Paris, à nous deux

Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Luisterrijk.

Jean Françaix
Afbeelding gewenst
Algemene informatie
Volledige naam	Jean René Désiré Françaix
Geboren	23 mei 1912, Le Mans
Overleden	25 september 1997, Parijs
Nationaliteit	Frans
Beroep	Componist, pianist, orkestrator

Jean Françaix schreef in 1954 de opéra bouffe: Paris, à nous deux op verzoek van de pedagoge en componiste Nadia Boulanger, die zoveel bekend geworden musici heeft opgeleid. Jean Françaix had les van haar gehad op het Ecole Normale de Musique in Parijs. Het zal haar toen al opgevallen zijn, dat hij een natuurlijke aanleg had voor humor, waardoor hij waarschijnlijk voor Mme Boulanger de aangewezen persoon was om deze opéra te schrijven.
Dit werk heeft alle elementen in zich, die een opéra bouffe moet bevatten, namelijk: komedie, parodie en klucht. De Franse componist Jacques Offenbach was een meester in dit genre, en heeft de opéra bouffe tot grote hoogte ontwikkeld.
Paris, à nous deux is een persiflage op de leegheid in bepaalde kringen, in dit geval de Parijse salons. Jean Françaix wist wel raad met dit gegeven. Samen met zijn medelibrettist France Roche ziet hij kans om in het korte bestek van bijna een half uur, een trefzekere profilering te geven van de onnozelheid en zelfingenomenheid, die in sommige kringen van Parijs heerst(e).
De opera wordt door een aantal solisten gedragen met op de achtergrond af en toe een koor. De begeleiding wordt uitgevoerd door een saxofoonkwartet.

Achtergond

Honoré de Balzac omstreeks 1842

De volledige titel van het werk van Jean Françaix luidt: Paris, à nous deux ou Le Nouveau Rasticnac. Deze Rasticnac is een personage die veelvuldig voorkomt in het boek: Le Père Goriot van de Franse schrijver Honoré de Balzac, die dit in 1834 schreef.
Père Goriot - of eigenlijk De oude Goriot - was een succesvol zakenman, die zijn bedrijf verkocht en een deel van zijn geld aan zijn twee dochters gaf. Zijn plan is om met hen verder te gaan, maar ze zijn getrouwd met mannen die hoge maatschappelijke posities bekleden, en hem beneden hun stand vinden.
Aanvankelijk woont hij in de beste kamers van een pension la Maison Vauquer, nabij Quartier Latin, maar door de hebzucht van zijn dochters en door zijn gokverslaving en zijn amoreuze uitstapjes, teert zijn vermogen sterk in en krijgt hij een steeds armoediger vertrek toegewezen.
In het pension woont ook een jonge student, Eugène de Rasticnac , een onbemiddelde en ambitieuze jonge man vol idealen die van van goede afkomst is, en die bereid is om door hard werken een succesvol advocaat te worden. Hij is afkomstig uit een verarmd, aristocratisch gezin uit de provincie, en heeft invloedrijke familie in Parijs. Al snel komt hij tot het besef, dat hij met hun hulp kan doordringen in de succesvolle kringen van Parijs. Gefascineerd door de luxe en het leven vol genot, wil hij dat ook bereiken. Maar om daaraan deel te kunnen nemen, moet men de regels kennen, en zal hij een aantal van zijn morele principes achter zich moeten laten. Dat houdt in, dat hij zal moeten vleien, liegen en bedriegen, en zich moeten realiseren, dat het belangrijkste instrument van het succes geld is.
Aanvankelijk probeert hij nog compromissen te sluiten, maar hij komt er via zijn valse vriend Vautrin achter, dat hard werken zal leiden tot een leven vol burgerlijke middelmatigheid en weinig geld, waarna hij zijn studie opgeeft en zich volledig op zijn nieuwe taak toelegt. Als Eugène ten einde raad is en zijn geld op is, doet hij allerlei pogingen zijn budget aan te vullen en doet steeds meer concessies. Hij verstevigt zijn heimelijke contacten met Baronesse Delphine Nucingen, de dochter van Goriot. Tenslotte heeft hij zich volledig ingewerkt in de succesvolle kringen en kent hij de regels die daar gelden, en weet op die manier aan zijn geld te komen. Ondanks dit alles blijft Eugène sympathiek en openhartig, en behoudt hij zijn liefde en toewijding voor de Oude Goriot.
Uiteindelijk is Eugène de Rastignac toch nog een van de weinigen die bij de nogal armoedige begrafenis van Père Goriot aanwezig is. Vanaf de begraafplaats Père Lachaise kijkt hij op de heuvel indringend naar Parijs, de Franse hoofdstad:

..........Ses yeux s’attachèrent presque avidement entre la colonne de la place Vendôme et le dôme des Invalides, là où vivait ce beau monde dans lequel il avait voulu pénétrer. Il lança sur cette ruche bourdonnante un regard qui semblait par avance en pomper le miel, et dit ces mots grandioses: Maintenant, à nous deux! Il revint à pied rue d’Artois, et alla dîner chez madame de Nucingen.

Dit levert vrij vertaald op:

..........Zijn ogen waren begerig gericht op de Place Vendôme en de Dôme des Invalides, waar de prachtige wereld leefde waarin hij wilde binnendringen. Hij wierp nog een laatste blik op dit gezoem om de bijenkorf, waarbij het er op leek of hij bij voorbaat de honing al wilde opzuigen, en sprak dan deze gevleugelde woorden: Maintenant, à nous deux! Daarna keerde hij zich om in de rue d'Artois en ging dineren bij Madame de Nucingen.

Met deze zinnen beëindigt Honoré de Balzac het boek: Le Père Goriot.

In deze context kan:

Maintenant, à nous deux!

worden vertaald als:

Het gaat nu tussen jou en mij, Parijs!,

of ook wel als:

Pas op, Parijs, hier kom ik!

Paris à nous deux

Le Arc de Triomphe in Parijs

In de opera Paris, à nous deux worden enkele, nogal zelfingenomen en soms ook onnozele figuren ten tonele gevoerd. Zo is daar La Maitresse de Maison ( De Gastvrouw ) die de meest onbenullige opmerkingen van de gasten voor heel bijzondere uitspraken aanziet, en bijna in zwijm valt van verrukking als het orkestje nog maar aan het stemmen is. En zo zijn daar nog enkele gasten die menen dat ze enorm intelligente uitspraken doen, als ze bijvoorbeeld zeggen: Wat biedt u ons vandaag om onze metafysische honger te stillen? En zo gaat dat maar door. Verder komen er enkele figuren aan de orde, zoals Le Cicérone ( De Gids ) en L’Arriviste (De Carrièremaker/De Streber), die proberen de aandacht naar zich toe te trekken en er wijzer van te worden.
De handeling wordt ondersteund door saxofoonmuziek, gespeeld door een kwartet, bestaande uit:

• Sopraansaxofoon
• Altsaxofoon
• Tenorsaxofoon
• Baritonsaxofoon

Prologue à l’italienne

Na een inzet van het kwartet, begint een koor met een ode aan de stad Parijs. Deze gaat over in een tirade en de nodige ontkenningen en opmerkingen over bekende Parijzenaars die het door intriges en gewetenloosheid ver hebben gebracht, en wordt in dit verband Rasticnac aangehaald.
Deze proloog gaat dan over in:

Scène 1

Scène 1 zet in met saxofoonmuziek en speelt zich af in Saint-Germain-des-Près, waar zich een dialoog ontwikkelt tussen De Gids en De Streber. De Gids daagt De Streber uit in een woordenspel, waarin hij hem tenslotte laat zeggen, dat hij het - op welke manier dan ook – ver zal brengen in de Parijse kringen. De Gids geeft hem dan de nodige aanwijzingen om daar in door te dringen, ongeveer op deze manier:

• De Gids : Wilt u het ver brengen, meneer?
• De Streber : Ja, meneer.
• De Gids : En heeft u talent, meneer?
• De Streber : Nee, meneer.
• De Gids: Des te beter! Dan zijn Saint-Germain-des-Près en de Champs-Elysées voor u. De toekoemst is aan u, meneer!

Wat later komt er dit uit:

• De Gids : U kunt ook altijd nog de Schone Kunsten proberen : daar slaagt men altijd het beste met de minste kennis.
• De Streber : Uitstekend, wat een goede keus.

Uiteindelijk geeft De Gids de laatste aanwijzingen aan De Streber om binnen te komen in de salon, waar alles plaatsvindt.

Scène II

Scène II zet in met een divertissement voor saxofoonkwartet, waarna Le chœur des Invités ( Koor van de Gasten ) inzet en hun belangrijkheid duidelijk laat uitkomen:

• Koor van de Gasten: Wij zijn de gevestigde macht, de invloedrijken, wij laten onze verveling op alle festivals de vrije loop. Wij beoordelen muziek al voordat we het hebben gehoord, zonder ons ooit te vergissen.
• Koor van de Gasten tot De Gastvrouw: Charmante priesteres der Schone Kunsten, wat biedt u ons vandaag om onze metafysische honger te stillen?
• De Gastvrouw: Een fee, een schatje, luister!

Een piano zet in en speelt een eenvoudig, populair deuntje, waarna een serie toonladders volgt en een kinderstem een uiterst simpel liedje zingt.

• De Gastvrouw: O wat heerlijk en wat speelt ze mooi, en zij zingt ook nog terwijl zij zichzelf op de piano begeleidt.
• De Gasten: Wat is dat lief, en zo naïef. Subliem!
• De Gastvrouw: Maar nu laat ik vier heren komen die voor u gaan spelen.

De leden van het saxofoonkwartet treden de salon binnen en gaan hun instrumenten stemmen.

• De Gastvrouw: Dat is goddelijk, dat is verrukkelijk.
• Een Gast: Ze zijn voorlopig nog aan het stemmen…

Het saxofoonkwartet speelt moderne muziek. Onderwijl maakt De Streber zijn entree, geflankeerd door De Gids.

• De Gasten: Wie is deze stoutmoedige onbekende? Is hij letterkundige of denker, is hij criticus of journalist?
• De Gastvrouw: Bent u begaafd?
• De Streber: Dat zegt men.
• De Gastvrouw: Schilderkunst, muziek, literatuur…
• De Streber: Muziek is literaire schilderkunst.
• De Gastvrouw: Wat een elegant taalgebruik, fluweel voor het oor, en wat bent u geestig ).
• De Streber: U niet?
• De Gastvrouw: Ondeugend! (= Malicieux )
• De Streber: Ondeugd in Wonderland (= Malice au Pays des Merveilles ¹⁾)

Na nog wat heen en weer gepraat, wordt – na een woordenwisseling - tenslotte De Gids de salon uitgewerkt. De Gastvrouw maakt zich toch wat zorgen over wat De Gids over haar gaat rondvertellen, en vraagt de De Streber , wat er nu zal gaan gebeuren.

• De Streber: Roddel en kwaadspreken natuurlijk, zoals iedereen dat doet.
• De Gastvrouw: U bent volmaakt!

Scène II eindigt met een aantal gemeenplaatsen, gezongen door het Koor van de Gasten.

Epilogue à l’italienne

• De Gids: Ondankbare: in ruil voor mijn goede raadgevingen word ik op onwaardige wijze weggezonden. Nu je eenmaal de top hebt bereikt, benadeel je bewust je leermeester…
• Koor van de Gasten: In Parijs is het voornaamste niet dat je er komt, maar dat je anderen verhindert er te komen.

Bronnen, noten en/of referenties

• ¹⁾ In het Frans is Ondeugend = Malicieux. De Franse titel voor Alice in Wonderland van Lewis Carrol luidt: Alice au Pays des Merveilles . Ondeugd in Wonderland = Malice au Pays des Merveilles is hiebij een woordspeling, die alleen in de Franse taal mogelijk is.
• De opéra-bouffe Paris, à nous deux - op tekst van Franche Roche en Jean Françaix - werd in 1979 in Nederland vertolkt door het Nederlands Kamerkoor , en begeleid door het Nederlands Saxofoon Kwartet . In 1979 is hiervan een LP uitgebracht door: Klaas Posthuma Productions.
• In zijn chanson: Les Ricochets kijkt George Brassens over Parijs, en mijmert in het eerste couplet over Honoré de Balzac en zijn Rasticnac.

Les Ricochets *) J'avais dix-huit ans Tout juste et quittant Ma ville natale. Un beau jour, o gue Je vins debarquer dans la capitale. J'entrai pas aux cris D' à nous deux Paris En Ile-de-France. Que ton Rastignac N'ait cure, Balzac! De ma concurrence, De ma concurrence. George Brassens

Ik was achttien jaar En had net Mijn woonplaats verlaten. Op een dag, o jeetje! Stapte ik uit In de hoofdstad. Maar ik was niet gekomen om te huilen, Maar om je met jou te meten, Parijs In Ile-de-France. Die jouw Rastignac Heeft bevrijd, Balzac! Van mijn wedijver met jou, Van mijn wedijver met jou.

---

^*) Les Ricochets heeft diverse betekenissen, als:

terugkeer, terugreis, terugkomst, terugslag, terugstuiten, terugkaatsen, opspringen van een bal, weer ter sprake komen.

Link

George Brassens: Les ricochets op YouTube