aantal doden op 5000 tot 10.000. Er volgt een strenge repressie waarbij de meeste leiders worden terechtgesteld (190 gefusilleerden).

1799

  • 12 februari - Er is watersnood in het grote rivieren gebied. Landerijen hebben veel te lijden van kruiend ijswater langs de Rijn maar meer nog langs de Waal.
  • 21 juni - In Doornik wordt Pieter Corbeels terechtgesteld.
  • 22 juni - Engelsen vallen gesteund door Russen in Noord-Holland binnen. De Bataafse Vloot onderneemt niets, omdat de matrozen weigeren tegen de Oranje-vlag te vechten. De verdediging in deze slag wordt geleid door Brune en Daendels. De erfprins - de latere koning Willem I - strijdt aan de zijde van het Engelse leger. In een proclamatie meldt hij het herstel van de oude grondwet van het land. Er wordt harde strijd gevoerd in de buurt van Bergen, Alkmaar en Castricum.
  • Op 27 augustus trachten de Engelsen en Russen middels een invasie in Noord-Holland het stadhouderlijk gezag te herstellen. Schoorl krijgt het zwaar te verduren.
  • 14 september - De Departementen van de Nederlanden roepen in Bredevoort de staat van beleg uit, en zenden 200 man van de nationale garde en 100 Franse soldaten nadat de oranje gezinde August Robert van Heeckeren van Suideras een inval vanuit Pruisen in het graafschap Zutphen onderneemt om daar een Oranjerevolutie uit te lokken ten gunste van de in Engeland verblijvende erfprins Willem.
  • 6 oktober - Slag bij Castricum : Franse troepen deinzen terug voor een Russische aanval. Massale steun voor Oranje waar de Britten op gerekend hebben, blijft echter uit en op 18 oktober besluiten de Britten en Russen zich over te geven.
  • 10 oktober - In de Conventie van Alkmaar wordt de aftocht van de Russisch-Engelse troepen uit Holland geregeld. Een inval van een Oranjeleger in het oosten van het land mislukt al evenzeer.
  • 18 oktober - De Engelsen en Russen in Noord-Holland schepen zich in voor de terugtocht.
  • 3 november - Banditisme als nasleep van de Boerenkrijg.
  • 9 november - Staatsgreep van 18 Brumaire: Napoleon grijpt de macht in Frankrijk. Dankzij de staatsgreep van Napoleon komt er ook meer rust en orde in België.
  • 22 november - Een aanhangster van het Oranjehuis wordt te Winterswijk, liggend in haar doodskist, geëxecuteerd. Het betreft de 42-jarige freule van Dorth tot Holthuizen. Ze werd voor haar openlijke sympathiebetuigingen bij de inval van Engelse en Russen in Noord-Holland tot de dood veroordeeld.
  • 6 december - Met de executie van de freule van Dorth is de oranjerevolutie neergeslagen en wordt in Bredevoort de staat van beleg opgeheven.
  • 31 december - De Verenigde Oost-Indische Compagnie houdt formeel op te bestaan.

Zie verder

Voor een verder overzicht:

Tijdlijn van de geschiedenis van België en Jaartallentabel België
Tijdlijn van de geschiedenis van Nederland

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

rel=nofollow