Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Jiddisch alfabet

Uit Wikisage
Versie door Mendelo (overleg | bijdragen) op 9 mrt 2014 om 11:41 (Duitse spelling)
(wijz) ← Oudere versie | Huidige versie (wijz) | Nieuwere versie → (wijz)
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Het Jiddisch gebruikt het Hebreeuwse alfabet in aangepaste vorm: het maakt vrijwel geen gebruik van diakritische tekens (zoals nikoed, dagesj en rafee) en gebruikt slechts de 22 oorspronkelijke medeklinkers. In het Jiddische worden de namen van de letters wat anders uitgesproken dan in het Hebreeuws.

Medeklinkers

Het Jiddisch maakt een vereenvoudigd gebruik van de Hebreeuwse medeklinkers. In het Hebreeuwse alfabet kan één klank soms door verschillende letters worden weergegeven. De verschillende letters voor licht andere klanken, maar

Deze onderlinge klankverschillen die deze letters vroeger hadden, zijn voor een deel weggevallen. Minder klanken zijn overgebleven.

De /s/-klank bijvoorbeeld, zou geschreven kunnen worden met de ס, maar ook met de ש. In het Hebreeuws wordt links op de ש, soms een puntje geplaatst (שׂ) om het verschil te maken met de sj-klank שׁ, waarbij hetzelfde teken wordt gebruikt maar waar het puntje rechts staat. Bovendien wordt ook de letter ת, die in klassiek Hebreeuws mogelijk een /th/-klank voorstelde en in modern Hebreeuws een /t/, in de Asjkenazische of Jiddische uitspraak als een /s/ uitgesproken.

Het Jiddisch koos voor elke klank één letter en maakte daarmee de overige letters overbodig. Niet-Jiddische woorden van Hebreeuwse of Aramese origine worden soms nog met de originele letters geschreven, uit respect voor de oude oorsprong in de Hebreeuwse Bijbel of Tenach. Jiddische sprekers kunnen deze Hebreeuwse letters probleemloos lezen.

Jiddische letters in vergelijking met de Hebreeuwse letters
Jiddisch Hebreeuws
sluit- letter klank naam naam klank sluit- letter
  א - Schtoemer allef Alef /glottisslag/   א
      Bejs Beet /b/   בּ
  ב /b/ Beis Beet / Weet /b/ /w/   ב
    Weis Weet /w/   בֿ
  װ /v/ Tswei woffen        
  ו /u:/ klinker Wow Waw /w/   ו
  ג /g/ Gimmel Giemel /g/   ג
  ד /d/ Dalled Dallet /d/   ד
  ה /h/ Hei Hee /h/   ה
      Hej Hee /h/   הּ
      Ches Chet /x/   ח
ך כ /x/ Chof / Kof Chaf / Kaf /x/ /k/ ך כ
      Kof Kaf /k/   כּ
  ק /k/ Koef Kof /k/   ק
  י /j/ Joet Jod/Joed /j/ /i/   י
  ל /l/ Lammed Lammed /l/   ל
ם מ /m/ Mem Mem /m/ ם מ
ן נ /n/ Noen Noen /n/ ן נ
  ע /e/ Ajen Ajien /keelklank/   ע
פּ פּ /p/ Pei Pee /p/ ףּ פּ
      Pei Pee / Fee /p/ /f/ ף פ
ף פֿ /f/ Fei Fee /f/ ף פֿ
ץ צ /ts/ Tsaddik Tsaddie/Tsaddiek /ts/ ץ צ
  ר /r/ Reisj Reesj /r/   ר
  ז /z/ Zajen Zajien /z/   ז
זש /ʒ/ Zajen sjin        
ש /ʃ/ Sjien / Sien Sjien / Sien /ʃ/ /s/   ש
      Sjien/Sjin Sjien /ʃ/   שׁ
      Sien/Sin Sien /s/   שׂ
  ס /s/ Sammech Sammech /s/   ס
    /s/ Sof Thaw /t'/   ת
      Tof Taw /t/   תּ
ט /t/ Tes Tet /t/   ט
legenda
Jiddisch Hebreeuws
niet Jiddisch, zie Hebreeuws Hebreeuws, maar niet Jiddisch
Noot: In deze tabel staan de letters niet helemaal in alfabetische volgorde.
Sommige letters zijn verschoven om gelijke klanken naast elkaar te zetten.
Klinkers

Het grootste verschil tussen het Jiddische gebruik van het alfabet en het klassieke Hebreeuwse gebruik zit 'm in de klinkers. In het Jiddisch zijn de klinkers zelfstandige letters geworden. Ze zijn afgeleid van de nikud maar worden niet langer geschreven als de klinkertekentjes onder of boven de medeklinkerletters. De volgende tabel vervangt de Hebreeuwse klinkertabel:

Jiddische klinkers
letter naam klank Nederlands
Jiddisch
YIVO opmerking
אָ Kamats allef /o:/ o o afgeleid van de alef met kamats
אַ Pasech allef /a:/ a a afgeleid van de alef met patach
ײַ Pasech tsvej joedn /a:j/ aj ay afgeleid van patach jod jod („jaaj”)
יִ Chirik joed /i:/ i i mag eenvoudiger geschreven worden als joed י tenzij er een klinker of een andere joed naast staat
י Joed /j/ j y is /y/ naast een klinker, en anders /i:/
ײ Tswei joetten /e:j/ ej ey
ו Wof /u:/ oe u
װ Tswei woffen /v/ v v
ױ Wof joed /oj/ oj oy

Om verwarring tussen de laatste zes tekens te vermijden, gelden de volgende drie regels:
וּ Meloepm wof In wof wof wordt een dagesj als scheidingsteken aan de eerste wof toegevoegd om onderscheid te maken tussen וּו voor /uu/ en װ voor /w/
In wof joed wordt een dagesj als scheidingsteken aan de wof toegevoegd om onderscheid te maken tussen וּי voor /oej/ en ױ voor /oj/
יִ Chirik joed mag niet naast een klinker vereenvoudigd worden tot joed י om het onderscheid te bewaren tussen bijvoorbeeld ײ voor /ey/ en ייִ voor /yi:/
א Sjtoemer allef is medeklinker en wordt niet uitgesproken; als een woord met een klinker moet beginnen, dan wordt het voorafgegaan door de sjtoemer allef (zoals met de oude nikud-klinkers, moeten ook Jiddische klinkers door een medeklinker worden gedragen)

Vaak mag men, wanneer men dit wil, de letters vereenvoudigen, al lijkt dat op het eerste gezicht tegen de regels. De chirik joed in het woord „jidisj” (ייִדיש) mag als joed (יידיש) worden geschreven omdat hier toch geen misverstand kan ontstaan tussen de beginletters ייִ en de ײ voor /ey/. Voor „iedisj” had het woord moeten beginnen met een alef (איידיש). Verder wordt /uv/ dus als וּװ geschreven en uit gewoonte schrijft men ook װוּ voor /woe/, zelfs als er geen wof meer volgt.

Zie ook

rel=nofollow