Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Geschiedenis van Europa

Uit Wikisage
Versie door Mendelo (overleg | bijdragen) op 2 jun 2014 om 20:47 (diverse)
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Geschiedenis van de wereld

Theatrum Orbis Terrarum

rel=nofollow

Dit artikel is een overzicht van de (menselijke) geschiedenis van het werelddeel Europa. Deze valt ruwweg chronologisch in te delen in de prehistorie, de klassieke oudheid, de middeleeuwen, de nieuwe tijd, de moderne tijd en de eigentijdse tijd.

Een Europese economische eenheid bestond in de oudheid in de vorm van het Romeinse handelsnetwerk; dit besloeg echter vooral het zuidelijke deel van het continent. Vanaf de Middeleeuwen is een groeiende culturele eenwording waar te nemen, die hand in hand ging met de verspreiding van het christendom over het gehele continent; dit verdrong langzaamaan vrijwel alle andere religies, zij het dat het noordelijk deel veel langer vasthield aan de Germaanse religie.[1] Een mate van economische eenheid, vergelijkbaar met die in Romeinse tijden, werd pas weer bereikt in de 16e eeuw met de opkomst van het kapitalisme. Desondanks werd Europa nooit een staatkundige eenheid en was het getuige van bloedige strijd, die zijn dieptepunt vond in de Eerste en Tweede Wereldoorlog, beide Europese conflicten die zich over de aardbol verspreidden.

Vanaf de 16e eeuw begonnen Europese koloniale mogendheden andere delen van de wereld te overheersen, een overheersing die leidde tot een Europese hegemonie op het wereldtoneel in de 19e eeuw. In de Wetenschappelijke- en Industriële revoluties ontstane nieuwe ideeën en technieken konden door deze hegemonie vanuit Europa over de rest van de wereld worden verspreid.

De opkomst van de Verenigde Staten (van oorsprong een Europese kolonie) en de Sovjet-Unie (die deels in Europa lag) en de twee wereldoorlogen verdeelden het continent in de tweede helft van de 20e eeuw grofweg in twee gescheiden economisch-politieke blokken. Tegelijkertijd begon een groeiende groep landen door middel van economische en politieke samenwerking aan een proces dat de Europese eenwording wordt genoemd, vanuit de wens verdere oorlogen te voorkomen.

Pre- en protohistorie

De prehistorie (de tijd voor de geschiedschrijving) wordt ingedeeld in grofweg: steentijd (vanaf 2 miljoen jaar terug tot ca. 5.000 jaar geleden), bronstijd (vanaf ca. 3.000 v.Chr. tot 1.200 jaar voor onze jaartelling) en wordt dan gevolgd door de protohistorische ijzertijd. In noordelijk Europa begon de ijzertijd pas rond 800 voor onze jaartelling.

Steentijd

De geschiedenis van Europa begint met de komst van de mens, of een voorloper daarvan. De eerste periode in de geschiedenis van Europa is de steentijd. In de steentijd maakte de mens gebruiksvoorwerpen van steen, maar waarschijnlijk ook van hout, hoorn en been. De steentijd wordt ingedeeld in 'oude steentijd' (Paleolithicum) en 'nieuwe steentijd' (neolithicum). Daartussenin geldt vooral voor noordelijk Europa een 'tussensteentijd' (Mesolithicum).

Paleolithicum

In het Paleolithicum, ook wel de oude steentijd genoemd, kwamen de Homo erectus en de neanderthalers Europa binnen. De fossielen van de Homo erectus georgicus worden geschat op 1,77 miljoen jaar.[2] Schedels en zelfs hele geraamtes van de voorhistorische mens werden in heel Europa ontdekt. Hij maakte hier twee ijstijden door, waarna de Homo sapiens Europa rond 35.000 v.Chr. zou bereiken.[3] In Zuid-Europa brengt de Homo sapiens grotschilderingen aan en maakt beeldhouwwerken, waarvan de Venus van Laussel in de Dordogne de bekendste is.

Er zijn aanwijzingen dat Neanderthaler en Homo Sapiens een tijdlang gelijk zijn voorgekomen. Er bestaat geen bewijs dat Neanderthaler en Homo sapiens samen nakomelingen hebben verwekt en de meeste wetenschappers wijzen de theorie dat vermenging tussen de twee soorten zou hebben plaatsgevonden af. Als er al uitwisseling van genen heeft plaatsgevonden tussen de twee soorten, is dat op zeer beperkte schaal, met nauwelijks evolutionaire effect.[4]

Mesolithicum

Het Mesolithicum (middensteentijd) is de aanduiding voor de cultuurperiode in Noordelijk Europa die begint na het aflopen van de laatste ijstijd ca. 10.500 v.Chr. en eindigt wanneer een samenleving overschakelt op landbouw en veeteelt en tal van nieuwe technologieën ontwikkelt of overneemt (neolithicum). Jagen, vissen en verzamelen waren de middelen van bestaan van de mensen in Mesolithische culturen, die doorgaans als rondtrekkende jagers-verzamelaars leefden; nederzettingen zijn zeldzaam en meestal tijdelijk. Vondsten uit het Mesolithicum tonen aan dat steenbewerkingstechnieken verfijnder werden en dat magisch-religieuze gebruiken veelvuldiger voorkwamen.

Neolithicum

In het neolithicum, de nieuwe steentijd, bestond er niet zoiets als één cultuur in Europa. Er waren, in het algemeen matrilineaire, samenlevingsvormen van plaatselijke volksstammen, die soms enige samenhang vertoonden, waardoor er van een "cultuur" sprake kon zijn. Het neolithicum begon in Centraal-Europa al in het 6e millennium v.Chr., terwijl het omwille van de zich terugtrekkende ijstijd pas duizend jaar later in Noord-Europa zou aanbreken.

Na het einde van de ijstijd leefden de mensen in het noorden van Europa nog lange tijd overwegend van jagen en verzamelen. Meer in het zuiden van Europa begon het neolithicum - gekenmerkt door de overgang op landbouw en veeteelt - al vroeg. De eerste vaste huizen die zijn gevonden, bij Sesklo in Griekenland, dateren uit het 7e millennium v.Chr.: de Sesklocultuur.

Bronstijd

Na de steentijd volgde rond 3000 v.Chr. de bronstijd, al begon die niet overal op hetzelfde moment. In Midden-Europa en Anatolië was er tussen de nieuwe steentijd en de bronstijd nog een kopertijd. Brons verving vanuit Zuid-Europa geleidelijk vuursteen als belangrijkste materiaal voor gereedschap en wapens en werd ook gebruikt voor sieraden.

In de bronstijd zagen de eerste beschavingen het licht. Op de Cycladen kwam de Cycladische beschaving tot bloei. De eerste geletterde beschaving in Europa die we op dit moment kennen is de Minoïsche beschaving op Kreta, die daar ontstond rond 3000 v.Chr.[7] Daar werd het Lineair A ontwikkeld. De sedentaire culturen rond het Middellandse Zeegebied breidden naar alle kanten even snel uit en behielden Kreta als centrum. Het was daar een intens centrum van handelsverkeer over zee met de Cycladen, Anatolië, Mesopotamië, het Oude Egypte en, via het eerste Suezkanaal (dat van oost naar west liep en de Nijl verbond met de Rode Zee) ook met het Verre Oosten via Elam tot de bloeiende Indusbeschaving toe.

Rond 2200 v.Chr. kwamen de Indo-Europeanen vanuit hun stamgebied in de Oekraïne Europa binnen. Zo'n twee eeuwen later splitsten zij op in afzonderlijke volkeren en trok een westelijke groep richting Balticum (later bekend als de Letten en Litouwers). Een subgroep trok nog westelijker en vestigde zich in Centraal-Europa (de latere Italiërs, Germanen, Slaven en Kelten). Na ca. 1900 v.Chr. begonnen enkele Indo-Europese stammen die zich in Griekenland hadden gevestigd, die samen de Achaeërs worden genoemd, een Griekse identiteit te vormen.

Rond 1800 v.Chr. begon de kolonisatie van West-Europa door de (nog altijd mysterieuze) Liguriërs. Zij kwamen ofwel voort uit de klokbekercultuur in de regio, ofwel waren dit Indo-Europeanen uit Zuid-Rusland die lang vóór de uittocht van de andere Indo-Europeanen naar westelijk Europa trokken.

Voor 1600 v.Chr. hadden de Achaeërs het schiereiland Peloponessus bereikt en er de Pelasgen de oorspronkelijke voor-Griekse bevolking onderworpen. Voortaan zouden de Achaeërs de Myceners genoemd worden. De Myceners woonden aanvankelijk naast de Minoïsche en Cycladische beschaving en ze zouden veel van de oorspronkelijke bewoners van Griekenland overnemen. De Myceners waren echter een krijgsvolk, ze woonden in burchten, vestingen boven op akropolissen. Hun rijk bestond uit verschillende kantons en sub-kantons met elk een eigen hoofdplaats, en een hiërarchie geleid door een militaire aristocratie. De Myceners leefden vooral van landbouw en veeteelt, handel maar ook plunderingen van buurvolken. Zo kwamen zij in conflict met de Minoïsche beschaving. Ze hebben veel op het eiland Kreta geplunderd en waren verantwoordelijk voor de ondergang van deze beschaving, die ergens in de 14e of 15e eeuw v.Chr. plaats vond, al namen zij er veel van over. De Myceners zouden tegelijk de Cycladische beschaving ten val brengen. Tussen 1400 en 1200 v.Chr. kende het Myceense rijk een periode van expansie en had het door intensief scheepvaartverkeer zijn invloed in het oostelijke deel van de Middellandse Zee en tot in Italië vergroot. In dit hele gebied hadden de Myceners handelscontacten met andere volken; plunderen deden ze daarnaast nog steeds. De Myceners werden tussen 1200 en 1000 v.Chr. door de eveneens Griekse Doriërs onderworpen, waarmee de Griekse klassieke oudheid begon.

De Fenicische en Filistijnse handelaars, ook wel 'Zeevolken' genoemd, betrokken bij de uitwisseling van goederen en cultuurelementen ook Spanje en Portugal, en zelfs het zuiden van Engeland. Ook te land was er vanouds de 'Zijderoute' die zorgde voor uitwisseling van goederen, personen en cultuur met India en verder verwijderde streken in Azië.

  1. º Deze cultus hield het langst stand in de Scandinavische landen, en werd door een IJslands geleerde min of meer te boek gesteld in de Edda.
  2. º A. Vekua, D. Lordkipanidze, G. P. Rightmire, J. Agusti, R. Ferring, G. Maisuradze, et al. (2002). A new skull of early Homo from Dmanisi, Georgia. In: Science, 297:85–89.
  3. º De archaïsche Homo sapiens, op andrebogaert.be
  4. º Neanderthal-human hybrid ’a myth’ op BBC news, 10 december 2007.
  5. 5,0 5,1 Quaternary Science Reviews 26 (2007) 2036–2041, Catastrophic early Holocene sea level rise, human migration and the Neolithic transition in Europe, Chris S.M. Turneya, Heidi Brown
  6. º Volkskrant
  7. º Drs. W. Jansen Heijtmajer, "De Geschiedenis van de schrijftaal".
  8. º Arthur Evans weet dit onder meer aan de Myceners, die het eiland vanaf de 15e eeuw v.Chr. binnengevallen zouden zijn.