Joodse kalender

Mozaïek van de Hebreeuwse Dierenriem van de 12 maanden in een synagoge in Israël (5e eeuw)

De joodse jaartelling, joodse kalender of Hebreeuwse kalender (Hebreeuws: הלוח העברי / ha'loeach ha'iwri) rekent vanaf het jaar waarvan het jodendom aanneemt dat de schepping van de wereld heeft plaatsgevonden (de Anno Mundi).

"In verscheidene rabbijnse berekeningen begon het 'Tijdperk van de Schepping' in de herfst van een van de jaren tussen 3762 en 3758 vóór de gangbare jaartelling [voor Christus]. Sinds de twaalfde eeuw werd het aanvaard dat dit tijdperk in 3761 begon (om exact te zijn, op 7 oktober van dat jaar)."

Het joodse jaar 5771 komt zodoende overeen met het algemene of Gregoriaanse jaar (sept./okt., tisjrie) 2010 - 2011.

Het nieuwe jaar begint op Rosj Hasjana, een gewichtige tweedaagse periode van gebed en inkeer, die in september of oktober van de gregoriaanse kalender valt.

Maankalender

In het jodendom hanteert men een luni-solaire kalender: een maandkalender die in het juiste seizoen wordt gehouden door het invoegen van schrikkelmaanden. Een 'synodische' maand of lunatie duurt ca. 29,5 dagen waarbij de ene maand 29 en de andere maand weer 30 dagen duurt. Omdat er 12 joodse maanden zijn, komt men hierdoor uit op 354 dagen. Een maanjaar is dus ongeveer 11 korter dan een jaar van een zonnekalender met 365 of 366 dagen.

Dit lost men op door een schrikkelmaand in te voegen. De naam van de schrikkelmaand is ve-adar of adar sjeni (in het Nederlands ook wel tweede adar of kortweg adar 2).

In vroegere tijden liet men de maand beginnen "op basis van puur empirische observatie": de nieuwe-maansikkel moest zichtbaar worden te Jeruzalem. Evenzo voegde men op basis van observatie een schrikkelmaand toe wanneer dit nodig was. "Als . . . tegen het eind van het jaar werd opgemerkt dat het Pesach vóór de lente-equinox [omstreeks 21 maart] zou vallen, werd er verordend dat er vóór niesan een maand ingelast moest worden."

Omstreeks het jaar 359 (gregoriaanse jaartelling) werd de kalender gestandaardiseerd door Hillel II met behulp van de cyclus van Meton: in een telkens terugkerende periode van 19 jaar wordt zeven keer een schrikkelmaand toegevoegd en wel in het 3e, 6e, 8e, 11e, 14e, 17e en 19e jaar. Deze schrikkelmaand heeft in de regel 30 dagen (op één na die 29 dagen telt) waardoor men na 19 jaar in de pas loopt met de zonnekalender.

De kalenderhervorming van Hillel II werd niet gevolgd door de Karaïtische Joden.

Volgorde

De volgorde van de joodse maanden kan op twee manieren plaatsvinden. Ter onderscheiding worden deze soms aangeduid als de 'godsdienstige' en de 'burgerlijke' kalender.

De ‘godsdienstige kalender’ volgens de Thora

Deze is gebaseerd op wat daarover in de Thora door God aan Mosje (Mozes) en Aharon (Aäron) indertijd is opgedragen.
In Sjemot (Exodus) 12:1-2 staat: "Hasjem (God) zei tegen Mosje en Aharon, nog in Egypte: ‘Voortaan moet deze maand bij jullie de eerste maand van het jaar zijn.’" Dit had betrekking op de uittocht uit Egypte door de Israëlieten die in de lente plaatsvond. De meeste maandnamen van vóór de Babylonische ballingschap zijn niet meer bekend. De maanden werden meestal met hun nummer aangeduid.

De ‘burgerlijke kalender’ in de Misjna

In de Misjna (mondelinge leer) worden vier verschillende beginpunten van het nieuwe jaar beschreven. Het bekendste ervan is Rosj Hasjana (het hoofd van het jaar) en begint op 1 tisjrie. De overige in de Misjna beschreven beginpunten van het nieuwe jaar zijn Toe Biesjwat (het nieuwe jaar van de bomen), het in onbruik geraakte nieuwe jaar van de koningen en pelgrims, en het nieuwe jaar voor het brengen van de tienden van het vee.

Vandaag de dag volgt men de Misjna en begint het jaar met de maand tisjrie (de zevende maand volgens de Thora).

volgens de Thora	volgens de Misjna	Joodse maandnaam	(alternatieve spelling)	Oude Joodse naam (vóór de Babylonische ballingschap)	Gregoriaanse maandnaam
1	7	niesan	Nisan	Abib	maart/april
2	8	ijar	Ijjar	Ziv	april/mei
3	9	siewan	Sivan		mei/juni
4	10	tammoez	Tammuz		juni/juli
5	11	aaw	Ab		juli/augustus
6	12	elloel	Elul		augustus/september
7	1	tisjrie	Tisjri	Ethanim	september/oktober
8	2	chesjwan	Chesvan	Bul	oktober/november
9	3	kisleew	Kislev		november/december
10	4	teweet	Tebet		december/januari
11	5	sjewat	Sjebath		januari/februari
12	6	adar	Adar		februari/maart
13	(13)	adar 2	Ve-Adar		(in schrikkeljaren) in maart/april

Zie ook

• Cyclus van Meton

Externe link

• Joodse kalender
• Joodse kalender (actueel), mogelijkheid voor keuze van andere maanden en jaren

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Kalendersystemen

In gebruik: Armeens • Assyrisch • Bahá'í • Berbers • Chinees • Ethiopisch • Georgisch • Gregoriaans • Hindoe • IJslands • Indiaas • Iraans • Islamitisch • Joods • Juliaans • Koptisch • Liturgisch • Maçonniek • Samaritaans • Thai • Tibetaans Oude kalenders: Attisch • Azteeks • Egyptisch • Georgisch • IJslands • Maya • Macedonisch • Quakers • (Frans) Republikeins • Romeins • Runen • Tabotkalender (rasta) Voorgestelde kalenders of kalenderhervormingen: Darische kalender • Maréchal-kalender • New Earth Calendar • Positivistenkalender • Sovjetisch Kalenderberekening: epacta • cyclus van Meton • gulden getal • indictie • martelaarsboekletter • zondagsletter • zonnecirkel Jaartelling: Ab Urbe Condita • Anno Diocletiani • Anno Mundi (Byzantijns) • Boeddhistisch • Christelijke jaartelling • Olympiade • Seleucidische jaartelling Verwante thema’s: Dionysische Paasperiode • juliaanse dag • oude Nederlandse maandnamen • schrikkeljaar

Jodendom