Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Nicolaas van Myra

Uit Wikisage
Versie door Mendelo (overleg | bijdragen) op 9 dec 2018 om 06:00 (Linkcorrecties)
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
rel=nofollow

Nicolaas van Myra (Grieks: Ἅγιος Νικόλαος Μυριώτης, Hagios Nikolaos Myriotis, of Νικόλαος ὁ Θαυματουργός, Nikolaos ho Thaumaturgos, "Nicolaas de Wonderdoener"), Nicolaas van Bari[1] of Nicolaas van Patara (Grieks: Νικόλαος Πάταρα)[2] (geboorte- en sterfjaar onbekend, waarschijnlijk geboren omstreeks 280 te Patara in Lycië en overleden op 6 december in 342 of 352) was in de 4e eeuw bisschop te Myra, de toenmalige hoofdplaats van Lycië in Klein-Azië. Hij werd later heilig verklaard en is de hoofdpersoon in tal van legenden, bijvoorbeeld de Legenda Aurea van de 13e-eeuwse geleerde dominicaan Jacobus de Voragine. Tussen de zesde en de twaalfde eeuw verwierf hij een grote bekendheid. In Oost-Europa is Nicolaas van Myra tot op heden een belangrijke heilige, in West-Europa werd hij na de twaalfde eeuw een onderdeel van folklore rondom Sint-Nicolaasdag. Belangrijke elementen van het Sinterklaasfeest gaan op hem terug.

Leven

De informatie die over het leven van Sint-Nicolaas beschikbaar is, is hoogstwaarschijnlijk eerst mondeling overgeleverd en in een later stadium op schrift gesteld. Ze komt uit de verschillende levensverhalen. Historisch bewijs over het leven van Nicolaas van Myra is nooit gevonden. Vanaf de zesde eeuw werd hij vereerd.[3] De belangrijkste Vitae zijn die van Michael de Archimandriet (9e eeuw) en die van Simeon Metaphrastes (10e eeuw). In de Vita van Michael de Archimandriet is de meeste informatie terug te vinden, onder meer de namen van Nicolaas' Lycische ouders zijn er vermeld; ze worden nergens anders aangetroffen.

Uit deze bron komt de informatie dat Nicolaas in 280 in Patara, niet ver van Myra, het tegenwoordige Demre, in Klein-Azië werd geboren. Volgens de Vita Compilata, een derde vita, was hij kind van welgestelde, zeer gelovige ouders.

Aan de kleine Nicolaas werden al vanaf de geboorte wonderen toegewezen. Zo kon hij direct na de geboorte rechtop in zijn badje staan, de handen ten hemel geheven, alsof hij God dankte voor het mirakel van zijn geboorte en wilde hij op de vastendagen, woensdag en vrijdag, niet van moeders borst drinken. Verder kende hij op vroege leeftijd de namen van de hemellichamen uit zijn hoofd.

Het was al snel duidelijk dat Nicolaas - vernoemd naar zijn oom (waar hij vaak mee verward wordt), bisschop in een naburige gemeente - zijn leven aan de dienst van God zou gaan wijden. Er werd een verband gezien met de Bijbelse figuur Samuel. Nicolaas' moeder kon net als de moeder van Samuel geen kinderen krijgen, en kreeg uiteindelijk een kind in ruil voor de belofte dat het in dienst van God zou treden. Net als Samuel was Nicolaas al op vroege leeftijd geliefd bij de bevolking. Hij begreep snel dat hij een hogere taak te vervullen had (I Samuel 3:20). Samuel was de laatste en belangrijkste der Richteren, die ook koningen zou zalven. Ook hier ligt een overeenkomst, want tijdens Nicolaas' leven zou het christendom in het Romeinse Rijk belangrijk worden.

Volgens de later heilig verklaarde Simeon de Vertaler (in de Vita per Metaphrasten), was Nicolaas een goede leerling, ging hij met regelmaat naar de kerk en was hij - waar nodig - behulpzaam. Al op een leeftijd van 19 jaar werd de jonge Nicolaas door zijn oom, de bisschop, tot priester gewijd en legde hij de kloostergeloften af. Zijn oom sprak de verwachting uit dat Nicolaas zelf óók bisschop zou worden en een leven van verlichting zou leiden. Door zijn strenge discipline inzake de vasten, zijn goede wil en zijn gebeden voor iedereen was hij een voorbeeld voor anderen.

Toen zijn oom een reis maakte naar Jeruzalem, werd de jonge Nicolaas benoemd tot gevolmachtigde in zijn klooster Nieuw Zion. Volgens de overlevering bestuurde hij het klooster zó goed dat het leek alsof de bisschop zelf aanwezig was.

Volgens dezelfde Simeon de Vertaler heeft de heilige meermalen het Heilige Land bezocht, en vatte hij telkens het plan op om er meerdere weken te verblijven, maar een "engel des Heeren beval hem om huiswaarts te keren". Dit betekende dat zijn parochie in gevaar was en hij zijn bovenmenselijke krachten aldaar moest gebruiken. Eens probeerde bij zo'n gelegenheid een zeeman hem te bedriegen, maar Nicolaas verijdelde dat plan, en sprak streng: Probeer nu nooit meer iemand te bedriegen. Vaar naar huis, en mijn zegen zal je vergezellen. Vandaar staat hij bekend als vergevingsgezind.

Aan de vooravond van zijn bisschopswijding ontving Nicolaas volgens de Vita Compilata een versie van de Bijbel uit de handen van Jezus.

Volgens een verhaal nam Nicolaas in 325 als bisschop deel aan het Concilie van Nicaea. De voornaamste aanleiding tot bijeenroepen van het concilie was de onrust ontstaan door de leer verspreid door Arius. Volgens het verhaal gaf Nicolaas, een fervent tegenstander van Arius, deze laatste een klap in het gezicht tijdens het concilie. Hierna werd Nicolaas in de kerker gegooid, maar 's nachts uit zijn boeien bevrijd door Maria en kreeg hij van haar zijn bisschoppelijke gewaden terug alsook een bijbel. Gedurende de verdere duur van het concilie werd er bij grote vraagstukken beslist volgens de mening van Nicolaas. Tot daar het verhaal. Hoewel de gebeurtenissen van het concilie van Nicea goed gedocumenteerd zijn, wordt er in de concilieverslagen helemaal geen melding gemaakt van dit incident. Men vindt zelfs geen aanwijzing dat Nicolaas aanwezig was. Het verhaal wordt aldus meestal als een mythe beschouwd.[4]

Gedurende zijn leven zou Nicolaas vele malen de bevolking tegen demonen hebben beschermd, maar ook na zijn dood zou hij verder voor zijn mensen hebben gezorgd. Zo zou hij tijdens hongersnoden schepen hebben behoed voor de ondergang.

Hij werd begraven in Myra, waar zijn basiliek nog steeds te bezichtigen is.

Wonderen

Bestand:Maestro della legenda di s. lucia, (forse françois van den pitte), altare di s. nicola, 1479-1505 ca. copy.jpg
Nicolaas afgebeeld door de Meester van de Legende van de heilige Lucia (ca. 1500), met in de achtergrond Brugge. Op de zijpanelen: de Legenda Aurea, het korenwonder van Myra en de bijlmoord op drie studenten.

Veldheren legende

De oudste legende over Nicolaas stamt waarschijnlijk uit de zesde eeuw en is vooral bekend in Oost-Europa: Nicolaas nodigt drie Oost-Romeinse legeraanvoerders uit in Myra. Zij zijn getuige hoe de bisschop drie onschuldig ter dood veroordeelde mensen van de executie redt. Terug in Constantinopel worden de veldheren het slachtoffer van een intrige en zelf ter dood veroordeeld. In de kerker bidden ze om de hulp van Nicolaas, die daarop in de droom van de keizer verschijnt en hem voor de gevolgen van de executie van de onschuldigen waarschuwt. De keizer stelt de legeraanvoerders daarop in vrijheid.

De naastenliefde van Sint-Nicolaas

Bestand:Gentile da Fabriano 063.jpg
Sint Nicolaas gooit drie gouden bollen in de kamer van de meisjes, ca. 1425

Deze legende stamt uit de vita van Michael de Archimandriet en vertelt het verhaal van een arme man, die drie dochters had. In die dagen werd van de vader verwacht, dat hij de toekomstige echtgenoot iets van waarde aanbood: een bruidsschat. Hoe hoger de bruidsschat, des te groter de kans dat een jonge vrouw een goede echtgenoot zou vinden. Zonder bruidsschat was het waarschijnlijk dat de vrouw nooit zou trouwen. Vanwege de armoede van de man waren zijn dochters gedoemd als slaven te worden verkocht. Echter, op drie verschillende gelegenheden verscheen een buidel met goud in het huis, een volwaardige bruidsschat. Van de geldbuidels, die door een open raam werden gegooid, wordt gezegd dat ze in de schoenen terechtkwamen die voor de haard stonden te drogen. Soms zijn de geldbuidels weergegeven dan wel geïnterpreteerd als sinaasappels of mandarijnen, hetgeen kan verklaren waarom de Sint uit Spanje komt. Dit verhaal verklaart ook het strooigoed en het zetten van de schoen. Drie zakjes met goud staan symbool voor Sint Nicolaas. Ook de munten van chocolade die vaak deel uitmaken van het strooigoed gaan op dit verhaal terug.

De drie studenten

De volgende legende vindt zijn oorsprong in een elfde-eeuws geschrift van abt Godehard van Hildesheim en is alleen bekend in West-Europa: drie theologiestudenten vonden onderdak in een herberg. De herbergier vermoordde hen en borg het vlees van de studenten op in een ton met pekel. Enige tijd later bezocht Sint Nicolaas dezelfde herberg, en droomde ’s nachts van de misdaad die de herbergier begaan had. Nicolaas riep de herbergier en bad tot God, waarna de studenten weer tot leven werden gewekt. In Frankrijk is er een soortgelijk verhaal, waarin drie kleine kinderen tijdens hun spel verdwaald raken en worden verleid en gevangen door een slager. Sint Nicolaas verschijnt, roept tot God, brengt de kinderen tot leven en geeft ze terug aan hun ouders.

De hongersnood van Myra

Nicolaas vermenigvuldigde zakken graan die per schip in de haven van Myra kwamen. Hierdoor werd een hongersnood vermeden.[1] Deze legende doet denken aan het verhaal van de wonderbare broodvermenigvuldiging door Christus.

Het kind in bad

Een moeder was haar kind aan het wassen. Om het water niet snel te laten afkoelen had ze de kuip op het vuur gezet, terwijl ze het kind waste. Toen ze de klok hoorde luiden herinnerde ze zich dat de nieuwe bisschop, Nicolaas, vandaag ingehuldigd zou worden, en daarom haastte ze zich naar de kerk. Opeens herinnerde ze zich dat ze het kind op het vuur had laten staan en rende in paniek terug. Thuisgekomen zag ze dat het kind in het badje zat te spelen. Nicolaas had een wonder verricht; het water was niet gaan koken en het kind had zich niet gebrand.

Bestand:Gentile da Fabriano 064.jpg
Sint Nicolaas redt de zeelieden tijdens de storm, ca. 1425

De storm

Deze legende wordt soms aan Nicolaas van Myra toegedicht maar komt uit de vita van Nicolaas van Sion, een geestelijke uit de zesde eeuw. Nicolaas werd aangeroepen door zeelieden wier schip zinkende was. Hij verscheen en bracht de storm tot bedaren.[1] Dit verhaal heeft overeenkomsten met het bedaren van de storm door Christus.

De zoon van de edelman

De zoon van een edelman was krijgsgevangen gemaakt door een heidense koning. Hij vertelde de koning over Sint-Nicolaas. De koning sprak honend dat Nicolaas de jongen niet kon bevrijden. Hierop verscheen Nicolaas in een glorie van wolken. De jongen werd bevrijd en overgedragen aan zijn vader.[1]

Een andere versie van dit verhaal vindt plaats na de dood van Sint Nicolaas. De stedelingen van Myra waren zijn naamdag aan het vieren toen een groep Arabische piraten vanuit Kreta in het gebied van Myra kwamen. Zij stalen de relikwieën uit de kerk van Sint Nicolaas. Terwijl zij de stad verlieten, ontvoerden zij een jongen, Basilios, om hem als slaaf te kunnen verkopen. In dienst getreden als slaaf werkte Basilios voor een koning als wijnschenker, die hem gekocht had omdat Basilios niet zou kunnen verstaan wat de koning tegen zijn raadslieden zou zeggen. Het hele volgende jaar zou Basilios de koning zijn wijn schenken in een prachtige, gouden karaf. In Myra kwam Nicolaas’ naamdag steeds dichterbij. Basilios’ moeder wilde niet aan het feest meedoen, omdat de dag voor haar tragische herinneringen opriep. In plaats van mee te doen aan het feest bad zij om Basilios’ veiligheid. Terwijl Basilios zijn diensten voor de koning verrichtte, werd hij plotseling uit de zaal geplukt, de gouden karaf nog in de hand. Sint Nicolaas verscheen voor de doodsbange jongen, zegende hem en bracht hem terug naar zijn ouders in Myra.

Verering na zijn dood

Bestand:Bari BW 2016-10-19 13-35-11 stitch.jpg
Sint-Nicolaasbasiliek te Bari
Bestand:Gentile da Fabriano 062.jpg
Zieken en pelgrims gaan naar het graf van Sint-Nicolaas

Nicolaas van Myra zou gestorven zijn op 6 december en begraven in zijn bisschopsstad Myra, nabij het huidige Demre in het zuidwesten van Turkije. Het duurde nog enige eeuwen vóór hij als heilige werd vereerd in het Byzantijnse Rijk.[5] In deze 6e-eeuwse legendevorming circuleerde een verhaal over het redden van drie van hoogverraad beschuldigde generaals onder keizer Constantijn. De verering ging voort in de Grieks-Orthodoxe Kerk en was bijzonder verspreid in Rusland.

De faam van de heilige begon zich gaandeweg ook in West-Europa meer en meer te manifesteren. Reeds in de 7e eeuw was de verering van Nicolaas uit Griekenland in Rome terechtgekomen. Het huwelijk van de Byzantijnse prinses Theophanu met keizer Otto II zorgde in de 10e en 11e eeuw voor een verdere verspreiding naar het noorden. Na de slag bij Manzikert (1071) viel Myra in handen van de islamitische Seltsjoeken en begonnen de Grieken in de hiel van Italië zich zorgen te maken over de relieken van de populaire heilige. In 1087 landde een groep kooplieden in Myra om de beenderen al dan niet te ontvreemden en over te brengen naar Bari.[6] Hun terugkomst op 9 mei werd het feest van de translatie. Twee jaar later kon paus Urbanus II een speciaal gebouwde kerk inwijden, de Basiliek van Sint-Nicolaas. Mede doordat Bari geliefd was bij veel pelgrims op doortocht en een belangrijke startplaats was voor de kruistochten, breidde de verering van Sint-Nicolaas zich hierna snel uit naar andere delen van Europa, zoals Spanje, Frankrijk en vervolgens Engeland, het gebied rond de Alpen, Tsjechië, het Heilige Roomse Rijk en de Nederlanden. Tegen 1200 was de verering van de heilige Nicolaas in Europa heel alomtegenwoordig geworden. In West-Europa kreeg deze verering hierna steeds meer een volks karakter, terwijl zij in Oost-Europa voor alles kerkelijk en sacraal bleef.[7]

In de middeleeuwen ontstonden Sint-Nicolaasbroederschappen, waarvan de leden de naamdag van hun beschermheiligen vierden.[8]

Met de hervorming van de katholieke feestkalender door het Tweede Vaticaans Concilie van 1969 werd de liturgie van de heilige Nicolaas gedegradeerd van ‘algemeen’ tot ‘particulier’.[9][10]

Controverse

In 1997 vroeg Turkije aan Italië om teruggave van de relieken, maar dat verzoek werd afgewezen. De Engelstalige versie van de krant Hürriyet meldde op 29 december 2009 dat Turkije Italië opnieuw ging vragen om teruggave van de beenderen van Nicolaas van Myra. De Turkse minister van Cultuur Ertuğrul Günay kondigde aan dat de vraag om teruggave een onderdeel van een offensief is om Turks erfgoed terug te krijgen. Als argument hiervoor wordt door de Turkse archeoloog professor Nevzat Cevik genoemd dat Nicolaas nooit zou hebben verklaard dat hij in Italië begraven wilde worden. Hij leefde en stierf in Turkije en zou daarom aldaar moeten rusten.[11]

Naamdag

De vermoedelijke sterfdag 6 december is Sint-Nicolaasdag, de naamdag van de heilige geworden. Vroeger werd ook 9 mei, de dag van de translatio, gevierd.

Beschermheilige

Sint-Nicolaas is de beschermheilige van schippers, scheepbouwers, vissers, gevangenen, ten onschuldig veroordeelden, advocaten, deurwaarders, bankiers[12], dokwerkers, graanhandelaars, kuipers, wijnhandelaars, schilders, parfumeurs, apothekers, bakkers, clerici, vrijers, kinderen en kooplieden. Veel havensteden hebben Sint-Nicolaas als beschermheilige:

Sint-Nicolaas wordt in de oosters-orthodoxe kerken zeer vereerd en zijn beeltenis is op veel iconen te vinden. Hij is een van de beschermheiligen van het belangrijkste orthodoxe land, Rusland.

Na de Russische revolutie werden meerdere ridderorden ingesteld met Nicolaas als bescherm- en naamheilige. Zie: de Orde van Sint Nicolaas de Wonderdoener

Wapen

Als beschermheilige siert Sint Nicolaas vele wapens van steden en kerken. Hij kent als attributen drie gouden bollen. Die verwijzen naar de legende waarin wordt verteld hoe hij drie zussen uit de armoede en schaamte heeft gered door heimelijk drie zakken met goud in hun huis te gooien.[13]

Afbeeldingen

In Oost-Europa wordt Nicolaas afgebeeld als een rijzige gestalte, met breed voorhoofd, ingevallen gezicht, een krullende baard en een blos op de wangen. Hij draagt een misgewaad, sakkos en omoforion met drie zwarte kruizen. In West-Europa wordt hij voorgesteld als oude man met staf, mijter, en rode mantel. Hij draagt ter herkenning vaak 3 gouden ballen, appels of zakjes. Ook wordt hij wel afgebeeld met drie kinderen in een tobbe.

Trivia

  • Nicolaas van Myra wordt ten onrechte vereenzelvigd met Nicolaas van Pinara (waarschijnlijk gestorven op 10 december 564 n. Chr.), een abt van Sion (Pharroa) en later bisschop van Pinara (Lycië).[14] Het is door gebrek aan bronnen onduidelijk aan welke van de twee mannen de verschillende overleveringen moeten worden toegeschreven.

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen


Noten

  1. º Attributen: Ton met kinderen, anker, schip, engelen die hem mijter en pallium brengen, drie gouden ballen, appels, broodjes of beurzen
  2. º Beschermheilige van: o.a. zeelieden, kinderen, handelaren, slagers en advocaten
rel=nofollow

Referenties

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Hall, J. (2000). Hall's Iconografisch Handboek. Leiden: Primavera Pers. ISBN 90-74310-05-2
  2. º Sint Nicolaas / Sinterklaas
  3. º Janssen, L.M. (1993). Nicolaas, de duivel en de doden: opstellen over volkscultuur. Baarn: Ambo. p.15
  4. º Voor een uitgebreide behandeling van de Ariaanse controverse en het concilie van Nicea, zie bijvoorbeeld R.P.C. Hanson, The Search for the Christian Doctrine of God, een werk van 900 blz., waarin ook de bovenstaande kwestie aan bod komt.
  5. º Marc Jacobs (2008), "De aantrekkingskracht van Nicolaas, zelfs zonder baard. Een verhalen-, rituelen- en beeldenmagneet in voortdurende evolutie, in: faro. Tijdschrift over cultureel erfgoed, nr. 2008/4, blz. 24-32
  6. º O.a. beschreven door Ordericus Vitalis, Historia Ecclesiastica
  7. º Rosseels, p. 72-73
  8. º Brinkman, H. (1997). Dichten uit liefde: literatuur in Leiden aan het einde van de middeleeuwen, Uitgeverij Verloren, pagina 143
  9. º Graf, Andrea (2010) Sinterklaas und Zwarte Piet in Blomberg, Lippe: Integration, Gestaltung und Wandel des niederländischen Nikolausbrauches. Waxmann Verlag. pag. 23
  10. º Nicolaas van Myra (vierde eeuw), Lucepedia (bezocht op 5 december 2014)
  11. º ANP (2009). Turkije wil Sint-Nicolaas terug. de Volkskrant. Geraadpleegd op 29 november 2017.
  12. º Pensionados of the Past (2015) Sint Nicolaas: beschermheilige van bankiers. Url bezocht op 29 november 2017
  13. º Richard Taylor, Symboliek in kerken en kathedralen, 2005, blz. 153.
  14. º Butler, Alban, Rev. The Lives of the Fathers, Martyrs, and Other Principal Saints. Dublin: James Duffy, 1866; Bartleby.com, 2010.
rel=nofollow
rel=nofollow

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Sint-Nicolaas op Wikimedia Commons.

rel=nofollow