Klavarskribo

Klavarskribo (Esperanto voor klavierschrift, ook kortweg klavar genoemd) is een muziekschrift dat in een aantal opzichten afwijkt van de gebruikelijke muzieknotatie. Deze notatie is geïntroduceerd in 1931 door de Nederlander Cornelis Pot, en met name gericht op toetsinstrumenten.

Hoe werkt het?

Bestand:Klavarnotatie uitleg 1.png

1. De lijnen van de notenbalk zijn verticaal, de stokken van de noten zijn horizontaal (zodat links en rechts op het klavier van een orgel, piano, enz. overeenkomen met links en rechts op de notenbalk).
2. Een octaaf wordt verdeeld in de twaalf tonen volgens de gelijkzwevende stemming en klavar beschikt over een notenbalk waarin elk van deze tonen een eigen plaats heeft.
3. De notenbalk bestaat uit groepjes van afwisselend twee en drie verticale lijnen, overeenkomend met de zwarte toetsen van een pianoklavier. Het aantal lijnen is ongelimiteerd, afhankelijk van de behoefte aan extra lijnen kunnen er doorgetrokken lijnen (in tegenstelling tot de onderbroken hulplijnen in het traditionele notenschrift) worden toegevoegd. Speelt men op een klavierinstrument, dan wordt een noot op de lijn gespeeld op de bijbehorende zwarte toets en een noot tussen de lijnen op de witte toets tussen de twee zwarte toetsen die de aangrenzende lijnen voorstellen. De duidelijke overeenkomst van de notenbalk met een toetsenbord met zwarte en witte toetsen heeft Pot gebracht tot het gebruiken van de naam 'Klavarskribo'.
4. Noten die tussen de lijnen geschreven worden, worden open (wit) gelaten. Op de lijn is de noot dicht (zwart). Er is geen verschil in betekenis tussen open en dichte noten, in tegenstelling tot bij de traditionele muzieknotatie.
5. Dichte noten worden boven de stok geschreven en open noten onder de stok. Als twee noten een kleine secunde uit elkaar liggen is er dus geen overlap.
6. Alle maten nemen in het muziekschrift even veel ruimte in, ongeacht het aantal noten in de maat. De verticale afstand tussen de stokken geeft de duur aan; er zijn dus geen verschillende noten voor een verschillende duur.
7. Zoals in de traditionele muzieknotatie vormen doorgetrokken maatlijnen de scheiding tussen de maten, gestippelde lijnen geven tellen aan. Echter, valt een noot op een tel, dan wordt deze getekend met de stok in de maatlijn of tellijn, niet erna.
8. De meeste noten hebben stokken. Voor het klavier wijzen de stokken naar links of rechts om aan te geven met welke hand er gespeeld moet worden. Voor de viool of gitaar wijzen de stokken naar links en reiken ze tot aan de lijn met de grondtoon van de snaar. Bij deze snaarinstrumenten geeft de stok dus aan op welke snaar de noot moet worden gespeeld, en geeft de lengte van de stok aan hoe hoog de noot gegrepen moet worden.
9. Een noot duurt tot de volgende noot van dezelfde hand of stem, tenzij een stopteken of doorklinkstip wordt gebruikt. Er is dus geen verband tussen vorm en duur van een noot, er zijn geen vlaggen, duurstrepen en rusttekens.
10. De klavarnotatie gebruikt een sleutel om aan te geven welke c de centrale c van het toetsenbord is.
11. In de eerste maat van het muziekstuk wordt met een speciaal teken de toonsoort van het stuk aangeduid. Indien in de loop van het stuk de toonsoort verandert, wordt dit aangegeven met eenzelfde soort teken.

Klavar is een greepschrift voor klavierinstrumenten zoals orgel en piano, maar kan ook gebruikt worden voor andere tooninstrumenten.

Voordelen

Ten opzichte van traditionele muzieknotatie heeft klavar een aantal voordelen:

1. In klavar wordt een toon binnen ieder octaaf op dezelfde manier genoteerd. In het traditionele notenschrift ontbreekt deze overeenkomst.
2. In het traditionele notenschrift zijn de sleutel en de voortekens van betekenis voor de noot. De afbeelding hieronder toont enkele varianten. Klavar is in dit opzicht eenduidiger.

Bestand:Traditionele muzieknotatie.png

3. Het traditionele notenschrift maakt gebruik van voortekens (kruisen, mollen en herstellingstekens) om veranderingen van halve tonen te noteren. Bij klavar is dat niet nodig doordat elke toon een eigen plaats op de notenbalk heeft.
4. Het traditionele notenschrift maakt onderscheid tussen enharmonisch gelijke tonen, zoals fis en ges. Klavar doet dit niet, wat in de notatie voor klavierinstrumenten een overbodig verschil wegneemt.
5. Het schrift leent zich uitstekend voor beginnende spelers die muziek willen spelen die voornamelijk uit akkoorden bestaat (zoals begeleiding voor popmuziek)
6. Doordat de notatie voor Guitar Hero een soort versimpelde versie van klavar is, is het voor de doelgroep van dat spel eenvoudig op te pikken.

Nadelen

1. Musici zijn vanouds gewend met het traditionele notenschrift te werken. Willen ze met klavar werken, dan zullen ze dat eerst moeten leren. Onder beroepsmusici is de tegenstand groot.
2. Hoewel de enharmonisch gelijke tonen op een gelijkzwevend gestemd instrument identiek zijn, zijn het wezenlijk verschillende tonen, en dat wordt in het traditionele notenschrift tot uitdrukking gebracht. Een strijker speelt een verhoogde toon hoorbaar anders dan zijn verlaagde secunde. (Bijvoorbeeld: een fis klinkt een fractie hoger dan een ges.) Hier wordt tegenin gebracht dat ook tonen met dezelfde naam in twee versies bestaan (een e in C-groot is lager dan een e in D-groot).
3. Componisten die gebruikmaken van zowel de hoogste als de laagste tonen op een piano zullen een balk van 37 verticale lijnen op hun klavarblad moeten noteren. Voor het traditionele schrift volstaat een klein achtje boven of onder een sleutel om een octaaf verschil aan te geven. Bij klavar geeft de enige sleutel de c' aan, en is het dus vereist om die in de notatie op te nemen.
4. Dit probleem wordt nog groter wanneer men een orkestpartituur in klavar probeert te schrijven. Door de uiteenlopende toonhoogtes van bas- tot sopraaninstrumenten wordt de partituur, naarmate er meer stemmen zijn, aanzienlijk breder. Binnen de traditionele notatie is één notenbalk extra genoeg per stem, door het gebruik van verschillende sleutels.
5. Het schrift leent zich niet voor ritmisch slagwerk.
6. De duur van een noot is afhankelijk van de verticale afstand tot de volgende stok. Als er geen constant ritme gespeeld wordt, kan dit verwarrend en onduidelijk zijn, ook doordat zwarte noten ietwat hoger staan dan witte. Onder andere bij jazz zal dit voor verwarring zorgen.
7. Liedteksten bij een zangmelodie moeten in lettergrepen van boven naar beneden worden geschreven.

Verspreiding

Klavar is er niet alleen voor beginners. Ook muziek van componisten als Chopin en Liszt is in de klavarnotatie beschikbaar. De Klavar Vereniging Nederland houdt een lijst bij van docenten die met klavar willen werken en tracht klavargebruikers te stimuleren bij die docenten les te nemen. Voor wat betreft de beschikbaarheid van bladmuziek kan worden gesteld dat vrijwel alle gangbare muziek voor orgel, piano, accordeon e.d. in klavar beschikbaar is. Bij de Stichting Klavarskribo zijn catalogi voor piano, kerk- en elektronisch orgel, accordeon, en keyboard beschikbaar. Voor gitaar is een vergelijkbare notatie ontworpen.

Er wordt onder meer gebruikgemaakt van het programma KlavarScript om muziek in traditionele notatie via midifiles, MusicXML of na scannen om te zetten naar de klavarnotatie.

De bladmuziek die in muziekwinkels verkrijgbaar is, is vrijwel uitsluitend in het conventionele notenschrift.

Geschiedenis

Cornelis Pot had een passie voor muziek en wilde graag ook anderen de kans geven van muziek te genieten door zelf te spelen en te zingen. Hij vond het traditionele notenschrift te moeilijk toegankelijk. Hij bestudeerde alternatieve muziekschriften en ontwikkelde daaruit zijn idee voor Klavarskribo. Zijn gedachte was dat de muziekwereld zijn uitvinding zou omarmen en de teleurstelling was daarom groot toen dat niet het geval bleek te zijn. Ook muziekdocenten toonden geen belangstelling. Pot had desalniettemin de financiële middelen om zelf schriftelijke cursussen op te zetten en uit te geven, en om muziek om te zetten. In de dertiger jaren groeide het aantal klavarspelers en werd veel bladmuziek in de klavarnotatie omgezet en uitgegeven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam deze activiteit tot stilstand, maar daarna werd met nieuw elan gestart. Het door Pot opgezette Instituut Klavarskribo groeide zodanig dat er uiteindelijk 50 personen werkzaam waren. Er verschenen ook cursussen in het Engels, Frans en Duits.

Later werd de financiële speelruimte van veel uitgeverijen en ook Stichting Klavarskribo beperkter, waardoor er heden minder wordt geadverteerd. De huidige situatie is zo dat de Stichting Klavarskribo in Ridderkerk zich met een beperkte staf bezighoudt met het omzetten en uitgeven van muziek voor in het bijzonder kerkorganisten, een belangrijke doelgroep. Op grond van het adressenbestand van de Stichting dat ongeveer vijfduizend adressen van regelmatige klanten bevat, wordt het aantal klavargebruikers in Nederland en daarbuiten op zeker tienduizend geschat.

Naast de Stichting Klavarskribo bestaat ook de in 1978 opgerichte Klavar Vereniging Nederland die als doel heeft om, in samenwerking met de Stichting, de klavarnotatie te promoten en in stand te houden.

Externe links

• www.klavarskribo.nl
• www.klavarvereniging.nl
• www.klavarmusic.org

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties