Thales van Milete

Thales van Milete (Grieks: Θαλῆς ὁ Μιλήσιος) (ca. 624 v.Chr. - 545 v.Chr.) was een der eerste presocratische filosofen. Hij kwam uit Milete (in het huidige Turkije). De oude Grieken zagen hem als een van de Zeven Wijzen.

Biografie

Er wordt gezegd dat hij in staat was een zonsverduistering te voorspellen; waarschijnlijk die van 585 voor Christus. Mogelijk heeft hij zijn kennis over sterrenkunde opgedaan tijdens een reis naar Babylon. Anderen zeggen dat hem deze macht werd toegedicht omdat hij nu eenmaal de geleerde was, en geleerden dit moesten kunnen voorspellen. Hoewel er in de oude culturen ook lieden waren die kosmische verschijnselen konden voorspellen en allerlei theorieën hadden over het universum, waren dit geen filosofen. Want Thales had twee uitgangspunten:

1 - Conclusies omtrent het universum mag men louter en alleen baseren op het universum zelf (dus niet op goden).

2 - Opvattingen moeten gestaafd worden aan de hand van argumenten.

Dit zijn uitgangspunten die de filosofie doen verschillen van andere disciplines, uitgangspunten die overigens nog steeds gelden.

Volgens de (Griekse) overlevering is hij ook in Egypte geweest, in een tijd dat de Egyptenaren niet meer in staat waren de hoogte van hun piramides te berekenen, en zou hij hun dat geleerd hebben door de lengte van de schaduw te meten op het moment dat onze schaduw even lang was als wijzelf. Hieraan ligt dus geen enkele ingewikkelde berekening ten grondslag maar slechts de observatie dat als de schaduw van een mens even lang was als die mens dat ook wel voor andere objecten zou gelden. Het is niet ondenkbaar dat hij deze truc van de Egyptenaren geleerd heeft in plaats van andersom.

Thales moet ook in staat geweest zijn vanaf de kust de afstand tot een schip te berekenen door de afstand tussen twee punten op te meten, en de hoek waaronder het schip vanaf die punten gezien werd. Omdat hij door zijn armoede beschimpt werd, zette hij al zijn geld in om alle olijvenpersen te huren vóór het begin van de oogst. Als monopolist kon hij nu woekerprijzen vragen voor die persen, en bewees hiermee dat filosofen best geld kunnen verdienen als ze willen, maar dat hun belangstelling elders ligt.

Water

Bestand:Map of Lydia ancient times.jpg

Milete binnen het Lydisch koninkrijk onder oosterse invloed

Hij wordt gewoonlijk de eerste westerse filosoof genoemd, maar men is meer en meer geneigd in te zien dat hij voortbouwt op kennis die reeds in zijn eigen geboortestreek, Klein-Azië en in het Oude Egypte aanwezig was. Wel uniek is waarschijnlijk zijn uitspraak over wat de basis van alle dingen is, de oerstof. Thales meende dat deze oerstof water was, omdat dat het duidelijkst faseveranderingen ondergaat. Als ijs smelt krijg je water, als dat verdampt krijg je stoom. Bovendien geloofden de Grieken dat je als je stoom "verder verdunt" lucht krijgt. Verder ontspringen er planten uit de gedroogde bodem als het geregend heeft en eindigt elke landmassa in water. De oerstof was dus water, en alles was daaruit ooit ontstaan. Het was de oorsprong der dingen.
Zijn uitspraak 'alles is water' is opzienbarender dan wellicht op het eerste zicht lijkt. Het is niet zozeer de inhoud van deze uitspraak, maar de formule. De formule is: 'Alles is...'. Thales zoekt naar een natuurlijke oorzaak van alle dingen waartoe je de chaotische verscheidenheid in de werkelijkheid kunt herleiden. Hij is daarmee de grondlegger van het reductionisme. Hij zoekt het beginsel van alle dingen niet bij goden, maar in de natuur zelf, en hij meent dat die oorzaak kenbaar is. Dit wil echter niet zeggen dat Thales een wereld zonder goden voorstelt. Anderzijds is zijn theorie, naast reductionistisch, ook naturalistisch. Thales verklaart de wereld met behulp van analogie-redeneringen: in de wereld om ons heen groeien wezens door water en is het zaad waaruit zij ontstaan meestal vochtig. Deze nieuwe benadering is weliswaar nogal grof en indirect, maar is wel een eerste poging om de natuur rationeel te verklaren. In die zin is dit het meest baanbrekende element uit de filosofie van Thales.

Op basis van zijn inzichten ging de School van Milete voort met een aantal filosofen die deze verder uitwerkten, toetsten en er eigen interpretaties aan gaven, onder anderen Anaximandros. Later zou Empedocles de formule 'Alles is...' uitwerken tot: 'Alles is aarde, water, vuur en lucht', de vier oerelementen dus die nu nog in de esoterie (bijvoorbeeld de antroposofie) een grote rol spelen.

Aristoteles vertelt over Thales dat "hij dacht dat de aarde op water dreef". De aarde drijft als een soort vlot op de oeroceaan waaruit ze ooit is voorgekomen. Met dit primitieve model kon Thales op een inzichtelijke wijze verklaren waarom de aarde (althans in onze ervaring) in rust is en waarom er zich aardbevingen voordoen. Aardbevingen zijn dus geen goddelijke willekeur, maar normale natuurlijke verschijnselen die op een zeker ogenblik wel moeten gebeuren. Ook dacht hij dat een magneet bezield was, omdat zij ijzer aantrok.

Stellingen van Thales

Zie Stelling van Thales voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Deze "Stelling van Thales" wordt in boek VI van de Elementen van Euclides grondig bewezen.

Hulpstelling: Een evenwijdige projectie behoudt de gelijkheid van lengte van evenwijdige lijnstukken.

Stelling van Thales: De verhouding van 2 lijnstukken is dezelfde als de verhouding van hun evenwijdige projecties.

Omgekeerde stelling: Wanneer minstens 3 rechten, op snijdende rechten, lijnstukken afsnijden, waarvan de lengten een aangeschakelde evenredigheid vormen, dan zijn deze (3) rechten evenwijdig.