Sacramentskerk (Breda)

Algemene gegevens
Genootschap :	Rooms Katholieke Kerk
Gemeente :	Breda
Plaats :	Breda
Adres :	Zandberglaan 58
Provincie :	Noord-Brabant
Jaar ingebruikname :	1926
Huidige bestemming :	r.k. kerk en concertzaal
Naam kerk :	Sacramentskerk
Architect :	Dongen, J.G.A. van
Monument-status :	Gemeentelijk monument
Inventarisnummer :	07206

Geschiedenis

Bestand:Breda H. Sacrament- Kerken in het Bisdom Breda-Ton van Nijnatten Buijten en Schipperheijn B.V., Drukkerij.jpg

Plattegrond. Bron: Kerken in het Bisdom Breda, Auteur: Ton van Nijnatten. Uitgeverij: Buijten en Schipperheijn B.V. juni 2004

Bestand:Breda Sacramentskerk- Kerken in het Bisdom Breda-Ton van Nijnatten Buijten en Schipperheijn B.V., Drukkerij.jpg

Vanuit het noorden. Bron: Kerken in het Bisdom Breda, Auteur: Ton van Nijnatten. Uitgeverij: Buijten en Schipperheijn B.V. juni 2004

Parochiekerk van het H. Sacrament, opgericht jaren 1920 bij het toenmalige zustersklooster Benedit. (Gen. Maczekstraat). De snelle groei van de stad Breda in zuidelijke richting maakte de oprichting van de parochie noodzakelijk. De aangrenzende gemeenten Ginneken en Teteringen werden door Breda geannexeerd. De H. Sacramentskerk bevond zich aanvankelijk nog op het grondgebied van de laatstgenoemde gemeente.

Het eerste ontwerp van de in Breda geboren Apeldoornse architect Jan van Dongen (1896-1973) - neef van de Bredase stadsarchitect J.A. van Dongen (1866-1934) - was revolutionair, modern en ambitieus: het omvatte een kerkgebouw op een half-cirkelvormige plattegrond, deels van gewapend beton, met een concentrisch bankenplan rond het altaar. Dit had onder een hoge, ronde toren moeten komen die de kerk zowel uit- als inwendig had moeten domineren. De stijl, opzet en constructie waren in de r.-k. kerkbouw van die tijd zeer ongebruikelijk. Dit ontwerp werd afgewezen, vermoedelijk omdat het te duur was.

Architect Van Dongen maakte vervolgens een veel soberder ontwerp dat uiteindelijk tot de bouw van de huidige kerk had geleid. Dit was een centraalbouw op een vrijwel vierkante plattegrond met uitgebouwd koor aan de achterzijde en een slanke toren links naast de voorgevel. Die toren kwam er uiteindelijk niet, wederom door geldgebrek. De bouwstijl was, evenals die van het eerste ontwerp, door de nieuwe zakelijkheid en het expressionisme beïnvloed, in de r.-k. kerkbouw van die tijd ongewoon. Zie hieronder de uitgebreide beschrijving van de kerk.

In de jaren 1990 is besloten om het aantal parochies in Breda-Zuid terug te brengen en samen te voegen. De Sacramentskerk zou hierdoor worden afgestoten. Dankzij een initiatief van een stichting, gevormd door een samenwerkingsverband van diverse Bredase koren en muziekensembles, kon de kerk tot op heden in gebruik blijven als concertzaal.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Inleiding

Het KERKGEBOUW van de H. Sacramentsparochie staat aan de zuidoostelijke zijde van de Zandberglaan. De kerk is tussen 1926 en 1928 gebouwd naar een ontwerp van J.G.A. van Dongen (1896-1973). De parochie werd afgesplitst van de H. Hart van Jezusparochie, aan de Baronielaan. Een ontwerp volgens welk de kerk een ronde, met lantaarn bekroonde centraalbouw zou zijn geworden, is niet uitgevoerd. De bij het huidige plan geplande toren op de noordoosthoek is niet tot stand gekomen.

Het blokvormige gebouw, met in de plattegrond een sterke centraliserende neiging, is opgetrokken in een stijl die de Expressionistische elementen van de late Amsterdamse School combineert met een detaillering, die elementen van de Neo-Gotiek en de vernieuwing in de kerkelijke bouwkunst in het interbellum vertoont. Het gesloten, vrijwel niet geornamenteerde muurwerk, geeft het godshuis een weerbarstig, haast burchtachtig massief karakter dat in de kerkelijke architectuur van die tijd een tamelijk uitzonderlijk fenomeen vormt.

Omschrijving

Het kerkgebouw heeft een globaal vierkante plattegrond, waarin ingeschreven een Grieks kruis. Het wordt bekroond door een samengesteld schilddak, gedekt door lei in Maasdekking. De kerk heeft een skelet van gewapend beton, met gevels opgetrokken in baksteen en voorzien van weinig opvallend siermetselwerk, zoals horizontale en verticale tandlijsten en spitsboognissen.

Het kerkgebouw bestaat uit een hoog opgaand, op de hoeken ongeveer halverwege inspringend bouwlichaam, dat op de begane grond is omgeven door een eenlaagse, door een plat dak gedekte omgang. Aan de zuidelijke zijde een lagere koorpartij met halfronde apsis, gedekt door een zadeldak met kegelvormige afsluiting. Aan de noordzijde een rijzig voorportaal met entreehal onder zadeldaken. De kubus-achtige opbouw van de kerk wordt doorbroken door de hoekoplossingen met okselkapellen, die elk worden geflankeerd door gemetselde steunberen, deels opgenomen in de omgang. De kerk is voorzien van spitsboogvensters, in de zuidelijke gevel en okselkapellen solitair geplaatst, in de westelijke en oostelijke gevel in een reeks van vijf ondiepe spitsboogvormige nissen, geflankeerd door twee smalle en hoge, rechtgesloten ramen. De omgang is voorzien van een reeks, op geringe hoogte geplaatste rechthoekige vensters. De ingangspartij bevindt zich aan de noordzijde van de gevel en bestaat uit een eenlaagse hal op vierkante grondslag onder zadeldak met lei in Maasdekking, met een aangebouwd portaal, eveneens onder zadeldak met lei in Maasdekking. Het diepe portaal heeft getrapte neggen en een ongeornamenteerde topgevel, bekroond door een pinakel.

Inwendig bestaat de kerkruimte uit een zeer ruime en rijzige middenruimte, die door vier elkaar doorsnijdende, met baksteen beklede spitse transversaalbogen wordt geleed. De ruimte wordt afgedekt met een zeer bijzonder, in beton met zichtbare bekistingssporen uitgevoerd kruisgraatgewelf, dat wit is geschilderd. Aan de noordzijde een naoorlogse zangtribune, aan de zuidzijde een diepe koorpartij met bakstenen spitstongewelf, sinds enkele jaren door een figuratief beschilderde wand met een glasrand afgesloten. Het liturgisch centrum is toen ook naar de viering verplaatst. Het koor is dagkapel geworden. De omgang omvat drie zijden van de kerkruimte en bestaat voor elke zijde uit negen, op de hoeken overlappende met een bakstenen tongewelf gedekte vakken, die naar de kerk toe een steekkap en spitsboogopening vertonen. In de omgang een kruisweg in mozaïek uitgevoerd.

Waardering

De kerk is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorische waarden: het is van belang als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het katholicisme in het interbellum; het is van belang als uitdrukking van de typologische ontwikkeling van de volkskerk, waarin het door de centraliserende plattegrond een belangrijke fase vertegenwoordigt; het is van belang als uitdrukking van een technische ontwikkeling, namelijk de toepassing van het lange tijd veroordeelde materiaal beton in zichtbare toepassing voor de overwelving. Het gebouw heeft architectuurhistorische waarden: het vertegenwoordigt een belangrijke fase in de vernieuwing van de kerkelijke architectuur; het is van belang in het oeuvre van de architect Van Dongen. Het gebouw heeft ensemblewaarden: het is van bijzondere betekenis wegens de situering in de stedelijke uitbreidingswijk Zandbergen. Gaafheid/herkenbaarheid: het object is van belang wegens de architectonische gaafheid van het ex- en interieur; het is van belang in relatie tot de visuele gaafheid van de stedelijke omgeving. Zeldzaamheid: het is van belang als uiterst zeldzaam voorbeeld van een in gewapend beton uitgevoerd kruisgewelf.