Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Klavarskribo: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Klavarskribo&oldid=43762398 3 apr 2015)
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Klavarskribo&oldid=50478534 3 dec 2017)
Regel 1: Regel 1:
'''Klavarskribo''' ([[Esperanto]] voor ''klavierschrift'', ook kortweg '''klavar''' genoemd) is een [[muziekschrift]] dat in een aantal opzichten afwijkt van de gebruikelijke [[muzieknotatie]].<ref>Zie bijv. http://www.customworld.info/holland/holland.htm</ref> Deze notatie is geïntroduceerd in [[1931]] door de Nederlander [[Cornelis Pot]], en met name gericht op toetsinstrumenten.
[[Bestand:Greensleeves in klavar.svg|thumb|Greensleeves]]
'''Klavarskribo''' (Esperanto voor ''klavierschrift'', ook '''Klavar''') is een [[notenschrift]]<ref>Niet elk systeem om muziek te noteren maakt gebruik van ''noten'' op en tussen de lijnen van een ''notenbalk''; oftewel: niet elk muziekschrift is een [[notenschrift]]. Voorbeelden zonder notenbalk zijn:
* [https://web.archive.org/web/20120426001105/http://www.australian-music-ed.info/Curwen/index.html Tonic sol-fa]
* Cijfer-akkoorden; in Nederland geïntroduceerd rond 1900 door [[Johannes de Heer]] (1903: Volksliederen in cijferakkoorden : voor iedereen zonder eenige notenkennis of voorafgaande oefening direct speelbaar / samengesteld voor orgel of piano).</ref><ref>In dit artikel wordt met de namen ''Klavarskribo'' en ''Klavar'' gedoeld op het notenschrift met de twee-drie-structuur in het balklijnenpatroon, en niet op de ook in de dertiger jaren in samenhang met dit notenschrift ontwikkelde speciale greepschriften voor gitaar en voor accordeonbassen.</ref> voor muziek dat op twee wezenlijke punten verschilt van de traditionele notatie (TN):


==Hoe werkt het?==
* voor de ''hoogte'' van tonen zijn er 12 noot-posities per octaaf (tegen 7 in TN), en
[[Bestand:Klavarnotatie uitleg 1.png|right]]
* voor het ''inzetmoment'' en de ''duur'' van tonen gebruikt Klavar een regelmatig raster van maat- en tellijnen dwars op de balklijnen (in plaats van de nootvormen, waardestrepen en rusttekens).
#De lijnen van de notenbalk zijn verticaal, de stokken van de noten zijn horizontaal (zodat links en rechts op het [[Klavier (toetsen)|klavier]] van een orgel, piano, enz. overeenkomen met links en rechts op de notenbalk).
Verdere aanduidingen komen veelal overeen met die in TN. Evenals het traditionele schrift is de Klavarnotatie te gebruiken voor alle toon-instrumenten en voor zang.
#Een octaaf wordt verdeeld in de twaalf tonen volgens de [[gelijkzwevende stemming]] en klavar beschikt over een notenbalk waarin elk van deze tonen een eigen plaats heeft.
#De notenbalk bestaat uit groepjes van afwisselend twee en drie verticale lijnen, overeenkomend met de zwarte toetsen van een pianoklavier. Het aantal lijnen is ongelimiteerd, afhankelijk van de behoefte aan extra lijnen kunnen er doorgetrokken lijnen (in tegenstelling tot de onderbroken hulplijnen in het traditionele notenschrift) worden toegevoegd. Speelt men op een klavierinstrument, dan wordt een noot op de lijn gespeeld op de bijbehorende zwarte toets en een noot tussen de lijnen op de witte toets tussen de twee zwarte toetsen die de aangrenzende lijnen voorstellen. De duidelijke overeenkomst van de notenbalk met een toetsenbord met zwarte en witte toetsen heeft Pot gebracht tot het gebruiken van de naam 'Klavarskribo'.
#Noten die tussen de lijnen geschreven worden, worden open (wit) gelaten. Op de lijn is de noot dicht (zwart). Er is geen verschil in betekenis tussen open en dichte noten, in tegenstelling tot bij de traditionele muzieknotatie.
#Dichte noten worden boven de stok geschreven en open noten onder de stok. Als twee noten een [[Secunde|kleine secunde]] uit elkaar liggen is er dus geen overlap.
#Alle maten nemen in het muziekschrift even veel ruimte in, ongeacht het aantal noten in de maat. De verticale afstand tussen de stokken geeft de duur aan; er zijn dus geen verschillende noten voor een verschillende duur.
#Zoals in de traditionele muzieknotatie vormen doorgetrokken maatlijnen de scheiding tussen de maten, gestippelde lijnen geven tellen aan. Echter, valt een noot op een tel, dan wordt deze getekend met de stok in de maatlijn of tellijn, niet erna.
#De meeste noten hebben stokken. Voor het klavier wijzen de stokken naar links of rechts om aan te geven met welke hand er gespeeld moet worden. Voor de viool of gitaar wijzen de stokken naar links en reiken ze tot aan de lijn met de grondtoon van de snaar. Bij deze snaarinstrumenten geeft de stok dus aan op welke snaar de noot moet worden gespeeld, en geeft de lengte van de stok aan hoe hoog de noot gegrepen moet worden.
#Een noot duurt tot de volgende noot van dezelfde hand of stem, tenzij een stopteken of doorklinkstip wordt gebruikt. Er is dus geen verband tussen vorm en duur van een noot, er zijn geen vlaggen, duurstrepen en rusttekens.
#De klavarnotatie gebruikt een sleutel om aan te geven welke c de centrale c van het toetsenbord is.
#In de eerste maat van het muziekstuk wordt met een speciaal teken de toonsoort van het stuk aangeduid. Indien in de loop van het stuk de toonsoort verandert, wordt dit aangegeven met eenzelfde soort teken.


Klavar is een [[greepschrift]] voor klavierinstrumenten zoals orgel en piano, maar kan ook gebruikt worden voor andere tooninstrumenten.
Toonhoogtes en tijdstippen (inzetmoment en duur van de tonen) worden ''visueel'' weergegeven uitgaande van evenredige verbanden, zowel tussen nootpositie en toonhoogte als tussen nootpositie (in de langsrichting van de balk) en inzetmoment.


==Voordelen==
De overeenkomst tussen het lijnenpatroon van de Klavarbalk en een toetsenbord<ref>Zowel het patroon van een toetsenbord als van de daar sterk op lijkende Klavarbalk, laten de wisselende toonstappen zien (heel-heel-half-heel-heel-heel-half) van de diatonische toonschaal, de grondslag van haast alle westerse muziek. In de traditionele notenbalk zijn die wisselende stapgroottes eveneens aanwezig, maar niet zichtbaar.</ref> betekent extra leesgemak voor bespelers van een klavier. Voor hen vervalt bij het van het blad spelen de rol van letternamen voor noten en toetsen. De verticale stand van de balk zorgt voor akkoordbeelden in de voor piano- en orgelspelers meest logische horizontale stand.<ref>De verticale stand van de notenbalk, een erg in het oog springend aspect van Klavar, heeft voor andere instrumenten geen overwegend voordeel: wie gewend is aan een horizontale balk kan de bladmuziek draaien. (Digitaal opgeslagen bladmuziek is ook horizontaal te printen.) Bij zang kan in de Klavarstand de tekst per lettergreep direct naast de betreffende noot staan. Voor klavierspelers geldt nog: noten met de stok naar rechts zijn voor de rechterhand, en omgekeerd.</ref>
Ten opzichte van traditionele muzieknotatie heeft klavar een aantal voordelen:
#In klavar wordt een toon binnen ieder octaaf op dezelfde manier genoteerd. In het traditionele notenschrift ontbreekt deze overeenkomst.
#In het traditionele notenschrift zijn de sleutel en de voortekens van betekenis voor de noot. De afbeelding hieronder toont enkele varianten. Klavar is in dit opzicht eenduidiger.
<div style="overflow:auto;">[[Bestand:Traditionele muzieknotatie.png|800px]]</div>
<ol start="3">
<li>Het traditionele notenschrift maakt gebruik van voortekens (kruisen, mollen en herstellingstekens) om veranderingen van halve tonen te noteren. Bij klavar is dat niet nodig doordat elke toon een eigen plaats op de notenbalk heeft.</li>
<li>Het traditionele notenschrift maakt onderscheid tussen [[enharmonisch gelijk]]e tonen, zoals fis en ges. Klavar doet dit niet, wat in de notatie voor klavierinstrumenten een overbodig verschil wegneemt.</li>
<li>Het schrift leent zich uitstekend voor beginnende spelers die muziek willen spelen die voornamelijk uit akkoorden bestaat (zoals begeleiding voor [[popmuziek]])</li>
<li>Doordat de notatie voor [[Guitar hero|Guitar Hero]] een soort versimpelde versie van klavar is, is het voor de doelgroep van dat spel eenvoudig op te pikken.</li>
</ol>
==Nadelen==
#Musici zijn vanouds gewend met het traditionele notenschrift te werken. Willen ze met klavar werken, dan zullen ze dat eerst moeten leren. Onder beroepsmusici is de tegenstand groot.
#Hoewel de enharmonisch gelijke tonen op een [[Gelijkzwevende stemming|gelijkzwevend gestemd]] instrument identiek zijn, zijn het wezenlijk verschillende tonen, en dat wordt in het traditionele notenschrift tot uitdrukking gebracht. Een strijker speelt een verhoogde toon hoorbaar anders dan zijn verlaagde secunde. (Bijvoorbeeld: een fis klinkt een fractie hoger dan een ges.) Hier wordt tegenin gebracht dat ook tonen met dezelfde naam in twee versies bestaan (een e in C-groot is lager dan een e in D-groot).
#Componisten die gebruikmaken van zowel de hoogste als de laagste tonen op een piano zullen een balk van 37 verticale lijnen op hun klavarblad moeten noteren. Voor het traditionele schrift volstaat een klein [[8|achtje]] boven of onder een sleutel om een octaaf verschil aan te geven. Bij klavar geeft de enige sleutel de c' aan, en is het dus vereist om die in de notatie op te nemen.
#Dit probleem wordt nog groter wanneer men een [[partituur|orkestpartituur]] in klavar probeert te schrijven. Door de uiteenlopende toonhoogtes van [[Stem (muziek)|bas- tot sopraaninstrumenten]] wordt de partituur, naarmate er meer stemmen zijn, aanzienlijk breder. Binnen de traditionele notatie is één notenbalk extra genoeg per stem, door het gebruik van verschillende sleutels.
#Het schrift leent zich niet voor ritmisch [[Slaginstrument|slagwerk]].
#De duur van een noot is afhankelijk van de verticale afstand tot de volgende stok. Als er geen constant ritme gespeeld wordt, kan dit verwarrend en onduidelijk zijn, ook doordat zwarte noten ietwat hoger staan dan witte. Onder andere bij [[jazz]] zal dit voor verwarring zorgen.
#Liedteksten bij een zangmelodie moeten in lettergrepen van boven naar beneden worden geschreven.


==Verspreiding==
De Klavarskribo-notatie is rond 1931<ref>Klavar werd aan de Nederlandse pers gepresenteerd op 4 november 1931.</ref>
Klavar is er niet alleen voor beginners. Ook muziek van componisten als [[Frédéric Chopin|Chopin]] en [[Franz Liszt|Liszt]] is in de klavarnotatie beschikbaar. De Klavar Vereniging Nederland houdt een lijst bij van docenten die met klavar willen werken en tracht klavargebruikers te stimuleren bij die docenten les te nemen. Voor wat betreft de beschikbaarheid van bladmuziek kan worden gesteld dat vrijwel alle gangbare muziek voor [[orgel]], [[piano (instrument)|piano]], [[accordeon]] e.d. in klavar beschikbaar is. Bij de Stichting Klavarskribo zijn catalogi voor piano, kerk- en elektronisch orgel, accordeon, en [[keyboard]] beschikbaar. Voor [[gitaar]] is een vergelijkbare notatie ontworpen.
ontworpen door de Nederlander [[Cornelis Pot]], mede op basis van ervaringen elders met beter aan de ontwikkeling van westerse muziek aangepaste systemen.<ref>De ontwerper van Klavar was al vóór 1931 bekend met alternatieve notenschriften, uit publicaties van onder meer:
* {{aut|Ferruccio Busoni}} ''Versuch einer organischen Klaviernotenschrift'', 8 pp., 1902, 1910
* {{aut|W.E. Naunton}} ''Naunton’s National Music System'' (Australië, Nieuw-Zeeland, ca. 1905-1921; Engeland, ca. 1915-1927)
* {{aut|Willy Neumann}} ''Rapid-Musikalien'' (Duitsland, ca. 1909-1921)
* ''The Sullivan System of pianoforte playing'' (Zuid-Afrika, Australië, Nieuw-Zeeland, ca. 1919-1924)
* {{aut|Fred R. Miller}} ''Sheet of Music'' (USA, patent 1922)
* {{aut|Marcel Leyat}} ''L’écriture musicale Leyat'' (Frankrijk, patent 1926)
* {{aut|Johannes Wolf}} ''Handbuch der Notationskunde'', I, 488 pp., 1913; II, 519 pp., 1919.</ref>


Er wordt onder meer gebruikgemaakt van het programma [[KlavarScript]] om muziek in traditionele notatie via [[MIDI|midifiles]], [[MusicXML]] of na [[Bladmuziek scannen|scannen]] om te zetten naar de klavarnotatie.
== Toonhoogte ==
=== Geen 7 maar 12 noot-posities ===
Een notenschrift maakt gebruik van ''noten'' om de in een muziekstuk voorkomende ''tonen'' bij benadering te beschrijven. In Klavar is dat niet anders.
Met ''noten'' wordt hier gedoeld op de rondjes of ovaaltjes die door hun plaatsing ten opzichte van de lijnen van de ''noten''balk (en door een eventueel voorafgaand kruis- of molteken), informatie geven over de hoogte van een muzikale toon.


De bladmuziek die in muziekwinkels verkrijgbaar is, is vrijwel uitsluitend in het conventionele notenschrift.
Hieronder de verschillen tussen TN en Klavar voor wat betreft het aanduiden van toonhoogten.
{| class="wikitable" style="background-color:#ffffff;"
|-
! Traditioneel
! Klavarskribo
|- style="text-align:center;"
| style="width:50%;" |
<score>
<<
  \new Staff = "top"
  { \time 13/1 {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "treble" \key c \major c'4 cis' d' dis' e' f' fis' g'  gis' a' ais' b' c'' \bar ""}}
  \new Staff = "bottom"
  { \time 13/1 \clef "bass" {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "bass" \key c \major {\change Staff = "top" c'4} {\change Staff = "bottom" b} bes a as g ges f e es d des c \bar ""}}
>>
</score>
| [[File:Chromatic scale KS.svg|Chromatic scale KS|x200px]]
|-
| style="width:50%;" |
* Zeven nootposities per octaaf
* Noten zonder en met [[Voortekening|voortekening]] (kruisen, mollen)
* Notenbeeld t.o.v. balklijnen wisselt per octaaf
|
* Twaalf nootposities per octaaf
* Geen voortekens
* Notenbeeld in elk octaaf gelijk
|-style="text-align:center;
|
<score>{\clef "bass" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score>
<score>{\clef "alto" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score>
<score>{\clef "tenor" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score>
<score>{\clef "treble" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score>
<score>
<<
  \new Staff = "top"
  { \time 13/1 {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "treble" \key c \major c'4}}
  \new Staff = "bottom"
  { \time 13/1 \clef "bass" {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "bass" \key c \major c'4 }}
>>
</score>
| [[File:Different shifts.svg|Same note in different sized bars|x115px]]
|-
|
* Meerdere [[Sleutel_(muziek)|sleutels]]
* Groter toonbereik door extra balk
|
* Eén sleutel: gemarkeerd lijnenpaar naast centrale c'
* Groter toonbereik door extra lijnen
|-style="text-align:center;
|
<score>\relative c' {\once \omit Staff.TimeSignature \key d \major d4 \bar "" e \bar "" fis\bar "" g\bar "" a\bar "" b\bar "" cis\bar "" d\bar ""}</score><br>
<score>\relative c' {\once \omit Staff.TimeSignature \key c \major c4 \bar "" d \bar "" e\bar "" f \bar "" g \bar "" a \bar "" b \bar "" c \bar ""}</score>
| [[File:Two scales KS.svg|Scale in e and c in TN|x150px]]
|-
|
* Gelijkvormig notenbeeld voor alle majeur-ladders
* Halve of hele [[Toonafstand|toonafstand]] bij opvolgende nootposities
|
* Variërend notenbeeld per majeur-ladder
* Steeds halve toonafstand bij opvolgende nootposities
|}


==Geschiedenis==
Met slechts een beperkt aantal balkposities per octaaf voor die noten, is het onmogelijk om de oneindige veelheid aan toonhoogte-nuances in een muziekstuk (denk aan de mogelijkheden van een zanger, strijker, schuiftrombonist) precies weer te geven. Één bepaalde balkpositie zal dus staan voor een veelheid van toonhoogtes binnen een zekere bandbreedte.
Cornelis Pot had een passie voor muziek en wilde graag ook anderen de kans geven van muziek te genieten door zelf te spelen en te zingen. Hij vond het traditionele notenschrift te moeilijk toegankelijk. Hij bestudeerde alternatieve muziekschriften en ontwikkelde daaruit zijn idee voor Klavarskribo. Zijn gedachte was dat de muziekwereld zijn uitvinding zou omarmen en de teleurstelling was daarom groot toen dat niet het geval bleek te zijn. Ook muziekdocenten toonden geen belangstelling. Pot had desalniettemin de financiële middelen om zelf schriftelijke cursussen op te zetten en uit te geven, en om muziek om te zetten.
In de dertiger jaren groeide het aantal klavarspelers en werd veel bladmuziek in de klavarnotatie omgezet en uitgegeven. Tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] kwam deze activiteit tot stilstand, maar daarna werd met nieuw elan gestart. Het door Pot opgezette Instituut Klavarskribo groeide zodanig dat er uiteindelijk 50 personen werkzaam waren. Er verschenen ook cursussen in het Engels, Frans en Duits.


Later werd de financiële speelruimte van veel uitgeverijen en ook Stichting Klavarskribo beperkter, waardoor er heden minder wordt geadverteerd. De huidige situatie is zo dat de Stichting Klavarskribo in Ridderkerk zich met een beperkte staf bezighoudt met het omzetten en uitgeven van muziek voor in het bijzonder kerkorganisten, een belangrijke doelgroep. Op grond van het adressenbestand van de Stichting dat ongeveer vijfduizend adressen van regelmatige klanten bevat, wordt het aantal klavargebruikers in Nederland en daarbuiten op zeker tienduizend geschat.
Een logische keuze is de verdeling van het octaaf in twaalf gelijke intervallen, twaalf 'halftoon'-stappen, want dat sluit aan bij het feit dat de overgrote meerderheid van de in de westerse muziek gebruikelijke instrumenten zonder vrije intonatie, juist twaalf toonhoogtes per octaaf kunnen voortbrengen. Waarbij die twaalf toonhoogtes gelijkmatig (of bijna gelijkmatig, bij niet-gelijkzwevende stemmingen) over het octaaf verdeeld zijn.


Naast de [[Stichting Klavarskribo]] bestaat ook de in 1978 opgerichte [[Klavar Vereniging Nederland]] die als doel heeft om, in samenwerking met de Stichting, de klavarnotatie te promoten en in stand te houden.<ref>[http://www.klavarskribo.nl/nl/geschiedenis Geschiedenis van klavarscribo]</ref>
Een argument uit de muziekleer is, dat met die gelijkmatige twaalf-verdeling de voornaamste harmonische intervallen (de reine kleine/grote terts, kwart, kwint, kleine/grote sext) allemaal binnen één procent te benaderen zijn.<ref>Keith Enevoldsen, Twelve-Tone Musical Scale, 2015; [http://thinkzone.wlonk.com/Music/12Tone.htm (citaat:)] The twelve-tone equal-tempered scale is the only equal-tempered scale that contains all seven of the basic consonant intervals to a good approximation — within one percent — and contains more consonant intervals than dissonant intervals.</ref>


==Externe links==
=== Geen kruisen en mollen ===
* [http://www.klavarskribo.nl/ www.klavarskribo.nl]
De op die twaalf-verdeling gebaseerde Klavarbalk maakt het hele systeem van [[Voortekening|voortekens]] overbodig: alle vaste en toevallige kruisen en mollen, dubbelkruisen en dubbelmollen, herstellingstekens en herinneringstekens, samen met hun (niet altijd gelijke) toepassingsregels. Die voortekens zijn in de 16e/17e eeuw toegevoegd aan de oorspronkelijk voor diatonische<ref>Diatonische muziek is gebaseerd op de tonen uit de tweezijdig doorlopende reeks: ....-ti-do-re-mi-fa-so-la-ti-do-re-.... . Tussen aangrenzende laddertonen komen twee duidelijk verschillende toonstappen voor: 'halve tonen' en 'hele tonen'.
* [http://www.klavarvereniging.nl/ www.klavarvereniging.nl]
De muziekleer maakt in de [[Reine stemming|reine stemming]] nog verder onderscheid: naast de halve toon (16/15) zowel de kleine hele toon (10/9) als de grote hele toon (9/8).</ref> kerkzang bedoelde vier-(later vijf-)lijnige notenbalk, om ook tussenliggende halftonen te kunnen aanduiden.
* [http://www.klavarmusic.org/ www.klavarmusic.org]
Het ontbreken van voortekens leidt tot een rustig en sprekend schriftbeeld in de Klavarbalk.<ref>Zo heeft Klavar geen gevorkte notenstok nodig voor tegelijk te spelen noten op dezelfde balkpositie (een laddernoot samen met z’n verhoging of verlaging); ook de cluster-notatie komt in Klavar niet voor. Zie: [https://nl.wikipedia.org/wiki/Muzieknoot#Afwijkingen Afwijkingen], en [https://musescore.org/en/node/14449 Bitonal chords]</ref> Speciaal bij klaviermuziek met volle akkoorden speelt dit een rol.
{{appendix}}
 
=== Geen verschillende sleutels ===
De structuur in het balkpatroon, door het weglaten van twee lijnen per octaaf (en daarmee ook van twee nootposities) en door de wat dikkere trio-lijnen, maakt een snellere oriëntatie mogelijk dan bij een gelijkmatige liniëring.
 
[[Bestand:TN bar compared to Klavar bar.svg|thumb|left|Even breed getekende notenbalken voor een toonbereik van 5 octaven.]]
 
Doordat de Klavarbalk bruikbaar blijkt voor elk in de muziek voorkomend toonbereik, zijn er geen combinaties nodig van smallere balken met verschillende sleutels (zoals de vioolsleutel, bassleutel en soms nog andere). En dus ook geen sleutelwisselingen onderweg. De doorlopend gestreepte ‘middenrails’ in elke Klavarbalk bepalen de onderkwint van de kamertoon (meestal 440 Hz); in vroege Klavaruitgaven komt het midden-c-teken voor als sleutel. Als alternatief voor een balk met veel hulplijnen kan ook in Klavar een ‘ottava’-teken (bijv. 8va) dienen.
 
Dat in Klavar een brede balk goed leesbaar blijft, hoeft natuurlijk niet te betekenen dat een orkestpartituur, met veel parallelle afzonderlijke balken, in Klavar méér ruimte neemt. Want voor instrumenten (en zangstemmen) met een beperkt bereik, zal de omvang van de balk daarop zijn afgestemd.
 
=== Octaafgelijk notenbeeld ===
In de Klavarnotatie is het notenbeeld in elk octaaf hetzelfde. In TN geeft verschuiving over één octaaf een verwisseling van lijn-noten en tussenlijn-noten, en ook liggen noten in de vioolbalk twee plaatsen hoger dan gelijknamige noten in de basbalk.
 
== Visuele maatverdeling ==
Het muziekschrift moet behalve de hoogte van een toon, ook het start- en stopmoment aangeven. Klavar gebruikt daartoe niet een systeem met duurtekens en rusttekens waaruit de bedoelde tijdstippen zijn af te leiden, maar
gaat uit van een 'tijd-evenredige' nootplaatsing. Dat betekent:
* maten met een hoorbaar gelijke duur krijgen op de notenbalk een zichtbaar gelijke lengte;
* van een noot die bij aanvang van een maat moet ingezet, staat de notenstok óp (en niet een stukje ná) de maatstreep;
* in een marsmaat, walsmaat en vierkwartsmaat wordt de ruimte met resp. 1, 2, en 3 streeplijntjes in gelijke delen verdeeld, en zo nodig wordt een enkele ‘tel’ nog weer met kortere hulplijntjes onderverdeeld;
* elke noot heeft zijn stok op het tellijntje waarop de toon moet worden ingezet; bij voldoend regelmatige ritmes blijven die lijntjes weleens achterwege; bij meer complexe maatsoorten zijn er aangepaste tellijn-verdelingen;
* de duur van de noot volgt uit de regel: elke noot duurt tot de volgende van dezelfde hand of stem, tenzij er een stopteken of een doorklinkstip staat.
Overigens is de traditionele symbolische aanduiding van inzetmoment en toonduur met stokvlaggen en rusttekens, met een kleine aanpassing ook in de Klavarbalk toe te passen. Bij eerdere notenschrift-hervormingen komt dit wel voor.
 
== Toonaard-aanduiding ==
[[Bestand:Klavarskribo_Toonaardwijzers.svg|thumb|Toonaard-wijzers in Klavar]]
De in Klavarmuziek voorkomende ''toonaard-wijzers'' geven met een 'grondnoot' de [[Tonica (muziek)|tonica]] (het tooncentrum, de grondtoon, de ‘do’) aan van de erop volgende muziek. De omranding van de grondnoot wijst op het toongeslacht: zie afbeelding.
In de traditionele notatie geeft het aantal kruisen of mollen in de vaste voortekening niet helemaal eenduidig een combinatie aan van grondtoon en toongeslacht (één kruis staat voor onder meer G-groot en e-klein).
Muziek in Klavarnotatie is ook zonder toonaardwijzer te spelen, in TN kan de voortekening niet gemist worden.<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Key_signature#Conventions ](vertaald:) Conventies. In principe kan elk muziekstuk genoteerd woorden met elke willekeurige vaste voortekening; met kruisen en mollen bij afzonderlijke noten wordt dan het bedoelde patroon van halve en hele toonstappen hersteld. Doel van de vaste voortekening is het minimaliseren van het aantal benodigde kruisen, mollen en herstellingstekens.</ref>
 
Bij een in één TN-balk geschreven akkoord of melodie is het notenbeeld onafhankelijk van de tonica-keuze (op een verschuiving in hoogte na). In de Klavarnotatie is zo’n notenbeeld wél enigszins afhankelijk van de tonica, net als het toetsenbeeld op een klavier en de grepen op andere instrumenten.
 
== Toonhoogte en nootpositie ==
Noten op twee aangrenzende balkposities geven in Klavar steeds een halve toonstap aan, de traditionele notatie kent deze regelmaat niet.
Van de twaalf halve toonstappen per octaaf hebben de (dubbelwitte) balkposities B en C, en idem E en F, een grotere onderlinge afstand dan de tien overige (zwartwitte) buur-paren. Dit vanwege verondersteld leesgemak en ter vermijding van overlap bij deze paren.
Incidenteel komt een iets aangepast balkpatroon voor, met gelijke afstanden tussen alle twaalf balkposities. Het schrift is dan maximaal 'toonhoogte-evenredig'.<ref>De plaatsing van de noot-posities op de Klavarbalk heeft ten dele een historische oorsprong. Het muziekschrift is rond 1930 ontwikkeld in samenhang met de bouw van een elektromechanische muziekschrijfmachine; de constructie van dat apparaat, dat elke toetsaanslag op een piano direct op papier registreerde, liet geen overlappende nootposities toe.</ref>
 
Zoals al genoemd, de noten in een notenschrift zullen nooit overal exact de door de componist bedoelde toonhoogte aanduiden. Dat geldt dus zowel voor Klavarnoten als voor de kruisnoten, molnoten en stamnoten in TN. De vraag of een F-kruis-noot altijd een hogere of altijd een lagere toon bedoelt aan te geven dan een G-mol-noot (en om wélk toonhoogteverschil het hier gaat), is onbeantwoordbaar.<ref>E.J. Dijksterhuis, Proefschrift 1918, (stelling XI:) De quaestie, of de toon Des hooger of lager is dan de toon Cis, is in deze algemene formulering niet uit te maken.</ref><ref>De reine combinatie-intervallen: zes kwarten, zes kwinten, twee sexten, twee ondersexten, septiem op kwint, septiem onder kwart, bepalen (op dezelfde grondtoon C en in één octaaf gebracht) ieder voor zich een toon heel dicht bij het midden van dat octaaf. Welke tonen verhoogde F’s (Fissen) zijn en welke verlaagde G’s (Gessen), is niet te zeggen.</ref>
 
== Klavar een greepschrift (tabulatuur)? ==
Voor klavierspelers heeft de Klavarbalk het extra voordeel van de grote overeenkomst tussen notenbeeld en toetsenbeeld: horizontale akkoordbeelden, zwarte noten hoger geplaatst dan de witte, twee-drie-structuur in de balklijn. De naam ‘Klavarskribo’ verwijst daar ook naar. Dit voordeel voor klavierinstrumenten is er in de traditionele notatie niet. Wel wordt in
TN-uitgaven voor blaasinstrumenten op een andere manier gestreefd naar vereenvoudiging. De [[Transponeren (muziek)|getransponeerde notatie]] zorgt er namelijk voor dat de relatie tussen schriftbeeld en gatengreep op, bijvoorbeeld, een Es-klarinet niet anders dan op een Bes-klarinet. In Klavaruitgaven is dat niet de gewoonte, al zou het ook best kunnen. De term 'greepschrift' is dus in zekere zin van toepassing op een deelaspect van ''beide'' notaties.
 
Echter, de wijze waarop het muziekschrift rekening houdt met goede leesbaarheid (in het ene schrift voor klavierspelers, in het andere voor blazers) gaat bij géén van die systemen ten koste van de mate waarin het schrift het muzikale klanken-beeld en de melodielijnen zichtbaar maakt. Van een afwezig zijn van het muziekbeeld, zoals meestal bij greepschriften/tabulaturen, is bij Klavar geen sprake. Het gebruik van de term ‘greepschrift’ in verband met de manier waarop Klavar toonhoogtes weergeeft, is daarom in wezen misplaatst.
 
== Namen voor noten, tonen en toetsen ==
Klavarspelers gebruiken gewoonlijk de namen C, Des, D, Es, E, F, Ges, G, As, A, Bes, B<ref>Om te laten uitkomen dat de keuze voor ‘-es’-namen en niet voor ‘-is’-namen vrij willekeurig is (de ‘-es’-namen zouden wat makkelijker te zingen zijn) worden ook wel de namen cisdes, dises, fisges, gisas en aisbes gebruikt.
De traditionele notatie kent 21 toon-aanduiders per octaaf: 7 stamnoten, 7 kruisnoten en 7 molnoten (afgezien van dubbelkruisnoten etc.), ter beschrijving van oneindig veel toonhoogte-nuances. De (Nederlandse) namen van die noten zijn:
c, cis, des, d, dis, ..., bes, b, bis. Welke balk-positie bij welke naam hoort, hangt nog van de sleutel af.</ref> ter onderscheiding binnen één octaaf van: (1) de twaalf toetsen van een klavier en de toongrepen op andere instrumenten, (2) de twaalf nootposities van de Klavarbalk, (3) de toon die wordt bedoeld door een noot op de gelijknamige nootpositie (de precieze hoogte ervan kan nog van andere omstandigheden afhangen).
De onregelmatige opbouw van die namenrij heeft een historische achtergrond (net als de wit-zwart-volgorde van een toetsenbord). Desondanks wordt er meestal mee gedoeld op ''gelijkwaardige'' noten, tonen en toetsen, dus zonder onderscheid tussen wel of niet ''afgeleide'' (verhoogde of verlaagde) noten en tonen.
 
== Toepasbaarheid naast 'gewone noten' ==
De Klavarnotatie zal lang niet overal het vrijwel universeel gebruikte notenschrift kunnen vervangen; wie bijvoorbeeld mikt op een professionele muziekloopbaan (orkestlid, muziekleraar, wetenschapper, ...) moet de traditionele notatie leren. Voor wie zelf wil gaan spelen van vlot te lezen noten is de Klavarnotatie een laagdrempelig alternatief. Terwijl gevorderde spelers het zonder bezwaar - Klavar is een compleet muziekschrift - kunnen blijven gebruiken, ook bij samenspel met lezers van traditionele noten.
 
== Verspreiding ==
Klavar is er niet alleen voor beginners. Ook de muziek van componisten als Chopin en Liszt is in de Klavarnotatie beschikbaar. De Klavar Vereniging Nederland houdt een lijst bij van docenten die met Klavar willen werken en tracht Klavargebruikers te stimuleren bij die docenten les te nemen. Voor wat betreft de beschikbaarheid van bladmuziek kan worden gesteld dat vrijwel alle gangbare muziek voor orgel, piano, accordeon e. d. in Klavar verkrijgbaar is. De Stichting Klavarskribo heeft catalogi voor piano, kerk- en elektronisch orgel, accordeon, en keyboard. Voor gitaar is een vergelijkbare notatie ontworpen.
Het omzetten van bladmuziek naar Klavarnoten kan met het programma [[KlavarScript]];<ref>http://klavar.com/nl/</ref> handmatig of met [[Musical Instrument Digital Interface|midi]]-files, MusicXML.<ref>MusicXML is een muzieknotatie bestandsformaat; zie Engelstalig artikel [[w:en:MusicXML|MusicXML]]</ref> Deze muziekformaten kunnen verkregen worden door middel van Music OCR.<ref>Music OCR is Engels voor optische karakter herkenning voor muziek; zie het [[w:en:Music OCR|Engelstalige artikel]] hierover.</ref>
 
== Geschiedenis ==
Cornelis Pot had een passie voor muziek en wilde graag ook anderen de kans geven van muziek te genieten door zelf te spelen en te zingen. Hij vond het traditionele notenschrift te moeilijk toegankelijk. Hij bestudeerde alternatieve muziekschriften en ontwikkelde daaruit zijn idee voor Klavarskribo. Zijn gedachte was dat de muziekwereld zijn uitvinding zou omarmen en de teleurstelling was daarom groot toen dat niet het geval bleek te zijn. Ook muziekdocenten toonden geen belangstelling. Pot had echter de financiële middelen om zelf schriftelijke cursussen op te zetten en uit te geven, en om muziek om te zetten. In de dertiger jaren groeide het aantal Klavarspelers en werd veel bladmuziek in de Klavarnotatie omgezet en uitgegeven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam deze activiteit tot stilstand, maar daarna werd met nieuw elan gestart. Het door Pot opgezette Instituut Klavarskribo groeide zodanig dat er uiteindelijk vijftig mensen werkzaam waren. Er verschenen ook cursussen in het Engels, Frans en Duits.
Later werd de financiële speelruimte van veel uitgeverijen en ook Stichting Klavarskribo beperkter, waardoor er minder werd geadverteerd. De huidige situatie is zo dat de Stichting Klavarskribo in Ridderkerk zich met een beperkte staf bezighoudt met het omzetten en uitgeven van muziek, met kerkorganisten als belangrijke doelgroep. Op grond van het adressenbestand van de Stichting dat ongeveer vijfduizend adressen van regelmatige klanten bevat, wordt het aantal Klavargebruikers in Nederland en daarbuiten op zeker tienduizend geschat.
 
Naast de Stichting Klavarskribo<ref>http://www.klavarskribo.nl</ref> is er vanaf 1978 de Klavar Vereniging Nederland<ref>http://www.klavarvereniging.nl/</ref> (en was er van 1949 tot 1963 de Nederlandse Klavarvereniging) die als doel heeft om, in samenwerking met de Stichting, de Klavarnotatie te promoten en in stand te houden. Organisten die de Klavarnotatie gebruiken hebben ook nog een eigen contactpunt.<ref>http://www.klavarorganist.nl/</ref> <br> In het Verenigd Koninkrijk is er de Klavar Music Foundation of Great Britain,<ref>[http://www.klavarmusic.org/ www.klavarmusic.org]</ref> en daarnaast The Klavar Music School International.<ref>[http://www.klavarmusic.com/ www.klavarmusic.com]</ref>
 
==Trivia==
*De samenstellers van het [[Groene Boekje]] hadden, in tegenstelling tot hun principe van ''Spelling volgt etymologie'', het woord opgenomen als ''Klavarscribomethode''. Wellicht hebben ze niet geweten dat ''skribo'' uit Esperanto en niet van het [[Latijn]]se ''scribo'' komt.
 
== Externe links ==
* [http://www.klavarvereniging.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=178&Itemid=116 Video-uitleg Klavarskribo]
* ''Klavar in 't kort'', [http://www.jojansen.nl/totfrned.htm uitleg in beeld en tekst]
 
{{Appendix}}
[[Categorie:Muzieknotatie]]
[[Categorie:Muzieknotatie]]

Versie van 15 nov 2018 01:27

Bestand:Greensleeves in klavar.svg
Greensleeves

Klavarskribo (Esperanto voor klavierschrift, ook Klavar) is een notenschrift[1][2] voor muziek dat op twee wezenlijke punten verschilt van de traditionele notatie (TN):

  • voor de hoogte van tonen zijn er 12 noot-posities per octaaf (tegen 7 in TN), en
  • voor het inzetmoment en de duur van tonen gebruikt Klavar een regelmatig raster van maat- en tellijnen dwars op de balklijnen (in plaats van de nootvormen, waardestrepen en rusttekens).

Verdere aanduidingen komen veelal overeen met die in TN. Evenals het traditionele schrift is de Klavarnotatie te gebruiken voor alle toon-instrumenten en voor zang.

Toonhoogtes en tijdstippen (inzetmoment en duur van de tonen) worden visueel weergegeven uitgaande van evenredige verbanden, zowel tussen nootpositie en toonhoogte als tussen nootpositie (in de langsrichting van de balk) en inzetmoment.

De overeenkomst tussen het lijnenpatroon van de Klavarbalk en een toetsenbord[3] betekent extra leesgemak voor bespelers van een klavier. Voor hen vervalt bij het van het blad spelen de rol van letternamen voor noten en toetsen. De verticale stand van de balk zorgt voor akkoordbeelden in de voor piano- en orgelspelers meest logische horizontale stand.[4]

De Klavarskribo-notatie is rond 1931[5] ontworpen door de Nederlander Cornelis Pot, mede op basis van ervaringen elders met beter aan de ontwikkeling van westerse muziek aangepaste systemen.[6]

Toonhoogte

Geen 7 maar 12 noot-posities

Een notenschrift maakt gebruik van noten om de in een muziekstuk voorkomende tonen bij benadering te beschrijven. In Klavar is dat niet anders. Met noten wordt hier gedoeld op de rondjes of ovaaltjes die door hun plaatsing ten opzichte van de lijnen van de notenbalk (en door een eventueel voorafgaand kruis- of molteken), informatie geven over de hoogte van een muzikale toon.

Hieronder de verschillen tussen TN en Klavar voor wat betreft het aanduiden van toonhoogten.

Traditioneel Klavarskribo

<score> << 

 \new Staff = "top"
 { \time 13/1 {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "treble" \key c \major c'4 cis' d' dis' e' f' fis' g'  gis' a' ais' b' c \bar ""}}
 \new Staff = "bottom"
 { \time 13/1 \clef "bass" {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "bass" \key c \major {\change Staff = "top" c'4} {\change Staff = "bottom" b} bes a as g ges f e es d des c \bar ""}}

>> </score>

Chromatic scale KS
  • Zeven nootposities per octaaf
  • Noten zonder en met voortekening (kruisen, mollen)
  • Notenbeeld t.o.v. balklijnen wisselt per octaaf
  • Twaalf nootposities per octaaf
  • Geen voortekens
  • Notenbeeld in elk octaaf gelijk

<score>{\clef "bass" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score> <score>{\clef "alto" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score> <score>{\clef "tenor" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score> <score>{\clef "treble" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score> <score> << 

 \new Staff = "top"
 { \time 13/1 {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "treble" \key c \major c'4}}
 \new Staff = "bottom"
 { \time 13/1 \clef "bass" {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "bass" \key c \major c'4 }}

>> </score>

Same note in different sized bars
  • Meerdere sleutels
  • Groter toonbereik door extra balk
  • Eén sleutel: gemarkeerd lijnenpaar naast centrale c'
  • Groter toonbereik door extra lijnen

<score>\relative c' {\once \omit Staff.TimeSignature \key d \major d4 \bar "" e \bar "" fis\bar "" g\bar "" a\bar "" b\bar "" cis\bar "" d\bar ""}</score>
<score>\relative c' {\once \omit Staff.TimeSignature \key c \major c4 \bar "" d \bar "" e\bar "" f \bar "" g \bar "" a \bar "" b \bar "" c \bar ""}</score>

Scale in e and c in TN
  • Gelijkvormig notenbeeld voor alle majeur-ladders
  • Halve of hele toonafstand bij opvolgende nootposities
  • Variërend notenbeeld per majeur-ladder
  • Steeds halve toonafstand bij opvolgende nootposities

Met slechts een beperkt aantal balkposities per octaaf voor die noten, is het onmogelijk om de oneindige veelheid aan toonhoogte-nuances in een muziekstuk (denk aan de mogelijkheden van een zanger, strijker, schuiftrombonist) precies weer te geven. Één bepaalde balkpositie zal dus staan voor een veelheid van toonhoogtes binnen een zekere bandbreedte.

Een logische keuze is de verdeling van het octaaf in twaalf gelijke intervallen, twaalf 'halftoon'-stappen, want dat sluit aan bij het feit dat de overgrote meerderheid van de in de westerse muziek gebruikelijke instrumenten zonder vrije intonatie, juist twaalf toonhoogtes per octaaf kunnen voortbrengen. Waarbij die twaalf toonhoogtes gelijkmatig (of bijna gelijkmatig, bij niet-gelijkzwevende stemmingen) over het octaaf verdeeld zijn.

Een argument uit de muziekleer is, dat met die gelijkmatige twaalf-verdeling de voornaamste harmonische intervallen (de reine kleine/grote terts, kwart, kwint, kleine/grote sext) allemaal binnen één procent te benaderen zijn.[7]

Geen kruisen en mollen

De op die twaalf-verdeling gebaseerde Klavarbalk maakt het hele systeem van voortekens overbodig: alle vaste en toevallige kruisen en mollen, dubbelkruisen en dubbelmollen, herstellingstekens en herinneringstekens, samen met hun (niet altijd gelijke) toepassingsregels. Die voortekens zijn in de 16e/17e eeuw toegevoegd aan de oorspronkelijk voor diatonische[8] kerkzang bedoelde vier-(later vijf-)lijnige notenbalk, om ook tussenliggende halftonen te kunnen aanduiden. Het ontbreken van voortekens leidt tot een rustig en sprekend schriftbeeld in de Klavarbalk.[9] Speciaal bij klaviermuziek met volle akkoorden speelt dit een rol.

Geen verschillende sleutels

De structuur in het balkpatroon, door het weglaten van twee lijnen per octaaf (en daarmee ook van twee nootposities) en door de wat dikkere trio-lijnen, maakt een snellere oriëntatie mogelijk dan bij een gelijkmatige liniëring.

Bestand:TN bar compared to Klavar bar.svg
Even breed getekende notenbalken voor een toonbereik van 5 octaven.

Doordat de Klavarbalk bruikbaar blijkt voor elk in de muziek voorkomend toonbereik, zijn er geen combinaties nodig van smallere balken met verschillende sleutels (zoals de vioolsleutel, bassleutel en soms nog andere). En dus ook geen sleutelwisselingen onderweg. De doorlopend gestreepte ‘middenrails’ in elke Klavarbalk bepalen de onderkwint van de kamertoon (meestal 440 Hz); in vroege Klavaruitgaven komt het midden-c-teken voor als sleutel. Als alternatief voor een balk met veel hulplijnen kan ook in Klavar een ‘ottava’-teken (bijv. 8va) dienen.

Dat in Klavar een brede balk goed leesbaar blijft, hoeft natuurlijk niet te betekenen dat een orkestpartituur, met veel parallelle afzonderlijke balken, in Klavar méér ruimte neemt. Want voor instrumenten (en zangstemmen) met een beperkt bereik, zal de omvang van de balk daarop zijn afgestemd.

Octaafgelijk notenbeeld

In de Klavarnotatie is het notenbeeld in elk octaaf hetzelfde. In TN geeft verschuiving over één octaaf een verwisseling van lijn-noten en tussenlijn-noten, en ook liggen noten in de vioolbalk twee plaatsen hoger dan gelijknamige noten in de basbalk.

Visuele maatverdeling

Het muziekschrift moet behalve de hoogte van een toon, ook het start- en stopmoment aangeven. Klavar gebruikt daartoe niet een systeem met duurtekens en rusttekens waaruit de bedoelde tijdstippen zijn af te leiden, maar gaat uit van een 'tijd-evenredige' nootplaatsing. Dat betekent:

  • maten met een hoorbaar gelijke duur krijgen op de notenbalk een zichtbaar gelijke lengte;
  • van een noot die bij aanvang van een maat moet ingezet, staat de notenstok óp (en niet een stukje ná) de maatstreep;
  • in een marsmaat, walsmaat en vierkwartsmaat wordt de ruimte met resp. 1, 2, en 3 streeplijntjes in gelijke delen verdeeld, en zo nodig wordt een enkele ‘tel’ nog weer met kortere hulplijntjes onderverdeeld;
  • elke noot heeft zijn stok op het tellijntje waarop de toon moet worden ingezet; bij voldoend regelmatige ritmes blijven die lijntjes weleens achterwege; bij meer complexe maatsoorten zijn er aangepaste tellijn-verdelingen;
  • de duur van de noot volgt uit de regel: elke noot duurt tot de volgende van dezelfde hand of stem, tenzij er een stopteken of een doorklinkstip staat.

Overigens is de traditionele symbolische aanduiding van inzetmoment en toonduur met stokvlaggen en rusttekens, met een kleine aanpassing ook in de Klavarbalk toe te passen. Bij eerdere notenschrift-hervormingen komt dit wel voor.

Toonaard-aanduiding

Bestand:Klavarskribo Toonaardwijzers.svg
Toonaard-wijzers in Klavar

De in Klavarmuziek voorkomende toonaard-wijzers geven met een 'grondnoot' de tonica (het tooncentrum, de grondtoon, de ‘do’) aan van de erop volgende muziek. De omranding van de grondnoot wijst op het toongeslacht: zie afbeelding. In de traditionele notatie geeft het aantal kruisen of mollen in de vaste voortekening niet helemaal eenduidig een combinatie aan van grondtoon en toongeslacht (één kruis staat voor onder meer G-groot en e-klein). Muziek in Klavarnotatie is ook zonder toonaardwijzer te spelen, in TN kan de voortekening niet gemist worden.[10]

Bij een in één TN-balk geschreven akkoord of melodie is het notenbeeld onafhankelijk van de tonica-keuze (op een verschuiving in hoogte na). In de Klavarnotatie is zo’n notenbeeld wél enigszins afhankelijk van de tonica, net als het toetsenbeeld op een klavier en de grepen op andere instrumenten.

Toonhoogte en nootpositie

Noten op twee aangrenzende balkposities geven in Klavar steeds een halve toonstap aan, de traditionele notatie kent deze regelmaat niet. Van de twaalf halve toonstappen per octaaf hebben de (dubbelwitte) balkposities B en C, en idem E en F, een grotere onderlinge afstand dan de tien overige (zwartwitte) buur-paren. Dit vanwege verondersteld leesgemak en ter vermijding van overlap bij deze paren. Incidenteel komt een iets aangepast balkpatroon voor, met gelijke afstanden tussen alle twaalf balkposities. Het schrift is dan maximaal 'toonhoogte-evenredig'.[11]

Zoals al genoemd, de noten in een notenschrift zullen nooit overal exact de door de componist bedoelde toonhoogte aanduiden. Dat geldt dus zowel voor Klavarnoten als voor de kruisnoten, molnoten en stamnoten in TN. De vraag of een F-kruis-noot altijd een hogere of altijd een lagere toon bedoelt aan te geven dan een G-mol-noot (en om wélk toonhoogteverschil het hier gaat), is onbeantwoordbaar.[12][13]

Klavar een greepschrift (tabulatuur)?

Voor klavierspelers heeft de Klavarbalk het extra voordeel van de grote overeenkomst tussen notenbeeld en toetsenbeeld: horizontale akkoordbeelden, zwarte noten hoger geplaatst dan de witte, twee-drie-structuur in de balklijn. De naam ‘Klavarskribo’ verwijst daar ook naar. Dit voordeel voor klavierinstrumenten is er in de traditionele notatie niet. Wel wordt in TN-uitgaven voor blaasinstrumenten op een andere manier gestreefd naar vereenvoudiging. De getransponeerde notatie zorgt er namelijk voor dat de relatie tussen schriftbeeld en gatengreep op, bijvoorbeeld, een Es-klarinet niet anders dan op een Bes-klarinet. In Klavaruitgaven is dat niet de gewoonte, al zou het ook best kunnen. De term 'greepschrift' is dus in zekere zin van toepassing op een deelaspect van beide notaties.

Echter, de wijze waarop het muziekschrift rekening houdt met goede leesbaarheid (in het ene schrift voor klavierspelers, in het andere voor blazers) gaat bij géén van die systemen ten koste van de mate waarin het schrift het muzikale klanken-beeld en de melodielijnen zichtbaar maakt. Van een afwezig zijn van het muziekbeeld, zoals meestal bij greepschriften/tabulaturen, is bij Klavar geen sprake. Het gebruik van de term ‘greepschrift’ in verband met de manier waarop Klavar toonhoogtes weergeeft, is daarom in wezen misplaatst.

Namen voor noten, tonen en toetsen

Klavarspelers gebruiken gewoonlijk de namen C, Des, D, Es, E, F, Ges, G, As, A, Bes, B[14] ter onderscheiding binnen één octaaf van: (1) de twaalf toetsen van een klavier en de toongrepen op andere instrumenten, (2) de twaalf nootposities van de Klavarbalk, (3) de toon die wordt bedoeld door een noot op de gelijknamige nootpositie (de precieze hoogte ervan kan nog van andere omstandigheden afhangen). De onregelmatige opbouw van die namenrij heeft een historische achtergrond (net als de wit-zwart-volgorde van een toetsenbord). Desondanks wordt er meestal mee gedoeld op gelijkwaardige noten, tonen en toetsen, dus zonder onderscheid tussen wel of niet afgeleide (verhoogde of verlaagde) noten en tonen.

Toepasbaarheid naast 'gewone noten'

De Klavarnotatie zal lang niet overal het vrijwel universeel gebruikte notenschrift kunnen vervangen; wie bijvoorbeeld mikt op een professionele muziekloopbaan (orkestlid, muziekleraar, wetenschapper, ...) moet de traditionele notatie leren. Voor wie zelf wil gaan spelen van vlot te lezen noten is de Klavarnotatie een laagdrempelig alternatief. Terwijl gevorderde spelers het zonder bezwaar - Klavar is een compleet muziekschrift - kunnen blijven gebruiken, ook bij samenspel met lezers van traditionele noten.

Verspreiding

Klavar is er niet alleen voor beginners. Ook de muziek van componisten als Chopin en Liszt is in de Klavarnotatie beschikbaar. De Klavar Vereniging Nederland houdt een lijst bij van docenten die met Klavar willen werken en tracht Klavargebruikers te stimuleren bij die docenten les te nemen. Voor wat betreft de beschikbaarheid van bladmuziek kan worden gesteld dat vrijwel alle gangbare muziek voor orgel, piano, accordeon e. d. in Klavar verkrijgbaar is. De Stichting Klavarskribo heeft catalogi voor piano, kerk- en elektronisch orgel, accordeon, en keyboard. Voor gitaar is een vergelijkbare notatie ontworpen. Het omzetten van bladmuziek naar Klavarnoten kan met het programma KlavarScript;[15] handmatig of met midi-files, MusicXML.[16] Deze muziekformaten kunnen verkregen worden door middel van Music OCR.[17]

Geschiedenis

Cornelis Pot had een passie voor muziek en wilde graag ook anderen de kans geven van muziek te genieten door zelf te spelen en te zingen. Hij vond het traditionele notenschrift te moeilijk toegankelijk. Hij bestudeerde alternatieve muziekschriften en ontwikkelde daaruit zijn idee voor Klavarskribo. Zijn gedachte was dat de muziekwereld zijn uitvinding zou omarmen en de teleurstelling was daarom groot toen dat niet het geval bleek te zijn. Ook muziekdocenten toonden geen belangstelling. Pot had echter de financiële middelen om zelf schriftelijke cursussen op te zetten en uit te geven, en om muziek om te zetten. In de dertiger jaren groeide het aantal Klavarspelers en werd veel bladmuziek in de Klavarnotatie omgezet en uitgegeven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam deze activiteit tot stilstand, maar daarna werd met nieuw elan gestart. Het door Pot opgezette Instituut Klavarskribo groeide zodanig dat er uiteindelijk vijftig mensen werkzaam waren. Er verschenen ook cursussen in het Engels, Frans en Duits. Later werd de financiële speelruimte van veel uitgeverijen en ook Stichting Klavarskribo beperkter, waardoor er minder werd geadverteerd. De huidige situatie is zo dat de Stichting Klavarskribo in Ridderkerk zich met een beperkte staf bezighoudt met het omzetten en uitgeven van muziek, met kerkorganisten als belangrijke doelgroep. Op grond van het adressenbestand van de Stichting dat ongeveer vijfduizend adressen van regelmatige klanten bevat, wordt het aantal Klavargebruikers in Nederland en daarbuiten op zeker tienduizend geschat.

Naast de Stichting Klavarskribo[18] is er vanaf 1978 de Klavar Vereniging Nederland[19] (en was er van 1949 tot 1963 de Nederlandse Klavarvereniging) die als doel heeft om, in samenwerking met de Stichting, de Klavarnotatie te promoten en in stand te houden. Organisten die de Klavarnotatie gebruiken hebben ook nog een eigen contactpunt.[20]
In het Verenigd Koninkrijk is er de Klavar Music Foundation of Great Britain,[21] en daarnaast The Klavar Music School International.[22]

Trivia

  • De samenstellers van het Groene Boekje hadden, in tegenstelling tot hun principe van Spelling volgt etymologie, het woord opgenomen als Klavarscribomethode. Wellicht hebben ze niet geweten dat skribo uit Esperanto en niet van het Latijnse scribo komt.

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties
  1. º Niet elk systeem om muziek te noteren maakt gebruik van noten op en tussen de lijnen van een notenbalk; oftewel: niet elk muziekschrift is een notenschrift. Voorbeelden zonder notenbalk zijn:
    • Tonic sol-fa
    • Cijfer-akkoorden; in Nederland geïntroduceerd rond 1900 door Johannes de Heer (1903: Volksliederen in cijferakkoorden : voor iedereen zonder eenige notenkennis of voorafgaande oefening direct speelbaar / samengesteld voor orgel of piano).
  2. º In dit artikel wordt met de namen Klavarskribo en Klavar gedoeld op het notenschrift met de twee-drie-structuur in het balklijnenpatroon, en niet op de ook in de dertiger jaren in samenhang met dit notenschrift ontwikkelde speciale greepschriften voor gitaar en voor accordeonbassen.
  3. º Zowel het patroon van een toetsenbord als van de daar sterk op lijkende Klavarbalk, laten de wisselende toonstappen zien (heel-heel-half-heel-heel-heel-half) van de diatonische toonschaal, de grondslag van haast alle westerse muziek. In de traditionele notenbalk zijn die wisselende stapgroottes eveneens aanwezig, maar niet zichtbaar.
  4. º De verticale stand van de notenbalk, een erg in het oog springend aspect van Klavar, heeft voor andere instrumenten geen overwegend voordeel: wie gewend is aan een horizontale balk kan de bladmuziek draaien. (Digitaal opgeslagen bladmuziek is ook horizontaal te printen.) Bij zang kan in de Klavarstand de tekst per lettergreep direct naast de betreffende noot staan. Voor klavierspelers geldt nog: noten met de stok naar rechts zijn voor de rechterhand, en omgekeerd.
  5. º Klavar werd aan de Nederlandse pers gepresenteerd op 4 november 1931.
  6. º De ontwerper van Klavar was al vóór 1931 bekend met alternatieve notenschriften, uit publicaties van onder meer:
    • Ferruccio Busoni Versuch einer organischen Klaviernotenschrift, 8 pp., 1902, 1910
    • W.E. Naunton Naunton’s National Music System (Australië, Nieuw-Zeeland, ca. 1905-1921; Engeland, ca. 1915-1927)
    • Willy Neumann Rapid-Musikalien (Duitsland, ca. 1909-1921)
    • The Sullivan System of pianoforte playing (Zuid-Afrika, Australië, Nieuw-Zeeland, ca. 1919-1924)
    • Fred R. Miller Sheet of Music (USA, patent 1922)
    • Marcel Leyat L’écriture musicale Leyat (Frankrijk, patent 1926)
    • Johannes Wolf Handbuch der Notationskunde, I, 488 pp., 1913; II, 519 pp., 1919.
  7. º Keith Enevoldsen, Twelve-Tone Musical Scale, 2015; (citaat:) The twelve-tone equal-tempered scale is the only equal-tempered scale that contains all seven of the basic consonant intervals to a good approximation — within one percent — and contains more consonant intervals than dissonant intervals.
  8. º Diatonische muziek is gebaseerd op de tonen uit de tweezijdig doorlopende reeks: ....-ti-do-re-mi-fa-so-la-ti-do-re-.... . Tussen aangrenzende laddertonen komen twee duidelijk verschillende toonstappen voor: 'halve tonen' en 'hele tonen'. De muziekleer maakt in de reine stemming nog verder onderscheid: naast de halve toon (16/15) zowel de kleine hele toon (10/9) als de grote hele toon (9/8).
  9. º Zo heeft Klavar geen gevorkte notenstok nodig voor tegelijk te spelen noten op dezelfde balkpositie (een laddernoot samen met z’n verhoging of verlaging); ook de cluster-notatie komt in Klavar niet voor. Zie: Afwijkingen, en Bitonal chords
  10. º [1](vertaald:) Conventies. In principe kan elk muziekstuk genoteerd woorden met elke willekeurige vaste voortekening; met kruisen en mollen bij afzonderlijke noten wordt dan het bedoelde patroon van halve en hele toonstappen hersteld. Doel van de vaste voortekening is het minimaliseren van het aantal benodigde kruisen, mollen en herstellingstekens.
  11. º De plaatsing van de noot-posities op de Klavarbalk heeft ten dele een historische oorsprong. Het muziekschrift is rond 1930 ontwikkeld in samenhang met de bouw van een elektromechanische muziekschrijfmachine; de constructie van dat apparaat, dat elke toetsaanslag op een piano direct op papier registreerde, liet geen overlappende nootposities toe.
  12. º E.J. Dijksterhuis, Proefschrift 1918, (stelling XI:) De quaestie, of de toon Des hooger of lager is dan de toon Cis, is in deze algemene formulering niet uit te maken.
  13. º De reine combinatie-intervallen: zes kwarten, zes kwinten, twee sexten, twee ondersexten, septiem op kwint, septiem onder kwart, bepalen (op dezelfde grondtoon C en in één octaaf gebracht) ieder voor zich een toon heel dicht bij het midden van dat octaaf. Welke tonen verhoogde F’s (Fissen) zijn en welke verlaagde G’s (Gessen), is niet te zeggen.
  14. º Om te laten uitkomen dat de keuze voor ‘-es’-namen en niet voor ‘-is’-namen vrij willekeurig is (de ‘-es’-namen zouden wat makkelijker te zingen zijn) worden ook wel de namen cisdes, dises, fisges, gisas en aisbes gebruikt. De traditionele notatie kent 21 toon-aanduiders per octaaf: 7 stamnoten, 7 kruisnoten en 7 molnoten (afgezien van dubbelkruisnoten etc.), ter beschrijving van oneindig veel toonhoogte-nuances. De (Nederlandse) namen van die noten zijn: c, cis, des, d, dis, ..., bes, b, bis. Welke balk-positie bij welke naam hoort, hangt nog van de sleutel af.
  15. º http://klavar.com/nl/
  16. º MusicXML is een muzieknotatie bestandsformaat; zie Engelstalig artikel MusicXML
  17. º Music OCR is Engels voor optische karakter herkenning voor muziek; zie het Engelstalige artikel hierover.
  18. º http://www.klavarskribo.nl
  19. º http://www.klavarvereniging.nl/
  20. º http://www.klavarorganist.nl/
  21. º www.klavarmusic.org
  22. º www.klavarmusic.com
rel=nofollow
rel=nofollow
Overgenomen van "http://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Klavarskribo&oldid=274986"