Graffiti

Graffiti is het op straat of op een andere min of meer openbare plaats met verf of verfstift (ook wel paintmarker genoemd) aanbrengen van mededelingen of afbeeldingen. Vaak wordt graffiti in verband gebracht met vandalisme. Graffiti bestaat echter ook als kunstvorm. Het woord "graffiti" betekent "krasjes" en is de meervoudsvorm van graffito, het verkleinwoord van graffio (kras, krab). Het komt van het Latijnse werkwoord graffiare (krassen, krabben) dat weer komt van het Griekse werkwoord graphein (inkrassen, schrijven, graveren).

De geschiedenis van graffiti

Oude graffiti

Graffiti is eigenlijk van alle tijden. Er is zelfs een aanleunend spreekwoord over: gekken en dwazen schrijven hun naam op muren en glazen. Het volk van de Vandalen was al bekend om zijn graffiti. De Romeinen uit de klassieke oudheid schreven ook in hun eigen muren en op monumenten. In Rome is er graffiti gevonden die de Vikingen daar hebben aangebracht.

Eind van de jaren zestig nemen New Yorkse jongeren de gewoonte over van de straatjeugd uit Philadelphia om met een viltstift hun schuilnamen vliegensvlug op treinstellen en op metro's te plaatsen. Die handtekening wordt de tag genoemd. Een Throw-up is een grote uitgewerkte tag met een of twee kleuren. In New York werd de viltstift al snel vervangen door de spuitbus en het metrostel werd de ideale drager om een miljoenenpubliek te bereiken. Naar gelang de grootte der schildering op de treinen onderscheidt men; All-overs, Top-to-bottom, Window-down of End-to-end. Een volledig beschilderde wagon, ramen inclusief noemt men een Whole car piece. Maar er zijn ook Double whole car (ook wel married couple genoemd) pieces gemaakt die bestaan uit twee Whole car pieces.

Moderne graffiti

Graffiti op straat wordt meestal gemaakt met behulp van spuitbussen met verschillende kleuren verf. Het zijn vaak korte teksten en afbeeldingen, variërend van tags (korte parafen waaraan de maker door zijn collega's wordt herkend) tot pieces (grotere, met kunstzin uitgevoerde afbeeldingen). Vaak ziet men tientallen tags die dicht bij elkaar zijn neergezet. Er zijn duidelijke stijlen te herkennen. Er is zeker sprake van een ondergrondse graffiti-subcultuur. Tegenwoordig is in Nederland vrijwel overal graffiti aan te treffen.

In de loop der jaren is graffiti deels vanuit het illegale circuit als geaccepteerd verschijnsel in de maatschappij terechtgekomen. Zo bevinden zich graffiti-uitingen bij wijze van kunstuiting in meerdere scholen en clubhuizen. Op meerdere plaatsen zijn graffitiworkshops te volgen, waaronder in buurthuizen en tijdens festivals. Toen er in 2002 in Delft een nieuw stuk aan het stadscentrum werd bijgebouwd werd de houten bouwmuur die rondom de bouwput stond met graffiti beschilderd door 50 Delftse jongeren in samenwerking met kunstenaar Hugo Kaagman. Voorwaarde is dat er alleen van de kleur (Delfts) blauw gebruikgemaakt mag worden. Als voortzetting hiervan initieerde de stad Delft in mei 2003 enkele legale graffitiplaatsen verspreid over de stad.

Typologie van graffiti

Er zijn verschillende soorten graffiti te onderscheiden op grond van hun vorm en doel:

Naam/type	Vorm	Doel
Doodling	krabbels op schoolbanken en dergelijke	uiting van losse gedachten, verdeelde en afgeleide aandacht, vaak tieners
Latrinalia	namen, beledigingen en grappen in publieke toiletten	uiting en discussie van onderdrukte ideeën, emoties en politiek
Tags	subculturele bijnamen of symbolen: geschreven op een grote en simpele manier op belangrijke locaties	Het drukken van de stempel van de schrijver op zichtbare plaatsen, waar deze kunnen worden gelezen door hun 'gelijken'. Hoe zichtbaarder in de publieke ruimte en hoe meer, hoe groter de erkenning en de faam die wordt gegenereerd
Gang graffiti	markeringen van bendes (gangs), geplaatst aan de randen van het gebied van een bende, bijvoorbeeld in de vorm van omgekeerd geschreven woorden of geheimtaal	aanduiden/afbakenen van het 'bendegebied' als waarschuwing voor andere bendes
Politieke murals	afbeeldingen en tekst op muren die politieke gebeurtenissen en boodschappen uitbeelden	protesteren tegen onderdrukking of het uitdragen van specifieke politieke initiatieven
Activistische graffiti	tekst geplaatst op reclamebeelden in de publieke ruimte. Dit kunnen bijvoorbeeld billboards, reclameborden of bushokjes zijn.	Het bekritiseren van het reclamebeeld vanuit een bepaalde ideologie door er een aanverwante boodschap op te plaatsen (bijvoorbeeld bekritiseren van schaarsgeklede vrouwen vanuit feministisch, religieus of zedenlijk oogpunt)
Throw Up	Eenvoudige lettervorm bestaande uit 1 lijn wordt hoogstens in 2 kleuren gedaan - wordt in 10 minuten gezet	Hetzelfde als bij tags, waarbij er hier ook gelet wordt op de stijl en het verhaal dat wordt afgebeeld. Kunnen zowel illegaal als legaal zijn.
Bomb	Zoals throw up maar dan ingekleurde met een kleur (vaak alleen wit of zilver) met 1 lijn (vaak zwart) eventueel met outline
Wildstyle	Ingewikkelde lettervormen waarbij delen vervormd zijn en door elkaar gevlochten zijn, vaak bestaande uit meerdere kleuren, meer stijl en diepte dan throw up's of bombs	Hetzelfde als bij tags, waarbij er hier ook gelet wordt op de stijl en het verhaal dat wordt afgebeeld. Kunnen zowel illegaal als legaal zijn.
Piece	graffiti-werk
Master piece	Combinatie van letters, tekeningen, achtergrond om tot een totaalbeeld op een muur te komen.
Reverse graffiti	Het schoonmaken van muren, maar dan op die manier dat een patroon zichtbaar wordt.	Deze vorm wordt door de makers als een legale manier van graffiti gezien aangezien het niet verboden is om een muur schoon te maken.
Post-graffiti (ookwel canvas genoemd)	pieces geschilderd in gallerieën of op een schilderdoek	beschikbaar gestelde werken voor kunstgallerieën of kopers. Verkoop voor levensonderhoud of voor het ondersteunen van de ondergrondse levensstijlen van graffititekenaars.
Blockbuster	Meestal 1 of 2 woorden van grote letters die ver van elkaar af staan.
Bron: Winchester, H.P.M., et al. (2003) Landscapes, ways of imaging the world, p. 60-61, Pearson Education ltd, Harlow

Graffiti als kunstvorm

Aanvankelijk werd graffiti als low brow art beschouwd, maar gaandeweg de uitingswijze evolueerde werd het in bredere kringen als kunstuiting gezien. De graffiti-makers halen inspiratie uit allerlei andere media. De poppetjes die vaak naast de woorden zijn afgebeeld lijken veel in vorm en lichaamshouding op de stripfiguren van Vaughn Bodé. Soms worden zijn lizards of typische vrouwenfiguurtjes zelfs uit eerbetoon gecopieerd. Ook in de meer maatschappelijk geaccepteerde kunstvormen is de graffiti-kunst doorgedrongen. De consumenten-objecten uit de Amerikaanse Art, de allergie voor de galerie-kunst en de happening-en-performance-drang van de conceptualisten zijn zovele elementen, die de spuitbus-schilders tot de Graffiti-kunst brachten, in de jaren 80.

Zonder zijn leraren Joseph Kossuth en Keith Sonnier aan de New Yorkse School for Visual Arts te willen negeren, riep Keith Haring toch uit:"The metro-stations are my galeries and there is my public". Een andere bekende graffiti kunstenaar is Jean-Michel Basquiat.

Graffiti-schilders produceren evengoed figuratieve als non-figuratieve creaties, op om het even welke drager. Zonder enige voorbedachtheid laat de kunstenaar zich alleen leiden door zijn spontaniteit en een opvallend snelle uitvoering (noodgedwongen omdat de techniek dit enigszins vereist en hij anders risico loopt te worden gearresteerd). In Nederland beweegt Laser 3.14 zich met gedichten op de grens tussen graffiti en street-art.

Graffiti als vandalisme

Vaak wordt graffiti in verband gebracht met vandalisme. Een groot aantal mensen ergert zich aan de, in hun ogen, verminkingen van de openbare ruimte. Graffitispuiters beschadigen ook eigendommen van privépersonen en jagen deze daarmee op kosten om de graffiti te verwijderen. Graffiti wordt ook vaak aangebracht op bouwwerken die niet van privépersonen zijn, maar van de overheid of van grote organisaties. Vaak zijn ook verrijdbare zaken het doelwit, zoals treinen en portacabins, en ook op straatmeubilair zoals verdeelkasten van het elektriciteitsbedrijf of van het telefoon- of kabelbedrijf. Ongewenste graffiti wordt beschouwd als beschadiging van gebouwen. Daarom maakt de politie hiervan een procesverbaal en wordt de dader gestraft. Deze moet meestal de kosten van het verwijderen betalen.In de praktijk komt dit nauwelijks voor.

Ongewenste graffiti kan op meerdere manieren worden verwijderd, afhankelijk van de soort verf die voor de graffiti is gebruikt:

• Door gebruik te maken van chemische oplosmiddelen om de verf op te lossen, bijvoorbeeld terpentine.
• Door biologisch afbreekbare middelen te gebruiken, bijvoorbeeld "Graffiti Go" of "HG Graffiti Remover".
• Spuiten met perslucht waar bakpoeder aan wordt toegevoegd. Bakpoeder is zacht en bros en zal daardoor objecten niet beschadigen of opruwen. Zo kunnen ondergronden zoals glas, natuursteen, geglazuurde tegels en RVS schoon gestraald worden. Door de energieoverdracht van het bakpoederkorreltje wordt de graffiti van de ondergrond geschrobd. Een kleine hoeveelheid water wordt gebruikt om stofoverlast tot een minimum te beperken.

Het verwijderen van graffiti kan, net als gevelreiniging, blijvend kwalijke gevolgen hebben voor de kwaliteit van de onderliggende gevel. Een methode die op de ene steensoort succesvol is, kan op de andere een zeer nadelige uitwerking hebben.

Uitspraak

Graffiti is van oorsprong een Italiaans woord dat als 'graf-fi-ti' wordt uitgesproken. Hoewel het verschijnsel uit Amerika is overgewaaid, waar het woord eveneens met de klemtoon op de tweede lettergreep wordt uitgesproken, wordt het in Nederland soms uitgesproken als 'gref-fi-ti', hetgeen dan bijna klinkt als gravity (zwaartekracht). In Vlaanderen wordt het vaker uitgesproken als 'gra-fi-ti'.