Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Groep-De Groot
De Groep-De Groot was een Nederlandse verzetsgroep ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.[1]
Geschiedenis
De groep ontstond vanuit humanistisch-socialistische jongeren die een bijdrage wilden leveren aan geweldloos verzet. De leden waren al snel na de bezetting actief, vooral vanuit Noord-Nederland met het hoofdkwartier in Groningen. Uiteindelijk maakte de groep het met zo'n honderd medewerkers in het hele land mogelijk dat twee vijfde van alle onderduikers elke maand voorzien werden van distributiebonnen en andere benodigdheden.[2] Ook vervaardigde de groep de nodige vervalsingen van bijvoorbeeld persoonsbewijzen en distributiestamkaarten. Meerdere groepsleden herbergden (met name Joodse) onderduikers en hielpen om onderdak voor onderduikers te vinden. Een deel van de groepsleden hield zich naast het andere verzetswerk ook nog bezig met het drukken en verspreiden van De Vonk (verzetsblad), een illegaal verzetsblad.
Veel leden van de groep zijn vanwege hun verzetswerk gearresteerd, gemarteld in het beruchte Scholtenhuis in Groningen en daarna vermoord of omgekomen in concentratiekampen of bij gevangenentransporten.
Verzetsactiviteiten
Gerrit Boekhoven gaf leiding aan de groep vanuit de woning van Dinie Aikema aan het Nassauplein 33 in Groningen. Hij was bedrijfsleider van de Noord-Nederlandse Clichéfabriek en een kundig vervalser van bijvoorbeeld persoonsbewijzen. Verschillende medewerkers van de Noord-Nederlandse Clichéfabriek en mensen van andere drukkerijen sloten zich aan bij de groep. Ook bouwde de groep een netwerk op met gemeenteambtenaren en medewerkers van distributiekantoren om zo aan de nodige formulieren en distributiebonnen te kunnen komen. Daarbij werd een landelijk netwerk opgezet voor het bezorgen van de vervalste papieren (persoonsbewijzen en distributiestamkaarten) en distributiebonnen op adressen met onderduikers.
Verschillende leden van de Groep-De Groot herbergden zelf onderduikers en een aantal leden van de groep hield zich bezig met het plaatsen en verplaatsen van onderduikers. De groep gaf al vroeg in 1942 aandacht aan het herbergen van Joodse onderduikers, terwijl een organisatie als de LO (de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers) pas echt van de grond kwam in 1943 toen steeds meer Nederlanders gingen onderduiken om te voorkomen dat ze voor de Duitse oorlogsindustrie moesten werken.[2]
Een derde activiteit, waar een beperkt aantal leden van de groep zich mee bezig hield, was het drukken en verspreiden van De Vonk (verzetsblad), een illegaal verzetsblad.
Een vierde activiteit, waar een aantal leden van de groep zich mee bezig hield vanaf eind 1944, was het organiseren van de financiële en materiële ondersteuning van spoorwegmensen en hun gezinnen die door de spoorwegstaking van 1944 geen inkomsten meer hadden. [3]
Ideologie
Het is een bekend gegeven dat vooral mensen met een krachtig ideologisch profiel actief waren in het verzet.[ref] Voor de archivering van het verzetswerk is na de oorlog een systeemkaart gemaakt waarop ook het ideologisch profiel was aan te geven met de labels Kerk en Politiek.[4] Het accent bij de eerste leden van de Groep-De Groot lag op het humanistisch-socialistisch gedachtegoed: het geweldloos helpen van mensen in nood, ongeacht hun achtergrond.[5] Door de uitbreiding van het netwerk (waaronder ambtenaren bij gemeentes en bij distributiekantoren) kwamen er ook leden en contacten bij met een kerkelijke of andere politieke achtergrond.[6]
Spanningen tussen verzetsgroepen
In het OVCG-archief bevindt zich een handgeschreven rapport van de Groep-De Groot d.d. 5 november 1944. Er is ook een uitgetypte versie van het rapport toegevoegd. Dit rapport geeft inzicht in de visie van Gerrit Boekhoven c.s. op het verzetswerk van deze groep ten opzichte van de LO. Vanuit het principe van geweldloos verzet worden gewelddadige acties vanuit de LO bekritiseerd als contraproductief.[2]
De inhoud van het rapport van Gerrit Boekhoven c.s. is te vergelijken met de weergave van de verhouding tussen de Groep-De Groot en de LO vanuit het gezichtspunt van de LO. Dat is bijvoorbeeld te vinden in het gedenkboek van het landelijk verzet Het Grote Gebod, in het hoofdstuk van J. Bulthuis over de LO-Groningen.[7]
Blijkens het rapport dat Klaas Homan (die vanuit het distributiekantoor nauw samenwerkte met Gerrit Boekhoven) na de oorlog uitbracht over het illegale werk van de distributiedienst in de stad Groningen, deinsde men er vanuit de LO zelfs niet voor terug om Gerrit Boekhoven (volkomen ten onrechte) weg te zetten als 'communist', "waarmede de positief christelijke organisaties zich niet langer mee wilden ophouden". Homan voegt daar verderop in zijn rapport aan toe: "Mijn persoonlijke mening was dat Boekhoven misschien te veel alles tot zich trok, maar dat het onrechtvaardig was, hem als onwaardig te beschouwen en valse beschuldigingen te uiten."[ref]
Door Loe de Jong worden in Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog de spanningen tussen de Groep-De Groot (op dit punt door hem aanvankelijk ten onrechte gehouden voor een TD-groep) en de LO beschreven met het noemen van punten die Gerrit Boekhoven c.s. in hun rapport aangeven, waaronder: wij zijn veel eerder dan de LO begonnen met hulp aan onderduikers; het kraken van distributiekantoren (waar wij al lang contacten mee hebben) is schadelijk voor het illegale werk.[8]
Leden
Verzetsmensen konden deel uitmaken van verschillende verzetsgroepen en verzetsgroepen konden op bepaalde punten met elkaar samenwerken. Uit het hierboven genoemde rapport blijkt bijvoorbeeld dat de Groep-De Groot op bepaalde punten samenwerkte met de LO, ook al verliep die samenwerking niet altijd even soepel.[2][9]
Op de OVCG-systeemkaarten waarop als verzetsgroep Groep-De Groot vermeld wordt, zijn op dezelfde kaart vaak meerdere verzetsgroepen vermeld, waarbij het de vraag is of er sprake is van meer dan incidentele contacten, uitwisselingen of hulpdiensten. Het is op basis van de beschikbare bronnen niet altijd gemakkelijk om uit te maken in welke verzetsgroep(en) iemand het meest actief was. Het is daarom beter om te spreken van elkaar deels overlappende netwerken van verzetsmensen en verzetsgroepen, waarbij aanvullende informatie duidelijk moet maken wat iemands concrete positie in die netwerken was.
De voornaamste bronnen voor het samenstellen van een lijst met leden van de Groep-De Groot zijn een uitgetypte namenlijst[ref] in het OVCG archief en de OVCG systeemkaarten van verzetsbetrokkenen.[10] Deze komen niet precies met elkaar overeen. Van een aantal mensen op de lijst ontbreekt een systeemkaart en bij een aantal mensen die ontbreken op de lijst, staat op de systeemkaart wel een link met Groep-De Groot. Ook worden door leden van Groep-De Groot mensen als lid genoemd die noch op de lijst, noch op een systeemkaart voorkomen. De lijst hieronder bevat alle namen die vermeld, genoemd of gevonden zijn.
Het netwerk van de Groep-De Groot bestond uit onder anderen de volgende personen:
- Dinie Aikema, winkeljuffrouw, onderwijzeres, 24 maart 1945 vermoord in Vosbergen[11]
- Jacobus Alma, distributieambtenaar, gevangen in Wilhelmshaven, overleefd[12]
- Berend Amsing, geen systeemkaart aanwezig
- Hendrik Hannes Bensik , weinig informatie op zijn systeemkaart[13]
- Joop Bitter, Noord-Nederlandse Clichéfabriek, overleefd[14][15]
- Gerardus Boekhoven, Noord Nederlandse Clichéfabriek, gevangen in Neuengamme, overleefd[16]
- Gerrit Boekhoven, bedrijfsleider Noord Nederlandse Clichéfabriek, 19 maart 1945 vermoord in Vosbergen (Harenermolen?)[17]
- Hendrik de Boer, beroepsmilitair, gevangen in Amersfoort, overleefd[18]
- Simon Bolmeijer, weinig informatie op zijn systeemkaart[19]
- Hendrika Fernande (Hetty) Bordewijk, kinderverzorgster, gevangen in Vught, 14 april 1945 door ontberingen overleden[20]
- Berend Branbergen, banketbakker, gearresteerd, overleefd[21]
- Pieter Arend Brons, agent van politie, gevangen in Neuengamme, overleefd[22]
- George Adelbert Bruno, zincograaf/graficus/kleuretser bij de Noord Nederlandse Clichéfabriek, gevangen in Neuengamme en Neustadt, 7 juni 1945 overleden door uitputting[23][24]
- Jan Buurman, bedrijfsleider drukkerij van der Kamp, gevangen in Neuengamme en Sandbostel, 25 april 1946 overleden als gevolg van de ontberingen[25][26]
- Hendrik Drayer, gevangen in Siegburg en Buchenwald, 14 april 1945 overleden door uitputting tijdens transport[27]
- Bartholomeus Drenth, geen systeemkaart aanwezig
- Jan Drent, echtgenoot van Dinie Aikema, van zij scheidde om samen te kunnen leven met Gerrit Boekhoven, die wel getrouwd bleef, geen systeemkaart aanwezig
- Auke Dijkstra, distributiekantoor, gevangen in Amersfoort en Vught, 22 augustus 1944 vermoord te Vught[28]
- Wiemer Jan Emmelkamp, ambtenaar Armenraad, jeugdzaken, distributiekantoor, gevangen in Amersfoort, Utrecht, Dieburg en Bernau, overleefd[29][30][31][32]
- Johannes Geubels, typograaf bij drukkerij vd Kamp, gevangen in Sandbostel, 31 mei 1945 door ontberingen overleden[33]
- N. Groenman, geen systeemkaart aanwezig
- G. de Grijs, geen systeemkaart aanwezig
- Albert vd Grijspaarde, offsetdrukker, Groep-De Groot wordt niet genoemd, wel De Vonk, 8 december 1944 vermoord te Marum[34]
- Willem Hazekamp, hoofdconducteur NS, overleefd[35]
- Edo Hendrik Heeren, werkzaam bij de NETO, gevangen in Groningen, overleefd[36]
- Tieba Heeren, gevangen in Groningen, overleefd[37]
- Johannes Frederik Hesse, typograaf bij J.B. Wolters, 11 november 1944 vermoord door de SD[38]
- Bert Hiemstra, leraar, overleefd[39]
- Klaas Homan, distributiedienst Groningen, gevangen in Neuengamme, overleefd[40]
- Albertus Huizinga, letterzetter, 10 maart 1945 vermoord in Neuengamme[41][42]
- H. Iwema, geen systeemkaart aanwezig
- Hendrik de Jager, geen systeemkaart aanwezig
- Gerhardus Hendrikus Anthonius Jagt, gerant restaurent, gevangen in Neuengamme, daar 10 maart 1945 vermoord[43][44]
- Jan Gerardus Jentzema, marechaussee, 1 december 1944 vermoord te Marum[45]
- Anne de Jong, typograaf stempelhuis vd Woude, gevangen te Neuengamme, 3 mei 1945 omgekomen in de Lübecker Bocht[46][47]
- Willem Kamp, directeur Noord Nederlandse Clichéfabriek, gevangen te Neuengamme, omgekomen in de Lübeckerbocht[48]
- Melisande Tatiana Marie (Anda) Kerkhoven, studente medicijnen, 19 maart 1945 vermoord te Vosbergen[49]
- Mattheus Koolman, drukkerij vd Kamp, gevangen in Neuengamme en Lübeck, overleefd[50]
- Heinrich Krohne, metselaar, 11 januari 1945 vermoord te Dokkum[51]
- J. Krijthe, geen systeemkaart aanwezig
- Herman van Kuilenburg, zaak Tempo, gearresteerd, overleefd[52]
- Freerk Lode, ambtenaar laagspanningsnetten, gevangen in Neuengamme, overleefd[53]
- Mettinus Lode, kapper, trambediende, overleefd[54]
- Hindrik Lommert, chemigraaf; tekenaar Noord Nederlandse Clichéfabriek, 22 januari 1945 vermoord te Dokkum[55][56]
- Elisabeth Maters, geen systeemkaart aanwezig
- Albertus J. Meijer, geen systeemkaart aanwezig
- L. Milhado, geen systeemkaart aanwezig
- L. Molenberg, geen systeemkaart aanwezig
- Jan Mulder, expeditie chef magazijnbediende, gevangen in Wilhelmshaven, overleefd[57]
- Martha Mulder Groeneveld, na arrestatie weer vrijgelaten, overleefd[58]
- Riender Hermannus Mulder, distributieambtenaar, overleefd[59]
- Israël Muller, kleermaker, gevangen in Faulbrück, daar 31 oktober 1943 omgekomen[60]
- Elise Muller-Schwinn, geen systeemkaart aanwezig
- Feiko Munniksma, correspondent, gevangen in Rheinbach, overleefd[61]
- Enne Muntinga, geen systeemkaart aanwezig
- Hendrik Nagel jr, directeur puddingfabriek, 8 april 1945 vermoord te Norg[62]
- Jacobus Oostenburg, geen systeemkaart aanwezig
- Hendrik Oosting, meubelmaker, gevangen in Wilhelmshaven, overleefd[63]
- Hendrik Pierie, geen systeemkaart aanwezig, verrader in Enschede
- Jan de Poel, chef Noord Nederlandse Clichéfabriek, gevangen in Wilhelmshaven, overleefd[64]
- J. Pol, geen systeemkaart aanwezig
- Homme Poort, leraar Duits; rechtbanktolk, gevangen in Duitsland, overleefd[65]
- Hendrik Poortman, crisiscomité Groningen, gevangen in Neuengamme, daar 20 april 1945 door uitputting overleden[66][67]
- E. Poortman-Hut, systeemkaart zonder info[68]
- H. Porringa, geen systeemkaart aanwezig
- Bernardus Posthumus, aspirant instrumentenmaker PTT, gevangen in Neuengamme, daar 17 januari 1945 omgekomen[69][70]
- Nanne Prins, secretarie Groningen, gevangen in Schwanebeck bij Halberstadt, overleefd[71]
- G.B. Remmelts, geen systeemkaart aanwezig
- Binne Roorda, oud-onderwijzer, theoloog, geestelijk verzorger, gevangen in Neuengamme en Sandbostel, daar 25 april 1945 door uitputting overleden[72][73]
- Hendericus Rolsma, redacteur Parool, gevangen in Neuengamme, overleefd[74]
- Johannes Bernardus Jozephus Scholte, distributieambtenaar, gevangen in Neuengamme, 21 april 1945 omgekomen in Lübeck[75]
- Bert Scholtens, geen systeemkaart aanwezig
- Hendrik Scholtens, weinig informatie op zijn systeemkaart[76]
- H. Smit, geen H. Smit die met Groep-De Groot verbonden wordt
- Jan Smit, geen systeemkaart aanwezig
- Lambertus Antonie (Bertus) Smit, vertegenwoordiger voor J.B. Wolters, gevangen in Neuengamme, 25 mei 1945 door uitputting overleden in Neustadt-Holstein[77]
- Tjerk Smit, arbeidsbureau, gevangen in Vught, Sachsenhausen en Neuengamme, 3 mei 1945 omgekomen bij Lübeck[78]
- Johannes Nicolaas Snoeck, etser bij de Noord Nederlandse Clichéfabriek, gevangen in Wilhelmshaven, overleefd[79]
- Jacob Start, directeur bioscoop Luxor, gevangen in Duitsland, overleefd[80]
- Maria Johanna (Rie) Start-Beurze, verpleegster, overleefd[81]
- Albert Steenstra, chef wijnhandel, 21 januari 1945 vermoord te Groningen[82]
- L.M. Strengholt, geen systeemkaart aanwezig
- Cornelis (Kees) vd Valk, ambtenaar bevolkingsbureau, geen systeemkaart aanwezig, op een andere kaart aangegeven als bij de kern horend
- Albertus Vechter, assuradeur, gevangen in Neuengamme, overleefd[83]
- Hendrik Vechter sr, conciërge rechtbank, gevangen in Neuengamme, 28 april 1945 door uitputting overleden te Lübeck[84][85][86]
- Hendrik Gerrit Vechter, vertegenwoordiger, overleefd[87]
- J. Venema, geen systeemkaart van een J. Venema die bij Groep-De Groot was aangesloten
- Pieter Berend Venema, Groep-De Groot wordt niet genoemd op zijn systeemkaart[88]
- K.W. Vink, geen systeemkaart aanwezig
- Eppo Visscher, electrotechnisch bureau, gearresteerd, overleefd[89]
- Sipke Visser, distributiekantoor, 22 augustus 1944 vermoord te Vught[90]
- Marten (Max) Wieringa, secretarie-ambtenaar, gevangen in Neuengamme, overleefd[91]
- Albertus Winter, typograaf, drukker bij Erven vd Kamp, gevangen en 26 april 1945 omgekomen in Sandbostel[92]