Mezoeza

Een metalen mezoeza, met onderaan het woord ’Jeruzalem’.

Een mezoeza (Hebreeuws: מזוזה, meervoud: mezoezot) is een kokertje een rechthoekig stukje perkament erin, waarop een aantal Hebreeuwse Thorateksten geschreven staan. Het kokertje wordt traditioneel aan de deurposten van een joods huis bevestigd. Het woord mezoeza betekent oorspronkelijk ’deurpost’. Het gebruik van de mezoeza is gebaseerd op een letterlijke interpretatie van het gebod in Deuteronomium 6:9 en Deuteronomium 11:20:

„Schrijf ze op de deurposten van uw huis en op de poorten van de stad.”

Een van de oudste verwijzingen naar het gebruik van de mezoeza, is te vinden bij Josephus (ca. 37-100), die het reeds als een oud en bekend gebruik beschreef.

Tekst

De tekst op het perkament is de Hebreeuwse tekst van Deuteronomium 6:4-9 (dit bevat het sjema Jisraël) en Deuteronomium 11:13-21.

Een hiervoor opgeleide afschrijver (sofer) schrijft deze tekst, gewoonlijk in 22 regels, met een niet-metalen pen op perkament (klaf). Op de achterkant komt gewoonlijk het woord Sjaddaj (שדי, ’Almachtige’). Dit wordt in dit geval ook geïnterpreteerd als een afkorting van Sjomer daltot Jisraël: ’Bewaker van de deuren van Israël’. Het perkament wordt opgerold of soms gevouwen en wordt in een kokertje aan de deurpost bevestigd. Het kokertje zelf kan uit metaal, keramiek, hout, glas, steen of kunststof zijn. Op vele mezoezot staat vooraan een Hebreeuwse letter Sjin, als afkorting van Sjaddaj. Minstens twee keer per zeven jaar wordt de tekst op het stukje perkament gecontroleerd. Wanneer deze beschadigd of verkleurd is, wordt deze uitgewisseld.

In een traditionele joodse woning bevindt zich een mezoeza op elke deurpost (uitzonderingen zijn de badkamer of toilet of opberghokken en dergelijke.)

De mezoeza bevindt zich aan de rechterkant van de deuropening en hangt wat schuin, met de bovenkant naar binnen wijzend. Over deze scheve positie wordt uitgelegd dat dit een compromis was tussen de mening van Rasji, die vond dat de mezoeza verticaal diende te hangen, en anderzijds Rasji’s kleinzoon, Rabbenoe Tam, die er voorstander van was om de mezoeza horizontaal te hangen. Anderen zien er symbolisch door uitgedrukt dat alleen God de dingen helemaal juist en recht kan doen terwijl de daden van de mens altijd ergens onvolledig of scheef zijn. Ook bestaat de voorstelling dat de mezoeza de houding weerspiegelt van een persoon die in de kamer binnengaat.

Ook de meeste sefardische joden hangen de mezoeza schuin, maar sommigen, zoals de sefardische joden uit de Balkan, volgen de mening van Rasji en hangen de mezoeza verticaal.

Vrome orthodoxe joden hebben de gewoonte de mezoeza even aan te raken of te kussen wanneer ze een huis of een kamer binnengaan.

Wanneer men de mezoeza voor zichzelf of zijn huisgezin aanbrengt, wordt de volgende zegen uitgesproken:

בָּרוּךְ אַתָּה יי אֱלהֵינוּ מֶלֶךְ הָעוֹלָם אֲשֶׁר קִדְּשָׁנוּ בְּמִצְוֹתָיו וְצִוָּנוּ לִקְבּֽוֹעַ מְזוּזָה׃

Baroech atá ADONAI eloheinu, melech ha’olam asjer kidesjanoe bemitzvotav vetziwanoe likbo’a mezoeza.

Gezegend zijt gij, Heer onze God, Koning van het heelal, die ons heiligde met zijn mitzvot (geboden) en ons de mezoeza op de deurposten liet schrijven.

Wanneer men de mezoeza voor anderen aan de deurpost bevestigt, volgt een lichtjes andere zegen (in de laatste regel):

בָּרוּךְ אַתָּה יי אֱלהֵינוּ מֶלֶךְ הָעוֹלָם אֲשֶׁר קִדְּשָׁנוּ בְּמִצְוֹתָיו וְצִוָּנוּ עַל קְבִיעַת מְזוּזָה׃

Baroech atá ADONAI eloheinu, melech ha’olam asjer kidesjanoe bemitzvotav vetziwanoe el kevijaat mezoeza.

Gezegend zijt gij, Heer onze God, Koning van het heelal, die ons heiligde met zijn mitzvot (geboden) en ons een teken op de deurpost gaf.

Bijgelovig gebruik

Het wordt wel eens gesuggereerd dat de mezoeza boze geesten buiten houdt. In de Middeleeuwen bestond het gebruik om namen van engelen en symbolen toe te voegen. De mezoeza ontwikkelde zich tot een talisman.

Maimonides schreef waarschuwend over hen die de neiging hebben om de mezoeza op bijgelovige manier te gebruiken:

„Zij die op de mezoeza de namen van engelen schrijven of goddelijke namen, of een vers of magische tekens, behoren tot hen die geen deel zullen hebben aan de komende wereld. Deze dwazen hebben dan niet alleen de mitzwa tot iets van geen waarde gemaakt, maar ze hebben zulk een ontzaglijke mitzwa als de eenwording van de Ene Heilige, gezegend zij Hij, Zijn liefde en de aanbidding van Hem, behandeld alsof het ging om een amulet voor hun eigen belang. Waarbij zij in hun domme harten zich inbeeldden dat dit een zaak is waarbij voordeel verworven kan worden door het verkrijgen van wereldse ijdelheden.”

Karaïeten en Samaritanen

De Karaïtische joden, die zich enkel aan de Bijbeltekst en niet aan de mondelinge rabbijnse tradities hielden, beschouwden de tekst in Deuteronomium als een metafoor, en bevestigden geen mezoeza aan de deurposten. Wel bevestigden ze aan de ingang van hun openbare gebouwen een onbeschreven plaatje dat hen aan de stenen platen van de Thora herinnerde.

De hedendaagse stam van de Samaritanen bevestigt ook geen mezoeza aan de deurpost, maar het komt voor dat ze een steen met de Tien Geboden in de buurt van de huisingang hangen.

Noten en bronverwijzingen

Weblinks

• (en) Internet Encyclopedia of Religion: Mezuzah
• (en) Mezuzah Mendel Kaplan, orthodoxe rabbi, legt allerlei uit over de mezoeza. (video) (chabad.org)
• (en) Handbook Allerlei over de mezoeza. (Samengesteld door Dovid Zaklikowski, chabad.org)
•   (en) Mezuzah, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )

•   (en) Mezuzah, in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: )

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Mezuzah op Wikimedia Commons.