Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Septuaginta: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(Polytonische accenten (Oudgrieks) zie http://www.myriobiblos.gr/bible/ot/default.asp Griekse afkorting: Ο')
(beetje allerlei, ook wat in de definities)
Regel 1: Regel 1:
{{Zijbalk christendom}}
{{Zijbalk christendom}}
De '''Septuaginta''' of '''Septuagint''' ([[Latijn]]: ’zeventig’, afkorting van ''interpretatio septuaginta interpretum virorum'', [[Koinè|Grieks]]: Ἡ μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα, „vertaling van de zeventig mannen”), vaak afgekort tot '''LXX''' (= 70 in [[Romeinse cijfers]])<ref>In het Grieks wordt de afkorting Ο' [een omicron, met getalwaarde 70.</ref>, is de naam voor de [[Griekenland|Griekse]] vertaling van de [[Tenach]] of [[Oude Testament]] die tussen circa [[250 v.Chr.]] en [[100 v.Chr.]] werd gemaakt.
De '''Septuaginta''' of '''Septuagint''' ([[Latijn]]: ’zeventig’, afkorting van ''interpretatio septuaginta interpretum virorum'', [[Koinè|Grieks]]: Ἡ μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα, „vertaling van de zeventig mannen”), vaak afgekort tot '''LXX''' (= 70 in [[Romeinse cijfers]]),<ref>In het Grieks wordt de afkorting Ο' [een omicron, met getalwaarde 70.</ref> is de naam voor de [[Griekenland|Griekse]] vertaling van de [[Tenach]] of [[Oude Testament]] die tussen circa [[250 v.Chr.]] en [[100 v.Chr.]] werd gemaakt.


De ''Septuagint'' is volgens het Jodendom de naam van de Griekse vertaling van de eerste vijf boeken van de Tenach, ook wel de Thora genoemd.
Afhankelijk van de context, wordt de Septuaginta soms verschillend gedefinieerd.


==Oorsprong==
==Oorsprong==
Volgens de overlevering werd de [[Hebreeuwse Bijbel]] in het Grieks vertaald door 70 of 72 vertalers die, hoewel onafhankelijk werkend, op miraculeuze wijze toch allen dezelfde vertaling maakten.
Over het ontstaan van de Septuaginta zijn een aantal legenden in omloop, waarin vaak historische elementen verweven zitten met latere dichting. Volgens de overlevering werd de [[Hebreeuwse Bijbel]] in het Grieks vertaald door 70 of 72 vertalers die, hoewel onafhankelijk werkend, op miraculeuze wijze toch allen dezelfde vertaling maakten.


In eerste instantie was deze vertaling bedoeld voor de grote groep Griekstalige [[joden]] in [[Alexandria et Aegyptus|Egypte]]. Deze spraken namelijk niet meer [[Hebreeuws]] als moedertaal. Volgens de [[Brief van Aristeas]] wilde bovendien de [[Hellenisme|Hellenistische]] [[koning (titel)|koning]] van Egypte [[Ptolemeus II|Ptolemeus II Philadelphos]] een vertaling voor zijn groeiende [[Bibliotheek van Alexandrië|bibliotheek]]. Deze brief van Aristeas wordt echter door sommige deskundigen als geheel of gedeeltelijk fictie beschouwd <ref>the narrative is "open to the gravest suspicion , and the letter abounds with improbabilities and is now generally regarded as more or less fabulous," observed ''The Classical Review'' '''33'''5/6 (August–September 1919:123), reporting H. St.J. Thackeray's ''The Letter of Aristeas, with an Appendix of the Ancient Evidence on the Origin of the LXX.''.</ref>.
In eerste instantie was deze vertaling bedoeld voor de grote groep Griekstalige [[joden]] in [[Alexandria et Aegyptus|Egypte]]. Deze spraken namelijk niet meer [[Hebreeuws]] als moedertaal. Volgens de [[Brief van Aristeas]] wilde bovendien de [[Hellenisme|Hellenistische]] [[koning (titel)|koning]] van Egypte [[Ptolemeus II|Ptolemeus II Philadelphos]] een vertaling voor zijn groeiende [[Bibliotheek van Alexandrië|bibliotheek]]. Deze brief van Aristeas wordt echter door sommige deskundigen als geheel of gedeeltelijk fictie beschouwd <ref>the narrative is "open to the gravest suspicion, and the letter abounds with improbabilities and is now generally regarded as more or less fabulous," observed ''The Classical Review'' '''33'''5/6 (August–September 1919:123), reporting H. St. J. Thackeray’s ''The Letter of Aristeas, with an Appendix of the Ancient Evidence on the Origin of the LXX.''</ref>


== Joodse beschouwing ==
== Joodse beschouwing ==
=== Oorsprong en betrouwbaarheid ===
=== Oorsprong en betrouwbaarheid ===
De originele rabbijnse Septuagint is volgens Joodse bronnen slechts de eerste vijf boeken van Mozes, terwijl de christelijke bronnen beweren dat de rabbijnen de gehele Tenach in het Grieks hebben vertaald. Ondertussen hebben dezelfde 72 rabbijnen in Talmoedtraktaat Megilla 9a en 9b vermeld dat vijftien passages van hun Septuagint-vertaling een op een naast de originele Hebreeuwse versie gelegd kunnen worden. De vijftien zijn:
Volgens joodse bronnen bestond de originele rabbijnse Septuaginta enkel uit de eerste vijf boeken van Mozes, terwijl christelijke bronnen<!---welke????---> beweren dat de rabbijnen de gehele Tenach in het Grieks hebben vertaald. Ondertussen hebben dezelfde 72 rabbijnen in Talmoedtraktaat Megilla 9a en 9b vermeld dat vijftien passages van hun Septuaginta-vertaling een op een naast de originele Hebreeuwse versie gelegd kunnen worden. De vijftien zijn:
{| class="vatop"
{| class="vatop"
|width="200" |
|width="200" |
Regel 35: Regel 35:
In een tweede poging om, na een niet succesvolle poging 61 jaar eerder, de Thora in het Grieks te vertalen, verzamelde de Grieks-Egyptische koning Ptolemaeus II 72 rabbijnen en had hen in 72 afzonderlijke ruimten geplaatst. Zijn opdracht was dat iedere rabbijn een vertaling van de Tora in het Grieks aan hem moest opleveren.
In een tweede poging om, na een niet succesvolle poging 61 jaar eerder, de Thora in het Grieks te vertalen, verzamelde de Grieks-Egyptische koning Ptolemaeus II 72 rabbijnen en had hen in 72 afzonderlijke ruimten geplaatst. Zijn opdracht was dat iedere rabbijn een vertaling van de Tora in het Grieks aan hem moest opleveren.


Op achtste van de maand [[Teweet]] van [[Joodse kalender|Joodse jaar]] 3515 (246 v Chr.) werden 72 versies opgeleverd, met inbegrip van identieke veranderingen op 13 plaatsen (waar zij ieder van mening waren dat een letterlijke vertaling een corruptie van de ware betekenis van Thora zou vormen). De traditie wil dat alle vertalingen identiek bleken, terwijl men nog wel stiekem onafhankelijk bepaalde veranderingen in de vertaling aangebracht zou hebben. Deze Griekse vertalingen werden ''Septuagint'' („van de zeventig”) genoemd.
Op achtste van de maand [[Teweet]] van [[Joodse kalender|Joodse jaar]] 3515 (246 v.Chr.) werden 72 versies opgeleverd, met inbegrip van identieke veranderingen op 13 plaatsen (waar zij ieder van mening waren dat een letterlijke vertaling een corruptie van de ware betekenis van Thora zou vormen). De traditie wil dat alle vertalingen identiek bleken, terwijl men nog wel stiekem onafhankelijk bepaalde veranderingen in de vertaling aangebracht zou hebben. Deze Griekse vertalingen werden ''Septuaginta'' („van de zeventig”) genoemd.


Tijdens de Talmoedische periode werd het maken van de vertaling betreurd, zodat de Joodse datum 8 Teweet een vastendag werd.
Tijdens de Talmoedische periode werd het maken van de vertaling betreurd, zodat de Joodse datum 8 Teweet een vastendag werd.
Regel 41: Regel 41:
=== Gebruiksgeschiedenis ===
=== Gebruiksgeschiedenis ===
De LXX was gedurende het [[Hellenisme]] en de eerste eeuwen van het christendom de belangrijkste en meest gebruikte Bijbelvertaling, bij christenen maar óók bij de joden. Bij de joden verdween het gebruik na het jaar [[100]] langzaam, als reactie op het gebruik van de LXX in de christelijke kerk{{feit||2011|11|09}}.  
De LXX was gedurende het [[Hellenisme]] en de eerste eeuwen van het christendom de belangrijkste en meest gebruikte Bijbelvertaling, bij christenen maar óók bij de joden. Bij de joden verdween het gebruik na het jaar [[100]] langzaam, als reactie op het gebruik van de LXX in de christelijke kerk{{feit||2011|11|09}}.  
Na enkele pogingen de [[Hebreeuwse Bijbel]] opnieuw, maar dan letterlijker te vertalen – door Aquila (zeer letterlijk, maar daardoor onbegrijpelijk), door Symmachus en door [[Theodotion]] (een herziening van de LXX) – besloot men in de synagoge voortaan de Bijbel in het Hebreeuws te lezen en liet men de LXX aan de christenen. Ook kwam toen de Masoretische tekst definitief tot stand en werd deze voortaan gestandaardiseerd overgeschreven voor de Joodse traditie tot op de huidige dag.
Na enkele pogingen de [[Hebreeuwse Bijbel]] opnieuw, maar dan letterlijker te vertalen – door Aquila (zeer letterlijk, maar daardoor onbegrijpelijk), door Symmachus en door [[Theodotion]] (een herziening van de LXX) – besloot men in de synagoge voortaan de Bijbel in het Hebreeuws te lezen en liet men de LXX aan de christenen. Ook kwam toen de Masoretische tekst definitief tot stand en werd deze voortaan gestandaardiseerd overgeschreven tot op de huidige dag.


=== De boeken van de Septuagint ===
=== De boeken van de Septuaginta ===
[[Genesis (boek)|Genesis]],
[[Genesis (boek)|Genesis]],
[[Exodus (boek)|Exodus]],
[[Exodus (boek)|Exodus]],
Regel 54: Regel 54:


=== Oorsprong en betrouwbaarheid ===
=== Oorsprong en betrouwbaarheid ===
Volgens het Christendom was het ‘wonder’ van de ontstaansgeschiedenis (zie boven) slechts een [[legende (volksverhaal)|legende]] en werd dit uitgelegd als een teken van ''goedkeuring'' door [[God (jodendom)|God]] van deze Hebreeuwse-Grieks vertaling.{{feit||2011|11|09}}
Volgens het Christendom was het ’wonder’ van de ontstaansgeschiedenis (zie boven) slechts een [[legende (volksverhaal)|legende]] en werd dit uitgelegd als een teken van ''goedkeuring'' door [[God (jodendom)|God]] van deze Hebreeuwse-Grieks vertaling.{{feit||2011|11|09}}


Vroegere tekstcritici veronderstelden dat de LXX een vertaling van de Masoretische tekst (MT) was. Door nieuwe tekstvondsten gaat men er nu van uit dat de LXX en de hedendaagse MT beiden vertalingen zijn van een nog oudere inmiddels verloren gegane Hebreeuwse versie, ook wel genaamd de ''Vorlage''. Bij een vergelijking met de eveneens zeer oude [[Samaritaanse Pentateuch]] of Samartitaanse Thora (ST) komt men ook tot deze conclusie. Vaak lijken de ST en LXX meer op elkaar dan op de MT. Ook heeft de MT bij verschillende boeken meer uitweidingen dan de LXX en de ST. Dit kan er op wijzen dat de LXX eerder een vaste vorm verkreeg dan de MT en dus van een oudere bron uitgaat dan de MT. Bij de [[Dode-Zeerollen]] bevinden zich zowel boekrollen die familie zijn van de [[Masoretische tekst]], bijvoorbeeld [[1QIsa]] als boekrollen die verwant lijken aande lXX, bijvooorbeeld ''4QSam b''.
Vroegere tekstcritici veronderstelden dat de LXX een vertaling van de Masoretische tekst (MT) was. Door nieuwe tekstvondsten gaat men er nu van uit dat de LXX en de hedendaagse MT beiden vertalingen zijn van een nog oudere inmiddels verloren gegane Hebreeuwse versie, ook wel genaamd de ''Vorlage''. Bij een vergelijking met de eveneens zeer oude [[Samaritaanse Pentateuch]] of Samartitaanse Thora (ST) komt men ook tot deze conclusie. Vaak lijken de ST en LXX meer op elkaar dan op de MT. Ook heeft de MT bij verschillende boeken meer uitweidingen dan de LXX en de ST. Dit kan er op wijzen dat de LXX eerder een vaste vorm verkreeg dan de MT en dus van een oudere bron uitgaat dan de MT. Bij de [[Dode-Zeerollen]] bevinden zich zowel boekrollen die familie zijn van de [[Masoretische tekst]], bijvoorbeeld [[1QIsa]] als boekrollen die verwant lijken aande lXX, bijvooorbeeld ''4QSam b''.


De LXX was gedurende het [[Hellenisme]] en de eerste eeuwen van het christendom de belangrijkste en meest gebruikte Bijbelvertaling, ook bij de joden. Bij de joden verdween het gebruik na het jaar [[100]] langzaam, als reactie op het gebruik van de LXX in de christelijke kerk. Deze laatste beschouwde sommige verschillen tussen de LXX en de Hebreeuwse Bijbel als bewijs voor de juistheid van christelijke leer. Na enkele pogingen de Hebreeuwse Bijbel opnieuw, maar dan letterlijker te vertalen – door Aquila (zeer letterlijk, maar daardoor onbegrijpelijk), door Symmachus en door [[Theodotion]] (een herziening van de LXX) – besloot men in de synagoge voortaan de Bijbel in het Hebreeuws te lezen en liet men de LXX aan de christenen. Ook kwam toen de Masoretische tekst definitief tot stand en werd deze voortaan gestandaardiseerd overgeschreven voor de Joodse traditie tot op de huidige dag.
De LXX was in de tijd van het [[Hellenisme]] en gedurende de eerste eeuwen van het christelijke tijdperk de belangrijkste en meest gebruikte Bijbelvertaling, ook bij de joden. Bij de joden verdween het gebruik na het jaar [[100]] langzaam, als reactie op het gebruik van de LXX in de christelijke kerk. Deze laatste beschouwde sommige verschillen tussen de LXX en de Hebreeuwse Bijbel als bewijs voor de juistheid van christelijke leer. Na enkele pogingen de Hebreeuwse Bijbel opnieuw, maar dan letterlijker te vertalen – door Aquila (zeer letterlijk, maar daardoor onbegrijpelijk), door Symmachus en door [[Theodotion]] (een herziening van de LXX) – besloot men in de synagoge voortaan de Bijbel in het Hebreeuws te lezen en liet men de LXX aan de christenen. Ook kwam toen de Masoretische tekst definitief tot stand en werd deze voortaan gestandaardiseerd overgeschreven voor de Joodse traditie tot op de huidige dag.


=== Geschiedenis van de tekst in de christelijke periode ===
=== Geschiedenis van de tekst in de christelijke periode ===
De tekst van de LXX werd voortaan door christenen overgeleverd, en zoals bij elke tekst die wordt gekopieerd ontstonden er varianten. We weten van drie pogingen de tekst zo goed mogelijk te reconstrueren:
De tekst van de LXX werd voortaan door christenen overgeleverd, en zoals bij elke tekst die wordt gekopieerd ontstonden er varianten. We weten van drie pogingen de tekst zo goed mogelijk te reconstrueren:
* O: de recensie die teruggaat op [[Origenes|'''O'''rigenes]]. Deze zou stammen van de vijfde kolom van de [[Hexapla]], het grote, helaas verloren gegane werk uit ca 240, waarin hij de Hebreeuwse tekst van het [[Oude Testament]] naast de belangrijkste vertalingen van zijn tijd, waaronder de LXX, plaatste.
* O: de recensie die teruggaat op [[Origenes|'''O'''rigenes]]. Deze zou stammen van de vijfde kolom van de [[Hexapla]], het grote, helaas verloren gegane werk uit ca. 240, waarin hij de Hebreeuwse tekst van het [[Oude Testament]] naast de belangrijkste vertalingen van zijn tijd, waaronder de LXX, plaatste.
* L: Rond 275 vervaardigde ook [[Lucianus, de presbyter|'''L'''ucianus]], die als martelaar stierf op 7 januari 312, een recensie van de LXX. Hij had, anders dan Origenes, geen wetenschappelijke maar praktische bedoelingen.
* L: Rond 275 vervaardigde ook [[Lucianus, de presbyter|'''L'''ucianus]], die als martelaar stierf op 7 januari 312, een recensie van de LXX. Hij had, anders dan Origenes, geen wetenschappelijke maar praktische bedoelingen.
* C: [[Hiëronymus]], die zelf de Bijbel uit het Hebreeuws naar het Latijn vertaalde (de ''[[Vulgaat]]''), noemt nog een recensent, [[Hesychius]]. We weten niet veel van deze persoon af.  
* C: [[Hiëronymus]], die zelf de Bijbel uit het Hebreeuws naar het Latijn vertaalde (de ''[[Vulgaat]]''), noemt nog een recensent, [[Hesychius]]. We weten niet veel van deze persoon af.  
De belangrijkste tekstgetuigen kennen we ook van de tekstgeschiedenis van het [[Nieuwe Testament]]: de [[Codex Alexandrinus]], de [[Codex Vaticanus]] en de [[Codex Sinaiticus]].
De belangrijkste tekstgetuigen kennen we ook van de tekstgeschiedenis van het [[Nieuwe Testament]]: de [[Codex Alexandrinus]], de [[Codex Vaticanus]] en de [[Codex Sinaiticus]].
sommige [[Chester Beatty papyri]], enz
sommige [[Chester Beatty papyri]], enz.
Na [[300]] kwamen er ook andere vertalingen, zoals de reeds genoemde Latijnse [[Vulgata]], in gebruik voor nieuwe niet-Grieks sprekende christenen. Tegenwoordig is de LXX de standaardtekst voor de [[Oosters-orthodoxe Kerken|Oosters-orthodoxe Kerk]]. Nieuwe Bijbelvertalingen van het OT maken meestal gebruik van de Masoretische grondtekst en niet meer van de LXX, behalve natuurlijk voor de [[deuterocanonieke boeken]] waarvan we alleen de LXX-versie hebben.
Na [[300]] kwamen er ook andere vertalingen, zoals de reeds genoemde Latijnse [[Vulgata]], in gebruik voor nieuwe niet-Grieks sprekende christenen. Tegenwoordig is de LXX de standaardtekst voor de [[Oosters-orthodoxe Kerken|Oosters-orthodoxe Kerk]]. Nieuwe Bijbelvertalingen van het OT maken meestal gebruik van de Masoretische grondtekst en niet meer van de LXX, behalve natuurlijk voor de [[deuterocanonieke boeken]] waarvan we alleen de LXX-versie hebben.


Overigens zijn de echt belangrijke verschillen tussen deze verschillende vertalingen gering in aantal en hebben zij meestal betrekking op getallen of op de volgorde van verzen. In het Hebreeuws, [[Aramees]] en Grieks worden voor getallen lettertekens gebruikt en een kleine verschrijving kan dan een heel ander getal opleveren. De belangrijke [[dogma (religie)|dogmatische]] punten van het OT zijn in alle vertalingen vrijwel hetzelfde.
Overigens zijn de echt belangrijke verschillen tussen deze verschillende vertalingen gering in aantal en hebben zij meestal betrekking op getallen of op de volgorde van verzen. In het Hebreeuws, [[Aramees]] en Grieks worden voor getallen lettertekens gebruikt en een kleine verschrijving kan dan een heel ander getal opleveren. De belangrijke [[dogma (religie)|dogmatische]] punten van het OT zijn in alle vertalingen vrijwel hetzelfde.


=== De boeken van de Septuagint volgens het christendom ===
=== De boeken van de Septuaginta volgens het christendom ===
De septuagint bevat meer boeken dan de Hebreeeuwse Bijbel. Boeken die niet in de Hebreeuwse Bijbel (en niet in de protestantse canon) maar wel geaccepteerd worden door de Rooms Katholieke Kerk, worden door katholieken [[deuterocanoniek]] genoemd en dor protestanten [[apocrief]]. Bovendien staan ze in een andere volgorde. De afdeling [[geschriften]] is in de LXX gedeeltelijk verpreid tussen (vooral de ''vroege'') profeten. Dit is in de protestantse canon niet teruggedraaid, waardoor deze nu een afdeling ''historische boeken'' kent.
De Septuaginta bevat meer boeken dan de Hebreeuwse Bijbel. Boeken die niet in de Hebreeuwse Bijbel (en niet in de protestantse canon) maar wel geaccepteerd worden door de Rooms Katholieke Kerk, worden door katholieken [[deuterocanoniek]] genoemd en dor protestanten [[apocrief]]. Bovendien staan ze in een andere volgorde. De afdeling [[geschriften]] is in de LXX gedeeltelijk verpreid tussen (vooral de ''vroege'') profeten. Dit is in de protestantse canon niet teruggedraaid, waardoor deze nu een afdeling ''historische boeken'' kent.
{| cellspacing = "0" cellpadding = "0" border = "0" style = "width: 100%;"
{| cellspacing = "0" cellpadding = "0" border = "0" style = "width: 100%;"
|--
|--
Regel 95: Regel 95:
| ΡΟΥΘ || [[Ruth (boek)|Ruth]]
| ΡΟΥΘ || [[Ruth (boek)|Ruth]]
|-----
|-----
| ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Α' || Koningen I. ([[I en II Samuel|1 Samuel]])
| ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Α' || Koningen I. ([[1 en 2 Samuël|1 Samuël]])
|-----
|-----
| ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Β' || Koningen II. ([[I en II Samuel|2 Samuel]])
| ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Β' || Koningen II. ([[1 en 2 Samuël|2 Samuël]])
|-----
|-----
| ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Γ' || Koningen III. ([[I en II Koningen|1 Koningen]])
| ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Γ' || Koningen III. ([[1 en 2 Koningen|1 Koningen]])
|-----
|-----
| ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Δ' || Koningen IV. ([[I en II Koningen|2 Koningen]])
| ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Δ' || Koningen IV. ([[1 en 2 Koningen|2 Koningen]])
|-----
|-----
| ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ Α' || Weglatingen I. ([[I en II Kronieken|1 Kronieken]])
| ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ Α' || Weglatingen I. ([[1 en 2 Kronieken|1 Kronieken]])
|-----
|-----
| ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ Β' || Weglatingen II. ([[I en II Kronieken|2 Kronieken]])
| ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ Β' || Weglatingen II. ([[1 en 2 Kronieken|2 Kronieken]])
|-----
|-----
| ΕΣΔΡΑΣ Α' || [[1 Ezra]]<ref name = "noot1">Niet opgenomen in de volgende vertalingen: [[Groot Nieuws Bijbel|GNB96]], [[NBG 1951|NBG51]], [[Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift|NWV]], [[Statenvertaling|SV1637]], [[Statenvertaling|SV1977]], [[Statenvertaling|SV-J]] en [[Herziene Statenvertaling|HSV]]</ref>
| ΕΣΔΡΑΣ Α' || [[1 Ezra]]<ref name = "noot1">Niet opgenomen in de volgende vertalingen: [[Groot Nieuws Bijbel|GNB96]], [[NBG 1951|NBG51]], [[Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift|NWV]], [[Statenvertaling|SV1637]], [[Statenvertaling|SV1977]], [[Statenvertaling|SV-J]] en [[Herziene Statenvertaling|HSV]]</ref>
Regel 201: Regel 201:


==Moderne uitgave==
==Moderne uitgave==
Onder redaktie van prof. dr. Alfred Rahlfs, 1935, 1979, Deutsche Bibelgesellschaft.
Onder redaktie van {{Aut|prof. dr. Alfred Rahlfs}}, 1935, 1979, Deutsche Bibelgesellschaft.
Met kritisch apparaat.
Met kritisch apparaat.


Regel 210: Regel 210:
{{Bron|bronvermelding=
{{Bron|bronvermelding=
* Permalink: [http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Septuagint&oldid=27861192 nl.wikipedia.org] ''Wikipedia, de vrije encyclopedie''. Paginaversie-ID: 27861192. Opgehaald 9 november 2011 {{nl}}
* Permalink: [http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Septuagint&oldid=27861192 nl.wikipedia.org] ''Wikipedia, de vrije encyclopedie''. Paginaversie-ID: 27861192. Opgehaald 9 november 2011 {{nl}}
* {{aut|I.L. Seeligman}}, ''The Septuagint version of Isaiah'' (1948)
* {{en}}{{aut|I. L. Seeligman}}, ''The Septuagint version of Isaiah'' (1948)
* {{aut|P. Kahle}}, ''Die Kairoer Geniza'' (1962), blz. 222-279
* {{de}}{{aut|P. Kahle}}, ''Die Kairoer Geniza'' (1962), blz. 222-279
* {{aut|S. Jellicoe}}, ''The Septuagint and modern study'' (1968)
* {{aut|S. Jellicoe}}, ''The Septuagint and modern study'' (1968)
* {{aut|Alfred Rahlfs}}, [http://www.archive.org/stream/mitteilungendess00akaduoft#page/n9/mode/2up ''Verzeichnis der griechischen Handschriften des Alten Testaments, für das Septuaginta-Unternehmen''], Göttingen 1914.
* {{aut|Alfred Rahlfs}}, [http://www.archive.org/stream/mitteilungendess00akaduoft#page/n9/mode/2up ''Verzeichnis der griechischen Handschriften des Alten Testaments, für das Septuaginta-Unternehmen''], Göttingen 1914.
Regel 217: Regel 217:
* [http://www.users.dircon.co.uk/~hancock/sept.zip LXX als MSWord-document] (.zip \-bestand)
* [http://www.users.dircon.co.uk/~hancock/sept.zip LXX als MSWord-document] (.zip \-bestand)
* [http://www.lxx.org Studiebijbel met het OT vertaald uit de LXX], www.lxx.org
* [http://www.lxx.org Studiebijbel met het OT vertaald uit de LXX], www.lxx.org
* [http://www.christian-thinktank.com/baduseot.html Een verdediging van de citaten uit de LXX door de NT-schrijvers], www.christina-thinktank.com
* {{en}}[http://www.christian-thinktank.com/baduseot.html Een verdediging van de citaten uit de LXX door de NT-schrijvers], www.christina-thinktank.com
* [http://www.scripturecatholic.com/septuagint.html John Salza: ''Septuagintaverwijzingen in het NT''], www.scripturecatholic.com
* {{en}}[http://www.scripturecatholic.com/septuagint.html John Salza: ''Septuagintaverwijzingen in het NT''], www.scripturecatholic.com
* [http://www.26reasons.com/invite.html Asher Norman: ''Twenty-Six Reasons Why Jews Don't Believe In Jesus''], www.26reasons.com
* {{en}}[http://www.26reasons.com/invite.html Asher Norman: ''Twenty-Six Reasons Why Jews Don't Believe In Jesus''], www.26reasons.com
* [http://www.chabad.org/calendar/view/day_cdo/aid/240751/jewish/Torah-translated-into-Greek.htm Chabad.org: ''Today In Jewish History'']
* {{en}}[http://www.chabad.org/calendar/view/day_cdo/aid/240751/jewish/Torah-translated-into-Greek.htm Chabad.org: ''Today In Jewish History'']
{{References}}
{{References}}
}}
}}

Versie van 18 nov 2011 20:38

Christendom
(symbool van het christendom.)
..Pijlers

Jezus Christus • Christelijke Theologie • Apostelen • Koninkrijk • Evangelie •

Christelijke gemeenschap:
parochie; gemeente of vergadering
..Bijbel
Oude Testament • Nieuwe Testament • Boeken • Canon • Tegenstrijdigheden in de Bijbel • Canonvorming van het Nieuwe Testament • Apocriefen • Septuaginta • Tien geboden • Geboorte • Dood en wederopstanding • Bergrede • Bijbelvertaling
..Christelijke feesten
Kerst(mis) • Goede Week • Pasen • Hemelvaart • Pinksteren
..Christelijke theologie
Drie-eenheid (Vader, Zoon, Heilige Geest) • Theologie • Apologetiek • Schepping • Zondeval • Wet• Verlossing • Aanbidding • Kerk • Sacramenten
..Geschiedenis en tradities
De eerste christenen • Algemene geschiedenis van het Christendom • Concilies • Geloofsbelijdenis • Marcionisme • Missie • Grote schisma • Kruistochten • Reformatie • Grote Geloofsafvallen • Opwekking • Restaurationisme • Unitarisme • Thomisme • Remonstranten • Congregationalisme
..Oosters christendom
Oosters-orthodox • Oriëntaals-orthodox • Syrische Kerken • Oosters Katholiek
..Westers christendom
Westers Katholicisme • Protestantisme • Anabaptisme • Lutheranisme • Calvinisme • Anglicanisme • Baptisme • Methodisme • Evangelicalisme • Fundamentalisme • Unitarisme • Vrijzinnig • Pinksterbeweging • Christian Science
..Restaurationisme
Zevendedagsadventisten • Christadelphians • Jehovah's Getuigen • Heiligen der Laatste Dagen (Mormonisme)
..Onderwerpen
Bewegingen • Denominaties • Oecumene • Homilie/Preek • Gebed • Christelijke muziek • Kerkmuziek • Kerkgebouw • Liturgie • Kalender • Symboliek • Kunst • Kritiek
..Belangrijke personen
Paulus • Petrus • Kerkvaders • Heiligen • Constantijn • Athanasius • Augustinus • Anselmus • Aquino • Palamas • Wyclif • Luther • Calvijn • Wesley • Arius • Marcion van Sinope • Paus

De Septuaginta of Septuagint (Latijn: ’zeventig’, afkorting van interpretatio septuaginta interpretum virorum, Grieks: Ἡ μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα, „vertaling van de zeventig mannen”), vaak afgekort tot LXX (= 70 in Romeinse cijfers),[1] is de naam voor de Griekse vertaling van de Tenach of Oude Testament die tussen circa 250 v.Chr. en 100 v.Chr. werd gemaakt.

Afhankelijk van de context, wordt de Septuaginta soms verschillend gedefinieerd.

Oorsprong

Over het ontstaan van de Septuaginta zijn een aantal legenden in omloop, waarin vaak historische elementen verweven zitten met latere dichting. Volgens de overlevering werd de Hebreeuwse Bijbel in het Grieks vertaald door 70 of 72 vertalers die, hoewel onafhankelijk werkend, op miraculeuze wijze toch allen dezelfde vertaling maakten.

In eerste instantie was deze vertaling bedoeld voor de grote groep Griekstalige joden in Egypte. Deze spraken namelijk niet meer Hebreeuws als moedertaal. Volgens de Brief van Aristeas wilde bovendien de Hellenistische koning van Egypte Ptolemeus II Philadelphos een vertaling voor zijn groeiende bibliotheek. Deze brief van Aristeas wordt echter door sommige deskundigen als geheel of gedeeltelijk fictie beschouwd [2]

Joodse beschouwing

Oorsprong en betrouwbaarheid

Volgens joodse bronnen bestond de originele rabbijnse Septuaginta enkel uit de eerste vijf boeken van Mozes, terwijl christelijke bronnen beweren dat de rabbijnen de gehele Tenach in het Grieks hebben vertaald. Ondertussen hebben dezelfde 72 rabbijnen in Talmoedtraktaat Megilla 9a en 9b vermeld dat vijftien passages van hun Septuaginta-vertaling een op een naast de originele Hebreeuwse versie gelegd kunnen worden. De vijftien zijn:

1. - Gen. 1:1
2. - Gen. 1:26
3. - Gen. 2:2
4. - Gen. 5:2
5. - Gen. 11:7
6. - Gen. 18:12
7. - Gen. 49:6
8. - Ex. 4:20
9. - Ex. 12:40
10. - Ex. 24:5
11. - Ex. 24:11
12. - Lev. 11:6
13. - Num. 16:15
14. - Deut. 4:19
15. - Deut. 17:3

In een tweede poging om, na een niet succesvolle poging 61 jaar eerder, de Thora in het Grieks te vertalen, verzamelde de Grieks-Egyptische koning Ptolemaeus II 72 rabbijnen en had hen in 72 afzonderlijke ruimten geplaatst. Zijn opdracht was dat iedere rabbijn een vertaling van de Tora in het Grieks aan hem moest opleveren.

Op achtste van de maand Teweet van Joodse jaar 3515 (246 v.Chr.) werden 72 versies opgeleverd, met inbegrip van identieke veranderingen op 13 plaatsen (waar zij ieder van mening waren dat een letterlijke vertaling een corruptie van de ware betekenis van Thora zou vormen). De traditie wil dat alle vertalingen identiek bleken, terwijl men nog wel stiekem onafhankelijk bepaalde veranderingen in de vertaling aangebracht zou hebben. Deze Griekse vertalingen werden Septuaginta („van de zeventig”) genoemd.

Tijdens de Talmoedische periode werd het maken van de vertaling betreurd, zodat de Joodse datum 8 Teweet een vastendag werd.

Gebruiksgeschiedenis

De LXX was gedurende het Hellenisme en de eerste eeuwen van het christendom de belangrijkste en meest gebruikte Bijbelvertaling, bij christenen maar óók bij de joden. Bij de joden verdween het gebruik na het jaar 100 langzaam, als reactie op het gebruik van de LXX in de christelijke kerk[feit?]. Na enkele pogingen de Hebreeuwse Bijbel opnieuw, maar dan letterlijker te vertalen – door Aquila (zeer letterlijk, maar daardoor onbegrijpelijk), door Symmachus en door Theodotion (een herziening van de LXX) – besloot men in de synagoge voortaan de Bijbel in het Hebreeuws te lezen en liet men de LXX aan de christenen. Ook kwam toen de Masoretische tekst definitief tot stand en werd deze voortaan gestandaardiseerd overgeschreven tot op de huidige dag.

De boeken van de Septuaginta

Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium

Christelijke beschouwing

Voor de christenen is de LXX van grote betekenis geweest bij hun zendingswerk. De meeste bekeerlingen in de eerste eeuwen waren namelijk Griekstalig en deze hadden met de LXX direct een vertaling van het OT beschikbaar. Het belang van de LXX blijkt verder uit het feit dat veel citaten in de nieuwtestamentische brieven en de evangeliën uit het Griekse OT volgens de LXX zijn en niet uit de Masoretische Hebreeuwse tekst. Zo zijn in het Bijbelboek Matteüs alle aanhalingen uit het Oude Testament uit de Griekse LXX genomen en niet rechtstreeks uit het Hebreeuws.

Oorsprong en betrouwbaarheid

Volgens het Christendom was het ’wonder’ van de ontstaansgeschiedenis (zie boven) slechts een legende en werd dit uitgelegd als een teken van goedkeuring door God van deze Hebreeuwse-Grieks vertaling.[feit?]

Vroegere tekstcritici veronderstelden dat de LXX een vertaling van de Masoretische tekst (MT) was. Door nieuwe tekstvondsten gaat men er nu van uit dat de LXX en de hedendaagse MT beiden vertalingen zijn van een nog oudere inmiddels verloren gegane Hebreeuwse versie, ook wel genaamd de Vorlage. Bij een vergelijking met de eveneens zeer oude Samaritaanse Pentateuch of Samartitaanse Thora (ST) komt men ook tot deze conclusie. Vaak lijken de ST en LXX meer op elkaar dan op de MT. Ook heeft de MT bij verschillende boeken meer uitweidingen dan de LXX en de ST. Dit kan er op wijzen dat de LXX eerder een vaste vorm verkreeg dan de MT en dus van een oudere bron uitgaat dan de MT. Bij de Dode-Zeerollen bevinden zich zowel boekrollen die familie zijn van de Masoretische tekst, bijvoorbeeld 1QIsa als boekrollen die verwant lijken aande lXX, bijvooorbeeld 4QSam b.

De LXX was in de tijd van het Hellenisme en gedurende de eerste eeuwen van het christelijke tijdperk de belangrijkste en meest gebruikte Bijbelvertaling, ook bij de joden. Bij de joden verdween het gebruik na het jaar 100 langzaam, als reactie op het gebruik van de LXX in de christelijke kerk. Deze laatste beschouwde sommige verschillen tussen de LXX en de Hebreeuwse Bijbel als bewijs voor de juistheid van christelijke leer. Na enkele pogingen de Hebreeuwse Bijbel opnieuw, maar dan letterlijker te vertalen – door Aquila (zeer letterlijk, maar daardoor onbegrijpelijk), door Symmachus en door Theodotion (een herziening van de LXX) – besloot men in de synagoge voortaan de Bijbel in het Hebreeuws te lezen en liet men de LXX aan de christenen. Ook kwam toen de Masoretische tekst definitief tot stand en werd deze voortaan gestandaardiseerd overgeschreven voor de Joodse traditie tot op de huidige dag.

Geschiedenis van de tekst in de christelijke periode

De tekst van de LXX werd voortaan door christenen overgeleverd, en zoals bij elke tekst die wordt gekopieerd ontstonden er varianten. We weten van drie pogingen de tekst zo goed mogelijk te reconstrueren:

  • O: de recensie die teruggaat op Origenes. Deze zou stammen van de vijfde kolom van de Hexapla, het grote, helaas verloren gegane werk uit ca. 240, waarin hij de Hebreeuwse tekst van het Oude Testament naast de belangrijkste vertalingen van zijn tijd, waaronder de LXX, plaatste.
  • L: Rond 275 vervaardigde ook Lucianus, die als martelaar stierf op 7 januari 312, een recensie van de LXX. Hij had, anders dan Origenes, geen wetenschappelijke maar praktische bedoelingen.
  • C: Hiëronymus, die zelf de Bijbel uit het Hebreeuws naar het Latijn vertaalde (de Vulgaat), noemt nog een recensent, Hesychius. We weten niet veel van deze persoon af.

De belangrijkste tekstgetuigen kennen we ook van de tekstgeschiedenis van het Nieuwe Testament: de Codex Alexandrinus, de Codex Vaticanus en de Codex Sinaiticus. sommige Chester Beatty papyri, enz. Na 300 kwamen er ook andere vertalingen, zoals de reeds genoemde Latijnse Vulgata, in gebruik voor nieuwe niet-Grieks sprekende christenen. Tegenwoordig is de LXX de standaardtekst voor de Oosters-orthodoxe Kerk. Nieuwe Bijbelvertalingen van het OT maken meestal gebruik van de Masoretische grondtekst en niet meer van de LXX, behalve natuurlijk voor de deuterocanonieke boeken waarvan we alleen de LXX-versie hebben.

Overigens zijn de echt belangrijke verschillen tussen deze verschillende vertalingen gering in aantal en hebben zij meestal betrekking op getallen of op de volgorde van verzen. In het Hebreeuws, Aramees en Grieks worden voor getallen lettertekens gebruikt en een kleine verschrijving kan dan een heel ander getal opleveren. De belangrijke dogmatische punten van het OT zijn in alle vertalingen vrijwel hetzelfde.

De boeken van de Septuaginta volgens het christendom

De Septuaginta bevat meer boeken dan de Hebreeuwse Bijbel. Boeken die niet in de Hebreeuwse Bijbel (en niet in de protestantse canon) maar wel geaccepteerd worden door de Rooms Katholieke Kerk, worden door katholieken deuterocanoniek genoemd en dor protestanten apocrief. Bovendien staan ze in een andere volgorde. De afdeling geschriften is in de LXX gedeeltelijk verpreid tussen (vooral de vroege) profeten. Dit is in de protestantse canon niet teruggedraaid, waardoor deze nu een afdeling historische boeken kent.

ΓΕΝΕΣΙΣ Genesis
ΕΞΟΔΟΣ Exodus
ΛΕΥΙΤΙΚΟΝ Leviticus
ΑΡΙΘΜΟΙ Numeri
ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟΝ Deuteronomium
ΙΗΣΟΥΣ ΝΑΥΗ Jozua, de zoon van Nun
ΚΡΙΤΑΙ Richteren of Rechters
ΡΟΥΘ Ruth
ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Α' Koningen I. (1 Samuël)
ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Β' Koningen II. (2 Samuël)
ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Γ' Koningen III. (1 Koningen)
ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Δ' Koningen IV. (2 Koningen)
ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ Α' Weglatingen I. (1 Kronieken)
ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΩΝ Β' Weglatingen II. (2 Kronieken)
ΕΣΔΡΑΣ Α' 1 Ezra[3]
ΕΣΔΡΑΣ Β', ΝΕΕΜΙΑΣ Ezra en Nehemia
ΤΩΒΙΤ Tobit[3]
ΙΟΥΔΙΘ Judith[3]
ΕΣΘΗΡ Esther
ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Α' 1 Makkabeeën[3]
ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Β' 2 Makkabeeën[3]
ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Γ' 3 Makkabeeën[4]
ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Δ' 4 Makkabeeën[3], [5]
ΨΑΛΜΟΙ Psalmen (Masoretische Psalmen)
ΨΑΛΜΟΙ Psalmen[3], [6]
ΙΩΒ Job
ΩΔΑΙ Oden[3], [7], [8]
ΠΑΡΟΙΜΙΑΙ Spreuken
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΗΣ Prediker
ΑΣΜΑ Het lied van Salomon (Hooglied)
ΣΟΦΙΑ ΣΑΛΩΜΩΝ De wijsheid van Salomo[3]
ΣΟΦΙΑ ΣΕΙΡΑΧ De wijsheid van Jezus Sirach (Ecclesiasticus)[3]
ΩΣΗΕ Hosea
ΑΜΩΣ Amos
ΜΙΧΑΙΑΣ Micha
ΙΩΗΛ Joël
ΟΒΔΙΟΥ Obadja
ΙΩΝΑΣ Jona
ΝΑΟΥΜ Nahum
ΑΜΒΑΚΟΥΜ Habakuk
ΣΟΦΟΝΙΑΣ Zefanja
ΑΓΓΑΙΟΣ Haggaï
ΖΑΧΑΡΙΑΣ Zacharia
ΜΑΛΑΧΙΑΣ Maleachi
ΗΣΑΙΑΣ Jesaja
ΙΕΡΕΜΙΑΣ Jeremia
ΒΑΡΟΥΧ Baruch[3]
ΘΡΗΝΟΙ Klaagliederen van Jeremia
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΙΕΡΕΜΙΟΥ Jeremia
ΙΕΖΕΚΙΗΛ Ezechiël
ΣΩΣΑΝΝΑ Susanna[3], [9]
ΔΑΝΙΗΛ Daniel
ΔΑΝΙΗΛ Daniel[3], [9], [10]
ΒΗΛ ΚΑΙ ΔΡΑΚΩΝ Bel en de Draak[3], [9]

Moderne uitgave

Onder redaktie van prof. dr. Alfred Rahlfs, 1935, 1979, Deutsche Bibelgesellschaft. Met kritisch apparaat.

Zie ook

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

  1. º In het Grieks wordt de afkorting Ο' [een omicron, met getalwaarde 70.
  2. º the narrative is "open to the gravest suspicion, and the letter abounds with improbabilities and is now generally regarded as more or less fabulous," observed The Classical Review 335/6 (August–September 1919:123), reporting H. St. J. Thackeray’s The Letter of Aristeas, with an Appendix of the Ancient Evidence on the Origin of the LXX.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 Niet opgenomen in de volgende vertalingen: GNB96, NBG51, NWV, SV1637, SV1977, SV-J en HSV
  4. º Slechts in de Orthodoxe Kerk gebruikt
  5. º Vaak genegeerd of als een appendix gedrukt in de Orthodoxe Kerk
  6. º Inclusief Psalm 151. De LXX-nummering van de Psalmen is daarom iets anders dan bij de Masoretische Psalmen
  7. º Vaak niet opgenomen in de Orthodoxe kerk
  8. º Met daarin o.a. Het gebed van Manasse
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Een van de Toevoegingen bij Daniël
  10. º Met het gebed van Azariah en met ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΠΑΙΔΩΝ ΑΙΝΕΣΙΣ (het lied van de drie jonge mannen)
rel=nofollow
rel=nofollow
Overgenomen van "http://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Septuaginta&oldid=82392"