Gezelligheid

Gezelligheid oftewel gezellig zijn geeft een bepaalde aangename omstandigheid of gevoel weer, een vorm van knusheid, vriendelijkheid, huiselijkheid, vertrouwdheid, kneuterigheid enz. Meestal heeft gezelligheid te maken met anderen samen te zijn (in goed gezelschap). Het kan ergens gezellig zijn (de sfeer), iemand kan gezellig zijn, maar bijvoorbeeld ook een interieur kan gezellig zijn.

Etymologie

'Gezellig' is afgeleid van 'gezel'. Oorspronkelijk een persoon die bij de gilden bezig was een beroep te leren, een graad tussen leerling en meester. Tijdens deze leerfase deelde de gezel een verblijf met andere gezellen. Het woord gezel heeft als basis weer "zaal". Dus "iemand met wie men een huis deelt", en later "iemand met wie men samen is". Gezelschap, vrijgezel, metgezel en levensgezel hebben dezelfde basisbetekenis.

Gebruik

Enkele voorbeelden van typische contexten waarin men het veelal over gezelligheid heeft:

• Koffie drinken en een koekje eten bij de buren
• Een kroeg bezoeken
• Rond een kampvuur of bij de open haard zitten
• Ouders of grootouders bezoeken
• Spelletjes spelen
• Schemeren (met of zonder waxinelichtjes)
• Natafelen
• Een terrasje pikken
• Inhaken op een (muziek)feest
• Over de kermis gaan
• bootje varen met meerderen
• Sint Nicolaas, kerstmis en oudejaarsavond vieren
• verjaardag vieren met vrienden

Maar ook van een persoon kan worden gezegd dat hij "gezellig" is, een "gezellig type" (joviaal, zorgt voor gezellige sfeer, 't is gezellig kletsen met hem/haar). Wel is het zo dat men in Nederland veel omstandigheden gezellig noemt, bij het kneuterige af.

Gezelligheid wordt gezien als iets typisch Nederlands. Toch is dat niet waar, ook omringende landen kennen het, alleen is er niet altijd een woord voor. Het Duitse Gemütlichkeit komt een aardig eind in de goede richting, en het Deense bijvoeglijk naamwoord hyggelig (verwant met het Nederlandse heuglijk) komt met sommige betekenisnuances nog net wat dichter bij ons 'gezellig'. Naast het bijvoegelijk naamwoord bestaat in het Deens tevens het reflexieve werkwoord at hygge sig, dat ongeveer het gezellig maken of het naar je zin hebben betekent. Ook in Denemarken wordt hygge als iets typisch Deens beschouwd. Het Engelse cosy is slechts een halve vertaling van gezellig, omdat bij cosy het gezelschap minder centraal staat, zoals in het Nederlandse knus en huiselijk. "Cosy in company" is dan een completere vertaling.

Ironie

Men hoort ook nog wel de in de jaren 90 opgang makende turbotaalterm gezellie, die een enigszins ironiserende klank kan hebben.

De opmerking: "Nou, het was erg gezellig hoor", kan met een bepaalde intonatie ironie uitdrukken, met de betekenis dat het juist niet gezellig was.