Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Holisme: verschil tussen versies
kGeen bewerkingssamenvatting |
(Aanpassen, vereenvoudiging) |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
'''Holisme''' ([[Grieks]]: ''holon'': het geheel) is | '''Holisme''' ([[Grieks]]: ''holon'': het geheel) is de idee waarbij [[systeem|systemen]] (natuurkundige, biologische, scheikundige, sociale, economische, technische, mentale, taalkundige,...) in hun [[totaliteit]] worden bekeken, en niet puur als verzameling van losse afzonderlijke delen. De klemtoon wordt gelegd op de onderlinge [[samenhang]] en de [[samenwerking]] van de delen en van de [[proces]]sen. Het [[woord]], samen met het bijvoeglijke naamwoord ''holistisch'', werd ingevoerd door [[Jan Smuts]] in de vroege jaren 1920. Smuts definieerde holisme als "De tendens in de natuur gehelen te vormen die groter zijn dan de som der delen door creatieve evolutie". | ||
Holisme wordt soms beschreven als | Holisme wordt soms beschreven als tegengesteld aan [[reductionisme]], hoewel de verdedigers van wetenschappelijk reductionisme stellen dat het beter als het tegendeel van gulzig reductionisme kan worden beschouwd. Het kan ook tegenover [[atomisme]] worden gesteld.<!--??? Sommige [[critici]] menen dat holisme een kunstmatige kruising van [[creationisme]] (creatieve tendens) en [[evolutietheorie]] (creatieve evolutie) is.--> | ||
Eén theorie van het holisme is gebaseerd op de [[hypothese]] dat de natuur uit een [[hiërarchie]] van "gehelen" bestaat (of "holons", een term die door [[Arthur Koestler]] werd geïntroduceerd). Deze "gehelen" zijn [[quarks]], [[proton (deeltje)|protonen]], [[atoom|atomen]], [[Molecuul|moleculen]], [[organel|organellen]], [[cel (biologie)|cellen]], [[weefsel (biologie)|weefsels]], [[organisme]]n, [[populatie (biologie)|populatie]] en vormen uiteindelijk de [[Aarde (planeet)|aardse]] [[biosfeer]] en het [[heelal]]. Veel [[beelddenken|beelddenkers]], waaronder [[autisme|autisten]], zijn ook ''holistisch'' ingesteld, en vaak ook (samenhangend) [[empirisme|empirisch]]. | Eén theorie van het holisme is gebaseerd op de [[hypothese]] dat de natuur uit een [[hiërarchie]] van "gehelen" bestaat (of "holons", een term die door [[Arthur Koestler]] werd geïntroduceerd). Deze "gehelen" zijn [[quarks]], [[proton (deeltje)|protonen]], [[atoom|atomen]], [[Molecuul|moleculen]], [[organel|organellen]], [[cel (biologie)|cellen]], [[weefsel (biologie)|weefsels]], [[organisme]]n, [[populatie (biologie)|populatie]] en vormen uiteindelijk de [[Aarde (planeet)|aardse]] [[biosfeer]] en het [[heelal]]. Veel [[beelddenken|beelddenkers]], waaronder [[autisme|autisten]], zijn ook ''holistisch'' ingesteld, en vaak ook (samenhangend) [[empirisme|empirisch]]. | ||
| Regel 8: | Regel 8: | ||
Met de ontwikkeling van de [[systeemtheorie]], de [[chaostheorie]] en de [[fractaal|fractale]] wiskunde van [[Benoît Mandelbrot]] heeft het holisme ook binnen de natuurwetenschappen op beperkte schaal grotere bekendheid gekregen. Door deze ontwikkelingen is het namelijk duidelijk geworden dat er inderdaad vele systemen zijn die niet als een eenvoudige optelsom van de componenten te begrijpen zijn en wier toekomstige ontwikkeling maar beperkt voorspelbaar is. Het weer is daar een goed voorbeeld van. | Met de ontwikkeling van de [[systeemtheorie]], de [[chaostheorie]] en de [[fractaal|fractale]] wiskunde van [[Benoît Mandelbrot]] heeft het holisme ook binnen de natuurwetenschappen op beperkte schaal grotere bekendheid gekregen. Door deze ontwikkelingen is het namelijk duidelijk geworden dat er inderdaad vele systemen zijn die niet als een eenvoudige optelsom van de componenten te begrijpen zijn en wier toekomstige ontwikkeling maar beperkt voorspelbaar is. Het weer is daar een goed voorbeeld van. | ||
<!-- | |||
== Levensovertuiging == | == Levensovertuiging == | ||
Holisme is ook de naam die gegeven wordt aan de levensovertuiging waarbij de essentie is dat alles onlosmakelijk met elkaar verbonden is. Een holist ziet zichzelf voortdurend als deel van het geheel en beschouwt de ander (mens, dier, plant of voorwerp) als de andere ik. De holist ziet afgescheidenheid als een illusie, gecreëerd door het denken. | Holisme is ook de naam die gegeven wordt aan de levensovertuiging waarbij de essentie is dat alles onlosmakelijk met elkaar verbonden is. Een holist ziet zichzelf voortdurend als deel van het geheel en beschouwt de ander (mens, dier, plant of voorwerp) als de andere ik. De holist ziet afgescheidenheid als een illusie, gecreëerd door het denken. | ||
--> | |||
== Literatuur == | == Literatuur == | ||
*Smuts, Jan C. | *Smuts, Jan C., ''Holism and Evolution'', 1926 MacMillan, Compass/Viking Press 1961 reprint: ISBN 0-598-63750-8, Greenwood Press 1973 reprint: ISBN 0-8371-6556-3, Sierra Sunrise 1999 (mildly edited): ISBN 1-887263-14-4 | ||
* Hagenaar, Edith | * Hagenaar, Edith, ''Licht Leven, de kern van holisme uitgelegd'', 2007, Palaysia Productions, ISBN 978-90-76541-044 | ||
*Hayek, F. A. von, ''The Counter-revolution of Science. Studies on the abuse of reason.'' Free Press. New York, 1957. | |||
*Hayek, F.A. von | *Mandelbaum, M., ''Societal Facts'' in Gardner 1959. | ||
*Mandelbaum, M. ''Societal Facts'' in Gardner 1959. | *Phillips, D. C., ''Holistic Thought in Social Science''. Stanford University Press. Stanford. 1976. | ||
*Phillips, D.C. ''Holistic Thought in Social Science''. Stanford University Press. Stanford. 1976. | *Dreyfus, H. L., ''Holism and Hermeneutics'' in ''The Review of Metaphysics''. 34. pp. 3-23. | ||
*Dreyfus, H.L. ''Holism and Hermeneutics'' in ''The Review of Metaphysics''. 34. pp. 3-23. | |||
*James, S. ''The Content of Social Explanation''. Cambridge University Press. Cambridge, 1984. | *James, S. ''The Content of Social Explanation''. Cambridge University Press. Cambridge, 1984. | ||
*Harrington, A. ''Reenchanted Science: Holism in German Culture from Wilhelm II to Hitler''. Princeton University Press. 1996. | *Harrington, A., ''Reenchanted Science: Holism in German Culture from Wilhelm II to Hitler''. Princeton University Press. 1996. | ||
*Pirard Ben J. G. ''Het grijpbare Niets | *Pirard Ben J. G., ''Het grijpbare Niets – Metafysisch model als antwoord op de fundamentele zijnsvraag'', 2005, ISBN 9081069713 | ||
[[Categorie:Filosofie]] | [[Categorie:Filosofie]] | ||
[[Categorie:Wetenschap]] | [[Categorie:Wetenschap]] | ||
[[Categorie:Psychologie]] | [[Categorie:Psychologie]] | ||
Versie van 11 jun 2019 16:52
Holisme (Grieks: holon: het geheel) is de idee waarbij systemen (natuurkundige, biologische, scheikundige, sociale, economische, technische, mentale, taalkundige,...) in hun totaliteit worden bekeken, en niet puur als verzameling van losse afzonderlijke delen. De klemtoon wordt gelegd op de onderlinge samenhang en de samenwerking van de delen en van de processen. Het woord, samen met het bijvoeglijke naamwoord holistisch, werd ingevoerd door Jan Smuts in de vroege jaren 1920. Smuts definieerde holisme als "De tendens in de natuur gehelen te vormen die groter zijn dan de som der delen door creatieve evolutie".
Holisme wordt soms beschreven als tegengesteld aan reductionisme, hoewel de verdedigers van wetenschappelijk reductionisme stellen dat het beter als het tegendeel van gulzig reductionisme kan worden beschouwd. Het kan ook tegenover atomisme worden gesteld.
Eén theorie van het holisme is gebaseerd op de hypothese dat de natuur uit een hiërarchie van "gehelen" bestaat (of "holons", een term die door Arthur Koestler werd geïntroduceerd). Deze "gehelen" zijn quarks, protonen, atomen, moleculen, organellen, cellen, weefsels, organismen, populatie en vormen uiteindelijk de aardse biosfeer en het heelal. Veel beelddenkers, waaronder autisten, zijn ook holistisch ingesteld, en vaak ook (samenhangend) empirisch.
Elk geheel ontleent uiteraard kenmerken aan de samenstellende delen, maar ook (en wellicht meer) aan de samenhang of ordening van die delen en hun interactie. Een toneelvereniging kan een theatervoorstelling geven met acteurs die dat geen van allen in hun eentje kunnen. Doel, gedragsafspraken, frequentie van vergaderen, rolverdeling en tientallen andere relaties bepalen mee het geheel. Zo ook is het atoom een verzameling van elektronen en een kern die door hun organisatie en interactie een hoger niveau van stabiliteit vertonen dan de delen afzonderlijk zouden doen. Was dat niet het geval, dan zou het nooit kunnen ontstaan of zou het instabiel zijn en dus een beperkte levensduur hebben. Het woord 'atoom' werd voor het eerst gebruikt door Democritus (Grieks atomos = ondeelbaar).
Met de ontwikkeling van de systeemtheorie, de chaostheorie en de fractale wiskunde van Benoît Mandelbrot heeft het holisme ook binnen de natuurwetenschappen op beperkte schaal grotere bekendheid gekregen. Door deze ontwikkelingen is het namelijk duidelijk geworden dat er inderdaad vele systemen zijn die niet als een eenvoudige optelsom van de componenten te begrijpen zijn en wier toekomstige ontwikkeling maar beperkt voorspelbaar is. Het weer is daar een goed voorbeeld van.
Literatuur
- Smuts, Jan C., Holism and Evolution, 1926 MacMillan, Compass/Viking Press 1961 reprint: ISBN 0-598-63750-8, Greenwood Press 1973 reprint: ISBN 0-8371-6556-3, Sierra Sunrise 1999 (mildly edited): ISBN 1-887263-14-4
- Hagenaar, Edith, Licht Leven, de kern van holisme uitgelegd, 2007, Palaysia Productions, ISBN 978-90-76541-044
- Hayek, F. A. von, The Counter-revolution of Science. Studies on the abuse of reason. Free Press. New York, 1957.
- Mandelbaum, M., Societal Facts in Gardner 1959.
- Phillips, D. C., Holistic Thought in Social Science. Stanford University Press. Stanford. 1976.
- Dreyfus, H. L., Holism and Hermeneutics in The Review of Metaphysics. 34. pp. 3-23.
- James, S. The Content of Social Explanation. Cambridge University Press. Cambridge, 1984.
- Harrington, A., Reenchanted Science: Holism in German Culture from Wilhelm II to Hitler. Princeton University Press. 1996.
- Pirard Ben J. G., Het grijpbare Niets – Metafysisch model als antwoord op de fundamentele zijnsvraag, 2005, ISBN 9081069713