Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Holisme: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(eerst nog aan definitie schaven)
(wie bedacht de term)
Regel 1: Regel 1:
'''Holisme''' ([[Grieks]]: {{Gr|ὅλος}}; ''holos'': ’geheel’) is de idee dat [[systeem|systemen]] <!---(natuurkundige, biologische, scheikundige, sociale, economische, technische, mentale, taalkundige,...)--> als geheel moeten worden bekeken en niet enkel als een samenstelling van hun afzonderlijke delen.
'''Holisme''' ([[Grieks]]: {{Gr|ὅλος}}; ''holos'': ’geheel’) is de idee dat [[systeem|systemen]] <!---(natuurkundige, biologische, scheikundige, sociale, economische, technische, mentale, taalkundige,...)--> als geheel moeten worden bekeken en niet enkel als een samenstelling van hun afzonderlijke delen.
 
<!---De klemtoon wordt gelegd op de onderlinge [[samenhang]] en de [[samenwerking]] van de delen en van de [[proces]]sen.--->
De klemtoon wordt gelegd op de onderlinge [[samenhang]] en de [[samenwerking]] van de delen en van de [[proces]]sen. Het [[woord]], samen met het bijvoeglijke naamwoord ''holistisch'', werd ingevoerd door [[Jan Smuts]] in de vroege jaren 1920. Smuts definieerde holisme als "De tendens in de natuur gehelen te vormen die groter zijn dan de som der delen door creatieve evolutie".
==Term==
Het woord ''holisme'' en ''holistisch'' werd ingevoerd door de Zuid-Afrikaanse generaal, staatsman en filosoof [[Jan Christiaan Smuts]]. In zijn boek ''Holism and Evolution'' uit 1926 definieerde hij holisme als „De tendens in de natuur gehelen te vormen die groter zijn dan de som der delen door creatieve evolutie”.


Holisme wordt soms beschreven als tegengesteld aan [[reductionisme]], hoewel de verdedigers van wetenschappelijk reductionisme stellen dat het beter als het tegendeel van gulzig reductionisme kan worden beschouwd. Het kan ook tegenover [[atomisme]] worden gesteld.<!--??? Sommige [[critici]] menen dat holisme een kunstmatige kruising van [[creationisme]] (creatieve tendens) en [[evolutietheorie]] (creatieve evolutie) is.-->
Holisme wordt soms beschreven als tegengesteld aan [[reductionisme]], hoewel de verdedigers van wetenschappelijk reductionisme stellen dat het beter als het tegendeel van gulzig reductionisme kan worden beschouwd. Het kan ook tegenover [[atomisme]] worden gesteld.<!--??? Sommige [[critici]] menen dat holisme een kunstmatige kruising van [[creationisme]] (creatieve tendens) en [[evolutietheorie]] (creatieve evolutie) is.-->


Eén theorie van het holisme is gebaseerd op de [[hypothese]] dat de natuur uit een [[hiërarchie]] van "gehelen" bestaat (of "holons", een term die door [[Arthur Koestler]] werd geïntroduceerd). Deze "gehelen" zijn [[quarks]], [[proton (deeltje)|protonen]], [[atoom|atomen]], [[Molecuul|moleculen]], [[organel|organellen]], [[cel (biologie)|cellen]], [[weefsel (biologie)|weefsels]], [[organisme]]n, [[populatie (biologie)|populatie]] en vormen uiteindelijk de [[Aarde (planeet)|aardse]] [[biosfeer]] en het [[heelal]]. Veel [[beelddenken|beelddenkers]], waaronder [[autisme|autisten]], zijn ook ''holistisch'' ingesteld, en vaak ook (samenhangend) [[empirisme|empirisch]].
Eén theorie van het holisme is gebaseerd op de [[hypothese]] dat de natuur uit een [[hiërarchie]] van "gehelen" bestaat (of "holons", een term die door [[Arthur Koestler]] werd geïntroduceerd). Deze "gehelen" zijn [[quarks]], [[proton (deeltje)|protonen]], [[atoom|atomen]], [[Molecuul|moleculen]], [[organel|organellen]], [[cel (biologie)|cellen]], [[weefsel (biologie)|weefsels]], [[organisme]]n, [[populatie (biologie)|populatie]] en vormen uiteindelijk de [[Aarde (planeet)|aardse]] [[biosfeer]] en het [[heelal]].<!---Veel [[beelddenken|beelddenkers]], waaronder [[autisme|autisten]], zijn ook ''holistisch'' ingesteld, en vaak ook (samenhangend) [[empirisme|empirisch]].--->


Elk ''geheel'' ontleent uiteraard kenmerken aan de samenstellende delen, maar ook (en wellicht meer) aan de ''samenhang'' of ''ordening'' van die delen en hun ''interactie''. Een toneelvereniging kan een theatervoorstelling geven met acteurs die dat geen van allen in hun eentje kunnen. Doel, gedragsafspraken, frequentie van vergaderen, rolverdeling en tientallen andere relaties bepalen mee het geheel. Zo ook is het [[atoom]] een verzameling van elektronen en een kern die door hun organisatie en interactie een ''hoger'' niveau van stabiliteit vertonen dan de delen afzonderlijk zouden doen. Was dat niet het geval, dan zou het nooit kunnen ontstaan of zou het instabiel zijn en dus een beperkte levensduur hebben. Het woord 'atoom' werd voor het eerst gebruikt door [[Democritus]] (Grieks ''atomos'' = ondeelbaar).
Elk ''geheel'' ontleent uiteraard kenmerken aan de samenstellende delen, maar ook (en wellicht meer) aan de ''samenhang'' of ''ordening'' van die delen en hun ''interactie''. Een toneelvereniging kan een theatervoorstelling geven met acteurs die dat geen van allen in hun eentje kunnen. Doel, gedragsafspraken, frequentie van vergaderen, rolverdeling en tientallen andere relaties bepalen mee het geheel. Zo ook is het [[atoom]] een verzameling van elektronen en een kern die door hun organisatie en interactie een ''hoger'' niveau van stabiliteit vertonen dan de delen afzonderlijk zouden doen. Was dat niet het geval, dan zou het nooit kunnen ontstaan of zou het instabiel zijn en dus een beperkte levensduur hebben. Het woord 'atoom' werd voor het eerst gebruikt door [[Democritus]] (Grieks ''atomos'' = ondeelbaar).

Versie van 21 jun 2019 18:31

Holisme (Grieks:; holos: ’geheel’) is de idee dat systemen als geheel moeten worden bekeken en niet enkel als een samenstelling van hun afzonderlijke delen.

Term

Het woord holisme en holistisch werd ingevoerd door de Zuid-Afrikaanse generaal, staatsman en filosoof Jan Christiaan Smuts. In zijn boek Holism and Evolution uit 1926 definieerde hij holisme als „De tendens in de natuur gehelen te vormen die groter zijn dan de som der delen door creatieve evolutie”.

Holisme wordt soms beschreven als tegengesteld aan reductionisme, hoewel de verdedigers van wetenschappelijk reductionisme stellen dat het beter als het tegendeel van gulzig reductionisme kan worden beschouwd. Het kan ook tegenover atomisme worden gesteld.

Eén theorie van het holisme is gebaseerd op de hypothese dat de natuur uit een hiërarchie van "gehelen" bestaat (of "holons", een term die door Arthur Koestler werd geïntroduceerd). Deze "gehelen" zijn quarks, protonen, atomen, moleculen, organellen, cellen, weefsels, organismen, populatie en vormen uiteindelijk de aardse biosfeer en het heelal.

Elk geheel ontleent uiteraard kenmerken aan de samenstellende delen, maar ook (en wellicht meer) aan de samenhang of ordening van die delen en hun interactie. Een toneelvereniging kan een theatervoorstelling geven met acteurs die dat geen van allen in hun eentje kunnen. Doel, gedragsafspraken, frequentie van vergaderen, rolverdeling en tientallen andere relaties bepalen mee het geheel. Zo ook is het atoom een verzameling van elektronen en een kern die door hun organisatie en interactie een hoger niveau van stabiliteit vertonen dan de delen afzonderlijk zouden doen. Was dat niet het geval, dan zou het nooit kunnen ontstaan of zou het instabiel zijn en dus een beperkte levensduur hebben. Het woord 'atoom' werd voor het eerst gebruikt door Democritus (Grieks atomos = ondeelbaar).

Met de ontwikkeling van de systeemtheorie, de chaostheorie en de fractale wiskunde van Benoît Mandelbrot heeft het holisme ook binnen de natuurwetenschappen op beperkte schaal grotere bekendheid gekregen. Door deze ontwikkelingen is het namelijk duidelijk geworden dat er inderdaad vele systemen zijn die niet als een eenvoudige optelsom van de componenten te begrijpen zijn en wier toekomstige ontwikkeling maar beperkt voorspelbaar is. Het weer is daar een goed voorbeeld van.

Zie ook

Literatuur

  • Smuts, Jan C., Holism and Evolution, 1926 MacMillan, Compass/Viking Press 1961 reprint: ISBN 0-598-63750-8, Greenwood Press 1973 reprint: ISBN 0-8371-6556-3, Sierra Sunrise 1999 (mildly edited): ISBN 1-887263-14-4
  • Hagenaar, Edith, Licht Leven, de kern van holisme uitgelegd, 2007, Palaysia Productions, ISBN 978-90-76541-044
  • Hayek, F. A. von, The Counter-revolution of Science. Studies on the abuse of reason. Free Press. New York, 1957.
  • Mandelbaum, M., Societal Facts in Gardner 1959.
  • Phillips, D. C., Holistic Thought in Social Science. Stanford University Press. Stanford. 1976.
  • Dreyfus, H. L., Holism and Hermeneutics in The Review of Metaphysics. 34. pp. 3-23.
  • James, S. The Content of Social Explanation. Cambridge University Press. Cambridge, 1984.
  • Harrington, A., Reenchanted Science: Holism in German Culture from Wilhelm II to Hitler. Princeton University Press. 1996.
  • Pirard Ben J. G., Het grijpbare Niets – Metafysisch model als antwoord op de fundamentele zijnsvraag, 2005, ISBN 9081069713