Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Systeem (wetenschap)
Een systeem is in de wetenschap datgene waarop de aandacht van een wetenschapper zich richt. Het gaat in het algemeen om een entiteit die is samengesteld uit meerdere componenten, en die door de relaties tussen de componenten enige mate van samenhang, ordening en complexiteit vertoont.
Het woord systeem wordt ook gebruikt voor verschillende wetenschappelijke classificatiesystemen, waarvan het Système international (het internationaal stelsel van eenheden) en het periodiek systeem het bekendst zijn.
Algemeen
Systeem stamt van het Griekse sustèma, dat samen-stelling of bijeen-plaatsing betekent. In de wetenschap is een systeem 'iets uit onderdelen opgebouwd': datgene waarop de aandacht van een wetenschapper zich richt. Een systeem kan iedere grootte hebben, van een subatomair deeltje tot het heelal. Enkele voorbeelden zijn:
- Een atoom is een systeem dat wordt bestudeerd door de natuurkunde
- Een molecuul wordt bestudeerd door de scheikunde
- Het onderbewuste is een systeem bestudeerd door de psychologie
- Cellen, weefsels, organen en orgaanstelsels (zoals de bloedsomloop) worden bestudeerd door de biologie (anatomie, de histologie, de fysiologie en morfologie, afhankelijk van de nadruk op de vorm of op de functie)
- Organismen en populaties van een soort worden bestudeerd door de biologie (onder andere systematiek, de morfologie, de fysiologie, de genetica)
- Levensgemeenschappen en ecosystemen worden bestudeerd door de biologie (ecologie)
- Een stad is een systeem bestudeerd door de sociologie
- Het economisch systeem wordt bestudeerd door de economie
- Het binnenste van de aarde wordt bestudeerd door de geologie
- De Duitse romantische dichtkunst is een systeem bestudeerd door de literatuurwetenschap
- Verhalen (in onder andere de literatuur, toneel, filmkunst) worden bestudeerd door de narratologie.
- Sterrenstelsels worden bestudeerd door de sterrenkunde
- Het heelal wordt bestudeerd door de kosmologie.
In de tweede helft van de negentiende eeuw is in de warmteleer (thermodynamica) een nadere onderverdeling in open, gesloten en geïsoleerde systemen gedefinieerd voor de studie van natuurlijke verschijnselen. Bepaalde natuurwetten, zoals de wet van behoud van energie, gaan bijvoorbeeld alleen op voor geïsoleerde systemen.
Geschiedenis
Het begrip "systeem" is van Griekse oorsprong en betekent "samenstelling". In de 17de eeuw werd het begrip ingevoerd als een collectie van geordende concepten, voornamelijk in een filosofische zin. Descartes' "Discours de la Methode" introduceerde een gecoördineerde set van regels om een coherente zekerheid te bereiken. In navolging van Descartes richtten veel filosofen zich op de ontwikkeling van een filosofisch systeem, startend vanuit enige basisstellingen.[1] In de 19de eeuw werden filosofen als Hegel en Fichte systeemdenkers genoemd ter aanduiding voor hun leer, waarin men zich rekenschap geeft van het geheel van de werkelijkheid en van het menselijk denken.[2]
Naast dit "filosofisch systeem" begrip is in de 19de eeuw ook een "wetenschappelijk systeem" begrip ontstaan, waarbij het systeem duidde op het aandachtsgebied van de onderzoeker of wetenschapper. De Franse fysicus Sadi Carnot was een van de eerste, die het concept "systeem" in de natuurwetenschap toepaste in zijn studie van thermodynamica rond 1825. Carnot duidde het water in een stoommachine aan als een "werkende substantie", die in contact kon komen met een boiler, een koeling of een schoepenrad. De Duitse fysicus Rudolf Clausius generaliseerde dit beeld verder door het concept van een omgeving aan toe te voegen. In de 19de-eeuwse thermodynamica ontwikkelde zich ook reeds het onderscheid in gesloten en open systemen.
Met de opkomst van het systeemdenken zijn er steeds weer nieuwe vormen van systemen gedefinieerd, zoals complex systeem, adaptief systeem en chaotisch systeem. Wetenschappelijke disciplines zijn hun kenobjecten zelf in termen van systemen gaan definiëren zoals bijvoorbeeld het ecosysteem en de informatiesysteem.
Specifieke betekenissen
Het begrip systeem is in de wetenschap al enige eeuwen in gebruik in de betekenissen 'leer', 'onderwerp van beschouwing' en 'stelsel'. Enkele voorbeelden van manieren waarop het woord verder in de wetenschap gebruikt wordt:
- In de taxonomie noemt men een rangschikking van soorten in hiërarchisch geordende groepen wel een systeem.
- In de sociale wetenschappen wordt de term ook gebruikt voor een complex van met elkaar om gaande individuen.
- In de bedrijfskunde is het begrip systeem een hulpmiddel bij het beschrijven en analyseren van organisatieproblemen.
- In de geologie is systeem ook een chronostratigrafische term, met een betekenis die tussen eratheen en serie in ligt.
Er zijn nog vele andere definities van systeem in gebruik: technische, systeemtheoretische, formele en constructivistische. In de tweede helft van de twintigste eeuw is de systeemtheorie opgekomen, die heeft getracht een interdisciplinair kader voor de wetenschappelijke beschouwing van systemen en het systeembegrip te ontwikkelen.
Zie ook
- Complex systeem
- Open systeem
- Gesloten systeem
- Systeem (systeemtheorie)
- Systeemtheorie
- Thermodynamisch systeem
- International Encyclopedia of Systems and Cybernetics
Bronnen
- Jan in 't Veld, Analyse van organisatieproblemen, Elsevier 1986, p.8-12
- Grote Winkler Prins, het begrip Systeem, 8e druk 1983, p.400-402.
Externe links
- Principia Cybernetica Web over het systeembegrip (In Engels).
Citaten van of over systeem op Wikiquote
Bronnen, noten en/of referenties
|
|
Zoek systeem op Wiktionary. |